Bybelvertaling (6) – Jan van der Watt

‘n Voorbeeld van vertalings    (Jak 1:2-4)

————————————————————————————————————-

Hoekom verskil Bybelvertalings? (1)

Vertaling kan nogal moeilik wees omdat tale so verskil. Tale oorvleuel nie, met ander woorde ʼn mens kan nie net ʼn woordeboek van n vreemde taal leer en dan dink jy kan die taal praat nie. Daar is baie ander dinge wat ʼn rol speel.

(a) Woorde oorvleuel nie tussen verskillende tale nie. Suid-Afrikaners het twee woorde vir sneeu (sneeu en kapok) terwyl die Eskimo’s ʼn hele rits het. In ʼn vertaling kan ʼn mens dus nie presies in Afrikaans sê wat die Eskimo’s oor sneeu kan sê nie.

Grieks het vyf woorde vir liefde waar ons net een het. Om net elke keer “liefde” in Afrikaans te gebruik beteken dat jy die spesiale betekenis van die Grieks gaan verloor. Daarom sal ʼn mens woorde so moet probeer gebruik en omskryf dat dit ʼn mens so na moontlik aan die Griekse bedoeling kom.

(b) Sinne in verskillende tale lyk ook nie dieselfde nie. Grieks hou van baie lang sinne; ʼn enkele sin in Grieks kan tot ʼn halwe bladsy lank wees.

Die eerste vyftien of sestien verse van Efesiërs is  byvoorbeeld een sin in Grieks. Vir ʼn Afrikaanssprekende maak dit nie sin nie. Ons praat kort sinne. As ʼn mens dus nie in die Afrikaanse vertaling die Griekse sinne ʼn bietjie korter maak nie, sal die Afrikaanse leser heeltemal die spoor byster raak. Die vraag is egter hoe, want die Griekse sinne wat so lank is, is soos ʼn fyn net geweef. ʼn Mens moet dus die sin korter maak sonder om die effek van die fyn weefwerk verlore te laat gaan. Dit is die uitdaging vir die vertaler.

(c) Idiome en metafore stem ook baie keer nie ooreen nie. Om te sê dat jy  vurige kole op iemand se kop gooi, klink vir ons na ʼn wreedaardige marteling. Dit is egter ʼn idioom in Grieks wat op ʼn ander manier in Afrikaans gestel moet word. ʼn Mens sou eerder sê jy maak iemand rooi van skaamte. Dit is dus nie meer ‘ vervanging van woorde’ nie.

(d) Daar word soms van beelde en simbole gebruik gemaak waarvan ons niks meer weet nie. ʼn Troon met ʼn see van glas voor en groen  kristalle wat skitter, is vir ons ʼn dooie prentjie van ʼn troon. Die antieke mens het egter  anders daaroor gedink. Vir hulle was die see die plek van die Bose en groen die kleur van getrouheid. Die vraag is of die vertaler die hedendaagse leser moet help om die nuanses deur die oog van die oorspronklike leser te sien. Die vryer vertalers dink die vertaler moet dit doen, die letterlike vertalers sê hulle moenie.

Hierdie is voorbeelde van dinge waarna vertalers moet kyk. Elke vertaling is dus ʼn stukkie interpretasie van die kant van die vertaler om die oorspronklike teks vir die hedendaagse leser toeganklik te probeer maak.

Outeur: Prof Jan van der Watt

Bybelvertaling (4) – Jan van der Watt

Hoe doen ʼn mens Bybelvertaling?

Vertaling beteken om dit wat in een taal staan in ʼn ander taal om te skakel.

Daar is natuurlik verskillende maniere waarop ʼn mens dit kan doen. Dit kan as ʼn lang lyn of kontinuum voorgestel word met twee uiterstes: aan die een kant is daar die “letterlike vertaling” en aan die ander kant die “vrye vertaling”.

ü  Letterlike vertaling beteken dat ʼn mens eenvoudig die woorde uit die een (oorspronklike) taal met woorde uit die ander taal vervang. Die taal struktuur van die oorspronklike taal word net so behou, behalwe waar dit geen sin maak nie. Dan kan klein aanpassings gemaak word. Die 1933/1953-vertaling is hoofsaaklik so gedoen.

ü  Met vrye vertaling word daar heeltemal op die boodskap gekonsentreer. Soms word dit ook ʼn parafrase genoem. Daar word gevra wat die oorspronklike skrywer aan sy mense wou sê. As dit vasgestel is, word daar gevra hoe ʼn mens dieselfde boodskap vandag kan oordra, met vandag se taal en uitdrukkings. As daar uitdrukkings in die oorspronklike taal gebruik word wat nie vir die moderne lesers bekend is nie, kan selfs ʼn verduidelikende sin bygesit word. Dit gaan immers daaroor dat die hedendaagse leser dieselfde boodskap as die oorspronklike lesers moet hoor. Dit gaan nie oor die taal nie, maar oor die boodskap. Die taal moet jou net help om die boodskap uit te druk  Die Boodskap en Die Nuwe Testament vir kinders is byvoorbeeld sulke vertalings.

Vertalers kan tussen hierdie twee pole beweeg. Die 1983-vertaling is op sommige plekke nader aan Die Boodskap en op sommige plekke nader aan die 1933-vertaling. DIE Lewende Bybel neig meer na Die Boodskap se kant toe.

Outeur: Prof Jan van der Watt

Bybelvertaling (3) – Jan van der Watt

Afrikaans spog met ʼn paar vertalings van die Bybel uit Grieks

In Afrikaans het ons ʼn paar volledige vertalings van die Bybel uit die oorspronklike tale.

Die eerste vertaling is die 1933- vertaling. Dié vertaling is sterk deur die Statevertaling van Nederland beïnvloed. Dit is baie letterlik vertaal.

In 1983 verskyn die Nuwe Afrikaanse Vertaling. In  dié vertaling is daar ʼn kombinasie van letterlike en vrye vertalingstegnieke gebruik. Die Good News Bible verskyn net voor die 1953-vertaling en spore van invloed uit die Good News is hier sigbaar.

In 2002 verskyn Die Boodskap. Die gedagte is geïnspireer deur die Engelse The Message, maar  Die Boodskap het verder niks in gemeen met die vertaling van The Message nie. Die Boodskap is op ʼn vrye manier uit die oorspronklike Grieks en Hebreeus vertaal. Hier kan ook die bybel@kinders.co.za  genoem word. Dit het ook in 2002 verskyn en is ʼn vertaling wat spesifiek met die oog op kinders gedoen is. Die vertaaltegniek van hierdie vertaling stem baie ooreen met die tegniek wat in Die Boodskap gebruik is.

Outeur: Prof Jan van der Watt

Bybelvertaling (2) – Jan van der Watt

Luther verander alles

Die groot verandering het egter met Luther en die Reformasie gekom. Luther het egter gevoel dit is baie belangrik dat elke mens die Bybel in sy eie taal kan lees. Daarom het hy die Bybel vinnig in Saksiese Hofduits vertaal. Sò invloedryk sou die vertaling wees dat die Duits wat vandag in Duitsland gepraat word, die Duits is waarin Luther die Bybel vertaal het.

Die verhaal het hom oor die hele wêreld herhaal. Soos sendelinge in vreemde lande ingedring het, wou hulle die Bybel vir daardie mense vertaal. Hulle het gevoel as die mense die Bybel kon lees, hulle direk aan die evangelie blootgestel word. Daarom was Bybelvertaling baie keer een van die eerste dinge wat nuwe sendelinge in ʼn vreemde land gedoen het.

In baie lande het die inwoners tot op daardie stadium nog nooit geskryf nie en het hulle dus nie ʼn alfabet of skrif gehad nie. Die Bybelvertalers het dan ʼn alfabet vir die tale gemaak sodat hulle die Bybel kon vertaal. In Afrika was dit algemeen. Selfs in Rusland het twee priesters die Russiese alfabet gevorm sodat hulle die Bybel kon vertaal.

Die Bybel het dus nie net die goeie boodskap van God vir mense gebring nie, maar in baie gevalle ook mense leer lees en aan “groter wêrelde” bekendgestel.

Outeur: Prof Jan van der Watt