Geloofsvrae: Voorsienigheid en toelating – Adrio König

Voorsienigheid en toelating (Arminius)

Daar is ‘n siening wat bedoel is as ‘n korreksie op Calvyn se albeskikkingsleer. Dit is ontwikkel deur Jacob Arminius (1559-1609) wat ‘n Hollandse Gereformeerde predikant en later professor in Leiden was. Hy het bekend geword omdat sy oortuigings uiteindelik deur die Sinode van Dordtrecht (1618-1619) verwerp is.

Arminius het ‘n gedagte wat al vroeër in die kerkgeskiedenis na vore gekom het, weer opgeneem en verder ontwikkel: dat God nie die sonde bewerk nie maar dit net toelaat. Hy aanvaar net soos die ander Gereformeerde teoloë die absolute mag van God, maar hy aanvaar ook dat God uit vrye wil hierdie mag beperk het toe Hy alles geskep het. God het die skepping gemaak om volgens ‘n bepaalde orde te funksioneer, en omdat God aan Homself en sy eie besluite getrou is, sal Hy nie op hierdie orde inbreuk maak nie.

Dit geld in besonder die mens. God het ‘n verbondsverhouding met die mens aangegaan, en daarom sal Hy met vaderlike (oorredende) mag teenoor die mens optree tot op die punt waar die mens deur hardnekkige weerstand en verwerping van die verbond nie meer God se vaderlike sorg verdien nie. Dan kom God se harde heerskappy in werking waardeur Hy die mens oordeel en straf, en verder ook sy doel met die skepping bereik ondanks die weerstand van die mens.

As God Hom aan die orde bind wat Hy in die skepping ingelê het, geld dit veral die feit dat Hy die mens vry gemaak het en hierdie vryheid sal eerbiedig. Alhoewel God dus die mag het om alles vooraf te beskik, het Hy van hierdie mag afgesien toe Hy ‘n vrye wese geskep het. In hierdie sin het Hy Homself deur sy skeppingsdaad beperk. Dit beteken dat God die wêreld eerder volgens algemene beginsels regeer as dat Hy elke besluit vooraf in fyn besonderhede neem (soos Calvyn gemeen het).

Volgens Arminius bepaal God nie vooraf wat die mense sal doen nie, Hy weet dit net vooraf (sy voorkennis). Sy voorkennis berus dus op dit wat die mense sal besluit om te doen, en nie op wat Hy besluit dat hulle sal doen nie.

Wanneer Arminius by die kwaad en spesifiek die sonde kom, ontwikkel hy die gedagte van die toelating van God. Terwyl Calvyn nie huiwer om te sê dat God ook die sonde vooraf beskik het nie, leer Arminius dat Hy net die sonde toelaat. Dit is deel van God se omvattende houding teenoor sy skepsels: Hy laat hulle toe om volgens hulle eie aard op te tree want Hy het hulle met dié aard geskep.

Wat die sonde betref, onderskei hy dan duidelik tussen die positiewe wil en die toelating van God. Niks gebeur deur die toeval of die noodlot nie (net soos Calvyn). Alles wat gebeur, staan onder die voorsienigheid van God, só dat God die goeie dade wil en bewerk, en die slegte dade toelaat.

God laat egter nie sommer sonder slag of stoot die sonde toe nie. Hy gaan in werklikheid uit sy pad om die mens te oorreed om dit nie te doen nie. God is egter beperk in die mate waarin Hy die sonde sal probeer verhinder omdat Hy die mens vryheid gegee het en nie met geweld op die mens se vryheid inbreuk maak nie.

Hierdie sieninge is baie algemener onder Christene as die radikale voorbeskikkingsleer van Calvyn, selfs onder baie teoloë wat hulle graag op Calvyn beroep vir hul voorsienigheidsleer.

Alhoewel die probleme in verband met Calvyn se albeskikkingsleer ooglopender is, is daar ook ernstige probleme met die gedagte van toelating. Natuurlik meen ondersteuners dat die boek Job goeie steun aan dié gedagte bied. Later sal egter aangetoon word dat dit ‘n misverstand is.

Een van die skynbare winste van die gedagte van toelating bo die harde siening van albeskikking, is dat dit ‘n sagter indruk maak. God beskik nie die sonde nie, Hy laat dit net toe.

Die probleem is egter dat die persoon wat iets verkeerds toelaat, wat dit dus kon verhinder, mede-verantwoordelik is vir wat gedoen word. Wie iets verkeerds, byvoorbeeld ‘n moord, kon verhinder, maar dit dan toelaat – dus die moordenaar bewustelik laat begaan, is mede-skuldig.

Toegepas op God se betrokkenheid by wat op aarde gebeur, sou dit beteken dat Hy Hitler kon gekeer het om ses miljoen Jode op die allerwreedste manier te vermoor, maar hom bewustelik laat begaan het! Natuurlik is die gedagte dat Hy die vreeslike moord net toegelaat het ‘n bietjie sagter as dat Hy dit voorbeskik het, maar dit bly ‘n vraag hoe ‘n mens jou lewe met vrymoedigheid aan so ‘n God kan toevertrou. Hy kan enigeen toelaat om enige tyd enigiets met jou te doen. En as ‘n mens kyk na die verskriklik baie lyding op aarde, is die verdere vraag of dit regtig soveel erger op aarde sou gaan sonder sy toelating.

Die gedagte dat ons getroos moet word deur die oortuiging dat Hy al die slegte dinge met ‘n goeie doel toelaat (of beskik), skep sy eie probleme. Watter goeie doel kan opweeg teen die alleronmenslikste moord op ses miljoen mense? Trouens waarom moet een kindjie wreed mishandel word om ‘n goeie doel te bereik, as daar ‘n almagtige God is wat die goeie doel op enige ander manier kan bereik? Presies waarmee kan die duiwel ons bedreig wat erger is as die dinge wat God volgens hierdie beskouing in elk geval oor sy kinders toelaat?

Dit stel ons voor die probleem wat beide die albeskikkingsleer en die toelatingsleer oproep: nie een van hulle betrek die duiwel en die bose magte by wat op aarde gebeur soos ons dit in die NT kry nie. Om iets hiervan te verstaan, moet ons eers vra hoe geskiedenis gevorm word.

 

Bybelkennis gaan gereeld gedeeltes uit hierdie bron publiseer. Ons dank aan prof König en Lux Verbi.BM vir hierdie vergunning.

 

Skrywer: Adrio König

Matteus 24 – Francois Malan

Japie vra:

Ek lees vanoggend Matt.24. Ek sal baie bly wees as ek n verklaring kan kry oor die hoofstuk. In verse 15-29 ,36, 40+41 praat Jesus oor dinge wat ek nie verstaan nie. Ek het vanoggend vergelykende tekste wat Jesus uit Daniel en Jeremia aanhaal, gaan lees. Ek kom maar net meer  en meer agter dat die Bybel nie mensewerk is nie. Ek sal baie bly wees as iemand dit vir my kan verduidelik

Antwoord

Prof Francois Malan antwoord:

Matteus 24 is die begin van Jesus se woorde oor die eindtyd (Matteus volg Markus 13 waar die woorde die eerste keer opgeteken is, sit ‘n paar by en laat enkeles uit). Hiermee lewer ek nie kommentaar op die hele hoofstuk 24 nie, maar op die verse wat deur Japie aangedui is.

1 Matteus 24:15-31 handel oor die koms van die Seun van die Mens – oor Jesus se wederkoms.

1.1 Matteus 24:15-22 (Markus 13:14-20) handel oor die ding wat vir God ‘n gruwel is, na aanleiding van Daniël 9:27; 11:31; 12:11, en oor die groot verdrukking’

1.2 Matteus 24:23-28 (Markus 13:21-23) is ‘n waarskuwing teen valse profete.

1.3 Matteus 24:29-31 (Markus 13:24-27) oor die koms van die Seun van die Mens

1.3 Die eerste perikoop, Matteus 24:15-22 sê: die ding wat vir God ‘n gruwel is, staan in die heilige plek (in die heiligdom – Markus sê: waar dit nie behoort nie). Daniël beskryf dit as ‘n parodie op die koning van Seleukiede, Antiogus IV ‘Epifanes’ (die god wat verskyn het), wat homself die ‘Here van die Hemel’ genoem het (Ba-al sjamayim); In Hebreeus het die getroue Israeliete sy naam spottend verander: ‘Here’ (Ba-al) is spottend verander tot ‘gruwel’ (siqqusj) en ‘van die Hemel’ tot ‘wat verwoes’ (mesjomem). Antiogus het Israel in 167 v.Ch. ingeneem en wou hulle kultuur en godsdiens verander om soos die Grieke te lewe. Die Joodse kultuur wou hy verwoes en ook op die altaar in die tempelterrein sy priesters daagliks varke laat offer aan die Griekse god Zeus.

Dit word vir Matteus ‘n beeld van wat Jesus voorspel het, en vervul is toe die Romeinse leërs in 70 n.Chr Jerusalem ingeneem het, al die goud van die tempel afgeskeur het en die tempel ontheilig het. Toe die Romeinse leërs aangekom het na Jerusalem toe, het die Christene daaruit gevlug na die noorde, na Pella oorkant die Jordaan, vanweë hierdie woord van Jesus. In 2 Tes.2:4 pas Paulus die simbool van Daniël se tyd toe op die antichris wat nog kom, as ‘n verdere vervulling van wat in Daniël geskryf is, en in 70 n.C. gebeur het.

Die groot verdrukking waarvan 24:16-22 praat, knoop aan by Dan12:-3 se baie swaar tyd, soos daar nog nooit was nie, maar wat die inleiding is tot die oorwinning van die regverdiges en die opstanding uit die dood in die eindtyd met Jesus se wederkoms (vgl. Joël 2:2). Groot rampe sal alle mense tref. Uit sy genade sal God die verdrukking van die eindtyd verkort ter wille van sy kinders. 1 Timoteus 4:1 sê ons lewe in die eindtyd vanaf die opstanding van Jesus tot sy wederkoms.

1.2 Die tweede perikoop, Matteus 24:23-28 (Markus 13:21-23) is ‘n waarskuwing teen valse profete waarteen Matteus 7:15; 24:5,11 gewaarsku het. Hulle sal hulle voordoen as die Christus en baie mense verlei met hulle prediking van verlossing uit lyding en beloftes van aardse seëninge. Van hulle was daar ‘n hele paar reeds in die eerste eeu, en gaan vandag nog aan (vgl. 1 Tim.4:1-5). Dit wys daarop dat die afbreek van Jerusalem nie die einde is nie. Die wondertekens en grootpratery van die valse profete moet nie verwar word met die wederkoms van Jesus nie. S koms sal skielik onverwags gebeur, op so ‘n wyse dat niemnd dit kan miskyk nie, soos ‘n weerligstraal sigbaar in die lug is. Dit word afgesluit met v28 se spreuk: almal weet daar is ‘n karkas as die aasvoëls saamdrom – so sal almal weet as Christus kom. Paulus bou hierdie gedeelte verder uit in 2 Tes.2:8-12.

1.3 Die derde perikoop, Matteus 24:29-31 (Markus 13:24-27) sê Jesus se wederkoms is verseker, en sluit aan by Dan.7:13-14. In Mt 24:3-14 is gewys op die algemene tekens, in 15-28 na die besondere tekens, in 29-31 na die tekens in die hemelruim, en in 32-35 word die tekens verduidelik.

Met sy koms skud die Seun van die mens selfs sy skepping. Die son en maan verbleek in die heerlikheid van die Here wat kom (Jes.13:9,10; 34:4). Daar is geen vergelyking tussen die skouspel van sy mag en die tekentjies wat die valse christusse in die woestyn of in geheime byeenkomste doen nie. Sy koms verskyn in die hemelruim! Sterre val en God skud die natuurkragte. Die einde van die huidige wêreld breek aan.

Die dissipels het gevra na die teken van Jesus se koms en die einde van die wêreld (24:3). Sy koms is self die teken. Die wolke is tekens van sy goddelike mag. Die volke van die aarde sal verskrik oor sy mag en heerlikheid weeklaag, want Hy kom om hulle te oordeel. Sy kinders sal egter nie weghardloop nie, maar Hy sal hulle bymekaar maak met sy magtige woord, die groot trompet. Uit alle volke van die aarde sal sy engele hulle in die koninkryk in begelei (vgl. 1 Tes.4:16-17) .

Matteus het 5 groot preke van Jesus by Markus se Evangelie ingevoeg:

Mt 5-7 die bergrede oor hoe ‘n gelowige behoort te lewe, wat afgesluit word met 4

waarskuwings 7:13-29,

Mt 10 die uitsendingsrede van die volgelinge om die evangelie te verkondig,

Mt 13 die middel van sy Evangelie, sewe gelykenisse oor die koninkryk van die hemel,

Mt 18 oor die kerk van die Here

Mt 24-25 oor die wederkoms. Die preek word in Mt.24:36-51 afgesluit met vyf wederkomsgelykenisse wat soos volg gestruktureer is:

a Gereed 24:36-44

b Getrou 24:45-51

c Voorbereid 25:1-13

b1 Getrou in diens aan God 25:14-30

a1 Gereed deur diens aan mense 25:31-46

2 In 24:36-44 waarsku Jesus sy dissipels om altyd gereed te wees vir sy koms, omdat Hy op ‘n

onverwagse tyd kom:

2.1 Mt 24:36 Niemand weet wanneer nie, selfs nie die engele en die Seun nie, net die Vader – Filippense 2:6-7 sê Hy wat in die gestalte van God was, het sy bestaan op Godgelyke wyse nie beskou as iets waaraan Hy Hom moes vasklem nie, maar het Homself verneder (letterlik: het Homself leeg gemaak) deur die gestalte van ‘n slaaf aan te neem en aan mense gelyk geword. Daarom praat Hy nie van Homself as die Seun van God nie, maar van die Seun van die mens. Daarby sê 2 Petrus 3:8-9 een dag is vir die Here soos 1000 jaar en 1000 jaar soos een dag. Hy stel nie die vervulling van sy beloftes uit nie, al dink party mense so. Nee, Hy is geduldig met julle, omdat Hy nie wil hê dat iemand verlore gaan nie: Hy wil hê dat almal hulle bekeer – Daarom sal Hy bepaal wanneer die wederkoms is.

2.2 Mt 24:37-39 Onverskillig het die mense in Noag se tyd voortgeleef. Onverhoeds het die sondvloed hulle oorval. Die eindoordeel gaan onverskillige mense onverhoeds vang.

2.3 Mt 24:40-41 Die koms van die Here is ‘n dag van skeiding. Hy neem die man en vrou wat gereed is, saam met Hom (vgl. vers 31). Die onverskilliges word agtergelaat – vir hulle wag die oordeel. Daarom kom die waarskuwing van die volgende vers.

Mt 24:42-44 Soos ‘n huiseienaar sy huis bewaak teen inbrekers, so moet ons altyd waaksaam bly, altyd gereed vir die toekoms wat die Here vir ons oopgemaak het. Teenoor hulle wat versink in die genot en sorge van die teenswoordige tyd, wag ons in spannende verwagting op die koms van die Seun van die mens. Om waaksaam te wees beteken dat ons in gemeenskap met die Here sal leef – Hy het met sy Heilige Gees in ons kom woon (Rom.8:9-11) om ons te lei en die krag te gee om getrou soos kinders van God in liefde vir God en vir mense te leef (vgl. Mt.22:37-39; 25:31-46).

 

Skrywer: Prof Francois Malan

Geloofsvrae: Voorsienigheid: Die raad van God – Adrio König

Voorsienigheid: Die raad van God 

Nou verbonde aan Calvyn se albeskkingsleer is die siening van die `ewige, verborge raad’ van God as die detailplan wat Hy voor die skepping opgestel het vir die verloop van die ganse geskiedenis op aarde. Dit hang saam met ‘n redelik statiese siening van God self. God is die ewige, onveranderlike, in sigself genoegsame God. Hy het in die ewigheid ‘n plan opgestel wat Hy in die geskiedenis uitvoer. Alles wat gebeur, gebeur presies volgens die besonderhede wat in hierdie plan vervat is.

‘n Mens kan ook ‘n minder statiese siening van God hê, en Hom eerder sien as die betrokke Verbondsgod wat saam met sy volk ‘n geskiedenis maak, ‘n geskiedenis waarin Hy wel die inisiatief neem, maar waarin mense hul eie insette maak waarop Hy dan reageer. Met so ‘n siening sal ons natuurlik ernstige vrae ontwikkel oor Calvyn se siening van God en van sy ewige, verborge raad.

Die eerste vraag is oor sy ewige raad. Die feit dat sy raad ewig genoem word, kan tog nie beteken dat sy raad reeds voor die skepping klaar opgestel moes gewees het nie. Die ewigheid was nie net vóór die tyd sodat dit opgehou het toe die tyd begin het nie. Hy is nou nog die ewige God en Hy doen nou nog dinge `in die ewigheid.’ As Hy nou ‘n besluit neem, is dit net soseer ‘n ewige besluit as wat sy besluite voor die skepping ewig was. Die ewigheid omvat en oorspan die tyd sodat ewig beteken voor-tydig, gelyk-tydig en na-tydig. Ook sy huidige besluite is dus deel van sy ewige raad want dit is besluite wat in die (huidige!) ewigheid geneem is. En ook in die toekoms kan Hy nog ewige besluite neem. Sy `ewige’ raad is dus nie sy besluite voor alle tyd wat nou net uitgevoer word nie, maar sy besluite in die ewige ewigheid wat nou nog voortgaan.

Iemand sou kon teenwerp dat God se ewige besluite nie sien op die tyd wanneer dit geneem is nie, maar daarop dat dit vir alle ewigheid geld. Dit is natuurlik so, maar as dié besluite net voor die skepping (tyd) geneem kon word, geld dit nog steeds dat die ewigheid dan voor die tyd opgehou het en God nie nou meer ewiggeldende besluite kan neem nie. Dit alles is op sy beste ‘n verwarring tussen tyd en ewigheid.

Die tweede vraag is oor die verborge raad van God. Reeds vroeër het dit geblyk dat ‘n sekere siening van God en van sy voorsienigheid baie nadruk lê op sy verborge raad. As Calvyn nie kan begryp hoe God alles, ook die sonde, in besonderhede kan voorbeskik maar tog nie daarvoor verantwoordelik is nie, beroep hy hom op die verborgenheid van die raad van God. Dit is ‘n algemene manier waarop baie Christene die feit probeer hanteer dat daar soveel smartlike dinge in mense se lewens gebeur – óók sinlose lyding en smart in die lewens van die kinders van God – God het ‘n goeie doel daarmee, maar dié doel is vir ons verborge.

Omdat daar so vreeslik baie uiterste vorme van lyding voorkom, word hierdie verborge raad natuurlik baie belangrik, en as ‘n mens dit nog koppel aan die onbekende uitverkiesing ook, blyk dit dat sommige van die heel belangrikste dinge in ons lewe juis in hierdie verborge raad van God opgeneem is, en dus ontoeganklik is vir ons. Uiteindelik word sy verborge raad belangriker as sy openbaring! Wat regtig op aarde gebeur, gebeur nie volgens sy geopenbaarde raad of Woord nie, maar volgens sy verborge raad!

As ons na die Bybel gaan kyk, is daar min gegewens oor hierdie verborge raad. Tradisioneel is ‘n beroep gedoen op Deut 29:29 waar die OAV van `die verborge dinge’ gepraat het en die NAV lui: `Wat nie geopenbaar is nie, is bekend aan die Here ons God, maar wat geopenbaar is, is vir altyd bekend: ons moet lewe volgens hierdie wet.’ Die eerste deel van die teks sê net dat daar dinge is wat God in die tyd van Deuteronomium (nog?) nie geopenbaar het nie. Daar is geen rede om aan te neem dat dit nie ná die tyd geopenbaar is nie en dat dit vir altyd onbekend moet bly nie, óf dat hierdie onbekende dinge die eintlike beslissende dinge is nie. Uit die tweede deel is dit duidelik dat die belangrikste dinge die geopenbaarde dinge is.

Ons moet onthou dat Deuteronomium handel oor gebeurtenisse wat baie vroeg in die heilsgeskiedenis plaasgevind het toe baie dinge nog onbekend was vir die volk van God. Selfs Jesus sê soveel later nog vir sy dissipels dat die Heilige Gees hulle eers later alles sal vertel (Joh 16:12ev). Dit is dus nie vreemd dat ons dan later lees van die hele raad van God (OAV) of die volle heilsplan van God wat deur Paulus aan die gemeente in Éfese bekend gemaak is nie (Hand 20:27). In hierdie lig word dit dan moeilik om te aanvaar dat ‘n groot deel van God se heilsplan (selfs die grootste en belangrikste deel!) eintlik nie vir ons bekend is nie. Woon Hy dan nie met sy volle wese in Christus nie, en is dit dan nie juis so dat ons die geheimenis van God kan ken omdat hierdie geheimenis Christus self is in wie `al die verborge skatte van wysheid en kennis te vind’ is nie? (Kol 2:2,3,9)

Onder die raad van God moet ons die besluite van God verstaan wat Hy in die verlede, hede en toekoms neem om uiteindelik sy doel met sy skepping te bereik. In hierdie besluite neem Hy die inisiatief maar reageer ook op dit wat ons doen. Hierdie besluite bly gerig op die uitvoering van sy doel met ons (21.3), maar dit is dikwels nuwe en ongewone besluite waarin Hy sinvol reageer op ons ongehoorde ongehoorsaamheid en ontrou – om nie eens van die aanslae van die bose magte te praat nie.

Wat nou hier verduidelik is, is egter nie die tradisionele siening van die raad van God nie. Soos reeds aangedui, het die tradisionele siening direk saamgehang met Calvyn se albeskikkingsleer en deel dit dus ook in al die probleme wat reeds in dié verband genoem is (o.a. einde 48).

 

 

Skrywer: Prof Adrio König

Geloofsvrae: Voorsienigheid en albeskikking (Calvyn) – Adrio König

Voorsienigheid en albeskikking (Calvyn)

Calvyn (1509-1564) se voorsienigheidsleer is een groot apologie vir die albeskikking van God, konsekwenter en radikaler as enige van sy voorgangers. God het alles tot in die fynste besonderhede vooraf bepaal, en alles gebeur presies net so. Calvyn is nie huiwerig om intensiewe vorme en kragwoorde te gebruik om te beklemtoon dat God alles vooraf bepaal het, dat niks sonder sy beskikking gebeur nie, en dat Hy in geen opsig sy voorafbepaalde plan verander nie. Trouens God is self heeltemal onveranderlik. Hy het selfs nie gemoedsaandoeninge nie (die verwysings in hierdie vorm wat nou volg, is na die Institusie van Calvyn). Uitsprake in die Bybel oor die berou van God en ander emosies van God, sou dan net sy manier wees om ons swak menslike begrip te hulp te kom omdat ons nooit sou kon verstaan as die Bybel gesê het hoe God regtig is nie.

As Calvyn sê dat alles voorafbepaal is, bedoel hy dit ernstig. Hy verwerp die gedagte dat God net voorkennis het, d.w.s. net vooraf weet wat gaan gebeur. God het self bepaal presies wat gebeur, en alles gebeur presies net soos Hy dit bepaal het. Selfs elke blaar en reëndruppel wat val, val volgens sy vaste plan. Ook die sondige dade van mense is deur Hom vooraf bepaal. Terwyl die mense daarmee slegte oogmerke het, het God ‘n goeie doel daarmee. Hy wil die goeie deur die kwaad bevorder.

Calvyn verwerp selfs die begrip `toelating’ omdat dit te min sou sê. Hy noem dit `blote’ toelating en sê dit is ‘n versinsel. God laat nie die kwaad maar net toe nie, Hy beskik dit vooraf in die fynste besonderhede netsoos alle ander dinge.

As God ook die sonde vooraf bepaal het, beteken dit natuurlik dat Hy oortredinge van sy wet vooraf bepaal het, wat sou beteken dat God twee wille het wat strydig is met mekaar – sy wil wat in sy wet uitgedruk is en wat lui dat mense nie moet sonde doen nie, en sy wil waarvolgens Hy elke sonde wat hulle doen, vooraf bepaal het.

Om hierdie probleem te hanteer, aanvaar Calvyn dat God ‘n geopenbaarde wil het oor hoe mense behoort te lewe (die wet en die Bybel in die algemeen), en ‘n verborge wil (sy voorafbeskikkinge van presies wat mense sal doen, maar wat vir ons onbekend is). Veral in verband met die uitverkiesing en voorsienigheid van God beroep hy hom baie sterk op die verborge wil van God.

In sy verweer teen die argument dat hierdie twee wille van God (die geopenbaarde wil en die verborge wil) teen mekaar bots, antwoord Calvyn dat ons maar net nie kan verstaan dat hierdie twee wille eintlik een en dieselfde is nie, dat ons dit so moet aanvaar en God net eerbiedig moet aanbid. Hoe moeilik Calvyn dit self vind om hierdie saak te verduidelik, blyk uit ‘n ander uitspraak van hom waarin hy sê dat die gevalle engele en verworpe mense deur hulle sonde, sover dit hulle aangaan, doen wat God nie wil nie, maar dat hulle, sover dit die almag van God aangaan, doen wat God wil.

Nogtans probeer Calvyn ‘n duidelike verskil maak tussen die wyse waarop God en die sondaars by die sonde betrokke is. God het die kwaad vooraf beskik omdat Hy deur die kwaad (ook die sonde) ‘n goeie doel wil bereik, terwyl die mense wat die sonde doen, daarmee iets slegs beoog. Hy sê wat God ten goede wil, doen Hy deur die slegte wil van slegte mense. In dieselfde verband formuleer hy dit ook weer anders: … sodat op wonderlike en onuitspreeklike wyse dit wat téén sy wil gebeur, nie buite sy wil gebeur nie.

Dit beteken dat Calvyn ook beklemtoon dat die mense self verantwoordelik is vir hul sonde. Hy verwerp die gedagte dat ‘n mens die skuld van die sonde op God kan pak omdat Hy dit vooraf bepaal het. Hy werk graag met die gedagte van twee oorsake vir ‘n daad. God is die hoofbewerker of hoofoorsaak van alles wat gebeur, maar Hy maak soms van ‘n tweede oorsaak (die mense) gebruik. Hierdie tweede-vlak oorsake word nie gedwing om God se raad uit te voer nie (d.w.s. hulle kies dit vryelik, al is dit al wat hulle kan kies omdat God beskik het dat hulle dit sal doen) en daarom behou hulle volle verantwoordelikheid vir hulle dade.

Dit kan verhelderend wees om ‘n oomblik na sy verduideliking van die sondeval te kyk. Calvyn staan sterk daarop dat God voorbeskik het dat die mens in sonde sal val. Hy verwerp die ouer gedagte dat God dit net vooruit geweet het want volgens hom sou dit beteken dat God dan net dadeloos sou toegekyk het na dit wat sy belangrikste skepsel besluit om te doen.

Daarteenoor stel hy dan die absolute voorbeskikking van God. God het vooraf bepaal dat Adam in sonde sou val. Natuurlik bring dit hom dan voor die vraag of dit regverdig kan wees om Adam te veroordeel as hy net gedoen het wat God vooraf onveranderlik besluit het.

Om hierdie vraag te antwoord, beklemtoon Calvyn dat ons nie agter God se wil kan invra nie. God wil nie iets omdat … nie. God se wil is die laaste rede. Volgens hom is God se wil soseer die hoogste reel van regverdigheid dat alles wat Hy wil, as regverdig beskou moet word juis omdat Hy dit wil. God se wil is self die oorsaak van alles wat gebeur. ‘n Mens kan nie sy wil verklaar nie.

‘n Paar samevattende opmerkings kan ons gedagtes ‘n bietjie orden. Allereers word Calvyn nie vandag deur baie Christene noukeurig nagevolg in die sterk en radikale aspekte van sy oortuigings nie. Sy gedagtes klink vreemd en vergesog, al is hulle tegelyk ook baie logies en konsekwent in terme van sy uitgangspunte. Sekere van sy oortuigings kom wel nog in ‘n afgewaterde vorm voor soos `alles is vooraf bepaal,’ ‘jou strepie is getrek,’ `jy kan niks daaraan doen nie,’ `niks gebeur per toeval nie,’ maar die blote feit dat hierdie uitdrukkings oorwegend in passiewe vorm voorkom en nie direk na God verwys nie, toon dat die passie van Calvyn se oortuigings heeltemal verlore gegaan het naamlik dat dit God is wat persoonlik alles bepaal, dat Hy nie net algemene beginsels vasgelê het nie, maar die presiese besonderhede van elkeen se lewe en alles wat op aarde gebeur presies só bepaal het as wat dit gebeur, en dat dit vir sy kinders ‘n wonderlike troos behoort te wees dat alles voorbeskik is. Dit is immers hulle liefdevolle Vader wat dit gedoen het, en Hy wil net die beste vir hulle. Calvyn sê selfs dat dit die toppunt van alle ellende is as ‘n mens nie die voorsienigheid van God aanvaar nie, en dat die hoogste geluk juis daarin geleë is dat ‘n mens dit ken.

Andersyds moet ‘n mens ook nie blind wees vir ooglopende probleme wat uit sy voorsienigheidsleer voortvloei nie – probleme wat ook vir die res van sy teologie beslissend is omdat hy die voorsienigheidsleer skynbaar as die belangrikste leerstuk beskou. Om maar net een probleem te noem, die neiging tot berusting, aanvaarding en passiwiteit. Dink maar ‘n oomblik aan sy voorbeelde. Telkens skryf hy sondermeer dat alle vrede en oorlog direk deur God voorbeskik is. As sommige moeders baie melk het, en ander se borste omtrent droog is, is die rede volgens hom dat God wil hê die een baba moet ruimer gevoed word, en die ander een kariger. God het bepaal wie ryk en arm sal wees, en die armes word vermaan om hul ondergeskikte posisie te aanvaar, want mense wat nie met hul lot tevrede is nie, probeer die las afskud wat God hul opgelê het.

Reg of verkeerd, dit is nie hoe die meeste Christene vandag na die wêreld kyk nie. Ons beskou armes wat hulle uit hul armoede sou kon uitwerk maar dan sê hulle berus in God se wil, as lui. En ‘n ma wat te min melk vir haar baba het, sê nie vir haar dokter dis die wil van die Here dat die kleintjie honger ly nie. Sy vra wat se apteekmelk vir die baba goed sal wees.

Die punt is dat dit nie meer deel van vreeslik baie gewone Christene se lewensbeskouing is dat God elke klein besonderheid in hul lewe beskik nie. Die meeste mense wat aanspraak daarop maak dat hulle Calvyn hierin navolg, maak in werklikheid ‘n taamlik willekeurige seleksie van aspekte van sy voorsienigheidsleer.

‘n Mens kan dit ook maklik verstaan. Daar is ooglopende probleme met sy siening. Kom ons kyk net kortliks na twee. Om te beweer dat God regverdig is om Adam skuldig te hou vir die sonde wat Hy voorbeskik het dat Adam sal doen net omdat ons nie agter sy wil mag terugvra nie, maak eenvoudig nie sin nie. As sy wil dat ons moet sonde doen, goed is, kan Hy ons nie kwalik neem dat ons sy goeie wil uitvoer nie. Verder is dit sinloos om te sê die verskil tussen God se betrokkenheid en ons betrokkenheid by die sonde, is dat Hy dit met goeie bedoelinge voorbeskik terwyl ons dit met slegte bedoelinge doen. Immers Hy het volgens Calvyn juis ook ons bedoelinge voorbeskik. Hy het mos alles voorbeskik.

 

 

Skrywer: Prof Adrio König