Die Groot Geloofswoordeboek: Menseregte

Die Groot Geloofswoordeboek: Menseregte

• Individuele menseregte Kollektiewe sosiale menseregte Mensheidsregte en die regte van die natuur Selfbeskikkingsregte

Menseregte is ‘n baie belangrike saak, maar vir sommige tog om­­stre­de. Hulle assosieer dit met Liberalisme en Kommunisme. An­der is oortuig dat ons geen regte het nie omdat ons bedelaars is voor God en net van sy genade kan leef.

Alles wat hierdie mense sê, is nie noodwendig verkeerd nie. Natuurlik verdien ons niks voor God nie en het ons geen regte voor Hom nie. En natuurlik het menseregte eintlik as deel van ‘n liberale mensbeskouing ontwikkel. Maar die afskaffing van slawerny is ook hoofsaaklik deur liberaliste gedryf, maar min mense sal vandag nog sê dit was verkeerd. Dié wat dit dalk nog sê, is of was in elk geval nie slawe nie.

Ons moet onthou dat die evangelie vir eeue goed gevestig was in Europa en dat baie waardes wat daar ontwikkel het, onder die direkte of indirekte invloed van die evangelie ontwikkel het. Hos­pitale, sorg vir gestremdes en hulp aan armes is alles waardes wat baie direk uit die evangelie gevloei het al was dit soms gedryf deur mense (“liberaliste”) wat self nie geglo het nie.

Watter gronde is daar in die Bybel vir die gedagte van men­se­regte? Sommige gebooie impliseer dat ons reg­te het. Die gebod lui dat ons nie mag moord pleeg nie. Dit be­te­ken dat ‘n mens reg het op lewe. Ons mag nie steel nie. Dit beteken ons het eiendomsreg.

Maar dit is veral die feit dat die mens, en dus alle mense, as die *beeld van God geskape is wat aan mense, alle mense, ‘n beson­dere waardigheid gee en die implikasie het dat alle mense op gelyke vlak behandel moet word. En dit as sodanig is die basis vir menseregte.

Omdat mense as die beeld van God geskape is, mag hulle lewe nie geneem word nie, het hulle reg op ‘n menswaardige lewe, enso­voorts.

Voor die instelling van demokrasie in Suid-Afrika het die wit mense in elk geval omtrent al die regte gehad wat daarna net na alle mense uitgebrei is. Wit mense het regte gehad soos vry­heid van beweging, vryheid van assosiasie, vryheid van mede­dinging. Nou het almal dit.

Eintlik het daar in die loop van die geskiedenis vier soorte/ka­tegorieë menseregte ontwikkel: individuele mense­regte, kollek­tie­we sosiale menseregte, mensheidregte en selfbeskik­kings­reg­te.

• Individuele menseregte

Individuele menseregte het in 1776 amptelike erkenning ge­kry in die grondwet van die staat Virginië (later deel van die VSA). Die teo­rie is egter al ‘n eeu vroeër deur John Locke in Enge­land ontwikkel. Dit het veral om drie basiese regte van die in­di­viduele mens gegaan: die reg op lewe, vryheid en eien­dom. Hierdie regte was daarop ge­mik om die individu teen die staats­mag te beskerm. Ook in ons eie land is die Handves van Mense­regte ‘n baie belangrike dokument wat die gesag van die staat inkort. Omdat die staat soveel mag het, kan dit maklik indi­vidue onregverdig behandel.

• Kollektiewe sosiale menseregte

Kollektiewe sosiale menseregte het vroeg in die vorige eeu veral onder die Sosialisme en Marxisme ontwikkel. Hierdie regte gaan uit van die gemeenskap en nie van die enkeling soos die indi­vi­due­le menseregte nie. Die teorie was dat die individuele regte aanleiding gee tot onbeperkte selfsug. Individue wat self oor groot mag beskik, kan deur middel van hierdie mag te veel vir hulleself inpalm tot nadeel van die gemeenskap as geheel. Die ge­meenskap moet as geheel ontwikkel word, en die individu moet sinvol daar­by inskakel. In ruil daarvoor het die gemeenskap dan weer die verantwoordelikheid om in bepaalde behoeftes van die individu te voorsien, soos behoeftes aan werkgeleentheid, loon, opvoeding/onderwys en gesondheidsdienste. Kritiek op hier­die men­se­regte is dat dit individuele inisiatief strem en dat ‘n ge­meen­skap nie son­der hierdie inisiatief vooruitgaan nie.

• Mensheidsregte en die regte van die natuur

Mensheidsregte en die regte van die natuur het maar teen die ein­de van die vorige eeu eers duidelik na vore gekom. Dit het ge­beur om­dat die aarde “klein” geword het en die mensdom baie sterker on­derling verbonde is. Dit gaan veral om die reg op skoon lug en water, en die beskikbaarheid van basiese grondstowwe. As een land die lug besoedel, ly ander lande uiteindelik daaronder. As een die grond­stowwe uitput, sal niemand dit later meer hê nie. Dit beteken dat internasionale samewerking baie belangrik geword het.

• Selfbeskikkingsregte

Selfbeskikkingsregte het in en na die tydperk van deko­lo­nisasie ontwikkel. Gedurende die 1960’s is tal­le kolonies polities bevry, maar dit het gou duidelik geword dat hulle ekonomies en sosiaal nog byna volkome van die ko­lo­­nia­le moondheid afhanklik was. Meer as politieke regte was no­dig. Daar moes ook ekonomiese en sosiale onafhanklikheid ont­wikkel. Die ontwikkeling van hierdie regte is selfs vandag nog nie baie ver gevorder nie.

Hierdie vier groepe regte kom soms in spanning met mekaar. Dink maar aan die groot vraagstuk van grondbesit in ons land. Die oor­grote meerderheid landbougrond en ander grond is in die hande van die klein minderheid wit mense. Die liberale politiek sou tevre­de gewees het toe die vorige re­gering se Wet op Grondbesit en die Groepsgebiedewet afgeskaf is. Dit het beteken dat alle mense grond sou kon besit. Maar dit het nog nie naastenby die probleem opgelos nie. Swart mense se ag­terstand het deur die jare so groot geword dat hulle eenvoudig nie die middele het om grond te koop en ‘n boerdery te begin nie. Dit bring die behoefte aan regstellende aksie (affirmative action) na vore. Dit is onontbeerlik in ‘n onregsituasie wat oor dekades en selfs langer ontwikkel het, nieteenstaande al die negatiewe ge­volge as dit nie verstandig beheer word nie.

Skrywer: Prof Adrio König