Ek cope nie meer nie: Laat jou teenwoordigheid tel – Jan van der Watt
Wees jouself
Die Engelse woord “assertiveness” beteken dat ’n mens weet wat jy wil hê, jou gevoelens kan uitdruk en kan vra wat jy wil hê, en word in Afrikaans vertaal met “selfgeldend”. Jy kan jouself wees soos jy dit graag wil wees. Dit is om te vra vir wat jy die reg het om te vra. Dit is om te keer dat mense jou reg op die lewe en om te lewe van jou af wegvat. Dit is om te keer dat mense jou reg om jouself te wees vir hulle probeer toe-eien deur jou te manipuleer en vir jou te sê hoe jy jou lewe moet lei.
Moet dus nie skaam wees om jou eie gevoelens of opinie te kommunikeer nie. Doen dit op ’n mooi manier, want jy het die reg daartoe. Jy help nie jouself of ander as jy maar net die hele tyd probeer om na ander se pype te dans nie.
Om selfgeldend te wees moet dus nie verwar word met iemand wat sommer hardekoejawel of moeilik is nie. Dit is nie om jou wil op ander te probeer afdwing sodat almal volgens jou pype moet dans nie. Dit het ook niks met aggressie, bakleierigheid of dikbekgeid te doen nie. Nee, om jouself te laat geld is om te sorg dat jy jou eie lewe mag lei en om ander mense te vra om dit te respekteer. Dit laat mense op ’n positiewe wyse weet waar hulle met jou staan. Dit wys dat jy denkend in jou eie lewe betrokke is, doelgerig beplan en aktief daarna streef om te wees wat jy graag wil. Sonder om skuldig te voel of om verskoning te vra dat jy ook ’n wil het, kommunikeer jy jou gevoelens terwyl jy respek vir ander behou en hulle ook in ag neem. Dit beteken natuurlik nie dat jy altyd alles gaan kry wat jy graag wil hê nie. Die lewe werk net nie so nie. Om selfgeldend te wees beteken ten minste om die kanse te verbeter om meer beheer oor jou lewe te behou en om die mense rondom jou ook jou sy van die saak te wys.
Jy mag nee sê
Om jou te laat geld sal die grense trek waarbinne jy jou lewe wil lei. Jy moet bewus wees van jou regte as mens en ook van jou gevoelens en behoeftes. Daarom moet om nee te sê deel van jou mondering wees. Dit is die manier waarop jy jou grense trek en jouself op koers hou. Dit is natuurlik nie altyd so maklik nie, juis omdat ons so gou skuldig kan voel of aan die ander kant omdat mense eenvoudig nie wil luister en ’n nee vir ’n antwoord neem nie. Veral iemand wat graag ander mense tevrede wil stel, sal dit moeilik vind om nee te sê. Hy sal bang wees om ander so van hom te vervreem. Dit is om die guns van ander om verkeerde redes te soek. As hulle net altyd van jou verwag om te doen wat hulle verwag, is jy nie hulle vriend nie, maar hulle pion. As hulle jou regtig respekteer vir wie jy is, sal hulle jou opinie en wil ook respekteer.
Wat dus ook deel van jou mondering moet wees, is tegnieke om op ’n mooi manier iemand anders te kry om jou wil te respekteer, veral as daardie persoon jou probeer manipuleer of jou skuldig wil laat voel. So kan jy beheer oor jou eie lewe neem en regtig cope.
- Die rekkertegniek. Mense wat jou probeer manipuleer, raak gewoonlik in ’n gesprek betrokke en skiet met baie wapens. Hulle probeer jou oortuig met argumente, wil jou skuldig laat voel, kritiseer jou, of doen sommer alles tegelyk. Die beste manier om dit te hanteer is om soos ’n rekker altyd weer na dieselfde punt terug te skiet, maak nie saak in watter rigting hulle jou ook al probeer trek of manipuleer nie. ’n Tipiese rekker-gesprek sal wees:
Hy: “Kom skaats saam.”
Jy: “Nee dankie, ek kan nie vanaand nie.”
Hy: “Ag, maar jy is ’n ou ‘pretbederwer’.” (Manipulasie deur jou uitgesluit te laat voel.)
Jy: “Nee dankie, dit pas my regtig nie vanaand nie.”
Hy: “Ek gaan altyd saam met jou, maar jy wil nooit saam met my gaan nie.” (Manipulasie deur jou skuldig te laat voel.)
Jy: “Nee dankie, jy moet my regtig vanaand verskoon.”
En so aan …
Die rekker spring dus elke keer weer terug en laat sigself nie in argumente verstrengel of intrek nie. Sodra jy begin argumenteer, loop jy gevaar om op ’n syspoor te land en selfs die argument te verloor. Los dit maar liewer. Om allerhande verskonings of redes te gee is ook nie die antwoord nie. Die ander persoon sal net daarop reageer en nog meer druk op jou plaas.
- Die toegee, maar nie ingee nie-tegniek. ’n Mens loop soms mense raak wat krities op jou en jou opinie is. Hy wil jou die hele tyd in die beskuldigdebank kry en jou wys hoe verkeerd jy is, en daarom moet jy toegee en doen wat hy wil hê. Moenie met so ’n persoon in ’n tongestryd betrokke raak nie. Dit raak gewoonlik persoonlik en loop uit op beskuldiging van die een kant en ontkenning van die ander kant. Deur byvoorbeeld te sê: “Jy mag reg wees, maar … ” of “Miskien is dit so, maar … ” word die angel uit die ander persoon se argument gehaal en verloor hy ook so ’n bietjie van sy vuur. Hoe kan hy dan stry as die ander persoon soort van toegee? Die geheim is om nadat jy die angel uitgetrek het, jou punt te maak. ’n Tipiese gesprek tussen ’n vrou en haar man kan miskien so verloop:
Vrou: “Jy is al weer laat.”
Man: “Dit mag so wees, maar ek moes eers klaarmaak waarmee ek besig was.”
Vrou: “Jou werk is altyd die belangrikste.”
Man: “Jy sê so, maar ek moet my bes probeer; dit is ons brood en botter.”
Vrou: “Jy doen jou bes, maar waarvoor? Die baas sien dit tog nie raak nie.”
Man: “Miskien, maar dis nie al waarom ek dit doen nie.”
En so aan …
Elke keer word negatiewe kommunikasie gestop voordat dit in ’n argument ontaard. So word toegegee, nie ingegee nie.
- Die ek sien wat jy doen-tegniek. Mense wat ander probeer manipuleer, gebruik verskillende tegnieke. Hulle sal byvoor-beeld die ou heuningkwas kwistig gebruik; probeer om ’n grap te maak van wat jy sê; jou versoek kritiseer en bevraagteken; jou skuldig laat voel oor jou versoek; vreeslik emosioneel reageer deur arms in die lug te gooi of te huil. Dit is gewoonlik al-les deel van die spel om jou oor te haal om van jou punt af te sien sodat jy kan doen wat hulle wil hê.
’n Goeie manier om jouself te beskerm is om die ek sien wat jy doen-tegniek te gebruik. As die persoon die heuningkwas gebruik, sê byvoorbeeld: “Ek sien jy probeer my heuningkwas, maar onthou, ek wil dit nie graag doen nie.” Dit sal die persoon so ’n bietjie oor sy aanslag laat dink, want sy “geheime” taktiek is nie meer geheim nie en sal dus nie meer die verlangde effek hê nie.
As die persoon ’n grap van jou versoek maak, sê byvoorbeeld: “Dit help nie jy probeer ’n grap daarvan maak nie. Vir my is dit ’n saak van erns.” Dit sal die ander persoon laat voel jy dink hy som nie die gesprek goed op nie en sal dan huiwerig wees om so voort te gaan.
Evan Esar het eens op ’n tyd gesê: “Jy kan niks aan die lengte van jou lewe doen nie, maar jy kan heelwat aan die breedte en diepte daarvan doen.” Deur jou teenwoordigheid op ’n mooi manier te laat tel en jouself te wees, sal jou lewe nie alleen verbreed nie, maar ook verdiep. Dit sal verdiep omdat jy jouself en jou eie behoeftes al hoe beter leer ken; dit sal verbreed omdat die mense rondom jou ook jou as mens sal hoor en respekteer. Dit is die boustene waarvan coping in hierdie lewe gemaak is.
Skrywer: Prof Jan van der Watt