Wette en strawwe 2 – Jan van der Watt

Vandag onderskei ons tussen siviele en kriminele sake, met ander woorde, siviele sake waar twee individue ’n probleem het en die hof die saak vir hulle oplos en kriminele sake waar iemand teen die gemeenskap oortree het en die staat die persoon tot orde roep in die hof. In die Bybelse tyd was dit anders.

Eerstens was daar sake waar kwaadwilligheid nie ’n rol gespeel het nie, maar een persoon tog ’n ander skade berokken het, soos as ’n vuurtjie wat jy maak, het per ongeluk jou buurman se lande aan die brand steek. Die slagoffer kon dan vir kompensasie by die regter vra (byna soos ons siviele sake vandag).

Tweedens was daar persone wat bewustelik ernstige oortredings begaan het. Om dit te verstaan moet ons verstaan dat die mense destyds nie eerstens aan individue gedink het nie, maar aan groepe. Dit was groepsgeörienteerde gemeenskappe – groepe was belangriker as individue en individue het hulle identiteit by hul groepe gekry. Hulle was alleen belangrik insoverre hulle hulle groepe verteenwoordig het. Daarom is ’n oortreding wat ’n individu begaan het, ook gesien as ’n oortreding binne en van die groep of gemeenskap. As iemand byvoorbeeld God beledig, is dit nie sy sonde nie, maar die sonde van die groep. Daar kan dan verwag word dat God die groep (volk) gaan straf. Daarom moet die groep dan die persoon straf, gewoonlik deur hom/haar uit die groep te gooi deur verbanning of selfs die dood. So is die groep gesuiwer van die kwaad wat die voortbestaan van die groep verseker het. Baie van die sosiale wette (bv. van die seksuele wette in Deuteronomium of Levitikus) in die Ou Testament werk op die basis. Die strawwe (bv. die dood vir iemand wat voorhuwelikse seks beoefen) was meer gemik op die suiwering van die gemeenskap as op die proporsionele straf vir die daad wat gepleeg is. As moderne, indvidualistiese mense verstaan ons dit vandag dikwels moeilik – dit klink so liefdeloos. In die oë van die mense van destyds was dit juis liefdevol – liefdevol teenoor die gemeenskap, al moet een individu wat die onheil gebring het, gestraf word.

Derdens was daar ernstige oortredings soos moord, diefstal, of huweliksontrou. Hier het dit weer ietwat anders gewerk as vandag. Wat hierbo by punt 2 gesê is, geld ook hier – daar is ’n sonde in die gemeenskap wat reggestel moet word. Dit was dan weereens die plig van die familie of groep wat benadeel is om straf of kompensasie te soek van die een wat die onreg gepleeg het. Die hof moet dan help om te besluit wat die regmatige kompensasie is en watter vorm van wraak toegelaat word as daar nie aan die eise voldoen word nie. Dit is dus ’n vorm van ‘ in balans bring’ van wat gebeur het om sodoende ook te keer dat die gemeenskap nie in ongekontroleerde wraak opgaan nie. Iets hiervan is ook te sien in die feit dat Jesus vir ons sonde moes sterf – daar moes balans kom.

 

Skrywer: Prof Jan van der Watt

Wette en strawwe 1 – Jan van der Watt

In die Bybel lees ons dikwels van vreeslike strawwe en dat die koning sommer op sy eie besluit om ‘n stad te verwoes of mense dood te maak. Dit druis vir ons in teen wat ons voel liefde is, iets wat eie is aan die boodskap van Jesus. In die volgende paar stukkies oor ‘wet en straf’ gaan ons kyk hoe wette en straf in die Bybelse tyd gewerk het. Ons moet altyd onthou dat die Bybel in ander tye en kontekste geskryf is en dat ons dit eers binne daardie kontekste moet verstaan. Dan kan ons vra hoe dit op vandag toegepas moet word (ons noem die proses hermeneutiek).

Wat was die basis van die denke oor wette in die omgewing waar die Bybel geskryf is, veral die Ou Testament? Die reg was in die hande van die koning – hy was die oppergesag. Een van sy hooftake was om te sorg vir reg en geregtigheid en daarom was hy ook die regter. God word ook dikwels die regter geteken wat op ’n troon sit, omdat Hy as Koning van sy Koninkryk regeer. Sy wil is wet, want Hy is die koning. So het God ook uitdruklik deur die Wet van Moses aangedui wat sy wil vir sy mense is.

Die gewone wette waarvolgens mense geleef het, was meestal maar deel van die tradisie wat deur geslagte oorgelewer is. Mense het dit van hulle gemeenskappe geleer en dit so aan hulle kinders deurgegee. Soos situasies verander het, is die wette wel aangepas, maar dit was meer ’n kwessie van nuwe toepassing as aanpassing of verandering.

In sommige gevalle kon ‘n volgende koning van die reëls verander, maar dit het gewoonlik nooit regtig teen die breë gang van die wette ingedruis nie. Toe Jesus gekom het, het Hy nie die wet tot niet kom maak nie (Matt 5), maar het juis die kern van die wet, naamlik, liefde kom beklemtoon. Binne die situasie van sy liefde, het Hy die wet innoverend in ’n nuwe lig kom stel.

In gevalle soos die Tien Gebooie is daar ’n standaard groep wette gegee waarvolgens die gemeenskap moes leef. In die geval van die Tien Gebooie moes die wette in verskillende situasies toegepas word, wat beteken het dat die priesters en later die wetsgeleerdes reëls moes maak oor hoe die wette verstaan moes word. Byvoorbeeld, as daar staan dat jy die Sabbat moet heilig, wat beteken dit? Dit moes met lyste van reëls verduidelik word. So sal mense byvoorbeeld vir die lam man wat gesond geword het, sê hy mag nie sy bed op die Sabbat dra nie of vir Jesus dat Hy nie mense op die Sabbat mag gesond maak nie (Joh 5). Dit was alles reëls wat gemaak is om te help om die Sabbatswet beter te verstaan.

Toe die Romeine natuurlik Judea ingeneem het, was daar ’n botsing van wette. Die Romeine het ’n sterk stelsel van wette gehad wat hulle oral toegepas het (ons gebruik vandag nog Romeins-Hollandse wetsisteme in Suid-Afrika). Dit het in botsing gekom met van die lokale wette. Daarom het die Romeine besluit om van die lokale wette toe te laat, mits dit nie met die Romeinse wette bots nie. Die Joodse Raad (Sanhedrin) het so beperkte wettiese mag gehad (lees gerus Joh 18, veral verse 28-31).

 

Skrywer: Prof Jan van der Watt

Mense van die Bybel: Kaleb – Coen Slabber

In Hebreërs 11 kry ons ‘n gallery van geloofshelde: Abel, Henog, Noag, Abraham, Isak, Jakob, Josef, Moses, Ragab en vele ander. Maar daar was ook ‘n tweede linie van geloofshelde van wie ons in die Bybel lees – miskien nie so bekend nie, maar nietemin helde. In hierdie kategorie val Kaleb. Nie so bekend soos sy verkennermaat Josua nie, maar iemand uit wie se lewe ons belangrike lesse kan leer.

1.  Wie was Kaleb?

Kaleb was die seun van Jefunne. Hy het die stam van Juda verteenwoordig. In Numeri 32:12 word Jefunne beskryf as ‘n Kenassiet. In Genesis 15:19 sluit die Here ‘n belofte met Abram. Daarin sê die Here dat Hy Kanaän aan sy nageslagte sou gee. Die beloofde land sluit in die land van die … Kenissiete. Hulle was dus nie Israeliete nie. Een van Jefunne se voorgeslagte het waarskynlik met ‘n vrou uit Juda getrou. Reeds in Eksodus 12:48 – 49 word voorsiening gemaak vir die insluiting van vreemdelinge in die volk Israel. Kaleb se broer se naam was juis Kenas (Rigters 1:13).

In 1 Samuel 25 lees ons dat Dawid na die Paranwoestyn getrek het. Daar loop hy vir Nabal raak – ‘n regte korrelkop en onbeskof. Hy was ‘n Kabeliet. Daar, in die gebied van Kaleb, ontmoet Dawid vir Abigajil, sy toekomstige vrou.

In 1 Kronieke 2:18 lees ons van Kaleb die seun van Gesron. Of dit dieselfde Kaleb is, weet ons nie. in vers 49 word verwys na Kaleb se dogter Aksa. Dit is dieselfde naam as Kaleb, die verkenner, se dogter. Dit laat sommige teoloë vermoed dat dit dieselfde persoon is.

1.  Wat beteken die naam Kaleb?

Kaleb se naam word met dieselfde medeklinkers as kéleb, wat hond beteken, geskryf. Die algemene gevolgtrekking is dus dat Kaleb se naam hond beteken. In ander Semitiese tale verwys Kaleb na “dienaar van die Here.” 

1.  Kaleb se geskiedenis

Toe die Israeliete naby Kanaän kom, beveel die Here vir Moses om manne uit te stuur om die land te verken: Uit elke voorvaderlike stam moet jy een stuur wat ‘n leier onder hulle is (Numeri 13). Daar lees ons dat Kaleb, seun van Jefunne uit die stam Juda een van hierdie manne was. Hy was toe 40 jaar oud. Tien van die verkenners sê dat, al loop die land oor van melk en heuning, die mense van die land sterk is en dat die stede versterk is. Daar was ook reuse – die nasate van Enak. Slegs twee verkenners, Kaleb en Josua, beveel aan dat Israel moet optrek en Kanaän in besit neem, want ons kan dit doen. Dit is interessant dat dit juis Kaleb is wat die ander tien stilmaak en  hulle (Josua en Kaleb) saak stel. Die vergadering waar hulle terugrapporteer, aanvaar nie hierdie minderheidsverslag nie en dreig selfs om hulle met klippe dood te gooi. 

Josua en Kaleb se verslag word verwerp. God straf die volk: Nie een van die manne … sal die land wat ek met ‘n eed aan hulle voorvaders beloof het, sien nie. Vir hierdie ongehoorsaamheid swerf die volk veertig jaar lank in die woestyn. Eers veertig jaar later kon hulle die beloofde land intrek. Ons lees egter: Maar omdat my dienaar Kaleb ‘n ander gesindheid het en My getrou gevolg het, sal Ek hom inbring in die land wat hy gaan verken het, en sy nageslag sal dit besit (Numeri 14:24). [Dit is interessant dat my dienaar as erenaam tot dusver in die Bybel net vir Moses gebruik is.]

In die Midrasj (= antieke kommentaar op ‘n deel van die Hebreeuse Skrif) word gesê dat Kaleb aan die Here toegewy was. Hy het van die ander verkenners  geskei en Hebron en die grafte van die aartsvaders op sy eie besoek. In Numeri 34:19 word Kaleb aangestel as een van die manne wat die Kanaän moes verdeel.

Juis hierdie gebied wat Kaleb deurgestap het, is die gebied wat Kaleb verlang: Gee my nou asseblief die bergwêreld. Josua het sy seën uitgespreek oor Kaleb seun van Jefunne en aan hom Hebron as besitting gegee (Josua 14:13). Hebron was egter ‘n asielstad onder beheer van die Leviete. Later word dit verduidelik dat Kaleb die lande en die buiteposte ontvang het. Op hierdie stadium was Kaleb 85 jaar oud. Maar ek is vandag nog net so sterk as die dag toe Moses my uitgestuur het (Josua 14:6 – 15). Hy verower die land wat aan hom toegeken is.

Kaleb het sy dogter, Aksa, as vrou belowe aan die man wat Kirjat-Sefer (Debir) verslaan en inneem. Otniël seun van Kenas (Kaleb se halfbroer) en stamgenoot van Kaleb het die stad ingeneem.

Ook in die Apokriewe Boeke word daar na Kaleb verwys: Die Here het vir Kaleb sterk gemaak; ja, hy was tot in sy oudag sterk. Die Here het hom sterk gemaak sodat hy die bergagtige dele kon inneem en die grond in sy kinders se besit kon kom (Die Wysheid van Ben Sirag 46:9). Ook in 1 Makkabeërs 2:56 lees ons: Omdat Kaleb voor die mense getuig het, het hy ‘n stuk land geërf.

`

In hierdie gedeelte wat ons gelees het, bely Kaleb sy geloof op ‘n besondere wyse. Hy getuig dat hy die Here getrou gevolg het en Hom vertrou het deur 45 jaar lank hoopvol uit te sien na die vervulling van sy belofte. Daarom vra hy Josua om die beloofde grond aan hom toe te ken. Soos in sy jeug, is hy op ‘n hoë ouderdom steeds bereid om gevaar te trotseer. Hy is steeds vol vertroue, al besef hy dat hy eers die Enakiete sou moes verdryf: Miskien sal die Here by my wees sodat ek hulle kan verower soos Hy beloof het. God beloon Kaleb se getrouheid en Josua seën hom terwyl hy aan hom die grondgebied gee.

1.  Lesse uit die lewe van Kaleb

Watter lesse kan ons uit die lewe van Kaleb leer?

Les 1: Kaleb se lewe wys dat die Here nie enkelinge vergeet wat aan Hom getrou bly nie. Hy gee aan Kaleb nie net ‘n lang lewe nie, maar ook die grondgebied wat Hy aan hom belowe het.

Les 2: Geen gevaar is vir die gelowige te groot om met die Here se krag te oorwin nie – al is dit reuse.

Les 3: Die meerderheidsmening is nie altyd korrek nie. Ons is so geneig om te vra wat kundiges of vriende of familie of die meerderheid sê voor ons besluit. Kaleb vra net: “Wat sê God vir my?”

Les 4: God kan maklik rolle in die lewe omkeer. Maar die hele vergadering het gedreig om Josua en Kaleb met klippe dood te gooi (Numeri 14:10). Kaleb, wat saam met Josua deur die vorige geslag verstoot is, word deur God beloon vir sy troue geloof – so neem ‘n hond die plek van ‘n sterk reus in.

Les 5: God handel op sy eie tyd – Kaleb moes 45 jaar wag. Ons soek vir alles net kitsoplossings. Geduld en volharding is twee deugde wat ons omkrap.

Les 6: Kaleb aanvaar dat God sy beloftes gestand sal doen. Voordat die verkenners uitgestuur word, sê die Here vir Moses: Stuur manne om Kanaän, wat Ek aan die Israeliete sal gee, te verken (Numeri 13:1). Die land was ‘n belofte wat die Here reeds aan Abraham gemaak het. Kaleb aanvaar dit.

1.  Afsluiting

Kaleb en Josua lewer ‘n minderheidsverslag. Hoe kan twaalf manne ‘n land verken en met totaal teenoorgestelde verslae na vore kom? Dit gaan oor ons gesindheid teenoor God en sy beloftes. Kaleb se geloof word nie deur Israel se vermoë om die land in te neem, bepaal nie. Nee, hy vertrou op God.

Verwysings:

Comfort, P. W. En Elwell, W. A. (redakteurs): Tyndale Bible Dictionary. Tyndale House Publishers, Inc., 2001.

Van der Watt, Jan en Tolmie, Francois: Apokriewe Ou en Nuwe Testament. Christelike Uitgewersmaatskappy, 2005.

 

Skrywer: Dr Coen Slabber

Mense van die Bybel: Nikodemus – Coen Slabber

Van Nikodemus lees ons net in die Evangelie volgens Johannes. Hy het Jesus een nag besoek en Hom as ‘n leermeester wat van God af gekom het, erken. Hoekom? Want niemand kan hierdie wondertekens doen wat u doen, as God nie by hom is nie. Die ander twee geleenthede waar ons van Nikodemus lees, is:

• Johannes 7:50 – 52 – hier herinner hy die Fariseërs en priesterhoofde aan hulle eie wette. Hulle kon nie sommer iemand veroordeel sonder om eers sy kant van die saak te hoor en vas te stel wat hy doen nie. Dit was nadat die wagte nie vir Jesus gevange geneem het nie.
• Johannes 19:39 – 42 – na Jesus se kruisiging het hy vir Josef van Arimatea gehelp om Jesus se liggaam met geurolie te behandel, die liggaam met doeke toe te draai en Jesus te begrawe.

Wie was Nikodemus?

Die naam Nikodemus is van Griekse oorsprong. Dit beteken waarskynlik “oorwinnaar oor mense.” In die Talmoed kry ons ‘n Hebreeuse vorm van die naam – Naqdimon.

Behalwe die Johannes-evangelie het ons geen betroubare bron van hom nie. Nikodemus was ‘n Fariseër en lid van die Joodse Raad (Johannes 3:1 – 21). Hy was dus ‘n gesiene man en leier. Jesus self verwys na hom as die bekende leermeester van Israel. As ons Johannes 19:39 lees, moet ons aanvaar dat hy ‘n welgestelde man was: Nikodemus … het ook gekom en ‘n mengsel van omtrent vyftig liter mirre en aalwyn gebring. Uit sy onderhoud met Jesus (Johannes 3) kan ons aflei dat hy geleerd en intelligent was, maar skugter. Uit Johannes 7, waar hy Jesus verdedig, kan ons aanvaar dat hy die waarheid soos Jesus dit vroeër aan hom verduidelik het, aanvaar het.

Sy naam verskyn is sekere apokriewe dokumente soos die Evangelie van Nikodemus – middel vierde eeu. Hierdie werk is grotendeels gebaseer op ‘n vroeëre werk – Die Handelinge van Pilatus.

Sommige historici beweer dat hy dieselfde persoon is wat in die Talmoed vermeld word: Nikodemus ben Gurion. Daar word gesê dat hy ryk was en ‘n baie gewilde heilige was. Hy het selfs die mag gehad om wondertekens te doen. Volgens Christelike tradisie het hy tydens die eerste eeu as martelaar gesterf. Die presiese datum is onbekend. Volgens oorlewering word sy oorblyfsels saam met dié van Stefanus, Gamaliël en Abido gevind. Hy word deur beide die Rooms-Katolieke en Oosters-Ortodokse Kerke as heilige vereer.

Hoekom besoek hy vir Jesus?

Meeste mense voel dat daar iets meer in die lewe moet wees – ‘n groter waarheid wat ontdek moet word. Dit was ook die geval met Nikodemus wat Jesus in die nag opgesoek het. Moontlik het hy vermoed dat hierdie jong Rabbi dalk die beloofde Messias was wat God aan Israel beloof het. By daardie gesprek leer hy dat hy opnuut gebore moet word – iets wat hy nie verstaan het nie.

Nikodemus se sterkpunte

• Hy was ‘n lid van die invloedryke Joodse Raad – ‘n man in ‘n magsposisie.
• Hy het nie die wettisisme van die Fariseërs sommer aanvaar nie. Hy besoek Jesus om meer te wete te kom van die boodskap wat Hy verkondig.
• Hy het moed gehad. Hy het Jesus persoonlik besoek om vrae te vra en by Hom die waarheid te hoor.
• Hy het vir Jesus opgestaan toe die Fariseërs teen Hom saamgesweer het. Hy wys die Fariseërs en priesterhoofde daarop dat wat hulle wou doen teenstrydig met hulle eie wette was.
• Hy het die Joodse Raad en Fariseërs verontagsaam deur Jesus se liggaam met waardigheid te hanteer en seker gemaak dat Jesus ordentlik begrawe word.
• Hy was een van die min Joodse godsdiensleiers wat in Jesus Christus geglo het.

Nikodemus se swakpunte

Toe hy die eerste maal vir Jesus besoek het, doen hy dit in die nag. Waarskynlik was dit om te verseker dat niemand hom herken nie. Sou hy Jesus gedurende die dag besoek het, mag iemand hom by die Joodse Raad gaan verklaar het. Hy wou, op daardie vroeë stadium, nie openbaar dat hy wel ‘n volgeling van Jesus was nie. Nietemin het selfs baie van die lede van die Joodse Raad tog ook tot geloof in Hom gekom, maar uit vrees vir die Fariseërs, het hulle dit nie openlik bely nie, sodat hulle nie uit die sinagoge geban sou word nie (Johannes 12:42).

Wat kan ons by Nikodemus leer?

Nikodemus het nie gerus voordat hy die waarheid ontdek het nie. Hy wou graag verstaan en hy het besef dat Jesus die antwoorde het. Nadat hy ‘n volgeling van Jesus geword het, het sy lewe verander. Hy steek nie meer sy geloof in Jesus weg nie.

Afsluiting

Uit Nikodemus se gesprek met Jesus kry ons die beskrywende woord wedergebore. Jesus sê vir kom dat hy opnuut gebore moes word – iets wat hy glad nie op daardie stadium verstaan het nie. In hierdie gesprek kry ons ook die bekende vers: God het die wêreld so lief gehad dat Hy sy enigste Seun gegee het, sodat dié wat in Hom glo, nie verlore sal gaan nie maar die ewige lewe sal hê.

 

Skrywer: Dr. Coen Slabber