Alle Paaie lei na Jesus: Uit watter Ou Testament haal die Nuwe Testament se skrywers aan? (2) – Adrio König

6.6.2 Die vroeë Christene se gebruik van die Septuagint

Waarom is hierdie Griekse vertaling van die Ou Testament vir ons belangrik? Miskien het jy dit self al opgemerk dat die skrywers van die Nuwe Testament soms vreemde woorde gebruik wanneer hulle uit die Ou Testament aanhaal. Vergelyk Amos 9:11- 12 met Handelinge 15:16-17. Die twee stelle woorde kom glad nie ooreen nie, terwyl Jakobus doelbewus uit Amos aanhaal. Waar kry Jakobus hierdie vreemde woorde?

Hy haal uit die Griekse vertaling aan en nie uit die oorspronklike Hebreeus nie, terwyl ons Ou Testament juis uit die Hebreeus gemaak is. ’n Mens kry talle sulke verskille, soms kleiner, soms groter. Dit is dus nie die skrywers van die Nuwe Testament wat nie versigtig en korrek uit die Ou Testament aangehaal het nie. Dis die vertalers van die LXX wat nie noukeurig vertaal het nie. Miskien moet ons dit tog versigtiger stel. Ons is vandag taamlik seker dat daar nie net een enkele Ou-Testamentiese teks bestaan het nie. Waarskynlik het daar van sekere boeke in die Ou Testament verskillende weergawes die rondte gedoen. Daar was nog geen boekdrukkuns nie. Mense moes alles met die hand oorskryf. Dit alleen kon taamlike verskille ten gevolge gehad het. En ons is dus nie seker of die vertalers nie dalk sulke afwykende tekste gehad het vir hulle vertaling nie.

 

Maar waarom dié lang storie oor die twee Ou Testamente? Omdat ons nog ’n keer gaan sien hoe alle paaie na Jesus lei. Ons weet natuurlik baie min oor die situasie waarin die vertalers was of die oogmerke wat hulle met die vertaling gehad het. Ons is wel taamlik seker dat hulle nie so noukeurig vertaal het nie, en hulleself selfs heelwat vryhede veroorloof het. Ons kan selfs ’n paar tendense in die vertaling identifiseer. En dis juis dit wat vir ons belangrik is.

 

Dis nie vreemd dat die meeste vroeë Christene die Septuagint bo die Hebreeus verkies het nie. Die evangelie het vinnig in die Griekssprekende wêreld versprei. Dink maar net aan Paulus se sendingreise. Dis tog vanselfsprekend dat hy sou verkies het om die Grieks te gebruik in sy sendingwerk onder Griekssprekendes. En Grieks was die algemene omgangstaal in die gebiede waarin hy gewerk het.

 

Maar dit kan nie al rede wees vir die voorkeur aan die Septuagint nie. Jakobus haal ook uit die LXX aan, maar hy werk in Jerusalem onder Arameessprekende Jode.

 

6.6.3 Messianisering en Missionisering

Daar was in die inhoud van die Septuagint rede waarom ook Jakobus dit verkies het bo die oorspronklike Hebreeus. Onder die tendense in hierdie vertaling is twee belangrik, die Messianiseringstendens en die Missioniseringstendens.

 

Messias: Die eerste tendens het met Messias te doen. Die Griekse vertalers het die neiging gehad om tekste wat nie regtig na ’n komende Messias verwys het nie, só te vertaal dat ’n mens dit Messiaans kon interpreteer. In Genesis 47:31 het die Septuagint “septer” terwyl die Hebreeus “bed” het (“En Jakob het daar op sy septer (ipv bed) gebuig voor God”). Die vertalers van die Septuagint doen dit omdat “septer” elders in verband met die Messias gebruik word (Ps 2:9; 110:2), en hulle dus met hierdie vertaling die indruk wil skep dat Jakob ’n tipe van die komende Messias is. Ook in Jesaja 11:1 vertaal die Septuagint “heerserstaf” in plaas van “takkie”, en bereik dieselfde effek. In Numeri 24:7 lees die Hebreeus: “Israel se waterkruike loop oor, hy saai waar oorvloed water is.” Dit word vertaal as: “Iemand sal uit sy nageslag kom en hy sal heers oor baie volke.” Onmiddellik laat dit weer aan die Messias dink.

 

Behalwe hierdie soort Messiaserende tendens was daar ook gevalle waar die Septuagint se vertaling die vroeë Christene goed gepas het al het die vertalers dit waarskynlik nooit so bedoel nie. Die vroeë Christene het graag gebruik gemaak van die Septuagint by Jesaja 7:14. Die vroeë Christene het aan Jesus se maagdelike geboorte geglo. Om dit te bevestig, kon hulle die Septuagint gebruik wat Jesaja 7:14 met “maagd” vertaal het teenoor die Hebreeus wat “’n jong vrou” het: “Die maagd sal swanger word en ’n seun in die wêreld bring” (Matt 1:23). ’n Jong vrou hoef natuurlik nie ’n maagd te wees nie, want ’n maagd is ’n meisie wat nie maar net jonk is nie, maar wat nog nooit seksuele gemeenskap gehad het nie. Só kon die Christene hulle dus op die Septuagint beroep om te sê dat Jesus hierdie kind was.

 

In die liedere oor die dienaar van die Here in Jesaja word die Hebreeuse woord vir “dienaar” elke keer in die Septuagint met “kind” vertaal. Die vroeë Christene kon dit maklik op Jesus toepas wat ook die Kind (“Seun”) van God genoem is. Die Grieks vir “kind” en “seun” is dieselfde.

 

Sending: Maar daar was ook ’n sendingtendens in die Septuagint. Tekste wat eintlik ’n meer nasionalistiese betekenis het, is vertaal as sendingtekste. Kom ons kyk na een so ’n voorbeeld. Jakobus haal Amos 9 aan in sy toespraak in Handelinge 15. Sy aanhaling kom uit die Septuagint.

 

Amos 9:12 Handelinge 15:17

Sodat my volk (Israel) die oorwinnaar sal wees oor wat van Edom oor is. Sodat al die nasies die Here kan soek oor al die nasies ja, al die heidennasies oor wie my Naam uitgeroep is wat Ek geroep het om my eiendom te wees.

In Amos was hierdie profesie ’n nasionalistiese profesie. Dit het daarop neergekom dat Israel in die toekoms oor Edom ’n oorwinning sal behaal, en sommer oor ’n aantal ander volke ook. Dit was ’n “lekker” belofte, want Edom was een van Israel se aartsvyande. Maar in die Septuagint word dit ’n sendingprofesie. Die heidennasies sal die Here soek, almal oor wie sy Naam al klaar uitgeroep is.

 

Daar is meer sulke voorbeelde. In die Hebreeus lees ons in Jesaja 54:15: “As iemand jou aanval, het Ek hom nie gestuur nie; wie jou aanval, sal die onderspit teen jou delf.” Dit word vertaal met: “Proseliete sal om my ontwil by jou aansluit, hulle sal by jou ’n toevlug soek,” ’n duidelike sendingvertaling.

In Jeremia 3:19 word die persoon wat aangespreek word, in die Septuagint “Here” genoem (anders as in die Hebreeus), en in plaas daarvan dat hy “’n besitting kry wat liefliker is as enigiets wat enige nasie het,” word Hy “die magtige Heerser oor die nasies” genoem. Sulke vertalings het gepas in die vroeë Christene se oortuiging dat die Messias oor die nasies sal heers, en dat hulle Hom dus aan die heidene moet gaan verkondig.

In Genesis 49:10 word verwys na “die heerser aan wie die volke hulle sal onderwerp”. Dit word in die Septuagint vertaal met: “Die heerser wat die hoop van alle volke sal wees.” Dadelik kom die sending dus in perspektief. Dit is die diepste rede waarom die Christene selfs in Jerusalem die Septuagint verkies het, al het hulle nie die Griekse taal nodig gehad soos Paulus nie.

 

’n Mens kan natuurlik vra waarom die Jode die Hebreeus só vertaal het. Waarom die nadruk op die Messias en die sending? Daar kan verskillende sienings hieroor wees, maar ’n mens moet onthou die Septuagint is so ongeveer 200 jaar voor Jesus vertaal. In hierdie tyd het dit sleg gegaan met Israel. Hulle is keer op keer deur vyande oorwin en oorheers. Hulle kon dus maklik ’n nuwe behoefte ontwikkel het dat die Messias sou kom omdat hulle geglo het Hy gaan hulle van hulle vyande verlos en die heerlikheid herstel soos dit in die tyd van die groot koning Dawid was. Hulle het dus ’n dringender behoefte aan die Messias ontwikkel.

 

Verder het hulle juis in hierdie tye baie meer te doene gekry met mense uit ander gelowe. Hulle was klein minderhede in groot wêreldstede soos Alexandrië in Egipte, en Korinte in Griekeland. Dit kon gelei het tot die besef en behoefte dat hulle hulle geloof met ander moet deel. Hulle kon ook hulle godsdiens vergelyk het met die ander, en oortuig geraak het dat hulle iets meer het om aan ander aan te bied. Daar was altyd by die profete ’n belangstelling in ander mense. Die Ou Testament het self die toekomsverwagting dat die volke na Jerusalem sal stroom. Dit alles kon ’n bepaalde dringendheid by hulle laat ontstaan het om hulle godsdiens met die mense rondom hulle te deel, sodat selfs in die vertaling van die Ou Testament die vertalers die boodskap van die sending sterker wou laat deurkom.

 

Die feit dat die Christene hierdie vertaling verkies het, sê net nog ’n keer dat alles vir hulle om Jesus gegaan het, en dat hulle ’n vertaling verkies het wat hulle nog meer as die Hebreeus gehelp het om Hom en sy boodskap te beklemtoon.

 

Wat toe agterna gebeur het, is baie interessant. Die Christene het hierdie tendense in die Septuagint met groot vrug gebruik, onder andere ook om die Jode te probeer oortuig dat Jesus die Messias is. Immers hulle het geglo die Messias het in Jesus gekom, en hulle kon die Jode se eie vertaling gebruik om dit te ondersteun. Dit het beteken die Joodse leiers het ’n reaksie teen hulle eie vertaling ontwikkel, so erg dat hulle dit later amptelik verwerp het. Maar die Christene het dankbaar daaraan vasgehou. Die Septuagint het tot in die tyd van die Kerkhervorming die Ou Testament van die Christene gebly; dus vir omtrent 1 500 jaar! Eers die Kerkhervormers het besluit om daarvan af te sien, en wel om redes wat nie almal so oortuigend is nie, en na die Hebreeuse Ou Testament terug te gaan. Die Katolieke Kerk het tot vandag nog meer respek vir die Septuagint as die Protestante.

 

In die volgende artikel gaan ons na die gesag van die Septuagint kyk.

 

 

Mense wonder dikwels oor verskeie aspekte van die Christelike geloof. Alle Paaie lei na Jesus (2010) deur prof Adrio König is ʼn baie nuttige naslaanwerk wat ʼn betrokke en uitdagende verduideliking bied van die die middelpunt van ons geloof: Jesus Christus.

 

Bybelkennis gaan gereeld gedeeltes uit hierdie bron publiseer. Ons dank aan prof König en CUM vir hierdie vergunning.

 

Vir meer inligting oor CUM, besoek gerus hulle webblad by www.cumuitgewers.co.za

 

Skrywer:Prof Adrio König

 

Alle Paaie lei na Jesus: Uit watter Ou Testament haal die Nuwe Testament se skrywers aan? (1) – Adrio König

6.6 Uit watter Ou Testament haal die Nuwe Testament se skrywers aan?

Natuurlik lyk dit na ’n snaakse vraag. Daar is tog net een Ou Testament. Nee, dis nie regtig so nie. Daar is eintlik twee:

• Die Hebreeuse Ou Testament wat ook die Masoretiese teks genoem word. Dis uit hierdie Hebreeuse Ou Testament wat ons vertaling gemaak is.
• Die Griekse vertaling van die Ou Testament, ook die Septuagint of LXX genoem.

Israel het vir eeue net die oorspronklike Hebreeuse teks gehad. Daar is wel van die latere boeke soos Daniël wat in ’n later vorm van Hebreeus, Aramees, geskryf is, die taal wat Jesus waarskynlik ook gebruik het, wat die omgangstaal in sy tyd was. Maar Aramees was maar net ’n later vorm van Hebreeus.

 

6.6.1 Die ontstaan van die Septuagint (die Griekse vertaling)

Maar in die paar eeue voor die geboorte van Jesus het die Jode erg versprei rondom die Middellandse See. Gaandeweg het hulle al meer Grieks gepraat wat die algemene taal was, en veral baie Joodse kinders kon later glad nie meer Hebreeus/Aramees praat nie. Dit is dus nie vreemd dat die Jode toe so teen 200 jaar voor Christus besluit het om ’n Griekse vertaling van hulle Hebreeuse Ou Testament te maak nie. Onthou net hulle het nooit van die Ou Testament gepraat nie, en hulle doen dit vandag nog nie omdat hulle nie die Nuwe Testament aanvaar het nie. Baie geleerdes verkies dan ook om liewer van die “Hebreeuse Bybel” te praat.

 

Daar is interessante verhale oor die ontstaan van hierdie Griekse vertaling. Die “mooiste” een is dat die Joodse koning van destyds presies 72 vertalers aangestel het, ses uit elk van Israel se twaalf stamme. Hulle het elkeen in ’n aparte kamer gaan sit, en nooit enige kontak met mekaar gehad nie. Hulle het elkeen die hele Ou Testament vertaal. Toe hulle klaar was en hulle vertalings vergelyk, was dit presies dieselfde tot op elke woord.

 

Daar is ook mense onder ons wat vandag nog so magies, “tooragtig,” met die Bybel omgaan. Hulle lei allerlei geheime kodes uit die Bybel af waarin dan die eintlike boodskap sou wees. Maar die Bybel se boodskap is wonderlik genoeg. Niemand hoef of kan dit wonderliker maak nie.

 

Dit is na aanleiding van hierdie oortuiging dat daar 72 vertalers was dat hierdie vertaling die Septuagint of LXX genoem word. Septuagint is 70 in Latyn, en LXX is 70 in die Latynse telwyse.

 

Mense wonder dikwels oor verskeie aspekte van die Christelike geloof. Alle Paaie lei na Jesus (2010) deur prof Adrio König is ʼn baie nuttige naslaanwerk wat ʼn betrokke en uitdagende verduideliking bied van die die middelpunt van ons geloof: Jesus Christus.

Bybelkennis gaan gereeld gedeeltes uit hierdie bron publiseer. Ons dank aan prof König en CUM vir hierdie vergunning.

Vir meer inligting oor CUM, besoek gerus hulle webblad by www.cumuitgewers.co.za

 

 

 

Skrywer: Prof Adrio König

Alle Paaie lei na Jesus: Oorgange binne die Nuwe Testament – Adrio König

6.5 Oorgange binne die Nuwe Testament

Kom ons kyk ook na twee oorgange binne die Nuwe Testament. Tydens sy aardse bediening tree Jesus op soos die profete uit die Ou Testament: Hy roep die volk tot bekering. Hy gaan nie na die heidene nie, maar rig Hom uitsluitlik op Israel (Matt 1:21; 10:5-7; 15:24). Hy roep hulle op tot bekering soos ’n tipiese Ou-Testamentiese profeet. Sy doel is dieselfde as dié in die Ou Testament:

As Israel aan die Here getrou is, sal Hy hulle só seën dat die heidene na Jerusalem sal stroom om die Here daar saam met Israel te dien (Ps 22:28; Jes 2:2-5; Jer 3:17). As Hy teen die einde van sy bediening besef dat die leiers van die volk nie na Hom luister nie, begin Hy hulle ernstig waarsku dat God die koninkryk van hulle  sal wegneem en aan die heidene sal gee (Matt 21:31, 43; 22:1-14; 23:37 ev). As hulle Hom dan finaal verwerp en kruisig, kom daar ’n dramatiese keerpunt. Ná sy opstanding gee Hy uitdruklik die bevel dat sy dissipels nou na die heidene moet gaan (Matt 28:19). Dit is ’n radikale oorgang binne die Nuwe Testament, ’n oorgang van wat ons die Ou-Testamentiese sendingmetode kan noem, na die Nuwe-Testamentiese metode (3.3).

 

’n Tweede voorbeeld binne die Nuwe Testament raak die tempeldiens. Aanvanklik gaan die tempeldiens, die priesterorde, die offergebruike en selfs ook die Sabbatsviering van die Ou Testament onveranderd in die Nuwe Testament voort. Tydens die aardse optrede van Jesus neem Hy self daaraan deel en gee opdragte daaroor (Matt 5:23-24; Luk 4:16). Trouens tot laat in die Nuwe Testament gaan die Christene nog gereeld tempel toe en bring Paulus spesiaal ’n offer in die tempel (Hand 3:1 ev; 21:26). Eers daarna kom daar ’n definitiewe breuk tussen die Jode en die Christene – dus weer ’n radikale oorgang binne die Nuwe Testament, en nie tussen die twee Testamente nie. ’n Mens kan dus nie vra na die verhouding tussen die tempelkultus in die Ou Testament en in die Nuwe Testament nie, maar tussen die tempelkultus soos dit nog lank in die Nuwe Testament voortgegaan het, en die einde van die tempelkultus vir die Christene wat eers baie laat in die geskiedenis van Handelinge kom.

 

In ’n sekere sin kan ons dus nie die Ou Testament en die Nuwe Testament as twee blokke met mekaar vergelyk nie. Terwyl ons enersyds bepaalde sake in die twee Testamente met mekaar kan vergelyk (en só op groot verskille in die verhoudings afgekom het), moet ons andersyds besef dat van die mees dramatiese oorgange binne die twee Testamente self plaasvind, en nie tussen hulle nie.

 

Geen kortpad nie

In die lig van hierdie sterk gevarieerde verhouding is elke “lekker” kort formule vir die verhouding Ou Testament – Nuwe Testament op sy beste maar net ’n baie klein faset van ’n baie ingewikkelde saak, en op sy slegste ’n vertekening van die werklikheid. Dis een ding om met mooi formules te speel,  maar dis heeltemal iets anders om na die werklikheid te kyk, na die talle verskillende verhoudings wat daar tussen bepaalde dinge in die twee Testamente is. Daar is geen moontlikheid om “die verhouding Ou Testament-Nuwe Testament” in ’n enkele formule vas te lê nie. ’n Mens moet eenvoudig elke keer kyk na die spesifieke dinge wat met mekaar in verband gebring moet word.

 

Wanneer ’n mens nou die titel van die boek in gedagte hou en terugkyk in hierdie hoofstuk, besef jy omtrent alles wat aangehaal is oor die verhouding Ou Testament-Nuwe Testament het direk met Jesus in verband gestaan. Alle paaie lei na Jesus.

 

In die volgende artikel gaan ons na ‘n interessante vraag kyk: Uit watter Ou Testament haal die Nuwe Testament se skrywers aan?

 

Mense wonder dikwels oor verskeie aspekte van die Christelike geloof. Alle Paaie lei na Jesus (2010) deur prof Adrio König is ʼn baie nuttige naslaanwerk wat ʼn betrokke en uitdagende verduideliking bied van die die middelpunt van ons geloof: Jesus Christus.

Bybelkennis gaan gereeld gedeeltes uit hierdie bron publiseer. Ons dank aan prof König en CUM vir hierdie vergunning.

Vir meer inligting oor CUM, besoek gerus hulle webblad by www.cumuitgewers.co.za

 

 

 

Skrywer: Prof Adrio König

Alle Paaie lei na Jesus: Die groot oorgang binne die Ou Testament – Adrio König

6.4 Die groot oorgang binne die Ou Testament

Die grootste oorgang in die hele geskiedenis van die Bybel kom tydens die ballingskap voor. Daar ontwikkel ’n radikale nuwe siening van die werklikheid en die geskiedenis. Hierdie nuwe kyk op die wêreld vorm later die agtergrond waarteen ons Jesus se optrede moet verstaan. Dit is die oorgang van ’n profeties-historiese wêreldbeskouing na ’n apokaliptiese wêreldbeskouing. Effens oorvereenvoudig kan ons praat van die oorgang tussen ’n natuurlike en ’n bonatuurlike wêreldbeskouing.

Die woorde mag moeilik klink, maar ons is almal goed bekend met die betekenis daarvan. Die ou profeties-historiese (natuurlike) beskouing was vir die grootste deel van die Ou Testament in gebruik. Dit gaan oor dinge wat alle mense elke dag kan ervaar. Die seën van die Here is: Voorspoed soos goeie gesondheid, goeie oeste, goeie aanteelt van die vee, baie kinders en vrede met die omringende volke. Net so is die oordeel van die Here ook volkome natuurlik: siekte, droogte, slegte oeste, kinderloosheid, onderwerping deur buurvolke.

 

Hierteenoor staan die nuwe bonatuurlike wêreldbeeld wat tydens die ballingskap ontwikkel het: die seën van God as die ewige lewe, die opstanding uit die dood, die verheerliking op die nuwe aarde in die hemelse teenwoordigheid van God, en die oordele van die Here as die ewige verderf. Dit is nie dinge wat ons ooit ervaar nie. Verder is daar bose magte wat mense se lewens bedreig, sterre wat op die aarde sal val as die Seun van die mens in heerlikheid kom, ’n algemene oordeel oor alle mense. Hierdie oorgang het tydens en na die ballingskap ontwikkel. Aanvanklik is die ballingskap ook “natuurlik” verstaan: dit was God se oordeel oor die volk weens hulle aanhoudende ontrou aan Hom: vyande wat hulle oorwin. Daar was niks vreemds of onvoorstelbaars in nie, al was dit ’n vernietigende ervaring. Maar die ballingskap was so erg dat die oortuiging gaandeweg posgevat het dat meer op die spel was as net die “natuurlike”oordeel van die Here. Hulle was oortuig bose magte het op aarde oorgeneem en die hele wêreldorde omgekeer. Hierdie magte het die mensdom probeer vernietig.

 

Dit is nie iets wat mense daagliks kan ervaar nie. Daarom word daar ook beelde gebruik wat heeltemal onwerklik is. Die enigste boek in die Ou Testament waarin hierdie nuwe wêreldbeskouing volledig ontwikkel word, is Daniël, wat baie laat geskryf is. Kyk  ’n oomblik na die totaal onwerklike diere wat in Daniël 7 beskryf word.

 

Die oorname van die bose magte het beteken dat die heerskappy van God op aarde in gedrang gekom het, die heerskappy waaroor veral die Psalms so heerlik kon sing. Dink maar net aan Psalm 47:3: “Die Here is die groot Koning oor die hele aarde.” Trouens daar is baie Psalms wat hieroor sing, soos Psalm 46-50. Hierdie heerskappy is deur die bose magte gebreek. Dat die duiwel en sy magte die wêreld van die Here “gesteel” het, is ’n beeld wat Jesus self gebruik (Matt 12:29). Die duiwel is nou die god van hierdie wêreld (2 Kor 4:4; 1 Joh 5:19). Daarom kan die duiwel vir Jesus al die koninkryke van die aarde aanbied as Jesus hom sou aanbid (Matt 4:8 ev). Dit is ’n werklike versoeking vir Jesus omdat dít juis is wat Hy moes kom doen: om die wêreld van die bose magte terug te wen en só God se heerskappy (koninkryk) op aarde te herstel. Daarom kondig Jesus ook aan dat die koninkryk van God gekom het juis as Hy duiwels uit mense se lewens uitdryf (Matt 12:28). Dit is ook die rede waarom Jesus se genesings en duiweluitdrywing die grootste enkele element is in sy aardse optrede. Hy herstel God se heerskappy (koninkryk).

 

Hiermee is klaar ’n bepaalde verband gelê tussen die twee Testamente: natuurlik – bonatuurlik. Jesus tree op teen hierdie bonatuurlike agtergrond. Daarom praat Hy van dinge wat nêrens in die Ou Testament na vore gekom het behalwe in die apokaliptiese literatuur wat eers baie laat geskryf is nie (soos Daniël en ’n paar dele uit ander boeke soos Jesaja 24-27 en Sagaria 12-14). Hy praat van ’n wêreldeinde, van die groot opstanding, die oordeel, die verderf, sake wat nooit in die vroeër dele van die Ou Testament ter sprake gekom het nie.

 

Sonder die agtergrond van die apokaliptiek in die laat Ou Testament sou ons baie min van Jesus se optrede kon verstaan. Daarom is die oorgang na hierdie apokaliptiese wêreldbeskouing so belangrik. Maar dit vind nie plaas tussen die Ou Testament en die Nuwe Testament nie, maar binne die Ou Testament. Dit is dus onvoldoende om net die twee Testamente met mekaar te probeer vergelyk.

 

Ons kry presies dieselfde in die Nuwe Testament. In die volgende artikel gaan ons daarna kyk.

 

Mense wonder dikwels oor verskeie aspekte van die Christelike geloof. Alle Paaie lei na Jesus (2010) deur prof Adrio König is ʼn baie nuttige naslaanwerk wat ʼn betrokke en uitdagende verduideliking bied van die die middelpunt van ons geloof: Jesus Christus.

Bybelkennis gaan gereeld gedeeltes uit hierdie bron publiseer. Ons dank aan prof König en CUM vir hierdie vergunning.

Vir meer inligting oor CUM, besoek gerus hulle webblad by www.cumuitgewers.co.za

 

 

 

Skrywer: Prof Adrio König