13:26-41 Hierdie tweede deel van Paulus se preek bevat opsommings van dele van die geskiedenis van Jesus se veroordeling, nie in kronologiese orde nie, met ’n aantal aanhalings uit die Ou Testament wat op die gemeente in die Antiogië-sinagoge van toepassing is.

13:26 Die gemeente word aangespreek as ‘broers,’ om Paulus se verbondenheid aan die twee groepe te beklemtoon: ‘kinders uit die geslag van Abraham en dié mense tussen julle wat God vrees,’ laasgenoemde  verwys na heidene wat hulle afgode gelos het en die God van die Jode aanbid en dien, maar nog nie ten volle Jode geword het deur die besnydenis nie (vgl. 13:16). ‘Aan ons,’ aan julle almal en ons twee saam, ‘is die boodskap (logos) van hierdie verlossing gestuur’ – die passiewe werkwoord verwys na God wat die boodskap gestuur het. Hierdie verlossing verwys na die man na wie Johannes die Doper verwys het, Jesus, die ‘Ek is.’ Hy is die Verlosser en die verlossing wat God dwarsdeur elke eeu aan elke mens stuur. Johannes 1:1,12,14 noem Hom ‘die Woord’ (ho lógos) wat by God was en self God was en mens geword het om elkeen wat in sy Naam glo, kind van God te maak.

13:27  Die Jode in Jerusalem en hulle leiers, na wie hierdie ‘boodskap’ eerste gestuur is, ‘het egter gefaal om Hom te verstaan (agnoéō).’ ‘Hulle het die stemme (fōnás) van die profete wat elke Sabbat (in die sinagoge) hardop voorgelees is, vervul deur hulle voorspelde Messias te veroordeel.’ Hulle het hulle Redder en sy redding nie verstaan nie, ten spyte daarvan dat hulle dit moes verstaan het uit die luide stemme van die profete wat hulle elke Sabbat uit die Skrif aangespreek het. Onbewus en sonder dat hulle dit gewil het, het die Jode elke aanwysing deur die profete oor Jesus se dood, vervul. Hulle was nie bewus daarvan dat hulle die Seun van God, self God, hulle Verlosser, tot die dood aan die kruis veroordeel het nie (Mark 15:13-14; Matt 27:22-23; Joh 19:6,15). Die vervulling van die profete se woorde bewys dat Jesus die verwagte Messias van die Jode is.

 13:28 Hierdie vers sê hoe die Jode die profete se woorde oor Jesus vervul het. Hoewel hulle, die Jode in Jerusalem en hulle leiers, geen (steekhoudende) rede vir (Jesus se) dood kon vind nie, het hulle vir Pilatus gevra om Hom te laat doodmaak. Pilatus se uitspraak was: ‘Ek vind geen skuld in hierdie man nie’ (Luk 23:4). Die Jode se valse aanklagte teen Jesus voor Pilatus, as sou Hy die volk op ‘n dwaalweg lei om nie aan die keiser belasting te betaal nie, en dat Hy beweer dat Hy ’n gesalfde koning is, is deur Pilatus in hulle teenwoordigheid ondersoek en as ongegrond bevind (Luk 23:2-4,14). Maar ten spyte daarvan het hulle aanhou skreeu: ‘Kruisig, kruisig Hom!’ (Luk 23:21,23). Hiermee wys Paulus vir die Jode in Antiogië hoe onbetroubaar die leiers in Jerusalem se verstaan van die profete se woorde oor Jesus is en dat sy gehoor in Antiogië die profete van die Ou Testament se voorspellings oor Jesus behoort te aanvaar.

13:29 Toe die Jode alles vervul het wat oor Hom (deur die profete) geskryf is, het hulle (sy volgelinge onder die Raadslede: Josef en Nikodemus, Luk 23:50-53; Joh 19:38-40) Hom van die kruis afgehaal (ksúlon hout, boom, word figuurlik gebruik vir kruis) en Hom in ’n graf geplaas – om die realiteit van God se dood as sy diepste vernedering te bevestig. Dood is God se straf op die sonde (Gen 2:16). Die Seun van God het ons doodstraf op Hom geneem.  Sy dood en begrafnis is reeds deur die profeet in Jesaja 53:8-10 voorspel, dat Hy sy lewe as ’n skuldoffer gee sodat die Here daarmee sy doel bereik om Self vir die mens verlossing te bewerk.

13:30 Teenoor die mense se behandeling van Jesus staan God. Maar God het Hom uit die dood opgewek. Dit is God se verklaring dat Hy die skuldoffer van sy Seun vir die sonde van die wêreld aanvaar het en sy straf op die mens se sonde ophef (vgl. Ps 103:12 ‘So ver as wat die ooste verwyder is van die weste, verwyder Hy ons oortredinge van ons’). Dit is die hart van Paulus se boodskap, en word in verse 31-31 uitgebrei en bevestig. Van Jesus se opstanding uit die dood is Paulus oortuig, nadat Jesus uit die hemel aan hom verskyn het op die pad na Damaskus.

13:31 Paulus onderskei tussen twee groepe getuies van die opstanding van Jesus. In vers 31 verwys hy na die mense wat Jesus gevolg het dwarsdeur sy hele bediening van Galilea af tot in Jerusalem, veral die apostels en ’n aantal vroue (vgl. Luk 23:49; 1 Kor 15:5-7 o.a. aan meer as 500 broers tegelyk). Aan hulle het Jesus gedurende verskeie dae verskyn as bevestiging dat Hy uit die dood opgestaan het. Hierdie ooggetuies van sy opstanding, is sy eerste getuies daarvan voor die volk (laos verbondsvolk van God). Die evangelie word eerste aan die Jode verkondig, maar God se verbondsvolk kry nou ook ’n wyer betekenis om alle gelowiges in te sluit. Toe Paulus later aan die Galasiërs, wat Antiogië insluit, skryf, sê hy: besnedenheid of onbesnedenheid beteken niks nie, maar wel die nuwe skepping, die Israel van God, wat volgens die beginsel van die kruis van ons Here Jesus Christus leef in vrede en barmhartigheid  (Gal 6:14-16).

13:32-33 Die tweede groep getuies is ‘en ons,’ Paulus en Barnabas, wat die goeie boodskap verkondig (euangelízomai). Die goeie boodskap is dat God Jesus laat opstaan het uit die dood. Daarmee het Hy sy belofte aan die voorvaders ‘vir ons,’ (die Jode) wat hulle kinders is, vervul. Ons verkondig die goeie boodskap aan julle in Antiogië. Die implikasie is dat dié van julle wat glo in die opstanding van Jesus deel word van die geestelike kinders van die voorvaders, die nuwe Israel van God.

Die opstanding van Jesus lei tot die ewige lewe, dit lei die nuwe skepping in waarna Ps 2:7 verwys: ‘Jy is my Seun, Ek het jou vandag verwek (die perfektum van die werkwoord gennáō beteken dat die gevolge van die verwekking voortgaan). Jesus het met ’n nuwe liggaam uit die dood opgestaan, onverganklik, onsterflik, as voorloper vir almal wat in Hom glo (1 Kor 15:52-53; Rom 1:6 ‘julle wat deur Jesus Christus geroep is’).

13:34 God het vir Jesus uit die dood opgewek as ’n nuwe skepping, sodat Hy nooit weer na ontbinding terugkeer nie. Dit is anders as Lasarus wat uit die dood opgewek is en tog weer gesterf het. Jesus is onsterflik uit die dood opgewek en het dit ook op ons van toepassing gemaak. Die Griekse Septuaginta in Jesaja 55:3 word hier aangehaal: ‘Ek sal aan julle die heilige en betroubare beloftes vervul,’ wat aan Dawid in Ps 2:7 en in 2 Sam 7:12,16 gegee is. Dit beteken dat almal wat in die opstanding van Jesus glo, saam met Hom as die Seun van Dawid vir ewig sal lewe (vgl. Dan 7:14; Joh 6:27,39-40,44,47,51,54,58; 10:28; 11:26; 17:2-3; 20:31; 1 Joh 2:17,25; 5:11,13,20; 2 Joh 2).

13:35 Hier word Ps 16:10 aangehaal uit die Griekse Septuaginta (Ps 15:10). Daarvolgens sê die Psalmdigter: ‘U sal u Heilige (u Dienskneg wat aan U toegewyd is) nie ontbinding laat beleef nie.’  Dit kon nie van koning Dawid gesê word nie, soos die volgende vers aandui, maar as voorspelling van die Seun van Dawid, Jesus, God se heilige Seun, wat Hy uit die dood opgewek het om vir ewig te lewe. En dit geld ook vir almal wat in die opstanding van Jesus glo, soos die ‘julle’ in vers 34 uitgespel het. In Hand 2:27,31 het Petrus dieselfde tekste aangehaal wat van Jesus se opstanding getuig (vgl. Gal 1:18 toe Paulus en Petrus vir 15 dae saam was en waarskynlik oor Jesus se bediening en opstanding gepraat het, drie jaar na Paulus se bekering).

13:36 ‘Want, nadat hy volgens God se plan sy eie geslag gedien het, het Dawid gesterf, hy is by die vaders begrawe en hy het ontbinding beleef’- sy lyk het ontbind. Dawid was dus nog verganklik. Die profesie in Ps 16:10 dat hy nie ontbinding sal beleef nie, gaan nie oor Dawid nie, want Dawid het (1 000 jaar tevore) gesterf en sy liggaam het in die graf gebly. Maar dit gaan oor Jesus Christus vir wie God (op die derde dag) uit die dood opgewek het. Petrus het dieselfde teks gebruik en bygevoeg dat, hoewel Dawid gesterf het, hy in vooruitskouing oor die opstanding van Christus Ps 16:10 aangehaal het  (Hand 2:29-31).

13:37 Daarteenoor ‘het Hy vir wie God (uit die dood) opgewek het (vir Jesus, u Heilige, wat aan God toegewyd gelewe het), nie ontbinding laat beleef nie.’ Die getuienis oor Jesus se permanente opwekking uit die dood in vers 34 word ondersteun deur die twee aanhalings uit Ps 2 en Ps 16 en word afgesluit met ’n herhaling in vers 37 om dit te beklemtoon. In vers 37 word Jesus se opwekking uit die dood egter gestel as die vervulling van die beloftes van die twee uitsprake. Dat Jesus se permanente opwekking uit die dood vir ons betekenis het, word in die volgende twee verse uitgespel.

13:38-39 Hier kom Paulus by die toepassing van sy preek wat die betekenis van die goeie boodskap oor Jesus se opstanding saamvat. Paulus spreek die hele gehoor van Jode en godvresende mans en vroue in Antiogië se sinagoge aan as ‘my medemense’ (soos ándres adelfoí ‘manne broers’ ook vertaal kan word). Hulle gemeenskaplike band as sondaars voor God word daardeur beklemtoon. ‘Julle moet dit weet dat, deur hierdie een (Jesus), word die vergifnis van sondes aan julle deurlopend aangekondig (katangéllō teenwoordige tyd dui voortduur aan)’ – dit is wat die verhoogde Jesus deur sy getuies deurentyd aankondig en aanbied.

God se opwekking van Jesus uit die dood beteken vir ‘julle’ en vir elkeen wat in Jesus glo die deurlopende vergifnis van jou sondes en bevryding van alles wat die wet van Moses jou nie van kon bevry nie (letterlik: nie kon regverdig nie). Regverdig, dikaioō, kan ook bevry beteken, maar het die bykomende betekenis om ’n verhouding reg te maak. Die passiewe vorm verwys hier veral na jou verhouding met God, wat deur Jesus se dood en opstanding reggemaak is deur die vergifnis van jou sonde. Daar is geen vergewing van sonde te verwag deur op jou eie goeie werke volgens die wet van Moses te vertrou nie, maar alleen deur geloof in Hom wat God uit die dood opgewek het. Die Jode het gedink dat hulle deur die wet van Moses te onderhou geregtigheid kon verwerf. So kan ’n mens se verhouding tot God nie reg gestel word nie, want alle mense bly voor God sondaars. Jesaja 64:6 sê: Ons het almal geword soos mense wat onrein is, ons beste dade is soos vuil klere (vgl. Ps 14:1-3; 53:2-4 wat Paulus in Rom 3:10-12 aanhaal). En tog word ons goedgunstig deur God se genade vrygespreek deur geloof in Jesus Christus (Rom 3:21-26).

13:40 Paulus sluit sy preek af met ’n ernstige waarskuwing aan die mense in Antiogië teen ongeloof, sodat wat in die Profete-boek van die Jode gesê is, nie met hulle gebeur nie. Paulus kom nie met nuwe dinge nie, maar wat lankal deur die Here gesê is. Mag dit wat die profete reeds gesê het, tog nie oor die Jode in Antiogië kom as hulle die evangelie nie aanneem nie.

 13:41 Paulus haal die Griekse vertaling van Habakkuk 1:5 daaroor aan:

            ‘Let op! julle minagtende spotters…’ (katafronêtai iemand wat gewoonlik veragting vir iets of vir ander voel, wat dink dat iets nooit goed is nie en altyd daaroor praat). Habakkuk beskryf die Babiloniërs as bitter en harde mense, ’n nasie wat oor die hele aarde marsjeer en alles en almal voor hulle vernietig (Hab 1:6-11). Maar die Here gaan die Jode op ’n wonderlike manier verlos, waaroor die Jode gespot het, maar hulle eintlik daaroor moes verwonder. Vergelyk die Here se wonderverlossing van Samaria in die tyd van Elisa (2 Kon 7:6-7) en van Jerusalem in die tyd van Hiskia (2 Kon 19:35). Paulus waarsku Antiogië om nie minagtend teenoor Jesus te voel en op te tree nie, en nie oor die Seun van God en God se verlossingsplan te loop en spot nie.

            ‘…staan verstom – die Jode en godvresendes in Antiogië moet hulle verbaas oor die evangelie, ‘Want in julle dae is Ek besig om ’n daad te doen, ’n daad wat julle nooit sal glo as iemand dit vir julle ten volle vertel nie’ – naamlik dat Jesus, die Seun van God, se dood en opstanding, die straf op die sonde van die wêreld op Hom geneem en weggedra het.   

            ’…en ‘gaan ten gronde’ (passief van afanizō word vernietig). Hierdie woord in Handelinge kom slegs in die Septuaginta van Habakkuk se teks voor en nie in die Hebreeuse teks van Habakkuk, wat die Afrikaanse vertaling gebruik nie. Vir die Jode en godvresendes van Antiogië beteken dit dat hulle ten gronde sal gaan as hulle nie die evangelie aanvaar nie. (vgl. Joh 16:8, ‘wanneer die Heilige Gees kom, sal Hy die wêreld oortuig van sonde, van geregtigheid en van oordeel’). Die sonde waarvan Hy die mens kom oortuig is eerstens dat hulle nie in Jesus glo nie; geregtigheid verwys na die mens se verhouding met God wat deur Jesus reggestel word. Die mens wat nie God se geskenk van geregtigheid wil aanvaar nie, is reeds saam met die duiwel veroordeel (Joh 16:9-11).

Skrywer:  Prof Francois Malan

13:17 Soos in Stefanus se rede, maar in ’n korter vorm, begin Paulus sy preek met die verlossingsgeskiedenis van die vaders. ’Die God van hierdie volk (laós) Israel het ons voorouers uitverkies.’ Dit het begin met Abraham (Hand 14:26, vgl. Gen 12:1-3). Met Jakob is die verbond bevestig en die Here het vir hom die nuwe naam Israel gegee (Gen 28:13-15; 32:28). Paulus vereenselwig hom met God se uitverkiesing van Israel met sy verwysing na ‘ons voorouers.’ Later sou hy o.a. aan Antiogië skryf dat alle Christusgelowiges aan die ware Israel behoort (vgl. Gal 6:15-16). Tydens Israel se verblyf as vreemdelinge in Egipte het die Here hulle tot sy volk verhef en hulle uit hulle slaweskap bevry (vgl. Hand 7:6,34; Eks 6:5-6; 12:51; Deutr 5:15). Letterlik: ‘hulle met ’n hoë arm daar uitgelei’ ’n Semitiese idioom wat groot krag aandui, en verwys na die 10 plae waarmee die Here Egipte getref het (Deutr 4:34-35). Uit hulle eie was hulle magteloos teen die magtige Egipte, maar in sy vrymagtige genade het die Here, tydens hulle verdrukking, van hulle ’n groot volk gemaak (vgl. Eks 1:20), wat Hy daarna uit Egipte se slawerny verlos het.

13:18 ‘En hulle ongeveer veertig jaar lank in die woestyn verduur het’ (tropoforéō verduur, met uitgebreide geduld te verdra – in Deutr 1:31 word gesê dat die HERE hulle God hulle gedra het (LXX trofoforêō; hoewel Kodeks Vaticanus se LXX ook in Deutr 1:31 tropoforêõ lees. Die Griekse teks wat die 1953-vertaling gebruik het, lees hier in Handelinge ook ‘gedra het’).Volgens die oudste Griekse manuskripte van Handelinge het Paulus egter gesê dat God hulle verduur het. Hulle God het hulle verdra ten spyte van die opstandige en trouelose manier waarop hulle Hom behandel het, vgl. Numeri 14:27,34). Die woord érêmos wat met ‘woestyn’ vertaal is, beskryf ’n onbewoonde plek of gebied, wat ook min plantegroei kan hê (nie ’n sandwoestyn soos die Sahara nie).

13:19 En toe Hy sewe nasies in Kanaän laat uitdelg het, het Hy die nasies se land vir sy volk as ’n kosbare gawe as hulle land laat kry (kataklêronoméō om iemand iets wat baie kosbaar is te laat ontvang as syne; dit word ook vir ’n erfenis gebruik). Die sewe nasies word in Deutr 7:1 genoem. Dat die Here hulle voor Israel verdryf het tot in die tyd van Dawid, is deur Stefanus genoem in Hand 7:45. Dat die Here die land aan Israel as besitting gegee het, word in Jeremia 3:18 genoem. Hier herinner Paulus die Jode in Antiogië daaraan dat alles wat hulle is, deur die genade van God tot stand gekom het. 

13:20 Die proses om Israel tot ‘n groot volk te verhef (13:17) het ongeveer 450 jaar geduur: 400 jaar in Egipte (Gen 15:13; Eks 12:40-41 sê egter 430 jaar), 40 jaar in die woestyn (Num 14:33-34), 10 jaar van die intog in Kanaän tot by Josua se verdeling van die land onder die stamme met aanwysing van die Here deur die lot (Jos 4-14).

Daarna het die Here aan hulle rigters gegee tot die tyd van die profeet Samuel. Telkens het die volk van die Here af weggedwaal, het Hy hulle gestraf deur verdrukking deur die buurvolke, en dan het die Here hulle verlos deur iemand te voorsien om hulle te lei. Samuel is ’n oorgangsfiguur, wat ’n leier was wat die koningstyd ingelui het. In sy tyd het die Here weer met Israel begin praat. Die Here het met Samuel gepraat na ’n lang tyd wat die woord van die Here min gehoor is en daar nie dikwels openbarings was nie (1 Sam 3:1).

13:21 Toe Samuel oud geword het, het Israel om ’n koning gevra  (1 Sam 8:5). God het toe vir hulle Saul, die seun van Kis, uit die stam van Benjamin (‘regterhandseun), vir 40 jaar gegee om hulle van hulle vyande te verlos. Die Ou Testament gee nie aan hoe lank Saul regeer het nie (1 100 jaar later, gee die Here vir Saulus, uit die stam van Benjamin, aan die nuwe Israel as leier; Rom 11:1; Flp 3:5).

13:22 ‘En nadat hy verwyder is’ – nadat God Saul as koning verwyder het (1 Sam  15:23. 1 Sam 31:4-5,9; 1 Kron 10:4-5,9 sê hy het self in sy swaard geval en later het die Filistyne sy lyk se kop afgekap en in hulle land rondgestuur) – ‘het Hy vir hulle Dawid as koning voorsien, van wie Hy getuig het: Ek het Dawid, die seun van Isai gevind (Ps 89:21), ’n man na my hart (1 Sam 13:14), wat al my begeertes sal uitvoer (Jes 44:28).’ Die Jode in Antiogië moet besef dat die Here iemand wat nie na sy roepstem luister nie, kan verwerp (1 Sam 15:26).

13:23 Vir Paulus is God se getuienis oor Dawid ‘n voorbeeld van God se verklarings oor Jesus (Luk 3:22: Jy is my geliefde Seun. Oor jou verheug Ek My’ (vgl. Jes 42:1; Ps 2:7); Luk 9:35: Dit is my Seun, die Uitverkorene. Luister na Hom. ‘Uit hierdie man (Dawid) se nageslag (letterlik: sy saad), het God, volgens sy belofte (2 Sam 7:12,19;  22:51; Ps 132:11,17; Jes 11:1-2) vir Israel ’n Verlosser, naamlik Jesus, voortgebring (vgl. Mark 12:35-37). In Jesus word die belofte aan Dawid vervul. Jesus moet deur die lede van die Joodse sinagoge in Antiogië aanvaar word as hulle Verlosser waarvan die Ou Testament getuig. Maar anders as sy voorvader Dawid wat oorlog moes maak om Israel te verlos van hulle vyande, het die Seun van God kom sterf as die Lam van God om die sonde van die wêreld weg te neem (Joh 1:29).

13:24 ‘Voor (Jesus) se intog (eisódos; intrede in sy openbare bediening) was Johannes (die Doper) besig om ter voorbereiding (vir Jesus se bediening van versoening met God en met mekaar) die doop van bekering vir die hele volk van Israel te verkondig (Luk 3:3,7,18). Johannes se voorbereidingswerk voordat die dag van die Here kom, word in die Ou Testament voorspel (Mal 3:1; 4:5-6 ook van die versoening; Matt 11:14, soos Johannes het Elia reeds verkondig dat  die hele volk tot bekering moet kom ter voorbereiding van die koms van die dag van die Here, Mal 3:1; 1 Kon 18:21,39).

Die doop van bekering beteken Johannes het gepreek dat mense moet omdraai, weg van hulle sonde af, en hulle laat doop. Bekering metánoia beteken ’n hele verandering van jou lewenswyse deur ’n volledige verandering van jou denke en houding oor wat sonde is en wat die regte pad is. Die Jode het die doop van bekeerlinge uit die heidendom beskou as ’n afwassing van hulle heidense praktyke, maar gedink dat Jode dit nie nodig het nie. Johannes het egter verkondig dat alle Jode hulle moet bekeer van hulle verkeerde weë en gedoop word met die oog op God se vergifnis van hulle sonde met die koms van hulle verwagte Messias/Christus, God se beloofde Verlosser. ‘Al die Jode’ sluit die Jode van Antiogië in, wat hulle nou op Paulus se prediking moet bekeer om hulle voor te berei om in Jesus Christus te glo.

13:25 ‘Toe Johannes besig was om sy taak/sending (drómos, figuurlik vir sy wedloop) af te rond het hy gesê: wie dink julle is ek? Ek is nie Hy nie! Maar kyk! Hy kom ná my, vir wie ek nie werd is om die sandale van sy voete los te maak nie’ (Luk 3:16). Sandale losmaak was die taak van ’n slaaf vir sy heer, en Johannes sê hy is nie eers werd om Jesus se slaaf te wees nie, so wonderlik groot en anders is Jesus as die Seun van God uit die hemel, en die werk wat Jesus kom doen. Waar Johannes die ‘nie ek is nie’ (hou ouk eimì), nie die verwagte Messias nie, is Jesus ‘die Ek is’ (Egō eimí), die HERE van Eks 3:14 (vgl. Joh 8:24). ’n Hele nuwe bedeling van genade word deur Jesus gebring wat Johannes en die Ou Testamentiese bedeling van die wet afsluit (vgl Luk 7:28), ook vir die Jode en godvresendes van Antiogië.

Skrywer:  Prof Francois Malan

13:13 Nadat dié groep onder Paulus se leiding uit Pafos weggevaar het, het hulle in Perge in Pamfilië aangekom. hoi perì Paulon ‘dié rondom Paulus’ wys duidelik dat Paulus die leiding geneem het. Hy word die onbestrede woordvoerder (13:16,45; 14:9,12), wat onder leiding van die Heilige Gees (Hand 13:9; 16:9) die duidelikste insig in die teologie en in sendingstrategie het tussen die apostels (Gal 2:13).

Pamfilië was ’n arm deel van die Romeinse provinsie Galasië van 25 v.C.tot 43 n.C. en daarna as deel van die provinsie Asië, met ’n paar Griekse stede tussen die Middellandse See en die Taurus bergreeks.  Die stadjie Perge, by die huidige Antalya, met ’n opelugteater en ’n stadion wat elk 20 000 mense kon huisves, lê sowat 15 km van die see af en kon vanaf die hawe Attalia per voet bereik word (vgl. 14:25). Johannes (Markus) het hulle daar verlaat en teruggekeer Jerusalem toe (waar sy ma gebly het). 

13:14a Van Perge het hulle na Antiochië in Pisidië gegaan (weer die werkwoord diérchomai, soos in Hand 8:40; 9:32; 11:19, ens.) wat veronderstel dat hulle die gebied tussen die twee stede deeglik deurgegaan het en met mense oor Jesus gepraat het. Antiogië is 160 km van Perge af, soos die kraai vlieg. Hulle moes oor die Taurus bergreeks tot op die vlakte by Antiogië 1200 meter bo seespieël. Hier word na ’n tweede Antiogië verwys. Die sendingreis het vertrek van Antiogië in die Romeinse provinsie Sirië en het aangekom in Antiogië, wat eintlik in Frigië geleë was, maar op die grens was van Pisidië. Albei die stede is genoem na Antiogus die Grote, opvolger van Seleukus Nikator wat die stad Antiogië in Pisidië opgerig het. Nikator het reeds in 280 v.C. in die provinsies Frigië en Lidië ’n groot aantal Jode hervestig en aan hulle volle Griekse burgerskap toegeken om in die grensgebiede ’n betroubare bevolking te bevestig (vgl. Josephus Ant. 12:3:1). In 25 v.C. het Antiogië in Pisidië saam met Ikonium, Listre en Derbe deel geword van die Romeinse provinsie Galasië (aan wie Paulus se brief aan die Galasiërs waarskynlik geskryf is). Antiogië in Pisidië was die administratiewe sentrum van die suidelike deel van die provinsie Galasië.

13:14b Op die Sabbat het Paulus en Barnabas in die sinagoge ingegaan en gaan sit, soos hulle gewoonte was (vgl. Hand 13:5 in Salamis, 14:1 in Ikonium, ens. in navolging van Jesus (Luk 4:16), om volgens Jesus se opdrag aan Saulus ook aan Israel die evangelie te verkondig (Hand 9:15).

13:15 Die verloop van die  dienste in die sinagoges was soos volg: eers die Joodse geloofsbelydenis, die Shema (‘Luister’) uit Deuteronomium 6:4: ‘Luister Israel, die HERE is ons God, Hy is die enigste Here.’ Daarop volg die gebed met 18 bedes gelei deur die leier; dan word gelees uit die Wet wat die HERE aan Moses gegee het (dit is die eerste vyf boeke van die Bybel); dan volg ’n lesing uit die geskrifte van die profete (die vroeë en later profete); wat gevolg word deur ’n preek deur een van die gemeentelede; die diens word afgesluit met die seën uit Numeri 6:24-26). Die vroeë profete soos o.a. Elia en Elisa verwys na die boeke Josua, Rigters, 1&2 Samuel, 1&2 Konings. Die later profete verwys na die boeke van Jesaja tot Maleagi, sonder Klaagliedere en Daniël.

Ná die voorlesings uit die Skrif het die leiers van die sinagoge een van die leiers na Paulus en Barnabas gestuur met die boodskap: ‘Manne broers (mede Jode), as een van julle ’n woord van bemoediging het vir die volk (laos die HERE se verbondsvolk), spreek!’  So open die Heilige Gees die geleentheid vir Paulus en Barnabas om die evangelie van Jesus te verkondig.

13:16 Paulus neem die leiding, maar anders as gewoonlik in die sinagoge waar die prediker sit (Luk 4:20) en eintlik ’n gespreksleier is wat saam met die gemeentelede praat en hulle vrae of opmerkings verwelkom, staan Paulus op vir ’n lang relaas van vers 17-41. Hy wys met sy hand dat hy ’n woord het en vra daarmee stilte vir sy preek (soos Petrus na sy vrylating in Hand 12:17). Hy spreek die gehoor aan en vra Israeliete en godvresendes om te luister. Daar was duidelik ’n groot getal godvresendes in die sinagoge. Die godvresendes is persone uit die heidendom wat hulle heidense afgode verwerp het, in die God van Israel geglo het, die dienste in die sinagoges bygewoon het, maar nog nie, soos die proseliete, die noodsaaklikheid van die besnydenis en sommige ander Joodse gebruike en wette aanvaar het nie.

Skrywer: Prof Francois Malan

13:4 Na die sending (apolúō) deur die handoplegging van die gemeente in Antiogië, onderstreep Lukas dat hulle deur die Heilige Gees uitgestuur is (ekpémpō). Hulle het van Antiogië 25 kilometer afgereis na die hawestad Seleusië, wat deur Seleukus Nikator (die ‘oorwinnaar,’ wat Sirië na die dood van Alexander die Grote gekry het) in 300 v.C. opgerig is en nog steeds die hawe van die huidige Turkse stad Antakya is. Daarvandaan het hulle die 96 km. na Siprus geseil, na die geboorte-eiland van Barnabas (Hand 4:36). Die eiland is 240 km. lank en 100 km. op sy breedste gedeelte, bekend vir sy kopermyne, wingerde en olyfboorde. Die evangelie is reeds vroeër daar aan Jode verkondig (Hand 11:19).

13:5  Hulle kom in Salamis aan, die hawestad aan die Ooste, ook die grootste stad op die eiland, met ’n aansienlike getal Joodse inwoners, en verkondig die woord van God in die verskillende Joodse sinagoges in die stad. Volgens Romeine 1:16 en 2:9-10 beskou Paulus die evangelie as eerstens vir die Jood en ook vir die Griek. In sy sendingwerk het Paulus die orde toegepas. Die Jode in die verstrooiing moet ook die evangelie van Christus hoor en in die sinagoges tref hulle gewoonlik ook die godvresendes aan, wat die mees vatbares vir die evangelie was. Die jong Johannes Markus is hulle helper in die evangelieverkondiging (vgl. by Hand. 12:12,25). Later neem Paulus ook die jong Timotheus met hom saam op sy reise (Hand 16:3). In die sinagoges is ook van ‘helpers’ (hupêrétês) gebruik gemaak (Luk 4:20); vgl. ook die jong Samuel in die tempel (1 Sam 2:11; 3:15). 

13:6 Hulle het die hele eiland deur gereis (diérchomai impliseer dat hulle dit uitgebreid van plek tot plek en deeglik deurgegaan het) tot hulle by die hoofstad Pafos gekom het. Die nuwe Pafos, ’n hawestad, was geleë aan die westekant van die eiland. Die ou Pafos, 11 km vanaf die huidige Pafos, is in 15 v.C. deur ’n aardbewing verwoes. Pafos was die offisiële hoofstad van die provinsie en sentrum van die diens aan Afrodite, die Griekse godin van skoonheid en liefde, wat hier uit die see gebore sou wees. Haar tempel het nog in die ou Pafos gestaan.

Die twee sendelinge tref ’n sekere man aan met die naam Barjesus (‘seun van Joshua’- Jahweh is Verlosser). Hy is ’n towenaar, ‘n valse Joodse profeet, wat aanspraak maak dat hy ’n profeet van God is maar nie die woord van die Here verkondig nie,  Soos die towenaar Simon in Samaria (Hand 8:9), het Barjesus die oosterse bygeloof as towenaar, mágos, probeer kombineer met ’n sterk Joodse inslag as profeet van God. Dit is iets wat in Egipte en die Midde-Ooste en ook in Siprus baie voorgekom het. Dit word deur die Here o.a. in Jeremia 14:14 verbied.   

13:7 Barjesus was saam met die prokonsul Sergius Paulus, ’n verstandige man – ’n prokonsul was deur die Romeinse senaat aangestel om namens hulle oor ‘n provinsie te regeer (’n Legaat of onderbevelhebber was direk deur die keiser aangestel om hom te verteenwoordig, veral in moeilike provinsies). Barjesus was blykbaar ’n soort hoftowenaar/profeet soos die farao se waarsêers en raadgewers in Josef se tyd (Gen 41:8) en in Moses se tyd (Eks 7:11). Die sterrekenners met Jesus se geboorte is ook mágoi genoem omdat hulle voorspellings uit die stand van sterre gemaak het (Matt 2:1). Sergius Paulus was ‘verstandig,’ suníêmi, iemand wat kan verstaan en ’n saak kan beoordeel. Saulus se eerste bekeerling uit die heidendom het hulle laat roep, soos Kornelius, Petrus se eerste bekeerling uit die heidendom vir Petrus laat roep het (Hand 10:7-8). Die Heilige Gees het duidelik met Sergius Paulus gewerk dat hy daarna gesoek het (epidzêtéō soek om uit te vind) om die woord van God te hoor.  Hy het waarskynlik gehoor van Barnabas en Saulus se werk in Pafos en dat mense werklik God se woord by hulle gehoor het.

13:8 Die Joodse towenaar Barjesus is in Grieks Elimas genoem. Hy het die twee apostels teengestaan omdat hy die prokonsul van die geloof wou laat wegdraai (diastréfō laat wegdraai, weglei). Hy het gesien waarheen dit loop toe die prokonsul die twee manne laat roep het, en wil ten alle koste sy invloed in die stad as die prokonsul se raadgewer behou. Daarom stel hierdie valse profeet homself teen die twee profete van God met ’n bitter teenstand teen die verkondigers van God se woord om daarmee die prokonsul van hulle boodskap af weg te lei.

13:9 Maar Saulus, dit is ook Paulus, vol van die Heilige Gees, het hom stip aangekyk. Hier stel Lukas sy lesers vir die eerste keer aan Saulus se Latynse naam Paulus voor. Die Joodse naam Saul (van God ‘gevra’), soos Jesus hom op die pad na Damaskus aangespreek het (Hand 9:4), se Griekse en Latynse vorm is Saulus. Sy Latynse naam Paulus beteken ‘klein/gering’ (vgl. 1 Kor 15:9 ‘Ek is die geringste van die apostels…’  en Ef 3:8). Na hierdie konfrontasie met Elimas neem Paulus ook die leiding tydens die sendingreise by Barnabas oor en gebruik Lukas konsekwent die naam Paulus. In 11:30; 12:25 en 13:2 was Barnabas eerste genoem. In 13:43,46,50, ens. word Paulus eerste genoem. Die Heilige Gees het Paulus deur die hele konfrontasie gelei en Paulus ook aangewys as die leier van die Here Jesus se voortgesette arbeid vanuit die hemel as sy instrument onder die nasies, konings en Israel (vgl. by Hand 1:1; 9:15; 26:16-18). Met Paulus se deurdringende kyk en woorde is hierdie towenaar ontmasker. Dat Paulus met die Heilige Gees vervul was vir die konfrontasie wys na sy onderwerping vir sy taak aan die leiding en krag van die Heilige Gees, soos die Heilige Gees op Jesus neergedaal het met sy doop vir die begin van sy openbare bediening (Luk 3:21-22; Joh 1:33). Reeds met Paulus se bekering is hy met die Heilige Gees vervul vir sy verkondiging dat Jesus die Seun van God is (Hand 9:17,20). Vervul met die Heilige Gees beteken dat hy homself aan die leiding van die Gees oorgegee het soos by sy bekering toe hy gevra het: ‘Wat moet ek doen, Here?’ (Hand 22:10).

13:10  Onder leiding van die Heilige Gees herken Paulus sy teenstander vir wat hy is en noem hom sonder verskoning  wat hy eintlik is. Elimas wat homself as ’n ware profeet aangebied het, is in werklikheid vol elke soort bedrog (dólos om met allerlei kullery en valsheid te bedrieg) en elke soort kwaaddoen (rhadiourgía wat morele beginsels verkrag deur gewetenloos en beginselloos op te tree). Hy wat as Barjesus paradeer (in Aramees: Bar-Jehoshua, kind van die Here se verlossing), is in werklikheid kind van die duiwel, in diens van die duiwel (diabólos lasteraar, skinderbek, kwaadspreker, boosdoener). As vyand van alles wat reg/goed is (Letterlik: vyand van alle geregtigheid) verdraai hy sonder ophou die reguit paaie van die Here; ‘verdraai,’ letterlik mislei of weglei (diastréfō 13:8), soos hy die prokonsul probeer weglei het van die woord van God.

13:11 ‘En nou, kyk!’ Daarmee word Elimas en Sergius Paulus en almal teenwoordig en die leser opgeroep om op te let na wat nou gaan gebeur. Vir Elimas, wat die prokonsul van die geloof wou weglei, beteken dit dat hy nie meer sal kan sien nie. Hy sal wel die straffende hand/mag van die Here belewe (soos die hand van die Here straffend op die Filistyne was, in 1 Samuel 7:13), net soos Paulus toe hy voortgewoed het om dissipels van die Here in Damaskus se sinagoges met geweld te gaan arresteer (Hand 9:1-2). Vir Elimas sê Paulus ‘Jy sal blind wees en die son nie sien nie tot ‘n tyd’ (áchri kairou) wat God sal bepaal. Die moontlikheid van herstel indien hy tot besinning kom, word oopgelaat, maar Lukas vertel nie wat later met Elimas gebeur het nie. ‘En op daardie oomblik het hy blind geword (letterlik word blind word met ’n idioom beskryf: mistigheid soos een wat blind word en duisternis van ’n blinde het op hom geval) en hy het rondgesoek na gidse’ (cheiragōgoús, persone wat ander aan die hand lei, soos vir Paulus in Hand 9:8; vgl. die strawwe van die Here op ongehoorsames in Deutr 28:28-29). Paulus se eerste wonderwerk wat Lukas beskryf is ’n kopie van wat met hom gebeur het. Die halfheidense Elimas se geestelike blindheid is ’n spieëlbeeld van Saulus die Joodse Fariseër se geestelike blindheid om Jesus as die Seun van God te erken. Die strafwonder is egter die inleiding tot die Here se bereiking van sy doel met Saulus as sy uitverkore instrument om sy Naam uit te dra na nasies en na konings en na Israel (Hand 9:15), wat in die res van Handelinge beskryf word, en uit Paulus se 13 briewe in ons Bybel blyk.

13:12 Die wyse prokonsul wat graag die woord van God wou hoor (13:7), het gesien wat gebeur het. Hy het toe die goeie nuus oor Jesus Christus geglo (pisteúō) en ’n volgeling van Jesus geword. Hy was verstom (ekplêssomai so verbaas dat hy oorweldig is) oor die leer van die Here. Deur die werking van die Heilige Gees aanvaar hierdie Romeinse goewerneur die leer omtrent die Here Jesus, nie as ’n woord van mense nie, maar as die woord van God.

Die evangelie het nou reeds skares Jode bereik, ook Samaritane, ‘n man uit Afrika, ’n Romeinse offisier oor 100 soldate, ’n gemeente van mense uit die heidendom in Antiogië, en nou die goewerneur van ’n hele Romeinse provinsie. Gamaliël het die Joodse Raad gewaarsku: ‘as hierdie plan of onderneming die werk van mense is, sal dit tot niet gaan; maar as dit van God af kom, sal julle hulle nie kan keer nie…’ (Hand 5:38-39).

Skrywer: Prof Francois Malan