Geloofsvrae: Menseregte: die fundering van menseregte – Adrio König

Menseregte: Die fundering van menseregte

Daar is een groot aanleidende oorsaak waarom menseregte beskerm moet word: ons sonde. As daar nie sonde was nie, sou ons inderdaad alle basiese menseregte geniet het, en dit sou nie nodig gewees het om dit te beskerm nie. Hierop gaan ons nie nou verder in nie.

Ons gee nou aandag aan die fundering van menseregte. Op watter gronde kan ons sê dat mense sekere basiese regte het wat beskerm behoort te word?

Die een groot Joods-Christelike argument is die feit dat ons as die beeld van God geskape is. Dit gee aan mense ‘n uitsonderlike plek op aarde. God het ons gemaak om in ‘n besondere verhouding met Hom te leef: as sy bondgenote wat onder sy sorg en gesag staan, en Hom daarom moet gehoorsaam en liefhê, maar ook as sy beeld wat Hom op aarde moet verteenwoordig en iets van sy manier van lewe moet reflekteer.

Op grond van hierdie besondere verhouding met God, is die mens die kroon van die skepping en geniet ‘n bepaalde onaantasbaarheid. Mense mag nie oor ander mense se lewens, eiendom en privaatheid beskik soos oor ‘n dier s’n nie.

Dit beteken dat Jode en Christene neig tot ‘n hoë mensbeskouing. Die mens, en dit geld van alle mense, het ‘n besondere waarde én waardigheid. Ps 8 sê selfs die mens is net ‘n bietjie minder as ‘n goddelike wese, en is met eer en aansien gekroon en oor God se handewerk aangestel. ‘n Mens kan verwag dat die Bybel so hoog oor die mens sal dink. Immers die God wat ons moet verteenwoordig, is onvergelyklik groot en heerlik en genadig en getrou. As Hy ‘n wese maak wat iets van Hom moet reflekteer, sal Hy wonderlike moontlikhede in dié wese inbou. En die blote feit dat God Hom volledig in ‘n Mens kon openbaar, bevestig hierdie vermoede.

Die mens het dus ‘n merkwaardige potensiaal en het die reg om dit te kan ontwikkel. En dit is die sin agter menseregte: dat mense so ver moontlik hul volle potensiaal moet kan ontwikkel.

Natuurlik beteken dit alles juis dat die mens baie diep kan val en daarom uiters listig en wreed kan word. ‘n Dier kan nie sondig nie. Hy is nie hoog genoeg geskep nie. Maar ‘n mens kan, en hoe!

En juis dit is die tweede basiese rede waarom menseregte so belangrik is: om ons teen mekaar en teen onsself te beskerm. Ons kan mekaar baie seer maak. Hoe groter die individu of die groep se mag, hoe gevaarliker as dit misbruik word. Dit is waarom menseregte allereers die burgers teen die regering moet beskerm. `Power corrupts; absolute power corrupts absolutely.’

Dit alles moet nie misverstaan word nie. Ons het menseregte as mense teenoor mekaar. Ons het geen regte voor God nie, altans nie van nature, of regte wat ons verdien het nie. God gee ons wel regte, o.a. die reg om sy kinders te wees as ons op sy Seun vertrou. Maar ons het van nature regte teenoor ons medemens, sodat ons op beskerming aanspraak behoort te kan maak as ons lewe of ons potensiaal aangetas word deur ander mense.

Uit die feit dat mense in hierdie besondere verhouding tot God staan en daarom besondere wesens is wat spesiaal deur God beskerm word en op sekere basiese regte aanspraak kan maak, vloei ook ander gesigspunte in die Bybel voort: o.a die wet, die behandeling van slawe en armes, en die koning van Israel.

Die tien gebooie is ‘n aantal wette wat God aan sy volk voorgeskryf het om hul lewe in sy verbond te reel. Die meeste van dié wette het ten doel om ons teen mekaar en teen onsself te beskerm. Die `voorkant’ van elke wet is eintlik ons plig teenoor ander, en die `agterkant’ is ons reg. As my plig is om nie ander mense se goed mag steel nie, het hulle reg daarop.

Die wette in verband met slawe in die Ou Testament is besonder interessant. Slawe is in Israel baie beter beskerm as onder die ander volke. Daar is oor die algemeen ‘n bepaalde menslikheid in die wette ingebou. Slawe het selfs sekere regte gehad, en is uitdruklik beskerm teen wreedhede van hul eienaars. Joodse slawe moes na ses jaar vrygelaat word.

Dieselfde geld van die armes. Veral Deut 12-26 vertoon ‘n tendens wat aan menseregte herinner en veral die reg op lewensbeskerming en -onderhoud veronderstel. Trouens alle sosiale wette in Deuteronomium beskerm die armes, swakkes, onderdruktes en minderbevoorregtes teen die sterkes en rykes.

En so ook sommige profete en Psalms. God kies kant vir die wat Hom die nodigste het. God is by uitnemendheid die Een wat vir die saak van die noodlydende en veronregte intree.

Hierdie voorkeur van God kom sterk na vore in die verantwoordelikheid van die koning. Hy is geroepe om namens God oor die volk te regeer, en dus te doen wat Hy graag gedoen sou wou hê. Daarom is hy die wagter en waarborg van reg en geregtigheid vir die verontregtes en onderdruktes. Juis daarom spreek veral sommige profete die koning so skerp aan as hy nie na die minderbevoorregtes omsien nie (Ps 72).

Alhoewel menseregte as sodanig nie direk in die Bybel ter sprake kom nie, eenvoudig omdat daar nog nie in daardie tyd in sulke terme gedink is nie, lewer die paar sake wat nou na vore gebring is, sterk getuienis daarvoor dat mense basiese regte het wat beskerm behoort te word.

Die optrede van Jesus word soms gebruik as ‘n argument teen menseregte. Immers Hy het Hom nooit op enige regte beroep nie alhoewel Hy met die grootste onreg behandel is.

Twee sake is in hierdie verband belangrik. Allereers het Jesus sterk opgekom vir die armes en onderdruktes, presies in die tradisie van sommige profete. Ook die bergrede toon sy betrokkenheid by lydendes en mense in nood. Hy staan dus voluit in die tradisie van die OT waarop ons so pas gewys het.

Tweedens, wat sy eie persoon betref, is dit natuurlik duidelik dat Hy nie gekom het om Hom op sy eie regte te beroep nie maar om te lewe en te sterwe vir die wêreld in nood. Dit is dus misplaas om te verwag dat Hy vir sy eie regte sou veg. Trouens ‘n mens sou ‘n saak daarvoor kon uitmaak dat ons eerste plig as navolgers van Jesus ook nie is om vir ons eie regte te veg nie, maar eerder om op te kom vir die regte van ander wie se menswaardigheid geskend word.

En tog kon Paulus self by geleentheid op sy eie regte staan, skynbaar nie wanneer Hy vir Christus ly nie, maar juis wanneer dit sinlose lyding is wat nie kan uitloop op ‘n getuienis vir die evangelie nie (Hand 16:37; 21:39; 22:25ev; 23:27).

Die geweldige belang van ons pligte (verantwoordelikhede) het telkens om die hoek geloer. As die agterkant van die wet mense se regte is, is die voorkant mense se pligte. Hoe belangrik menseregte ook al is, is pligte belangriker omdat dit inhoud gee aan dit wat uiteindelik beskerm moet word. As ek nie my plig nakom om hard te werk nie, sal ek nie ‘n huis hê wat beskerm moet word nie. Trouens Christene het veel meer as net pligte teenoor hulself. Ons grootste plig is teenoor mense in nood – in navolging van ons Heer. Christene se eerste plig is ook nie om vir hul regte op te kom nie, maar eerder vir ander s’n.

 

Mense wonder dikwels oor verskeie aspekte van die Christelike geloof. Fokus op 300 Geloofsvrae deur prof Adrio König is ʼn baie nuttige naslaanwerk wat ʼn verduideliking van 300 geloofsvrae bied.

Bybelkennis gaan gereeld gedeeltes uit hierdie bron publiseer. Ons dank aan prof König en Lux Verbi.BM vir hierdie vergunning.

 

Skrywer: Prof Adrio König

Geloofsvrae: Menseregte: Weerstand teen menseregte – Adrio König

Menseregte: Weerstand teen menseregte

In Suid-Afrika het die weerstand teen menseregte veral gekom van sekere witmense wat al die jare omtrent alle menseregte geniet het maar duidelik gehuiwer het by die gedagte dat alle mense in dié regte moet deel. Daar is ‘n aantal argumente teen menseregte opgebou soos dat dit onbybels is, dat onrealistiese hoë verwagtings daaraan gestel word, dat dit die sondige mens net aanspoor tot meer sonde, dat dit die staat se gesag beperk om wet en orde te handhaaf en persoonlike veiligheid te verseker, dat alle regte reeds in die tien gebooie opgeneem is en dat ons net ons naaste moet liefhê om alle regte te verseker.

Dat sekere mense te hoë verwagtings aan menseregte stel, kan sekerlik waar wees, maar dit neem tog nie die beperkte waarde wat dit wel het, weg nie. Dat die mens ‘n sondaar is en net in sy of haar sonde aangemoedig word, sou seker ook in sommige gevalle waar wees, maar dan moet ‘n mens onthou dat die mense wat in magsposisies is, ook sondaars is en beperk moet word in die mag wat hulle oor ander mense se lewens het. Die gedagte van menseregte het juis oorspronklik in Engeland ontstaan in die stryd van die burgers teen die mag van die staat.

Verder het mense nog altyd bepaalde regte selfs al is hulle sondaars. Ook ‘n sondaar wat ‘n vader is, het die reg op werk en op ‘n behoorlike loon om vir sy gesin te sorg.

Die argument dat menseregte `in sonde ontvang en gebore is’ omdat dit ‘n liberale agtergrond het, is ‘n beswaarlike argument. Die Here het gesorg dat die lewe op aarde sinvol kan voortgaan ondanks die feit dat ons almal sondaars is en daar selfs vreeslike misdadigers ook is. Selfs wette wat deur sondige regeerders gemaak word, kan goed wees. Selfs uit selfsug word soms goeie wette gemaak, wette om eiendom en persoonlike en landsveiligheid te beskerm, om behoorlike lewensomstandighede te verseker – almal wette wat op sekere menseregte gebou is.

 

 

Skrywer: Prof Adrio König

Geloofsvrae: Menseregte: Geskiedenis – Adrio König

Menseregte: Geskiedenis

Die begrip menseregte is maar net ‘n paar eeue oud. Die eerste verklaring van menseregte het in 1776 in die staat Virginia in die latere VSA verskyn. Die volgende jaar is die begrip menseregte opgeneem in die Amerikaanse Onafhanklikheidsverklaring, en dertien jaar later in die Franse Deklarasie van Menseregte. Basies in hierdie eerste verklarings van menseregte was die vryheid en gelykheid van alle mense.

In die 20e eeu het daar ‘n groot ontwikkeling in menseregte gekom. Ons het vandag eintlik vier verskillende soorte menseregte wat in verskillende historiese omstandighede ontwikkel het: die negatiewe individuele regte van die liberalisme, die positiewe kollektiewe of sosiale regte van die Marxisme, die regte van die mensdom in terme van die natuur, en die menseregte wat ná dekolonisasie in die Derde Wêreld ontwikkel het.

Die individuele regte van die liberalisme is die oudste. Dit gaan om basiese regte vir individue om hulle teen die staatsgesag te beskerm, en sluit regte in soos die reg op lewe, op vryheid van beweging en van spraak, op privaatheid, op die besit van eiendom. Dit het veral in Engeland ontstaan in die stryd van die burgers teen die mag van die staat wat oor hul lewe wou beskik. Deel van hierdie hele sisteem is ‘n handves van menseregte wat afdwingbaar is en die staat se gesag kontroleer.

Die tweede groep menseregte, die kollektiewe of sosiale regte, is veral gedurende die eerste helfte van die 20e eeu deur die Kommunisme ontwikkel. Volgens hulle het die individuele menseregte tot ongebreidelde selfsug aanleiding gegee. Mense is aangemoedig om net vir hulleself te leef, soveel mag as moontlik in die hande te kry, en hulleself ten koste van ander te verryk. Die sosiale regte gaan dus van die groep en die groepsbelange uit. Die gemeenskap moet as geheel ontwikkel, en die individu moet sinvol by die gemeenskap inskakel en aan die totale ontwikkeling meewerk. In ruil daarvoor kry die individu dan aanspraak op sekere regte soos gesondheidsdienste, opvoeding, werkgeleentheid, ‘n behoorlike loon.

Natuurlik kon die liberaliste op hul beurt weer kritiek op die sosiale regte uitspreek en wel dat dit private inisiatief demp terwyl geen gemeenskap sonder private inisiatief kan ontwikkel nie.

Die derde groep menseregte, die regte van die mensdom in verhouding tot die natuur, het gedurende die laaste helfte van die 20e eeu ontwikkel. Dit het veral na vore gekom in die situasie van omgewingsbesoedeling en die uitputting van ons hulpbronne. Basiese regte soos die reg op skoon water en lug is nie tot ‘n bepaalde gebied beperk nie, maar raak die hele mensdom en die hele natuur. Dus is internasionale samewerking onontbeerlik.

Die vierde groep regte het in die Derde Wêreld ontwikkel toe die meeste kolonies vroeg in die tweede helfte van die 20e eeu onafhanklik geword het. Dit het gou geblyk dat die meeste kolonies net polities onafhanklik geword het, maar ekonomies en sosiaal volkome op die koloniale moondhede aangewese gebly het. Daarom het die begrip bevryding ‘n sentrale rol bly speel, en bly dit tot vandag ‘n brandende vraag hoe hierdie lande regtig die omvattende koloniale juk gaan afwerp en hulle reg op selfbeskikking gaan terugkry.

Hierdie groepe menseregte staan natuurlik nie noodwendig teenoor mekaar nie, en die situasie bepaal dikwels watter regte besondere beskerming moet geniet. Immers regte word natuurlik nie vanselfsprekend beskerm nie, en dikwels is baie openbare druk nodig om regerings en ander belanghebbende instansies te beweeg om aandag daaraan te gee.

 

Mense wonder dikwels oor verskeie aspekte van die Christelike geloof. Fokus op 300 Geloofsvrae deur prof Adrio König is ʼn baie nuttige naslaanwerk wat ʼn verduideliking van 300 geloofsvrae bied.

Bybelkennis gaan gereeld gedeeltes uit hierdie bron publiseer. Ons dank aan prof König en Lux Verbi.BM vir hierdie vergunning.

 

Skrywer: Prof Adrio König

 

Die Groot Geloofswoordeboek: Menseregte

• Individuele menseregte Kollektiewe sosiale menseregte Mensheidsregte en die regte van die natuur Selfbeskikkingsregte

Menseregte is ‘n baie belangrike saak, maar vir sommige tog om­­stre­de. Hulle assosieer dit met Liberalisme en Kommunisme. An­der is oortuig dat ons geen regte het nie omdat ons bedelaars is voor God en net van sy genade kan leef.

Alles wat hierdie mense sê, is nie noodwendig verkeerd nie. Natuurlik verdien ons niks voor God nie en het ons geen regte voor Hom nie. En natuurlik het menseregte eintlik as deel van ‘n liberale mensbeskouing ontwikkel. Maar die afskaffing van slawerny is ook hoofsaaklik deur liberaliste gedryf, maar min mense sal vandag nog sê dit was verkeerd. Dié wat dit dalk nog sê, is of was in elk geval nie slawe nie.

Ons moet onthou dat die evangelie vir eeue goed gevestig was in Europa en dat baie waardes wat daar ontwikkel het, onder die direkte of indirekte invloed van die evangelie ontwikkel het. Hos­pitale, sorg vir gestremdes en hulp aan armes is alles waardes wat baie direk uit die evangelie gevloei het al was dit soms gedryf deur mense (“liberaliste”) wat self nie geglo het nie.

Watter gronde is daar in die Bybel vir die gedagte van men­se­regte? Sommige gebooie impliseer dat ons reg­te het. Die gebod lui dat ons nie mag moord pleeg nie. Dit be­te­ken dat ‘n mens reg het op lewe. Ons mag nie steel nie. Dit beteken ons het eiendomsreg.

Maar dit is veral die feit dat die mens, en dus alle mense, as die *beeld van God geskape is wat aan mense, alle mense, ‘n beson­dere waardigheid gee en die implikasie het dat alle mense op gelyke vlak behandel moet word. En dit as sodanig is die basis vir menseregte.

Omdat mense as die beeld van God geskape is, mag hulle lewe nie geneem word nie, het hulle reg op ‘n menswaardige lewe, enso­voorts.

Voor die instelling van demokrasie in Suid-Afrika het die wit mense in elk geval omtrent al die regte gehad wat daarna net na alle mense uitgebrei is. Wit mense het regte gehad soos vry­heid van beweging, vryheid van assosiasie, vryheid van mede­dinging. Nou het almal dit.

Eintlik het daar in die loop van die geskiedenis vier soorte/ka­tegorieë menseregte ontwikkel: individuele mense­regte, kollek­tie­we sosiale menseregte, mensheidregte en selfbeskik­kings­reg­te.

 

• Individuele menseregte

Individuele menseregte het in 1776 amptelike erkenning ge­kry in die grondwet van die staat Virginië (later deel van die VSA). Die teo­rie is egter al ‘n eeu vroeër deur John Locke in Enge­land ontwikkel. Dit het veral om drie basiese regte van die in­di­viduele mens gegaan: die reg op lewe, vryheid en eien­dom. Hierdie regte was daarop ge­mik om die individu teen die staats­mag te beskerm. Ook in ons eie land is die Handves van Mense­regte ‘n baie belangrike dokument wat die gesag van die staat inkort. Omdat die staat soveel mag het, kan dit maklik indi­vidue onregverdig behandel.

 

• Kollektiewe sosiale menseregte

Kollektiewe sosiale menseregte het vroeg in die vorige eeu veral onder die Sosialisme en Marxisme ontwikkel. Hierdie regte gaan uit van die gemeenskap en nie van die enkeling soos die indi­vi­due­le menseregte nie. Die teorie was dat die individuele regte aanleiding gee tot onbeperkte selfsug. Individue wat self oor groot mag beskik, kan deur middel van hierdie mag te veel vir hulleself inpalm tot nadeel van die gemeenskap as geheel. Die ge­meenskap moet as geheel ontwikkel word, en die individu moet sinvol daar­by inskakel. In ruil daarvoor het die gemeenskap dan weer die verantwoordelikheid om in bepaalde behoeftes van die individu te voorsien, soos behoeftes aan werkgeleentheid, loon, opvoeding/onderwys en gesondheidsdienste. Kritiek op hier­die men­se­regte is dat dit individuele inisiatief strem en dat ‘n ge­meen­skap nie son­der hierdie inisiatief vooruitgaan nie.

 

• Mensheidsregte en die regte van die natuur

Mensheidsregte en die regte van die natuur het maar teen die ein­de van die vorige eeu eers duidelik na vore gekom. Dit het ge­beur om­dat die aarde “klein” geword het en die mensdom baie sterker on­derling verbonde is. Dit gaan veral om die reg op skoon lug en water, en die beskikbaarheid van basiese grondstowwe. As een land die lug besoedel, ly ander lande uiteindelik daaronder. As een die grond­stowwe uitput, sal niemand dit later meer hê nie. Dit beteken dat internasionale samewerking baie belangrik geword het.

 

• Selfbeskikkingsregte

Selfbeskikkingsregte het in en na die tydperk van deko­lo­nisasie ontwikkel. Gedurende die 1960’s is tal­le kolonies polities bevry, maar dit het gou duidelik geword dat hulle ekonomies en sosiaal nog byna volkome van die ko­lo­­nia­le moondheid afhanklik was. Meer as politieke regte was no­dig. Daar moes ook ekonomiese en sosiale onafhanklikheid ont­wikkel. Die ontwikkeling van hierdie regte is selfs vandag nog nie baie ver gevorder nie.

 

Hierdie vier groepe regte kom soms in spanning met mekaar. Dink maar aan die groot vraagstuk van grondbesit in ons land. Die oor­grote meerderheid landbougrond en ander grond is in die hande van die klein minderheid wit mense. Die liberale politiek sou tevre­de gewees het toe die vorige re­gering se Wet op Grondbesit en die Groepsgebiedewet afgeskaf is. Dit het beteken dat alle mense grond sou kon besit. Maar dit het nog nie naastenby die probleem opgelos nie. Swart mense se ag­terstand het deur die jare so groot geword dat hulle eenvoudig nie die middele het om grond te koop en ‘n boerdery te begin nie. Dit bring die behoefte aan regstellende aksie (affirmative action) na vore. Dit is onontbeerlik in ‘n onregsituasie wat oor dekades en selfs langer ontwikkel het, nieteenstaande al die negatiewe ge­volge as dit nie verstandig beheer word nie.

 

Skrywer: Prof Adrio König