Vader Zossima in Fyodor Dostoevsky se The Brother Karamazov sê: Above all, don’t lie to yourself. The man who lies to himself and listens to his own lie comes to such a pass that he cannot distinguish the truth within him and around him, and so loses all respect for himself and others.

Die anatomie van ongeloof

Die kern van die anatomie van ongeloof, volgens die Bybel, is die doelbewuste misbruik van die waarheid. Mense is beide soekers van en verdraaiers van die waarheid. Die Bybel gebruik sterk woorde om ongeloof mee te beskryf. Die kern van ongeloof is sonde en ongehoorsaamheid. Miga beskuldig die vals leiers van Israel: Julle wat die regspraak minag en alles verdraai (3:9).

In die Skrif kry ons vier temas wat soos ‘n goue draad deur die beskrywing van sonde loop.

1. Ongeloof misbruik die waarheid deur dit doelbewus te onderdruk.

Laat ons staan, ons weier om u wil te ken (Job 21:14).

Jy wat ‘n afkeer het van wat Ek jou leer en jou nie steur aan wat Ek sê nie (Psalm 50:17).

Ons sien hier dat ongeloof die waarheid vasgryp en stil maak.

2. Ongeloof misbruik die waarheid deur doelbewuste uitbuiting

Hier word die waarheid nie net onderdruk nie, maar verdraai vir die mens se eie doelwitte en agenda.

Jou prag het jou hooghartig laat word, jou stralende glans het jou jou wysheid laat verloor (Esegiël 28:17).

Julle wat die regspraak minag en alles verdraai (Miga 3:9).

3. Ongeloof misbruik die waarheid deur doelbewuste omkering

Ongeloof draai die waarheid onderstebo. Nou glo ons ons eie leuen eerder as God se waarheid.

In an ultimate sense the self never knows anything against itself (Reinhold Niebuhr)

Calvyn verwys na die menslike hart as ‘n fabriek wat afgode maak. Hierdie optrede van omkering beteken dat die skepsel in plaas van die Skepper aanbid word.

Julle is agterstevoor met alles, asof die pottebakker die klei is. Die maaksel kan mos nie vir sy maker sê: “Hy het my nie gemaak nie”; die kleipot kan mos nie van die pottebakker sê: “Hy weet nie wat hy doen nie: (Jesaja 29:16)

In jou hooghartigheid het jy gesê: ‘Ek is ‘n god, ek woon op die woonplek van die gode, omring deur die see.” (Esegiël 28:2)

4. Ongeloof misbruik die waarheid deur doelbewuste misleiding wat in selfmisleiding eindig

Ongeloof vervaardig illusies – waanbeelde.

Only humans, it seems, have the capacity to live as something other than what they are (N. T. Wright)

In die dwaas se oë is sy eie pad die regte (Spreuke 12:15)

Die hart is bedriegliker as enigiets anders, hy is ongeneeslik; wie kan hom verstaan? (Jeremia 17:9)

Ongeloof is nie ‘n teoretiese of neutrale wêreldsiening wat mense toevallig aanvaar nie. Sonde onderdruk, mislei en keer die waarheid onderstebo. Sonde beteken dat ons onsself mislei.

Where there is patience and humility, there is neither anger nor vexation – Franciskus van Assisi

Vrae teenoor stellings

Die openingswoorde van die slang aan Eva was ‘n vraag: Het God werklik gesê julle mag van geen boom in die tuin eet nie (Genesis 3:1). Ons lees die slang was listiger as al die wilde diere. Hy weet dat Eva se vertroue in God volledig was, maar onskuldig en ongetoets. As die Satan haar onmiddellik weerspreek het, sou daar ‘n kop-aan-kop botsing gevolg het. Dit sou God se woord teen die slang se woord gewees het – en die slang sou verloor het.

Het God werklik gesê. ‘n Vraag is altyd meer ondermynend as ‘n stelling – hulle is indirek. ‘n Goeie vraag is nie so ooglopend nie en waarheen dit lei, is onduidelik. ‘n Vraag kry jou ook betrokke. ‘n Stelling kan jy aanvaar of verwerp. ‘n Vraag, daarenteen,  daag ons uit en prikkel ons belangstelling – ons wil sien waarheen dit lei.

Om God tromp-op te loop, sou ‘n ramp gewees het. Maar deur ‘n vraag wat heel onskuldig klink te vra, gee aan die Satan ‘n vastrapplekkie. Hierdie sou stadig maar sekere uitbrei. Het God werklik gesê. Met hierdie vraag laat hy Eva spekuleer oor wat God werklik in gedagte gehad het. Eers daarna, as Eva die aas gesluk het, waag die Satan dit om God te weerspreek: Julle sal beslis nie sterf nie, maar God weet dat julle oë sal oopgaan die dag as julle van daardie boom eet en dan sal julle soos God wees deurdat julle alles kan ken.

Aan die einde van hierdie ontmoeting was Eva se vertroue nie meer absoluut nie. Sy het die aas gesluk deur vir God te wantrou en deur haarself as arbiter tussen God se woord en Satan se woord te stel. Sy glo dat sy die vermoë het om tussen hulle te oordeel. Sy glo dit sal geen skade doen om van die verbode vrugte te eet nie. Sy het ‘n eksperiment nodig om te besluit wie praat die waarheid – God of die Satan.

Adam en Eva se ongehoorsaamheid behels twee dinge wat op ons almal van toepassing is.

• Sonde is die aanspraak dat ek reg is. My manier om dinge te sien, is reg. Enigeen wat van my verskil, is verkeerd – ook God.
• Sonde is die doelbewuste teregwysing van God en van sy manier van hoe dinge gesien moet word. Ons sien nie meer vir God soos Hy werklik is nie.

Sonde moet homself altyd regverdig. Om ons te verskoon, moet ons God aankla. Dit is tyd dat ons weer verantwoordelikheid aanvaar vir wat ons doen. Daarom moet ons ons sonde bely. Dawid het dit geweet:

Teen U, teen U alleen het ek gesondig en gedoen wat verkeerd was in u oë,

Sodat U gelyk sal hê as U uitspraak lewer, volkome reg wanneer U oordeel (Psalm 51:6).

When we meet people, hear stories, and see faces of injustice like this around the world, it is altogether right for us to respond with compassion, conviction and courage – David Platt

Psalm 34(2)

[Ek gaan dwarsdeur van die Nuwe Testament en Psalms. ‘n Direkte Vertaling van die Bybelgenootskap van Suid-Afrika (2014) gebruik maak.] Ek gaan ‘n paar blogs aan hierdie psalm spandeer.

Billy Graham lees elke maand al 150 psalms. Vir hom het hulle duidelik ‘n besondere betekenis. Meeste van ons, ek ingesluit, lees die psalms nie so sistematies nie – ons pik hier en pik daar. Daarom het ek besluit dat ek hierdie jaar ‘n bietjie dieper in die psalms wil delf. Ek het veral gebruik gemaak van John Goldingay se drie-volume kommentaar – Psalms.

34:2 – 4: Die aanvanklike onderneming van lof

Alef

²Ek wil die Here die hele tyd prys, my mond is voortdurend vol van sy lof.

Hierdie verwys na ‘n liggaamshouding van aanbidding en ‘n hoorbare uitspreek van lof.  Hele tyd en voortdurend beklemtoon dat lof aan die Here sonder ophou moet wees.

Bet

³In die Here sal ek roem; verdruktes sal dit hoor en hulle verheug.

Die getuienis spreek veral die verdruktes/swakkes aan. As gevolg van hierdie getuienis word hulle aangemoedig om hulle gesindhede te verander. Dit gaan nie net oor die oordrag van kennis nie, maar hierdie onderrig moet vrugte dra – vreugde.

Gimel

⁴Roem saam met my in die grootheid van die Here, ja, laat ons saam sy Naam verheerlik.

Hier gaan dit oor roem en verheerlik. Lof kry ons in die liggaam van gelowiges verspreid oor tyd.

34:5 – 7: Die Here tree op

Die psalmis praat hier van ‘n geleentheid toe die Here opgetree het. Hierdie is toepaslik, nie net vir die persoon wat hierdie ondervinding gehad het nie,  maar ook vir ander. Die aanbidder was swak/verdruk; hy word deur skrikwekkende omstandighede bedreig. Hy bid; die Here luister; die Here antwoord; die Here red.

Dalet

⁵Ek het die Here smekend genader en Hy het my geantwoord; uit al my verskrikkinge het Hy my gered.

Hierdie vers som die wese van getuienis op: ek bid – nader die Here smekend; God reageer; God red. Die reaksie op ons gebede bestaan uit woorde en dade – God antwoord, maar Hy red ook. Hy red my van die voorwerp van verskrikking en nie net van die gevoel van verskrikking/bedreiging nie.

He

⁶Verdruktes kyk na Hom en hulle gesigte straal; hulle hoef nie verleë te wees nie.

Verdruktes verwys na die verdruktes in vers 3. Kyk na die Here is dieselfde as om hulp by Hom te soek. Hier het ons ‘n visuele beeld.  Eerstens word daar na die Here gekyk; hulle (die mense wat kyk) se voorkoms verander: hulle gesigte straal.  Hierdie nuwe voorkoms veroorsaak dat hulle nie verleë hoef te wees nie.

Zajin

⁷Hierdie magtelose het geroep en die Here het gehoor, en uit al sy benoudheid het Hy hom verlos.

Hier word die aanbidders as magteloos geïdentifiseer. Dit mag impliseer dat hulle onderdruk word.

No man ruleth safely but he that is  willingly ruled – Thomas a Kempis

Ek wil mense oorreed

In hierdie tydperk van die wetenskap en tegniek is alles wetenskap en tegniek en kan alles deur wetenskap en tegniek opgelos word. Ons het by geleerdes gehoor dat ons alle absolutes en sekerhede moet vermy – ons moet oor alles skepties wees. Maar dan draai hulle om en sê ons moet onbevraagtekende vertroue in kundiges, spesialiste en gesaghebbendes hê. Die belofte is dat die volgende nuwe ding die beste ooit sal wees. Die versoeking is dat ons oorreding kan bemeester en dit reduseer tot ‘n tegniek en dit bemark as iets wat die wêreld teen môremiddag sal oorwin. Daar is geen McTeorie as dit by oorreding kom nie.  Om oorreding weer terug te kry, sal nie maklik wees nie. As ons wil slaag, moet ons ons ore vir tegniek sluit. Daar is drie dinge wat noodsaaklik is.

1. Nie net een pad nie

Vir alles wat die moeite werd in die lewe is, is daar baie selde net een pad om dit te doen. Daar is nie net een regte manier om oorreding te doen nie. Daar is nie een benadering wat vir almal werk nie. Die rede is eenvoudig: die lewe is meer as rede en daarom kan dit nooit deur rede alleen verduidelik word nie. Rede is belangrik en waardevol, maar daar sal altyd dinge wees wat jy nie kan verduidelik nie – al probeer ons hoe hard om alles te laat inpas.

Dieselfde geld vir apologetiek – geen enkele metode sal almal pas nie, want elke persoon is anders en elke metode sal iets mis. Jesus het nooit met twee mense op dieselfde manier gepraat nie – en ons moet dit ook nie doen nie. Elke persoon is uniek en verdien ‘n benadering wat sy uniekheid respekteer.

2. ‘n Kuns, nie ‘n wetenskap nie

Ooreding het meer met teologie as tegnologie te doen.

• Kreatiewe oorreding beteken ek is Bybels en nie modern of postmodern nie. Die Bybel is dié storie. Dit heg waarde aan die waarheid en rede sonder om modernisties te wees; dit waardeer al die stories binne die groot oorkoepelende storie sonder om postmodern te wees. Egte Bybelse argumente werk in elke ouderdom en persoon. Modernisme en postmodernisme het beide voor- en nadele. Christelike oorreding moet te alle tye Bybels en holisties wees – getrou. Die Bybel heg baie waarde aan die waarheid en argumente sowel as aan stories, drama, gelykenisse en gedigte. Dink maar net aan Romeine, die psalms en Jesus se gelykenisse. Stories is die kern van die Bybelse siening van kreatiewe oorreding, maar nie ten koste van die rede of argument nie. Die diepe logika van God se waarheid kan in beide stories en argumente, deur rede en verbeelding, deur die vier evangelies en Romeine uitgedruk word. Daar is ‘n tyd vir stories en ‘n tyd vir rasionele argumente. Ons moet weet wat om wanneer te gebruik.
• Kreatiewe oorreding is die kuns van die waarheid, die kuns wat die waarheid inspireer. As iemand net vir tegnieke, resepte, hoe-om-te metodes soek om iemand te oorreed, sal hy teleurgesteld wees. Daar is nie so iets nie. Die soeke na so iets is verstaanbaar. Daar is mense vir wie geen hoeveelheid bewyse enige aanspraak sal bewys as hulle vasberade is om die aanspraak te ontken nie. Metodes wat dwingbaar is, is gevaarlik, want hulle werk op die wil sonder om die denke te oortuig. Breinspoeling is ‘n voorbeeld van ‘n dwingbare metode. Die tyd van tegnologie en tegniek is die tyd van eindelose metodes, formules, resepte, seminare, twaalf-stap programme en die gedurige aanloklikheid van doeltreffendheid. Ons kan nie oorreding deur tegnieke leer nie, want dan val ons in die lokval van oorreding te reduseer tot rede.

Tegniek is gewoonlik net doeltreffend in lae vlakke van die lewe. Sodra ons in die hoër vlakke van menslike vaardigheide – soos leiding van ‘n span – kom, is die vaardighede wat vereis word meer ‘n kuns as as ‘n wetenskap. Miskies is dit waarom Jesus nooit ‘n boek geskryf het nie. Jy leer van die Meester onder sy gesag en in ondervinding langs die lewenspad. Jy leer dus beter van iemand wat alles ondervind het as uit ‘n boek. Met die dieper dinge in die lewe is daar altyd meer om te weet. Die diepste kennis word in die lewe geleer – uit ondervinding van ‘n meester. Ons beheptheid met tegniek veroordeel ons tot ‘n kultuur wat toenemend van kundiges afhanklik is. Maar in baie gebiede is daar geen kundiges nie. Wie is ‘n kundige oor lyding?

As dit kom by evangelisasie en oorreding moet ons baie versigtig vir formules wees. Moenie die uniekheid van mense onderskat nie.