Surrogaatswangerskap – Jan van der Watt

Amanda vra:

Vriendin van my dogter het toe haar man met breinkanker gediagnoseer is en sy nie kon swanger raak nie, besluit om sy spermselle te vries. Hy is intussen oorlede. Sy het nou sy spermselle laat ontdooi en met haar eierselle te laat bevrug. Daar was 3 eierselle wat bevrug geraak het. Die wet het egter nog nie bepaal of ‘n persoon wat dood is se spemselle behoue mag bly nie, maar vernietig moet word. Die 3 bevrugte eierselle is toe gevries totdat die wet verander het. Omdat haar eie gesondheid dit nie toelaat nie, het sy nou ‘n surogaatmoeder waarin die bevrugte eiersel oorgeplant is. Die ander twee is nog gevries. Sy het intussen ‘n ander man ontmoet en wil trou. Sy wil egter as dit ‘n seun is die kind die pa se van gee, sodat hy ‘n nageslag het. Nou, my vraag is: is dit alles eties korrek?

Antwoord

Prof Jan van der Watt antwoord:

Daar is ’n paar etiese kwessies wat in hierdie verhaal na vore tree.

1. Die verhaal is nie vir my heeltemal duidelik nie – daar word aan die eenkant gesê dat die wet die behoud van spermselle van iemand wat oorlede is, verbied het, maar aan die ander kant is dit gevries? Die wetlike kwessies gaan ons nie hier aan nie. Die punt hier is of mense spermselle mag vries vir latere bevrugting. Binne die mediese wetenskap is dit standaardpraktyk en eties dink ek  kan daar nie werklik besware teen ingebring word nie. Ons moet onthou dat die mediese wetenskap nie teen God werk nie, maar dat dit die kennis wat God is die skepping weggelê het, beskikbaar maak. Die vraag is egter hoe die selle gebruik word. Dit kan tot ander etiese vrae lei.
2. Die tweede kwessie is die van ’n surrogaatmoeder. Die Bybel het natuurlik nie direkte uitsprake hieroor nie, omdat so iets in die Bybelse tyd nog nie moontlik was nie. As ons die Bybel betrek, moet dit alleen per afleiding wees – bv. neem die aksie lewe weg; mag die bevrugte saad van ’n vrou alleen in daardie vrou groei? Verskillende antwoorde mag op die vrae gegee word, maar dit bly spekulasie as die Bybelse materiaal gebruik word. Waar die probleme hier lê is veral by die verhoudings van die surogaatmoeder teenoor die seldoners. Die probleme is bekend: wat as die surogaatmoeder voel dit is haar kind omdat dit tot lewe in haar gegroei het en haar bloed deur die kind vloei? Die gevoel mag sterk by haar wees dat sy die kind nie wil afgee nie. Die ouers mag antwoord dat lewe reeds by bevrugting begin en die surrogaatmoeder dus nie lewe aan die kind gegee het nie, maar die kind alleen begelei het (soos ’n onderwyser in ander omstandighede doen) gedurende ’n periode in sy of haar lewe. Wat van die kind se verhouding met die surrogaatmoeder? Is die surrogaatmoeder die geboorte-ma of nie en hoe moet die kind die vroulike saadskenker sien? Dit mag problematies word wanneer die kind ouer word en self vrae begin vra. Watter aanspraak het elke party of die kind? Sommige mag selfs redeneer dat die man oortree deur sy saad (hoewel reeds bevrug) in ’n vreemde vrou te laat plaas, ens. So kan ons met die sielkundige en sosiale probleme wat mag opduik aangaan. Hierteenoor moet etiese posisies dus ingeneem word. Afhangende van die probleem wat opduik, moet etiese posisies dus geformuleer word. Behoorlike kontrakte tussen die partye mag help, maar is ook nie die volledige oplossing nie, aangesien emosionele aspekte kan veroorsaak dat die kontrak nie deur een van die partye noodwendig op die langer termyn erken word nie.

Die naam van die kind is vandag nie meer so belangrik nie. In die ou dae (Bybelse tyd) was stamme en families se karatertrekke en identiteit sterk aan hulle families verbonde en name was ’n manier binne die gemeenskap om persone se karakters, aard en herkoms te bepaal. Vandag is die nie meer in dieselfde mate die geval nie. Daarom kan mens ook jou naam sonder moeite laat verander. Dit is dus ’n persoonlike besluit rakende die naam en na my mening het dit nie eintlik algemene etiese implikasies nie. Dit gaan meer oor sake soos die erkenning van die saadskenker en of mens sy nagedagtenis wil eer en of dit beter of makliker sal wees as die kind onder die nuwe pa se naam grootword.

Skrywer: Prof Jan van der Watt