16:16 Terwyl Paulus-hulle op pad was na die bidplek (by die rivier of nou verskuif na Lidia se huis?), waarskynlik op ’n Sabbatdag, kom ’n slavin hulle tegemoet – die werkwoord hupantáō  kan ’n vriendelik of ’n vyandige tegemoetkom aandui, selfs vir optrek om oorlog te maak. Die meisie wat as slavin in die besit van ’n groep mans gekom het, het ’n gees van waarsêery gehad, letterlik ’n slanggees (pneuma púthōna). Die luislang (púthōn) was die beskermer van die heilige plek by Delfi waar goddelike uitsprake gegee is. Apollo het die slang doodgemaak en self die beskermer en god van profesie en orakelwysheid geword, volgens die Griekse mitologie. Toe is die piton gebruik vir enigeen wat die waarsêersgees van die Griekse afgod Apollo ontvang. ’n Waarsêersgees was die werk van die duiwelse mag van die afgode in sekere mense. Die slavin se eienaars het baie geld gemaak uit die mense wat kom aanklop het vir haar voorspellings oor alledaagse sake en probleme. Die groot wins wat hulle uit die slavin se fortuinvertellery (manteuoménê) gekry het, was eintlik hulle god (vgl. Jesus se uitspraak oor God en Mammon in Matt 6:24). So ontmoet Paulus-hulle die teenstand teen hulle verkondiging in Filippi in die duiwelbesete slavin en haar eienaars se hebsug.   

16:17 Die slavin na wie baie mense gegaan het om hulle fortuin te vertel het aangehou om agter Paulus en ‘ons’ aan te loop en skreeu: ‘Hierdie mans is diensknegte van die allerhoogste God wat aan julle die weg van verlossing verkondig.’ Toe Jesus op die Sabbat in Kapernaum se sinagoge begin onderrig gee het, was daar ook ’n man in die mag van ’n onreine gees wat in die sinagoge geskreeu het: ‘Ek weet wie U is. U is die Heilige van God!’ (Mark 1:24; vgl. ook 3:11; Luk 5:34,41). Die besetene van Gadara in ’n heidenland noem ook vir Jesus: ‘Seun van die allerhoogste God (Mark 5:7). Vir die Jode is die Allerhoogste die absolute enigste God. Vir die heidene beteken dit dat Hy onmeetlik groter is as al hulle gode. Die bose magte weet egter wie hierdie manne is en van wie hulle hulle opdragte gekry het. Die Here gebruik hierdie kennis van die bose magte om sy diensknegte onder die geharde afgetrede Romeinse soldate in Filippi bekend te stel met ’n term uit hulle heidense bygeloof in afgode. Jesus word bo al die afgode bekendgestel as die allerhoogste God. Die weg van verlossing is vir die gelowige lesers van Handelinge verlossing van sonde en sondeskuld. Vir die heidene het dit ’n ander klank en betekenis. Apollo as die god wat plae stuur en plae kan wegneem, word ook gesien as ’n verlosser uit plae en uit die donker van die jaarlikse winter. Die misteriegodsdienste het ook verskillende soorte verlossings aangebied.

16:18 Nadat Paulus die geskreeu vir baie dae verduur het in die lig van die gevolge wat ’n uitdrywing sou gehad het, het sy geduld met haar uitroepe opgeraak en sy ergernis het opgelaai – die werkwoord diaponéomai ‘erg uitgetart/geprovokeer te word’ kom net hier en in 4:2 voor. In 4:2 gaan dit oor die ontsteltenis van die priesters, die bevelvoerder van die tempelwag en die Sadduseërs oor Petrus en Johannes se toespraak in die tempel. Soos Jesus wil Paulus geen bose gees as getuie en helper hê nie. (vgl. Luk 4:34,41). 

Paulus draai toe om en spreek die bose gees in haar aan: ‘In die Naam van Jesus Christus beveel ek jou om uit haar uit te gaan.’  Paulus doen dit namens Jesus, wat in Hom kom woon het en deur Paulus se woorde dryf die Almagtige Here die bose gees uit haar uit. En op daardie oomblik (letterlik ‘daardie uur of geleentheid’) het die bose gees uitgegaan. Teen die Almagtige kan geen gees standhou nie en die gees luister onmiddellik.

16:19 Uit die heilswonder deur Jesus ontstaan tipies ook vyandskap (Mark 3:6; Joh 5:16), en uit die betoning van die mag van die Gees, vervolging (Hand 6:8-12; 9:22-23,29). Die gevolge van die verlossing van die slavin uit die ban van die bose gees is ’n tipiese reaksie op die goeie nuus van die evangelie. Die eienaars van die slavin sien hoe hulle hoop op inkomste uit haar verdwyn. Hulle gryp Paulus en Silas en sleep hulle na die owerhede op die stadsplein (agorá) waar die regbank was. Die Satan gebruik hulle geldsug om die evangelie te stuit (vgl. 1 Tim 6:10 geldgierigheid is ‘n wortel van alle kwaad).

16:20 Die besigheidsmanne bring die twee apostels voor die magistrate (strategoi is Romeinse heersers oor die stad, waarskynlik twee magistrate wat saam die saak verhoor). Dit is Paulus se eerste verskyning voor ’n Romeinse hof. Hulle aanklag is nie dat hulle Christene is nie, maar Jode. Hulle is besig om ons stad om te krap, want hulle is Jode (Paulus en Silas was Jode, maar Timotheus en Lukas was nie eintlik Jode nie, en is moontlik daarom nie voor die hof gesleep nie, hoewel Paulus die eintlike spreker is). Met die verwysing na hulle as Jode word anti-semitisme aangeblaas. Keiser Claudius het in 49 n.C. alle Jode uit die stad Rome verban as gevolg van gebeurtenisse in die stad waarvoor die Jode die skuld gekry het (vgl. Hand 18:2). En dan word Paulus-hulle ook beskuldig as oproermakers wat die stad se mense omkrap. Eintlik is dit nie die rede waarom die besigheidsmanne hulle voor die hof gesleep het nie. Hulle is net kwaad vir Paulus wat hulle inkomstebron afgesny het. Die Joodse godsdiens was deur die Romeinse staat goedgekeur, ’n religio licita ‘geoorloofde godsdiens’ maar hulle mag nie onder die Romeine proseliete gemaak het nie en Filippi is ’n Romeinse kolonie. Die Romeine het op die stadium nog nie die Christendom van die Jodendom onderskei nie.

16:21 Die besigheidsmanne se tweede aanklag teen hulle is dat hulle gebruike verkondig wat vir hulle wat Romeine is nie toegelaat is om aan te neem of na te volg nie. Daarvolgens sou die Christelike geloof onwettig wees in die Romeinse ryk. Daar word nie verwys na wat Paulus-hulle verkondig het of vir die slavin gedoen het nie, want al wat die aanklaers aan dink is dat hulle geldbron van hulle ontneem is, maar daarvan word niks gesê nie. 

16:22 Die skare het toegetree tot die aanval teen Paulus en Silas. Dit gaan nie oor die verlossing van die slavin uit die bande van die afgode nie, maar omdat die besigheidsmanne die Jode beskuldig dat hulle besig is om Romeine uit hulle lewenswyse weg te rokkel. Dit word toe ’n boendoehof waar die skare se geskreeu die twee magistrate se vonnis bepaal sonder die nodige ondervraging in ’n hof. Om die skare te bevredig en tot bedaring te bring beveel die magistrate dat die twee evangeliste met stokke/rottangs geslaan word (rhabdízō) met hulle klere afgestroop. Paulus verwys hierna in 2 Kor 11:24-25, die drie maal deur nie-Jode teenoor die vyfmaal deur die Jode (vgl. 1 Thess 2:2). So het Pilatus ook toegegee aan die Jode se geskreeu van ‘kruisig Hom!’

16:23   Nadat hulle baie houe (plêgê ’n hou of wond) geslaan is, het hulle hulle in die tronk gegooi. Die houe is seker deur die soldate toegedien, en die opdrag om hulle in die tronk te gooi is deur die magistrate gegee. Dit is ook die magistrate wat die opdrag aan die sipier gegee het om hulle veilig op te sluit sodat hulle nie kan ontsnap of die gevangenes met hulle ander lewenswyse beïnvloed nie

Skrywer: Prof Francois Malan

16:6  Van Antiogië in Pisidië af wou hulle reg weswaarts deur die Romeinse provinsie Asië na Efese toe gaan. Maar die Heilige Gees het hulle verhinder. Toe stap hulle reg noord na die provinsie Bithinië, al op die westelike grens tussen die ou Galasië, waar die egte Galasiërs gebly het, en die ou Frigië. Maar voordat hulle Bithinië bereik het lei die Heiige Gees hulle weer weswaarts deur Misië tot in Troas. Troas was ’n hawestad van Misië aan die Egeïese see, naby die ruïnes van die ou stad Troje. 

 Die Griekse woord chōra dui ’n gebied aan, en verwys soms spesifiek na die landelike gebied in onderskeid van die stad. Die woord diérchomai beteken deeglik deurgaan of net beweeg van die een punt na die ander. ‘Hulle het deur die gebied van Frigië en Galasië gegaan…’ Dit het aanleiding gegee tot twee verskillende teorieë oor die brief aan die Galasiërs: Die Noord-Galasiese teorie meen Paulus-hulle het in die gebied van die egte Galasiërs (in die stede Ankyra, Tavium en Pessinus) gemeentes gestig wat hy volgens Handelige 18:23 ’n tweede keer sou besoek het en toe tydens die derde sendingreis vanuit Efese die Galatebrief aan hulle geskryf het. Die Suid-Galasiese teorie meen Paulus-hulle het slegs deur die landelike gebied van Galasië gegaan, en dat die brief aan die Galasiërs verwys na die gemeentes in die uitgebreide Romeinse provinsie Galasië. Dit het die stede Antiogië, Ikonium, Listra en Derbe van Paulus se eerste en tweede sendingreis ingesluit. Hy sou die brief dan na die tweede sendingreis vanuit Korinthe geskryf het, moontlik selfs as sy eerste brief wat ons het. Die mikpunt van Paulus was duidelik om by Efese, die hoofstad van die Romeinse provinsie Asië uit te kom. Volgens Handelinge was Paulus se sendingstrategie veral om in stede te werk, hoofstede in die besonder.

Maar die Heilige Gees het hulle verhinder om die woord in Asië te verkondig, hoe word nie uitgespel nie. Maar dit is duidelik dat die Here op die stadium ’n ander plan vir Paulus gehad het. Later sou hy 2 jaar lank in Efese gaan werk (Hand 19).

 16:7 In plaas van wes na Efese te stap, stap hulle toe noord deur Frigië en Galasië op pad na Misië en Bithinië, moontlik na die stede Prusa (Bursa), Nikomedië (Ismit) en Bizantium (Istanbul) in Bithinië. Weer eens word hulle planne deur die Here verander. Hier word ‘die Gees van Jesus’ die enigste keer in die Bybel gebruik vir die Heilige Gees. Daarmee word die noue eenheid van die Vader en die Seun en die Heilige Gees onderstreep. Die Jesus wie se begin van sy werk op aarde in die Lukas-Evangelie beskryf is (Hand 1:1), is aktief besig om sy werk vanuit die regterhand van die Vader op aarde voort te sit deur sy Gees  in o.a. Paulus om hom te stuur waarheen die Vader en die Seun en die Gees besluit (vgl. Joh 14:17,17,23 dat die Gees en die Seun en die Vader in ons kom woon). Die Here maak die deur na die noorde vir eers vir Paulus toe. Hoe dit geskied het, word nie verder uitgespel as dat die Gees van Jesus hulle nie toegelaat het om noord te gaan nie. Jesus as die Heer van die sending, bepaal die roete. Dawid het reeds in Ps 31:15-16 gesê: ‘Maar ek, ek vertrou net op U, HERE! Ek sê: “U is my God, my tye is in u hand.” So bepaal die Here die roete en tye van sy dienskneg Paulus.

Later sou die boodskap van Jesus ook die noordelike dele bereik, vgl. 1 Petrus 1:1. By die sinode van Nicea (wes van Nicomedië) het keiser Konstantyn in 325 n.C. die Christendom as die offisiële godsdiens van die Romeinse ryk verklaar, en in 330 n.C. het hy Byzantium gekies as die setel van die Nuwe Rome.

16:8 Hulle is toe nie noord deur Misië na Bithinië aan die Swartsee toe nie, maar wes deur Misië tot by Troas, die hawe van Misië aan die Egeïese See, 20 km suid van Troje. Die woord parérchomai kan ‘verbygaan’ of ‘deurgaan’ beteken, vgl. Luk 18:37). In Troas het daar ook ’n gemeente begin (vgl. Hand 20:6-11; 2 Kor 2:12;  2 Tim 4:13).

16:9 In Troas kry Paulus ’n derde aanwysing oor die Here se plan vir hierdie sendingreis. Dit verklaar ook die doel van die vorige twee deure wat die Here vir hulle toegemaak het. Paulus kry die aanwysing in ’n visioen (hórama) in dié nag, waarskynlik die eerste nag in Troas. ’n Visioen is ’n gebeure waarin iets verskyn wat vir jou denke werklik en betroubaar is, hoewel dit nie werklik teenwoordig is nie, maar die invloed van ’n goddelike mag of agent impliseer. In die ander gesigte waarvan in Handelinge vertel word is dit òf die Here self wat verskyn (18:9; 23:11 en 9:1) òf sy engel (27:23). Daarom is die man van Masedonië ook ’n goddelike boodskapper, soos Paulus dit ook verstaan het (16:10). Dit kan vergelyk word met Daniël 10:13,20 se engel van Persië en engel van Griekeland wat aan ’n volk verbind is en vir hulle optree; wat ook die merktekens van die volk dra waaraan hulle herkenbaar is, bv. aan hulle drag of taal. Masedonië was ’n Romeinse provinsie oorkant die Egeïese See van Asië af, met Thessalonika as hoofstad.

Die Masedoniese man het daar in Paulus se nagtelike visioen gestaan en hom baie ernstig en ordentlik gevra: ‘Kom oor (die see) na Masedonië, help ons’ (boêthéō help – om te voorsien wat ons nodig het; ons – die mense en die land Masedonië). Daarmee rig die Here Paulus se gesig na die weste en open Hy die sending na die westerse mense, as ’n deel van die ‘tot aan die einde van die aarde’ van Jesus se opdrag in Hand 1:8. Die hulpgeroep getuig ook van die bankrotskap van die trotse Romeinse en Griekse kultuur met al hulle afgode wat nie hulle mense werklik kan help nie.                

16:10 Vir die eerste keer praat die skrywer (Lukas) van ‘ons’ – ‘ons probeer om na Masedonië te gaan.’ Tot hier het hy deurgaans in die derde persoon geskryf: hulle en hy. Die ‘ons’ strek tot by vers 16:17, wat aandui dat Lukas saam met Paulus en Silas en Timotheus tot in Filippi gegaan het en waarskynlik in die gemeente gearbei het tot na Paulus se derde sendingreis. Van Handelinge 17:1 af is dit weer derde persoonsvertellings tot aan die einde van Paulus se derde sendingreis in Hand. 20:5-6, wat vertel dat ‘ons’ van Filippi af na Paulus-hulle in Troas gevaar het. Daarvandaan bly die ‘ons’ gedeeltes tot aan die einde van Handelinge. Lukas bly by Paulus tydens sy besoek aan Jerusalem (21:15), die twee jaar wat Paulus in gevangenis in Sesarea was (27:1), met die bootreis na Rome, die skipbreuk op Malta (Hand 27:27,37; 28:1, en Paulus se twee jaar onder bewaking in sy eie huis in Rome (28:16). In Kolossense 4:14 wat in dié tyd geskryf is, sê Paulus ‘Lukas, die geliefde dokter…groet julle’ (vgl. ook Filemon in 1:24, die brief wat handel oor Onesimus. Die brief aan Filemon is saam met die brief aan die Kolossense gestuur, Kol 4:7-9). In 2 Timotheus 4:11 sê Paulus: ‘Net Lukas is nog by my.’ Dit was waarskynlik ná Paulus se aanvanklike vrylating in Rome, en sy moontlike reise daarna. Daarna is hy weer gevang en toe onthoof. Lukas was waarskynlik Paulus se permanente helper ná die derde sendingreis tot Paulus se dood. Die dele van Handelinge waar Lukas teenwoordig was, word ook uitvoeriger vertel as die dele wat hy van ander moes gehoor het.

Paulus kon die hulpgeroep van die Masedoniese man nie anders interpreteer nie as dat dit ’n soeke was om die evangelie te hoor, die enigste werklike hulp vir die lewe saam met die lewende God en uit die finale veroordeling en ewige verderf. Paulus en sy metgeselle interpreteer die visioen as ’n oproep en aanwysing van God om die evangelie aan die Masedoniërs te gaan verkondig. Dit was dan die rede waarom die Gees hulle telkens verhinder het om ’n ander rigting in te slaan. So het hulle God se plan met die sendingreis gevolg. Hulle ‘ons probeer om na Masedonië te gaan’ veronderstel die soeke na ’n geskikte skip vir die reis.

Skrywer:  Prof Francois Malan

16:1 Van Silisië af stap Paulus en Silas oor die Taurusbergreeks (taurus ‘bul’ in Latyn) waarskynlik deur die Silisiese poorte deur die berge. Die Taurusberge strek van die meer Egirdir in die weste tot in die bolope van die Tigris en Eufraatriviere. Die hoogste punt in die Taurusreeks is 3 756 meters bo seespieël). Na die tog deur die berge bereik hulle eerstens die gemeente in Derbe, waar Paulus se eerste sendingreis gedraai het (14:20-21). Daarna is hulle na die gemeente in Listra, waar Paulus gestenig is en later ouderlinge laat kies het (14:19,21,23).

‘En kyk! ’n dissipel (volgeling van Jesus) met die naam Timotheus was daar’ (vgl. 20:4). Die Griekse naam Timótheos beteken: ‘om God te vereer’ (timáō vereer, Theós God). Die Here gee vir Paulus nog ’n nuwe medewerker wat ’n groot rol in Paulus se lewe gaan speel tot by sy dood (vgl 2 Tim 4:9,19). In 1 Kor 4:17 noem Paulus hom ‘my geliefde en getroue kind in die Here,’ ’n bekeerling van Paulus. Sy ma was ’n gelowige Joodse vrou (vgl. 2 Tim 1:5 met die naam Eunice (Euníkêi ‘goeie oorwinning’). Hulle het waarskynlik tot bekering gekom tydens Paulus se eerste besoek aan Listra (14:7,20,21) daarom noem Paulus hom sy kind in die Here. Sy pa was egter ’n Griek. Volgens die Joodse reg was ’n gemengde huwelik onwettig (vgl. Deutr 7:3-4 ). Kinders uit so’n huwelik volg die moederlyn as Israeliet en moet daarom besny word as lid van die volk met wie God ’n verbond gesluit het (Gen 17:11). 

16:2 Oor die jong man Timotheus se lewe en sy getuienis oor Jesus is daar getuig deur die gemeentes in Listra en Ikonium wat hom geken het.

16:3 Paulus wil die jongman as medewerker saamneem op sy reis, maar sien tog ’n probleem wat kan opduik in sinagoges waar Paulus gaan preek. Veral in Listra en Ikonium was dit bekend dat Timotheus nie deur sy Griekse pa laat besny is nie, wat ’n hindernis sou wees in sy getuienis teenoor die Jode (vgl. bv. die oproer toe die Jode in Jerusalem gedink het Paulus het die onbesnede Efesiër Trofimus in die tempel ingebring en so die heilige plek ontheilig;  Hand 21:28-29). Al was dit teen Paulus se oortuiging (vgl. Gal 5:2,11), het hy die aanpassing gemaak (vgl. Paulus se getuienis in 1 Kor 9:20: ‘Want hoewel ek vry is van almal, het ek almal se slaaf geword, om soveel mense as moontlik te wen. Vir die Jode het ek soos ’n Jood geword, om Jode te wen; vir diegene onder die wet  – al staan ek self nie onder die wet nie – om diegene onder die wet te wen….’). Vir sy ander medewerker Titus, wat nie ’n Jood was nie, maar ’n Griek wat gelowig geword het, het Paulus nie laat besny nie (Gal 2:3); vgl. 1 Kor 9:21,23: ‘Vir diegene sonder die wet, het ek iemand sonder die wet geword – al is ek nie sonder die wet van God nie – om hulle wat sonder die wet is, te wen…Dit alles doen ek ter wille van die evangelie, sodat ek ook daarin mag deel.’ 

16:4 Paulus en Silas en Timotheus besoek die gemeentes wat op die vorige sendingreis gestig is. In die gemeentes hou hulle die reëls (dógmata) voor waarop die vergadering in Jerusalem besluit het, nl. om weg te bly van afgodsoffers en die gepaardgaande hoerery, en die Noagitiese reëls in Genesis 9:4 wat impliseer dat ’n mens nie bloed sal eet nie en nie van wat verwurg is sonder bloedlating nie. Dit is die enigste vereistes. Die besnydenis en onderhouding van die wet van Moses word nie van die gelowiges verwag nie, slegs geloof in die Here Jesus as Verlosser. Silas is destyds juis deur die vergadering afgevaardig om die geskrewe reëls mondelings te bevestig (15:27). Van die gemeentelede word verwag om die vereistes te onderhou wat die vergadering onder leiding van die Heilige Gees opgestel het. Dan sal hulle goed doen in die oë van die Here (15:28-29).

16:5  Met hulle besoeke aan die gemeentes is die gelowiges in hulle geloof in die Here Jesus versterk en het die getalle van die lidmate in elke stad daagliks vermeerder onder die seënende hand van die Here wat die mense oortuig het deur die prediking van die drie sendelinge. Lukas noem kort-kort die groei van die gemeentes (Hand 2:41,47; 4:4;  5:14; 6:7; 9:31,35,42; 11:21; 12:24; 14:1). Dit is ’n opsomming van die werk tot hier toe. Van hier af word nuwe sendingvelde onder die leiding van die Heilige Gees betree vir die uitbreiding van die Here se koninkryk tot in die suide van Griekeland.

Skrywer:  Prof Francois Malan

15:13  Nadat Paulus en Barnabas vertel het van wat die Here deur hulle onder die heidene gedoen het, het Jakobus daarop geantwoord met sy insig in die Here se uitsprake deur die profete. Hy het ook die bespreking saamgevat en die voorstel geformuleer wat die besluit van die vergadering geword het. Hy spreek die vergadering aan as ‘broeders,’ ’n term wat in die Nuwe Testament ook vroue kan insluit. Hy vra ook die vergadering se aandag vir sy mening oor die Here se uitsprake deur die profete (vgl. ook Lukas 10:16 vir Jesus se uitspraak oor luister na Hom).  

Hierdie Jakobus was die broer van Jesus (Mark 6:3). Jesus het ná sy opstanding ook aan hom verskyn (1 Kor 15:7). Toe die apostels uit Jerusalem gevlug het, tydens Herodes Agrippa I se vervolging van die leiers (Hand 12:1-3), het Petrus opdrag gegee dat die mense wat vir hom gebid het, van sy vrylating uit die tronk aan Jakobus moet gaan vertel (Hand 12:17). Hy het toe blykbaar die leiding in die gemeente in Jerusalem oorgeneem by Petrus. Paulus noem hom een van die pilare van die Jerusalemgemeente (Gal 1:19; 2:9). Hy is ook die skrywer van die brief van Jakobus aan die twaalf stamme van Israel in die diaspora (Jak 1:1; vgl Judas 1:1).

15:14  Jakobus verwys na Simeon, die Hebreeuse vorm van Simon (vgl. die vurige seun Simeon van Jakob, Gen 34:25; 49:5). Simeon het in Hand 15:7-11 die verhaal vertel van God se roeping van Kornelius-hulle wat deur die verkondiging van die evangelie tot geloof in Jesus gekom het, die Heilige Gees ontvang het en dat hulle gereinig en verlos is deur die genade van die Here Jesus. Dit beskryf Jakobus as die belangrikste (prōton) aanduiding dat God graag vir sy Naam ’n laós verbondvolk uit die éthnoi heidense volke wil bymekaarmaak (lambánō ontvang, verkry, kies, versamel). Deur geloof in Christus word heidene deel van die volk met wie God ’n verbond gesluit het, reeds van Abraham se tyd af (Gen 12:3). Met die verbond sê die Here: ‘Ek sal julle God wees en julle sal my volk wees  (vgl. Gen 17:7; Eseg 32:38 en nog 20 tekste in die Bybel). Die doel van God met die opneem van die heidene in sy genadeverbond is dat hulle getuies van sy Naam in die wêreld sal wees, deur sy Naam te dra as lede van sy volk, met hulle mond en manier van lewe saam met Hom voor die mense. Waar Petrus die koms van die Heilige Gees op die heidene as argument aanhaal vir hulle insluiting, verwys Jakobus na die werk van Christus as die beloofde Seun van Dawid. 

15:15 Jakobus verwys na die woorde van profete in die Ou Testament wat saamstem met Petrus se getuienis oor die heidene se geloof in Jesus (sumfōnéō Letterlik: saamklink, hulle woorde klink soos Petrus s’n, die profete en Petrus is in simfonie). Jakobus verwys na die woorde van die Here wat die profeet Amos ongeveer 800 jaar tevore opgeteken het (Amos 9:11-12). Amos was die eerste profeet wie se woorde van die Here aan hom in ’n profete-boek opgeteken is (die profete voor hom, soos Elia en Elisa, se woorde is in die Samuel- en Konings-boeke opgeneem). Nou sê Lukas in Handelinge dat die Here se woorde van 800 jaar tevore ooreenstem met die woorde van Petrus. Die aanhaling stem meer met die Griekse vertaling, die Septuaginta, ooreen as met die Hebreeuse Bybel se weergawe van Amos se woorde.    

15:16 In ongeveer 750 v.C. het Amos 9:11 gesê:  ‘op daardie dag’  met verwysing na die terugkeer van die volk uit Babel se ballingskap wat meer as 200 jaar na Amos geskied het, van 538-430 v.C. Jakobus pas dit aan met ‘Daarna sal Ek (die Here) terugkom’ met verwysing na Jesus se voortsetting van sy werk op aarde deur sy volgelinge (vgl. Joh 14:18 ‘Ek kom weer na julle toe;’ Joh 14:23 Ek en my Vader sal woon by wie My liefhet). Verder word Amos letterlik aangehaal in vers 16: ‘en Ek sal die vervalle huis/woonplek van Dawid  weer opbou (skênê letterlik: tentwoning of tabernakel of verwysing na sy koninkryk) en Ek sal die bouvalle daarvan herbou en dit herstel’ – Amos voeg nog by: ‘soos in die ou dae.’ Dié deeltjie laat Jakobus uit, want die koninkryk wat Jesus kom oprig is nuut en anders as Dawid se koninkryk wat met geweld gevestig en uitgebrei is. Die tempel wat Serubbabel na die ballingskap gebou het was ook nie so vol prag soos Salomo se tempel nie (Haggai 2:3). Herodes het hierdie tempel vergroot en verfraai, maar toe die Seun van Dawid kom het Hy die tempel vervang as die plek waar ons God ontmoet (Joh 2:19-22). Vergelyk ook die engel Gabriël se belofte dat die troon van sy voorvader Dawid aan Hom gegee sal word, in Luk 1:32; ook Sagaria se profesie oor die baba Jesus in Luk 1:69 oor die kragtige verlossing wat die Here uit die nageslag van Dawid vir ons bewerk het). Jakobus se verwysing na die opbou van die vervalle woonplek van Dawid, woonplek of die tabernakel/tempel en die koninkryk van Dawid, is vervul toe Jesus, gebore uit die geslag van Dawid, opgestaan het as oorwinnaar oor die dood.

15:17 Die Septuaginta, wat in Handelinge aangehaal word, het twee Hebreeuse woorde anders as die bekende Hebreeuse teks gelees (was dit uit ’n ander manuskrip van Amos of ’n ander lesing van dieselfde teks?). Die Afrikaanse vertaling wat die Hebreeuse teks uit die 10e eeu n.C. volg, vertaal Amos 9:12 soos volg: ‘sodat hulle (=my volk) die oorwinnaar sal wees oor wat van Edom oor is, oor al die nasies oor wie my Naam uitgeroep is, sê die Here.’

Die Hebreeuse sin ‘sodat hulle die oorwinnaar sal wees (jijreshu) oor die oorblyfsel van Edom (’êdom), oor al die nasies oor wie my Naam uitgeroep is’  word deur die Septuaginta vertaal met ‘sodat die oorblyfsel van die mense (’adam) en al die nasies oor wie my Naam uitgeroep is, ernstig sal soek (jidereshu) (na My). In die oorspronklike Hebreeuse tekste is slegs medeklinkers geskryf: ‘Edom’ en ‘Adam’ sonder klinkers is altwee slegs ’dm; by ‘sal oorwinnaar wees’ jjrshw en ‘sal ernstig soek’ jdrshw is die verskil tussen die Hebreeuse j wat soos ’n afkappingsteken lyk en d  slegs die lengte en hoek van die twee strepies en kan maklik verskillend afgeskryf word uit die Amosteks wat sedert 750 v.C. telkens met die hand oorgeskryf is (In 1436 n.C. het Johannes Gütenberg eers die bewegende drukpers ontwerp en is Bybels gedruk en nie meer met die hand oorgeskryf nie).

Volgens die 10e eeu n.C. se handgeskrewe Hebreeuse Bybel met vokale het Amos geprofeteer dat Israel die klein klompie Edomiete wat oorgebly het en al die nasies wat deur die Here aangeneem is, sal oorwin. Volgens die Septuaginta wat 200 jaar v.C. uit die Hebreeuse teks sonder vokale vertaal is, het Amos geprofeteer dat die oorblyfsel van die mense en al die nasies wat die Here vir Hom aangeneem het, (Hom) ernstig sal soek. By altwee tekste gaan dit oor die nasies oor wie die Naam van die Here uitgeroep is. Die passiewe werkwoord veronderstel dat die Here sy Naam oor hulle uitgeroep het en dat hulle daarom aan Hom behoort. Die perfektum vorm van die werkwoord ‘uitgeroep’ impliseer ook dat die gevolge daarvan vir hulle voortduur. Daarin sien Jakobus die Here se plan om die nasies permanent in te sluit onder sy Naam. Daarom haal Jakobus die slot van Amos 9:12 aan: dit ‘sê die Here wat besig is om hierdie dinge te doen.’ Dit is nie maar die profeet se woord nie, maar waarlik die Here wat deur hom gepraat het.

15:18 ‘(die dinge) wat van lank gelede bekend is’  – in Jesaja 45:21 sê die Here: ‘Wie het wat nou gebeur lankal aangekondig? Wie het al vantevore gesê dit sal gebeur? Is dit nie Ek, die Here, nie?’ Jakobus haal dit hier verkort aan om te beklemtoon dat die sending na die heidene en die wêreldwye volk van God deel is van God se oorspronklike raadsplan (vgl. Ef 1:4), wat Hy reeds aan Abraham geopenbaar het in Genesis 12:3 en dikwels daarna. God is besig om alles te doen wat Hy Hom van ewigheid af voorgeneem het. So is die bekering van heidene deel van God se grootse werk van skepping en herskepping.

15:19 Op grond van alles wat gesê is, die ooreenstemming met die profetewoorde (v15-18) en God se skenking van die Heilige Gees (v8-9) gee Jakobus sy mening wat saamstem met Petrus se woord (v10) en Paulus se verhaal (v12) wat die basiese vryheid van die wet aan die heidenchristene gee. Daarmee erken Jakobus dat Paulus se wetsvrye sending onder die heidene volgens die woord en wil van God is, en word die Judaïste (v1) en Fariseërs (v5) se eise afgewys: ‘Daarom meen ek (krinō besluit, verkies, beoordeel, dink, reël) om nie ’n ekstra las op te lê (parenochléō – para ekstra, enochléō las oplê) vir dié uit die heidene wat hulle tot God bekeer nie.’  Die mening van Jakobus word in vers 22 en 28 die besluit van die vergadering.

15:20 Die eerste twee van die vier eise wat Jakobus voorstel vir die bekeerlinge uit die heidendom is om weg te bly van die die besmettings van die beelde wat as gode vereer word en van porneía (onwettige seks, hoerery, prostitusie). Vir die Jode en die vreemdelinge onder hulle is ‘n lys van onwettige verhoudings in Levitikus 18 verbied (Lev 18:26; Suid-Afrika se huwelikswet volg vandag nog die aanwysings van Lev 18). Dit was twee sondes teen God waarvoor die heidene juis bekend was en dwarsdeur die Ou Testament deur God afgekeur word as teen sy wil vir die mensdom (vgl. Eks 20:3-6, 14). Daaraan het Israel hulle by Sinai skuldig gemaak met hulle goue kalf wat hulle as god aanbid het met hulle wellustige fees (Eks 32:1-6). Die tweede groep eise, ‘om weg te bly van wat verwurg is en van bloed’ is deur die Jode beskou as die Noagitiese gebod wat daarom vir alle mense geld, omdat alle mense, Jode en nie-Jode, ná die groot vloed, uit Noag stam; vgl. Genesis 9:4-5 se opdrag aan Noag: ‘Julle mag net nie vleis eet met sy lewe in nie, dit is met sy bloed in nie. Wanneer julle eie bloed vergiet word, sal Ek daaroor rekenskap eis, want dit is julle lewe; van ’n dier sal Ek rekenskap eis oor die lewe van ’n mens, en van ’n mens sal Ek rekenskap eis oor die lewe van sy medemens.’   

Jode eet kosher vleis (Hebreeus: cashēr = ‘gepas’ (gepas om geëet te word) omdat dit deur ’n shochet (’n rabbi of ’n lid van die sinagoge wat die Shabbat onderhou) geslag is, deur die dier te laat doodbloei (vgl. Lev 17:14; 7:26-27; Deutr 12:23-25). Die Griekse woord pniktós ‘verwurg’ of ‘versmoor’ is deur die Rabbi’s toegepas op diere wat in die veld gesterf het of wat verskeur is en vanweë die bloed in die vleis nie kosher is nie. Vleis wat nie kosher is nie, ‘nie-gepas’ is nie, word in Hebreeus genoem trafah = verskeur (deur ’n dier; vgl. Eks 22:31; Lev 17:15) deurdat die vleis nog te veel bloed in het.

15:21 Die tekste waarna in 15:20 verwys is, kom almal uit die Wet van Moses, soos die eerste vyf boeke van die Ou Testament genoem is. Nadat Jakobus aangehaal het uit die Profete in 15:15-18 as tekste wat van lank gelede bekend is en waarin die koms van die Christus voorspel is, verwys hy in 15:19 na vier eise uit die Wet van Moses, wat veel ouer is as die profeteboeke. Die sinagoges het ontstaan toe die tempel deur Nebukadnesar vernietig is, tydens die Jode se jare in ballingskap. Na hulle terugkeer is daar sinagoges in elke dorpie opgerig vir gereelde samekomste elke Sabbat, waar elke Sabbat uit die Wet en die Profete vir die gemeente voorgelees is. Die godvresendes het reeds die vier eise onderhou, maar hulle het hulle nie laat besny nie, anders as die proseliete wat hulle laat besny het om al die seremoniële wette te onderhou.

Skrywer: Prof Francois Malan