Jesaja – Inleiding – Francois Malan
Jesaja (Jahweh het gered, of: Jahweh is my bevryding) het in die 8e eeu v.C. (740 v.C.) begin opgetree as profeet in Jerusalem. Ons weet min oor sy familie: dat hy die seun is van Amos (nie die profeet Amos nie, wie se naam in Hebreeus anders gespel word as Jesaja se pa); volgens 8:3 was hy getroud, en het ten minste twee seuns gehad (8:18): Maheer-sjalel-gasj-baz (8:3 Plunder-en-roof-is-naby) en Sje’ar-jasjub (7:3 die oorblysel-keer-terug). Jesaja het as profeet vir ongveer 40 jaar lank God se wil aan Juda en Jerusalem bekend gemaak. Dit het saamgeval met die Assiriese oorheersing van 740 v.C tot by die redding van Jerusalem uit Assirië se mag in 701 v.C.
Die visioen van Jesaja in die 8e eeu, verteenwoordig ‘n dramatiese beskrywing van Gód se siening oor die geskiedenis. Deur die jare het Jesaja se opvolgers daaraan gewerk om dieselfde siening van God toe te pas in opeenvolgende tye – van die spanning tussen God se strategie en Israel/Jerusalem se planne vir hulleself, van God se klag dat sy volk en sy stad blind, doof, onontvanklik, onwillig en ongehoorsaam is aan Hom. Die Here het nie sy volk of sy stad verwerp deur die ballingskap nie. Amos (762 v.C.) en Hosea (sedert 755) het 20 jaar tevore reeds dieselfde boodskap verkondig, dat die Here Israel met die ballingskap gaan leer om Hom weer lief te hê as sy bruid, wat Hy met sy liefde aan Hom sal bind (Amos 9:11; Hos 2:12-19). Die Here het ‘n nuwe era in die geskiedenis gebring waar die klein stadstaatjies vervang is deur groot wêreldmagte, wat die Here aanstel om Israel te straf omdat hulle die Here verlaat. In God se nuwe bedeling vir die wêreld het Israel en Jerusalem ‘n nuwe rol te speel. As kinders van God is hulle sy dienaars en dienaresse in sy nuwe wêreldbestel. Dit is anders as in Dawid se tyd, toe Israel oor ‘n groot gebied gestrek het en God se gesalfde oor ‘n onafhanklike staat regeer het.
Jeaja 40-55 handel oor die tyd van Juda se ballingskap in Babilon, ongeveer ‘n eeu en ‘n half na Jesaja se tyd, net voordat Kores (Sirus) die Pers (539 v.C.) die Babiloniërs verslaan het, en ‘n nuwe beleid gehad het, om die ballinge te laat teruggaan na hulle eie lande om hulle eie gode te aanbid (in 538 v.C.; 2 Kron 36:22; Esra 1:1). Die hoofstukke beklemtoon dat God die Skepper, Regeerder en Verlosser is. In hoofstukke 40-48 word verkondig dat Israel die dienaar van die Here is en dat die Here Kores gaan gebruik as sy dienaar om Israel te bevry. Hoofstukke 49-55 handel oor die herstel van die volk en die stad Jerusalem, met klem op die roeping en optrede van die Here se dienaar – enersyds Israel en tog ook iemand anders. Tydens Darius I die Mediër (530-486 v.C.) se bewind is die tempel in Jerusalem herbou. Dit is die tyd van die profete Haggai en Sagaria.
Jesaja 56-66 is ‘n sterk oproep tot bekering met die aankondiging van God se oordeel oor sonde, afval en uiterlike godsdiens, en van God se verlossende genade wat vir alle nasies bedoel is. Die Here sal ‘n nuwe bedeling met ‘n nuwe hemel en ‘n nuwe aarde tot stand bring. Die Pers Ahasveros (Xerxes) van Esra 4:6 en van Ester regeer van 486-464 v.C. Onder Artasasta (Artaxerxes; 464-432v.C. ) neem Esra ‘n tweede groep Jode terug na Jerusalem (458 v.C.), en Nehemia besoek Jerusalem twee maal (445-433 v.C. en 430-428 v.C.). In 430 v.C. tree Maleagi op as profeet.
In sy huidige samestelling is die boek waarskynlik gefinsaliseer nadat Esra die tweede groep Jode teruggebrng het uit Babel (458 v.C.) en Nehemia die mure van Jerusalem weer opgebou het (444-432 v.C.). Die boek is in die eerste plek geskryf vir die mense van die finale skrywer se tyd, aan die herenigde Israel en Jerusalem na die ballingskap. Maar die profeet Jesaja het gelewe in die tyd toe Israel, die tienstammeryk, in ballingskap na Assirië gedryf is (722 v.C.).Toe het Jesaja vir Juda gewaarsku dat dieselfde lot vir hulle wag omdat hulle die Here verlaat.
Die finale skrywer van die boek Jesaja volg die reaksie van drie eeue se konings op die boodskap van die profeet Jesaja se visioen in die 8e eeu v.C. tot in sy eie tyd, die 5e eeu v.C.. Die konings van die herenigde Israel word geroep tot aanvaarding van hulle oorheersing deur die wêreldryke vanaf die Assiriese en Babiloniese tot die Persiese ryke. Aktiewe pogings om die ou onafhanklike koningryk van Dawid te herstel sal op gesag van die Here onderdruk word. Israel en Juda, wat weer een volk geword het tydens en na die Babiloniese ballingskap, se positiewe rol was om in te pas by Jesaja se visioen (2:1-4), van Jerusalem as ‘n sentrum vir alle nasies om as pelgrims die Here te kom dien. Die herenigde Israel in die verstrooiing en in Jerusalem is geroep om in diensknegsgestalte mense wat die Here soek, te leer hoe om dienaars van die Here te wees. Maar deur die eeue het die konings die Here se doel met hulle verwerp en die skrywer verwag nie iets beters in sy tyd nie (hoofstuk 65).
Die sentrale figuur in die boek Jesaja is die Here wat oor alle nasies en volke regeer, en die goeie tyding in Israel en Jerusalem laat uitroep: Julle God is hier! Soos ‘n herder sorg Hy vir sy kudde (40:9-11; 41:27; 51:3; 52:7; 61:1-2). Dit is die goeie nuus (evangelie) wat in geloof aanvaar moet word in elke tyd, met alle die probleme van elke tydperk, ook vir vandag.
Skrywer: Prof Francois Malan