Ambroise Paré, die vader van die moderne Franse chirurgie: “Ek het sy wonde verbind, God het hom genees.”

Was die skrywers mislei?

Greg Gilbert het onlangs ‘n belangrike boek geskryf: “Why Trust the Bible?” Hierdie is vandag ‘n algemene probleem: Mense vertrou nie meer die Bybel nie. Ek gaan ‘n hele aantal blogs aan hierdie boek spandeer.

Kan ons seker wees dat wat die skrywers neergeskryf het werklik plaasgevind het?

Een bekende siening was dat al die dissipels tegerlykertyd ‘n massa hallusinasie gehad het van ‘n opgestane Jesus en toe legendes geskryf het om die agtergrond in te vul. Volgens HAT is ‘n hallusinasie “die sien, hoor of andersins gewaar word van iets wat nie werklik aanwesig is nie.” Hallusinasies is gewoonlik persoonlik, intern en individueel. Normaalweg is hulle nie aansteeklik nie. As ons lees hoeveel verskillende groepe gerapporteer het dat hulle Jesus op verskillende tye en plekke gesien het, is dit duidelik dat ‘n massa hallusinasie net nie moontlik was nie.

Ander sê dat Jesus se dissipels aan ‘n patologiese wensdenkery gely het. Hulle kon nie die werklikheid van Jesus se dood aanvaar het nie en leef in ‘n fantasiewêreld. Hulle skryf stories wat vals is hieroor. Die dissipels sou nooit aan opstanding uit die dood gedink het nie, want destyds was opstanding ‘n teologiese konsep met ‘n baie spesifieke betekenis: dit was ‘n gebeurtenis wat sou gebeur as die dooies opgewek en saam met die lewendes voor die regterstoel van God sou verskyn. Opstanding voor die eindtyd was ondenkbaar. Hulle sou hulle hele wêreldsiening moes verander. Dit gebeur nie oornag nie, maar geleidelik.

Wat ons lees is dat sekere getwyfel het (Matteus 28:17). Toe die vroue by die dissipels kom en vertel dat Jesus lewe, het dit vir hulle na onsin gelyk en hulle het die vroue nie geglo nie (Lukas 24:11). Toe Jesus aan sy dissipels verskyn het lees ons: Hulle het geweldig geskrik en bang geword en gedink hulle sien ‘n gees (Lukas 24:37). Dan was daar Tomas wat geweier het om te glo voordat hy sy vingers in die spykermerke kon druk (Johannes 20:24 – 25). Die Bybel beskryf die dissipels se ongeloof as ‘n verleentheid. Deur die dissipels se weiering om te glo te beskryf, sê die Bybel dat ons hier beslis nie met wensdenkery te doen het nie.

‘n Verdere teorie is dat die mondelinge tradisie wat die skrywers gebruik het iewers langs die pad vervormd geraak het. Jesus sterf in ongeveer 33 nC en die vroegste evangelie verskyn in die omgewing van 60 nC. In die oordrag oor 27 jaar het daar foute ingesluip. Natuurlik het die skrywers van die mondelinge tradisie gebruik gemaak, maar Matteus, Johannes, Petrus, Jakobus en Judas was ooggetuies van baie van die dinge. As die mondelinge tradisie vervormd geraak het, sou hulle dit onmiddellik agtergekom het.

Nie een van die teorieë dat die skrywers mislei was, is aanvaarbaar nie. Maar was hulle nie dalk verward nie?

I am struck by how sharing our weaknesses and vulnerabilities is more nourishing to others that sharing our qualities and successes – Jean Vanier

Kan ek jou vertrou?

Greg Gilbert het onlangs ‘n belangrike boek geskryf: “Why Trust the Bible?” Hierdie is vandag ‘n algemene probleem: Mense vertrou nie meer die Bybel nie. Ek gaan ‘n hele aantal blogs aan hierdie boek spandeer.

Ons kom nou by ons vierde vraag: Was die oorspronklike skrywers betroubaar? Was hulle oorspronklike bedoeling om ‘n akkurate verslag van gebeure te gee of wou hulle mense mislei?

Was die skrywers van die dokumente van die Bybel betroubaar? Die Bybel gee vir ons leidrade dat die skrywers gebeure so akkuraat as moontlik probeer rapporteer het. As hulle dinge nie akkuraat gerapporteer het nie, wat wou hulle dan doen? Was hulle besig om fiksie te skryf? Wou hulle mense doelbewus mislei? Was die skrywers self nie dalk mislei nie?

Wat daarvan as die skrywers alles as fiksie bedoel het? Nêrens sê hulle dat hulle fiksie skryf nie. Herhaaldelik sê hulle presies die teenoorgestelde. Hulle sê dat hulle glo wat hulle skryf en wil hê dat ons dit ook moet glo. Kyk hoe begin Lukas sy evangelie: Hulle het dit opgeteken soos dit aan ons oorgelewer is deur die mense wat van die gegin af ooggetuies en dienaars van die Woord was. Daarom het ek dit ook goedgedink om self alles stap vir stap van voor af te ondersoek en die verhaal noukeurig in die regte volgorde vir u neer te skryf. So kan u te wete kom dat die dinge waaroor u onderrig is, heeltemal betroubaar is. Dit is tog duidelik dat hier nie sprake is van fiksie nie. Johannes doen dieselfde: Jesus het nog baie ander wondertekens, wat nie in hierdie boek beskrywe is nie, voor sy dissipels gedoen. Maar hierdie wondertekens is beskrywe sodat julle kan glo dat Jesus die Christus is, die Seun van God, en sodat julle deur te glo, in sy Naam die lewe kan hê (20:30 – 31). Johannes wil hê dat mense moet glo dat Jesus die Christus is. In 1 Johannes 1 skryf hy: Van die begin af was Hy daar. Ons het Hom self gehoor; ons het Hom met ons eie oë gesien en met ons hande aan Hom geraak … Hom wat ons gesien en gehoor het, verkondig ons aan julle.

Die skrywers verwys ook na historiese gebeure wat ons maklik kan bewys. Hulle skrywes pas in by die geskiedenis. Hulle wou werklik gehad het dat ons moet glo wat hulle geskryf het.

Wil hulle nie hê dat ons iets moet glo wat nie werklik gebeur het nie? Om so ‘n groot skelmstreek uit te voer, sou haas onmoontlik gewees het. Onthou hierdie 27 boeke is binne ‘n paar dekades na die gebeure geskryf. Hierdie boeke begin sirkuleer toe daar nog baie mense geleef het wat kennis van die gebeure gehad het – hulle het Jesus met hulle eie oë gesien. Hierdie mense sou beswaar gemaak het as hulle sien die skrywers is met ‘n skelmstreek besig. Die teenstanders van die Christelike geloof sou baie gou beswaar gemaak het.

Die persone wat die vier evangelies geskryf het, was nie ooglopende keuses nie. Markus en Lukas was nie apostels van Jesus nie. Lukas was ‘n vriend en medereisiger van Paulus, maar hy was nie ‘n prominente leier in die kerk nie. Markus was ‘n vriend en metgesel van Petrus. Hy is veral bekend daarvoor dat hy Paulus in die steek gelaat het. Markus was ‘n apostel, maar voor dit was hy ‘n gehate tollenaar.

As die skrywers die mense wou mislei wat was hulle motief? Om ryk te word? Om belangrike posisies in die kerk te beklee? Dan het hulle misluk. Meeste van die apostels is vermoor. Maar daar is ook te veel besonderhede in die evangelies wat hulle verleë sal maak.  Hierdie is nie die soort stories wat jy sommer uitdink nie.

Niemand sterf vir fiksie nie; niemand sterf vir ‘n bedrogspul nie. Jy sal hierdie dinge net skryf as jy werklik glo dat wat jy skrywe werklik gebeur het.

Ons volgende vraag is:Kan ons seker weet dat wat die skrywers neergeskryf het werklik gebeur het?

A community that is growing rich and seeks only to defend its goods and its reputation is dying. It has ceased to grow in love. A community is alive when it is poor and its members feel they have to work together and remain united, if only to ensure that they can all eat tomorrow! – Jean Vanier

Psalm 30 (1)

[Ek gaan dwarsdeur van die Nuwe Testament en Psalms. ‘n Direkte Vertaling van die Bybelgenootskap van Suid-Afrika (2014) gebruik maak.] Ek gaan ‘n paar blogs aan hierdie psalm spandeer.

Billy Graham lees elke maand al 150 psalms. Vir hom het hulle duidelik ‘n besondere betekenis. Meeste van ons, ek ingesluit, lees die psalms nie so sistematies nie – ons pik hier en pik daar. Daarom het ek besluit dat ek hierdie jaar ‘n bietjie dieper in die psalms wil delf. Ek het veral gebruik gemaak van John Goldingay se drie-volume kommentaar – Psalms.

In die vorige psalm is hemelinge opgeroep om God se groot mag te besing. Hier gee ‘n mens sy voorneme te kenne om dieselfde te doen – nie vanweë God se magsopenbaring in die natuur nie (Ps 29), maar omdat God in die lewe van ‘n nietige mens ingryp en hom verlos. Psalm 30 is ‘n danklied na verlossing. Die psalm het ‘n pragtige troosboodskap: God kan ‘n troostelose situasie soos handomkeer verander. Daarom verdien Hy al ons lof.

30:1: Tempelinwyding

’n Psalm. ’n Lied vir die inwyding van die huis. Van Dawid.

[Huis verwys na die tempel.]

Hier spreek ‘n indiwidu sy dank teenoor die Here vir verlossing uit. Die psalm vertel van die vreugde wat volg op verlossing. Die psalm verwys na ‘n spesifieke vreugdevolle situasie. Hierdie soort psalm kon by die inwyding van die tempel gebruik word. Verwys dit na die inwyding van Salomo se temel of die inwyding van die herboude tempel na die ballingskap of na die inwyding na die ontheiliging van die tempel deur Antiogus Epifanes? Ons weet nie.

30:2 – 4: ‘n Oproep tot lof.

Die psalmis begin onmiddellik met danksegging. Die Here word aangeroep en dan word op sy optrede in die verlede gefokus: my vyande nie bly gemaak nie … gesond gemaak … my lewend gehou.

²Ek verheerlik U, Here, want U het my opgetrek en my vyande nie bly gemaak oor my nie.

Die psalm begin en eindig met ‘n onderneming om die Here te prys/verheerlik. Die vers begin met ek. Dit gaan hier oor die persoonlike getuienis van ‘n individu oor wat die Here vir hom/haar gedoen het. Onmiddellik erken die psalmis dat in vergelyking met die Here hy maar onbeduidend is. Verheerliking van die Here gaan gewoonlik gepaard met die mens wat laag buig. As die Here die psalmis in sy lae toestand gelaat het, sou sy vyande hulle maklik oor hom kon blymaak. Maar die Here het dit nie gedoen nie. Die vyande is nie meer belangrik as hulle bedreiging afgeweer is nie.

³Here my God, ek het na U om hulp geroep en U het my gesond gemaak

Hier val baie klem op my God. Die psalmis gaan hom persoonlik daaraan toewy om die Here my God te maak. Die psalmis het om hulp geroep en die Here het hom gesond gemaak. Gesond maak mag aandui dat die psalmis siek of beseer was. Die psalm sê egter nie presies wat dit was nie. Daarom mag dit ook na ander vorms van genesing en herstel verwys.

⁴Here, U het my lewe uit die doderyk laat opkom;

Tussen dié wat afgaan in die put het U my lewend gehou.

[Doderyk: In die tyd van die Bybel het mense gedink daar is ‘n plek onder die aarde waarheen die mens wat sterf, afdaal.]

Hier kry ons weer ‘n opsomming van wat die Here gedoen het. Ons sien die gevolge van die genesing wat verhoed het dat die vyande bly kon word. Die Here het in die doderyk afgereik en die psalmis uitgetrek. Dit is nooit te laat om die psalmis se lewe te red nie. Hy was so goed as dood; hy staan by die deur van die doderyk saam met ander mense wat dood is; hy moes na die lewe teruggebring word. Hierdie is ‘n belydenis van die psalmis.

A society which discards those who are weak and non-productive risks exaggerating the development of reason, organisation, aggression and the desire to dominate. It becomes a society without a heart, without kindness – a rational and sad society, lacking celebration, divided within itself and given to competition, rivalry and, finally, violence – Jean Vanier

Is hierdie werklik die boeke waarna ons moet kyk?

Greg Gilbert het onlangs ‘n belangrike boek geskryf: “Why Trust the Bible?” Hierdie is vandag ‘n algemene probleem: Mense vertrou nie meer die Bybel nie. Ek gaan ‘n hele aantal blogs aan hierdie boek spandeer.

Dit bring ons by ons derde vraag: Kyk ons na die regte versameling boeke? Is daar nie boeke weggelaat wat ‘n ander perspektief op Jesus sou gee nie?

Mense sê dat in die eerste drie eeue van die kerk se bestaan was daar ‘n massa dokumente dwarsdeur die Romeinse Ryk versprei wat vir aandag en gesag gewedywer het. Daar was diversiteit en ‘n botsing van idees. Toe kom ‘n klomp biskoppe by Nicea bymekaar, en met die ondersteuning van die keiser, Konstantyn, publiseer hulle ‘n lys dokumente waarvan hulle die meeste gehou het. Hulle verbied die gebruik van enige ander boeke.

Is jy seker dat jy na die regte boeke kyk? Dit is ‘n belangrike vraag as ons doel is om te bepaal of die Bybel histories betroubaar is. Is daar nie ander “evangelies” waarna ons moet kyk nie? Die kanon is die lys van boeke aanvaar deur Christene as gesaghebbend. Kanon  beteke reël of standaard. Hulle is die standaard waarteen die lewe en leer van Christene gemeet word.

Toe Jesus geleef het, was daar feitlik algemene aanvaarding van die kanon van die Ou Testament. As ons na die Nuwe Testament kyk, moet ons vra: “Is ons redes om na hierdie boeke en nie na ander te kyk, geldig?”

Was daar ‘n sameswering om sekere dokumente te onderdruk – die bewering gemaak in die Da Vinci Code? Beslis nie. Die vroeë kerk was nie toegegooi onder ‘n see van boeke nie. Vroeë Christene het nie ‘n groot verskeidenheid oortuigings gehad nie. Die boeke wat tans in die Nuwe Testament is, is die enigste Christelike geskrifte wat met vertroue in die eerste eeu gedateer kan word. Die boeke wat in die eerste 50 jaar van die tweede eeu geskryf is, is feitlik almal deur die apostoliese vaders geskryf. Hulle leer stem ooreen met die leer van die boeke wat in die Bybel opgeneem is. Eers in die latere gedeelte van die tweede eeu – ‘n honderd jaar na die boeke opgeneem in die Nuwe Testament geskryf is, kry ons boeke wat betekenisvol verskil van die boeke opgeneem in die Bybel. Daar was die boeke van die Nuwe Testament en ‘n eeu later kry ons boeke wat daardie boeke uitdaag.

Daar word dikwels gesê dat daar geen kanon was totdat een of ander biskop of vergadering dit in die vierde eeu bymekaar gebring het nie. Die kerk het die gesag van ‘n paar NT boeke tot in die vierde eeu bespreek, maar die oorgrote aantal boeke van die NT was reeds aan die einde van die eerste eeu as gesagvol gereken. Irenaeus het reeds in 180 na die vier evangelies verwys. Papias in 110 skryf dat die apostel Johannes die drie ander evangelies aanvaar het. Daar was beslis geen sameswering om sekere boeke weg te laat nie.

Maar het die vroeë Christene geldige redes gehad om die dokumente wat hulle gekies het, te kies? Die vroeë Christene het nooit die boeke gekies nie – hulle het dit ontvang.  Hulle het nie met ‘n skoon bladsy begin en toe die proses om elke boek te evalueer aan die gang gesit nie. Hulle het begin met ‘n aantal gesagvolle boeke wat van geslag tot geslag oorgedra is.

Hoe kon die Christene vertrou dat die geskrifte wat hulle as gesagvol gereken het wel gesagvol is? Het hulle soliede kriteria gehad? Daar was veral vier kriteria van belang:

• Geskryf deur ‘n apostel of ‘n vertroueling van ‘n apostel. Dit was die belangrikste kriterium. Van die latere skrywers het die naam van die apostels aan hulle boeke geheg. Hulle het dit gedoen om hulle boeke as gesagvol erken te kry.
• Om die gesag van ‘n apostel te hê, moes dit uit die eerste eeu dateer. Boeke wat later geskryf is, kwalifiseer nie, want teen die einde van die eerste eeu was al die apostels reeds dood.
• Die boek moet saamstem met die standaard van waarheid weerspieël in die leerstellige tradisie wat sy oorsprong by Jesus gehad het.
• Die Christene oral moes die boeke gebruik en waardeer het. ‘n Boek in een deel van die wêreld gebruik en nie in die ander nie, was verwerp.

Het ons die regte boeke? Nie een van die boeke in die NT het die toets gefaal nie. Daar is ook geen boek wat in die kanon hoort wat nie daar is nie.

Dit bring ons by die vierde vraag: Was die oorspronklike skrywers betroubaar?