Alle Paaie lei na Jesus: Die Psalms, Profete en Wysheidsliteratuur (1)

Alle Paaie lei na Jesus: Die Psalms, Profete en Wysheidsliteratuur (1) – Adrio König

4.8 Die Psalms, die Profete en die Wysheidsliteratuur

In hierdie artikel gaan ons kyk na die skeppingsbeskrywings in die psalms.

4.8.1 Die Psalms

Ons vergeet maklik dat die skepping dwarsdeur die Bybel ’n baie algemene onderwerp is. Daar is byvoorbeeld 30 Psalms wat na die skepping verwys, sommige selfs in baie besonderhede. Kyk byvoorbeeld na Psalm 19, 74, 89, 104, 148.

Stryd by die skepping

Dis ook interessant dat sake wat nie prominent was in die eerste twee skeppingsverhale nie, hier sterk na vore kom. Dink maar net aan die see wat ingeperk moet word omdat dit ’n bedreiging van die mens se lewe is. Daarvan was geen sprake in Genesis 1 en 2 nie. Trouens die chaosmagte kom by die naam voor: Leviatan, Rahab, Behemot. Hierdie stryd by die skepping is prominent in Psalm 74:12-15; 89:9-11; 104:6-9. As ’n mens hierdie dele lees, besef jy skielik daar is inderdaad sydelingse verwysings na hierdie stryd in Genesis 1. “Dit was donker op die diep waters” (1:2) vervul ’n mens klaar met huiwering as jy onthou dat net die volgende vers lui dat God dadelik lig gemaak het en die duisternis van die lig afgeskei het. Hierdie huiwering word bevestig deur die feit dat daar dan twee verskillende skeppingswerke nodig is om die water onder bedwang te kry (1:6-7, 9-10).

Hoe verskillend die eerste twee verhale regtig is, word dan duidelik as jy onthou dat daar in die tweede verhaal geen verwysing na dreigende water is nie, net na lewegewende water wat oorspronklik nog nie daar was nie.

Lof aan God

’n Tweede saak wat ook nie uitgesproke na vore kom in Genesis 1 en 2 nie, is die lof aan God oor sy skeppingswerk. Dis miskien die belangrikste motief in die Psalms (19:1-5; 89:6-11; die hele 148!). Psalm 104 is as geheel ’n skeppingspsalm. Die hele Psalm is ingesluit tussen die eerste en die laaste verse wat die lof aan die Here besing.

Psalm 74 is in hierdie verband baie interessant. Die middeldeel is ’n lofuiting wat die groot mag van die Here by die skepping besing (12-17). Maar op die oog af pas dit nie by die eerste en die laaste dele nie. Die eerste deel (1-11) is ’n roerende klag oor die dadeloosheid van die Here te midde van die vreeslike nood van die volk (hulle is waarskynlik in ballingskap). Die derde deel (18- 23) is ’n dringende oproep dat die Here in die nood moet ingryp terwille van sy eer, die verbond en die volk self. Hierdie twee dele pas presies bymekaar: die nood, en die roep om hulp. Maar hoe pas die lof oor die groot mag van God by die skepping nou hierby?

Daar is dan ook heelwat pogings aangewend om lesers te oortuig dat dit ’n ongeluk is dat dié deel hier beland het. Dis sou dan deel gewees het van ’n ander lofpsalm. Maar is dit nodig? Kom ons kyk mooi wat ons hier het: ’n klag en ’n roep om hulp. Van wie moet die hulp kom? Van die Here. Wie is Hy? Vers 12-17: Die Een wat tydens die skepping die roemrykste oorwinnings oor die chaosmagte behaal het. Maar dan versterk die digter mos deur hierdie loflied oor die groot mag van God sy eie geloof, en versterk dit die oproep aan die Here om hulle uit die nood te red. Die herinnering aan God se skeppingsmag is dus ekstra motivering vir die dringende oproep om hulp.

Psalm 104 is ’n besondere skeppingspsalm. Dit herinner in baie opsigte aan Genesis 1. Daar is ook teorieë dat dié twee onderling van mekaar afhanklik is. Hierdie Psalm het ook iets van die omvattende en sistematiese benadering van die eerste verhaal, al is die struktuur nie so presies en so strak nie. Maar dan is die afwesigheid van die ses dae en die Sabbat juis opvallend. Dit herinner ons daaraan dat ons nie een verhaal as dié verhaal moet beskou nie (iets wat baie mense juis met Genesis 1 doen), maar elke verhaal se eie waarde moet bepaal.

In die volgende artikel gaan ons na die skeppingsbeskrywings in die profete kyk.

AllePaaieLeinaJesus Mense wonder dikwels oor verskeie aspekte van die Christelike geloof. Alle Paaie lei na Jesus (2010) deur prof Adrio König is ŉ baie nuttige naslaanwerk wat ŉ betrokke en uitdagende verduideliking bied van die die middelpunt van ons geloof: Jesus Christus.

Bybelkennis gaan gereeld gedeeltes uit hierdie bron publiseer. Ons dank aan prof König en CUM vir hierdie vergunning.

Vir meer inligting oor CUM, besoek gerus hulle webblad by www.cumuitgewers.co.za

Skrywer: Prof Adrio König

Alle Paaie lei na Jesus: Het alles presies so gebeur?

Alle Paaie lei na Jesus: Het alles presies so gebeur? – Adrio König

4.7 Het alles presies só gebeur?

Dit lyk of die twee skeppingsverhale nie noukeurige beskrywings is van hoe God alles geskep het nie. ’n Hele paar trekke van die verhale wys in hierdie rigting. “Adam” en “Eva” is Hebreeuse name terwyl Hebreeus maar ’n jong taal was. Eers van Genesis 12 af is sprake van Abraham uit wie God dan Israel laat voortkom het. Eers daarna kon Hebreeus ontstaan het.

Wat die eerste verhaal betref, is die spesifieke vaste, herhalende struktuur ook opvallend, en net so die skepping in een week. Dit kom nooit weer in die Bybel voor nie, ook nie die spesifieke volgorde waarin die dinge geskep is nie, en dit alles terwyl daar baie ander verwysings en selfs breedvoerige besprekings van die skepping is. Dink maar net aan Psalm 74, 104, Job 38.

’n Mens sou kon oorweeg dat die skrywer die model van die werk gebruik terwille van die simboliek van werk. God het gewerk toe Hy geskep het. Daarom eindig die verhaal ook met die Sabbat. Ná die werk het Hy gerus, as ’n voorbeeld vir die volk om die Sabbat te hou.

Dit is ook duidelik dat beide verhale met ’n baie beperkte, verkleinde begrip van ruimte en tyd werk. Wat die ruimte betref, het ons ’n baie klein heelal met die sterre wat kleinerige liggies is wat nie te ver bokant die aarde nie, aan die vaste blou koepel hang. Wat die tyd betref, is die voorstelling dat die skepping nie té lank gelede kon plaasgevind het nie. Die geslagsregisters wat deel van Genesis 1-11 is, kom maar op ’n paar duisend jaar uit.

Net soos die skeppingsvoorstellings, deel die Bybelskrywers hierdie voorstellings met die ander godsdienste. Ook in hierdie opsig wou hulle dus nie ’n eie bedrae lewer nie. Hulle vertel van die skepping in die terme wat tot hulle beskikking is. Dit alles word bevestig deur die feit dat daar verskillende skeppingsvoorstellings is, en wat nog belangriker is, dat daar van dieselfde dinge geskryf word dat hulle op verskillende maniere geskep is. Dink maar net aan die gewelf, die ligte, die see diere en die diere op aarde in Genesis 1. In elke geval het God beveel dat hulle moet bestaan én het Hy hulle gemaak/geskep. Verder het ons elders gelees Hy het die hemelliggame deur sy woord geskep én met sy hande. En ook dat Hy die fondamente van die aarde en die hemelkoepel met sy hande gemaak het, maar ook deur sy woord tot stand gebring het. Dit kan net beteken dat die skrywers nie in die eerste plek wou beskryf presies hoe alles geskep is nie. En dit volg duidelik uit die skeppingsgedeeltes. Hulle gebruik dieselfde skeppings-voorstellings wat die ander godsdienste gebruik. Hulle suiwer wel hier en daar voorstellings uit wat nie pas by die verhouding tussen God en die skepping nie (stryd, geboorte). Maar vir die res is dit ook nie nodig om ander voorstellings te gebruik nie omdat niemand twyfel dat alles geskep is nie, en die godsdienste dieselfde voorstellings gedeel het. Die vraag was net: Wie het geskep? En die antwoord is duidelik in die Bybel: Israel se God is die enigste ware God, en daarom spreek dit eintlik vanself dat Hy die Skepper is. Hierdie agtergrond sal ons help om oor vorms van evolusie na te dink.

Maar ons kry ook skeppingsverhale elders in die Bybel. Volgende keer kyk ons na die psalms, die profete en die wysheidsliteratuur.

Bybelkennis gaan gereeld gedeeltes uit hierdie bron publiseer. Ons dank aan prof König en CUM vir hierdie vergunning.

Vir meer inligting oor CUM, besoek gerus hulle webblad by www.cumuitgewers.co.za

Skrywer: Prof Adrio König

Alle Paaie lei na Jesus: Die sorg van die Here

Alle Paaie lei na Jesus: Die sorg van die Here – Adrio König

4.6 Die sorg van die Here

’n Laaste belangrike saak is die merkwaardige sorg van die Here vir die mens. Juis dit maak hierdie verhaal ’n besondere verbondsverhaal. Die Here plant ’n wonderlike tuin waarin Hy die mens “tot rus bring”, om dit te bewerk en te bewaak. As ’n mens onthou hoe droog groot dele van Israel in daardie tye was, is die water en die vrugtebome oorweldigend. Daar loop ’n rivier wat buite die tuin in vier groot riviere verdeel. Dis ’n simbool van oormaat. So iets was eenvoudig onbekend in Israel. En die vrugtebome! Daar was seker geelperskes.

Dan kom die interessante uitspraak van die Here: “Dit is nie goed nie … ” (2:18). Dis presies die teenoorgestelde van die reeks uitsprake in die eerste verhaal toe alles wat Hy geskep het, juis goed was. Wat is nie goed nie? Die eensaamheid van die mens. Hy is nie gemaak om alleen te wees nie.

Dadelik maak die Here die diere en bring hulle na die mens. Hy moet hulle name gee, wat ’n simbool van beheer en heers is. Maar was daar ’n verdere motief daaragter dat die Here die diere na die mens bring? Die mens soek ’n maat. Moes hy eers deeglik bewus word van sy identiteit? Moes hy dit eers beleef dat hy nie ’n dier is nie, dat ’n dier nie sy maat kan wees nie? Dit lyk nogal so, want ons lees: “Maar vir homself het hy nie ’n maat, ’n gelyke, gekry nie.” Eers dan word spesiaal vir hom ’n maat gemaak. En sy is nou van sy soort. Sy pas by hom, iets wat nie van die diere gegeld het nie. So sorg die Here vir die mens in hierdie pragtige verbondsverhaal.

Ons het nou ‘n oorsig oor die skepping na aanleiding van Genesis 1 en 2 gekry. Nou volg ‘n belangrike vraag: Het alles presies so gebeur? Daarna kyk ons volgende keer.

Bybelkennis gaan gereeld gedeeltes uit hierdie bron publiseer. Ons dank aan prof König en CUM vir hierdie vergunning.

Vir meer inligting oor CUM, besoek gerus hulle webblad by www.cumuitgewers.co.za

Skrywer: Prof Adrio König

Alle Paaie lei na Jesus: Genesis 2

Alle Paaie lei na Jesus: Genesis 2 – Adrio König

4.5 Genesis 2 – ’n verbondsverhaal?

Die verhouding tussen Genesis 1 en Genesis 2

Ons het in Genesis 1 en Genesis 2 twee verskillende verhale oor die skepping. Eintlik is die eerste verhaal nie net Genesis 1 nie, maar Genesis 1:1-2:4a, en die tweede verhaal begin dan by Genesis 2:4b. ’n Mens merk dadelik dat dit ’n ander verhaal is. In Genesis 1 is van “God” gepraat, in Genesis 2 van “die Here God”. Verder begin die eerste verhaal met die skepping van “die hemel en aarde”, maar die tweede verhaal met die skepping van “die aarde en die hemel”.

Strukture: Die twee verhale het ook heeltemal verskillende strukture en oogmerke. Ons het gesien hoe netjies sistematies en simmetries Genesis 1 saamgestel is. Dis byna strak en styf. ’n Mens kan vooraf voorspel watter sinnetjies by die volgende skeppingsdaad gebruik sal word. Dis presies op die derde en weer op die sesde dae dat daar twee skeppingswerke beskryf word. En die dinge wat op die drie dae van die tweede helfte van die week geskep is, het direk verband met dié op die drie dae van die week.

Die tweede verhaal lyk heeltemal anders. Dis ’n vrye en spontane verhaal. Daar is geen besondere vaste struktuur in nie. Die verhaal kan soms lang ompaaie loop soos die uitbreiding oor die rivier wat buite die tuin in vier groot riviere verdeel, iets wat eintlik niks met die verhaal self te doen het nie (2:11-14).

Oogmerke: Terwyl ons wil kyk na die verskillende oogmerke van die twee verhale, moet ons egter eers onthou dat een saak dieselfde gebly het. God is in beide verhale die inisiatiefnemer. Soos in die eerste verhaal is Hy die Skepper en die Een wat alles besluit en bepaal en doen. Verder het Genesis 2 egter heeltemal ’n ander oogmerk. Genesis 1 gaan oor die hele skepping. Al die dinge wat bestaan, word gelys en sistematies en presies beskryf. Genesis 2 gaan spesifiek oor die mens. Natuurlik word die skepping van ’n hele paar ander dinge ook genoem, maar al dié besonderhede word net gegee omdat dit met die mens in verband staan. Die Here God plant die tuin vir die mens, die vrugtebome is vir die mens om te eet, die diere word geskep en na die mens gebring sodat hy moet name gee, en die vrou word gemaak omdat die mens nie alleen kan regkom nie.

Terwyl die mens dus in Genesis 1 die toppunt en hoogtepunt van die skepping is, staan die mens in Genesis 2 in die sentrum. Maar intussen beklemtoon beide verhale twee besondere verhoudings waarin die mens staan: met die diere, en met God. In Genesis 1 word die mens op dieselfde dag as die landdiere gemaak en kry ook plante as voedsel. In Genesis 2 word mens én dier uit grond gemaak en ’n “lewende wese” genoem (2:7, 19). Maar aan die ander kant word die mens ook duidelik van die diere onderskei en in ’n unieke verhouding met God geplaas. In die eerste verhaal word al die ander dinge sonder meer geskep, maar oor die mens se skepping neem God eers ’n besluit (1:26) voor Hy die mens skep (1:27). Verder skep Hy dan die mens as sy beeld, wat inderdaad ’n besondere verhouding is. Daarna kyk ons in die hoofstuk oor die mens.

Volgens die tweede verhaal skep God die mens wel net soos die dier uit grond, en word beide “lewende wese” genoem, maar ons lees net van die mens dat Hy “lewensasem in sy neus blaas”. Dit impliseer ’n verhouding wat Hy nie met die diere het nie. Verder word hierdie unieke verhouding God-mens dan beklemtoon deurdat God alles terwille van die mens doen: die tuin, die vrugtebome, die diere, die vrou. Sy besondere sorg vir die mens spreek duidelik.

Is Genesis 2 nie in wese ’n verbondsverhaal nie? God gaan bevelend-sorgend met die mens om en gee hom verantwoordelikhede (2:15-16). Die besondere Naam wat hier vir Hom gebruik word, wys in dieselfde rigting. “Die Here God” is meer as net “God”. “Die Here” is die vertaling van “Jahwe” (vroeër is van Jehova gepraat) wat eintlik Jagwe uitgespreek word. Dit is die Naam van God, maar heel spesifiek sy verbondsnaam. Dit is die Naam wat Hy later aan Moses openbaar (Eks 3:14).

Terloops, “God” is nie ’n naam nie, dit wil sê ’n eienaam soos Sarie of Jan nie. Dis ’n soortnaam soos “mens”. Tegnies beteken dit dat iemand wat “God” as stopwoord gebruik, nie die Naam van God oneerbiedig gebruik nie. Hy gebruik wel die woord “God” oneerbiedig. God se Naam is Jahwe wat ongelukkig in omtrent alle Westerse vertalings met “Here” (“Lord”) vertaal is.

Die NJB (New Jerusalem Bible) is ’n heerlike uitsondering wat sy Naam transkribeer (Yahweh), en sommige Afrika-vertalings ook. Sal ons ooit so ’n vertaling kry wat ons sal help om weer te besef God het ’n Naam. Here is ’n titel. Die NLV (Nuwe Lewende Vertaling) het dit tog darem weer soos die 1953-vertaling met vier hoofletters vertaal (HERE) om dit te onderskei van “Here” wat ’n vertaling is van die Hebreeus Adonai, wat baas of eienaar beteken.

Maar juis om hierdie rede veroorsaak die 1983-vertaling groot verwarring. Die 1953-vertaling het dikwels verwys na “die Here Here” (veral in die profete oa Jes 28:16; 30:15; 61:1) wat eintlik iets beteken soos: Jahwe wat my eienaar (besitter, Heer) is. Maar dis toe heeltemal verduister toe 1983 dit vertaal met “die Here my God”.

Maar in beginsel het hierdie Westerse vertaling Here meegebring dat ons die gevoel verloor het dat God ’n eienaam het. “Here” is ’n titel, nie ’n eienaam nie. Die aanhef van die Tien Gebooie moet eintlik lui: “Ek is jou God Jahwe.” En die derde gebod: “Jy mag die Naam van jou God, die naam Jahwe, nie misbruik nie.”

Arbeid ’n gevolg van die sonde?

’n Paar ander sake kom na vore in die tweede skeppingsverhaal. Daar is onder ons die gedagte dat arbeid/werk ’n deel van die straf op die sonde is. God sê immers ná die sonde van Adam en Eva vir Adam: “Met swaarkry sal jy uit die aarde ’n bestaan maak … Die aarde sal vir jou dorings en distels laat uitspruit” (Gen 3:17-19). Maar dit is nie die volle prentjie nie. Reeds in Genesis 2:15 lees ons: “Die Here God het die mens in die tuin laat woon om dit te bewerk en op te pas.” Werk was dus van die begin deel van die mens se lewe.

Wat is dan die verskil? Die werk ná die sonde was vermoeiende werk, frustrerende werk (dorings en distels!), maar die werk vóór die sonde was vervullende werk. En dis vandag nog so. Dis nie die werk as sodanig wat ’n mens moeg maak nie, dis die sonde in die werk, die frustrasie, die spanning weens óórwerk, oneerlikheid, oormatige kompetisie, te min rus.

Daar is nog ’n interessante woord in Genesis 2:15. Ons lees: “Die Here God het die mens in die tuin laat woon.” NJB lees: “Yahweh God took the man and settled him in the garden of Eden to cultivate and take care of it.” Die Hebreeuse woord beteken eintlik “tot rus bring”. Die mens sou dus rus vind in sy werk. Hy was tuis in sy werk. En so ’n werk is ’n voorreg en ’n genot.

In die volgende artikel gaan ons van die Here se sorg vir die mens lees.

Bybelkennis gaan gereeld gedeeltes uit hierdie bron publiseer. Ons dank aan prof König en CUM vir hierdie vergunning.

Vir meer inligting oor CUM, besoek gerus hulle webblad by www.cumuitgewers.co.za

Skrywer: Prof Adrio König