Die Groot Geloofswoordeboek: Tempel; Sinagoge

Tempel • Sinagoge

Tempel

Die tempel was die hart van Israel se godsdienstige lewe. Die ge­weldige betekenis van die tempel blyk uit uitsprake wat ons oral in die Ou Testament kry. Die sogenaamde Sionspsalms is sterk ge­tuienis daarvan (Ps 46, 48, 76, 84, 87, 122, 125). (Ter­loops, “Sion” is die “berg” [bult] waarop die tempel gebou was.) Dink net aan die bruisende vertroue en entoesiasme in Psalm 46 (waar­van v 5-6 die kern is) en Psalm 48! Selfs as Israel on­gehoorsaam was aan die He­re, was die tempel nog vir hulle die simbool dat die Here sal aan­hou om hulle te bewaar (Jer 7:4).

Aanvanklik was daar die tabernakel wat opgeslaan en ver­voer kon word tydens die tog deur die woestyn. Ons lees uitvoerig daar­van in Levitikus. Hierdie tabernakel is later in Silo opge­slaan (Jos 18:1). Daarna is daar in Silo ‘n tempel gebou waarin die taber­na­kel skynbaar opgeneem is (1 Sam 2:22; 3:3). Dis hier waar Samuel ge­dien het. Silo was in die tyd van die Rigters die hart van Israel se godsdiens (Rig 18:31; 21:12 ev; 1 Sam 1, 2). Later is die stad en die tem­pel verwoes (Ps 78:60; Jer 26:6).

Eers koning Salomo het die eintlike tempel in Jerusalem ge­bou (1 Kon 6-8). Dit was die sentrum van Israel se godsdiens. Die Sabbat was nie in die eerste plek ‘n godsdienstige dag nie, maar ‘n rusdag. Hulle godsdiens het eerder om die jaarlikse feeste ge­sentreer (*Joodse feeste), en daarvoor het hulle tempel toe ge­gaan in Jerusalem. Die pragtige pelgrimsliedere (Ps 120-134) is die liedere wat hulle op pad Jerusalem toe gesing het. Hier het hulle feesgevier, offers gebring en die wet geleer. Die priesters het die sentrale rol tydens die feeste gespeel.

 

Sinagoge

‘n Sinagoge is ‘n gebou waar Jode bymekaarkom vir gods­diens­oefening. Die oorsprong van sinagoges is onbekend. Dit is moont­lik dat dit teruggevoer kan word na die ballingskap in Babilon. So­wel in Babilon as in Palestina kon in dié tyd kleiner geboue opge­rig gewees het waar die Jode kon bymekaarkom vir aanbidding en lering. Dis moontlik dat Psalm 74:8 na sulke plekke verwys. Hierdie geboue kon nooit die tempel, die feeste en die offers vervang nie, maar het hul eie waarde gehad om die Jode se geloof te voed, en veral om die wet (Torah) te leer. (*Pentateug)

Jesus het self dikwels in die sinagoge die mense geleer. En op sy sendingreise het Paulus by voorkeur by die Jode begin en daar­om telkens na die sinagoge gegaan as hy ‘n nuwe plek besoek (Hand 13:5, 14, 42; 14:1; 16:13; 17:1, 10). Hierdie feit gee aanlei­ding tot die misverstand dat Paulus nog die *Sabbat gehou het. Ons lees wel telkens dat hy op die Sabbat sinagoge toe gegaan het, maar dit was eenvoudig omdat die Jode net op die Sabbat daar bymekaargekom het. Daar is verder geen aanduiding dat hy nog die Sabbat gehou het, of dat ‘n gemeente in die Nuwe Testament op die Sabbat by­mekaargekom het nie.

 

Skrywer: Prof Adrio König

Menslike Kloning (5) – Coen Slabber

Ons het reeds na enkele basiese wetenskaplike beginsels en die verskillende prosedures wat as kloning bekend staan, gekyk. Maar waar staan ons vandag?

Waar staan ons vandag?

Die afgelope aantal jare het die wetenskaplike gemeenskap gefokus op kernoordrag of kloning. Hulle het dit gesien as ʼn oplossing vir die verwerping van oorgeplante materiaal.

Kloning van diere het ʼn lae suksessyfer. Ten minste nege spesies is reeds suksesvol gekloon – skape, muise, beeste, varke, konyne, katte, muile, perde en takbokke. Meer as 90% van pogings misluk. Daar is ook ʼn hoë voorkoms van deformiteite en gestremdhede.

As gevolg van die suksesvolle kloning van diere, is daar voorspel dat menslike kloning ʼn eenvoudige proses sou wees. Hierdie kloning sou vir ons pasiënt-spesifieke stamselle gee wat gebruik kan word vir enigeen wat selvervangingsterapie benodig. Menslike kloning is egter moeiliker as wat verwag is. Menslike eierselle is meer breekbaar as die eierselle van ander soogdiere. Meeste van hulle oorleef nie die prosedure wat gebruik is in diere nie. Die paar verslae oor suksesvolle menslike kloning was persvrystellings wat nie bevestig kon word nie of dit was verdraaiings.

Na Hwang het mense ernstige bedenkinge oor navorsing op kloning uitgespreek. Hwang het duisende menslike eierselle vir sy onsuksesvolle navorsing gebruik. Om eierselle te skenk is nie sonder gevare nie. Is dit moreel geregverdig om sulke eksperimente te doen? Hwang het druk op jong vroulike kollegas uitgeoefen om eierselle te skenk. Hoe gaan ons vroue beskerm teen moontlike uitbuiting deur navorsers?

Hierdie tegniese uitdagings wat Hwang ondervind het, was te verwagte. Verskeie laboratoria het reeds bewys dat dit baie moeilik is om enige dier te kloon. Baie van hierdie embrio’s is abnormaal. Net 0,1 tot 2% is normaal genoeg om te oorleef tot by geboorte. Maar selfs die diere wat gebore word, is nie almal suksesverhale nie. Dit was byvoorbeeld gou duidelik dat Dolly nie normaal was nie. Weens verskeie mediese probleme is sy op die ouderdom van ses jaar uitgesit. Dolly was die enigste van 237 gekloonde embrio’s wat hierdie groep gegenereer het wat oorleef het.

Hoekom oorleef so min embrio’s? Waarskynlik omdat hulle abnormaal is. Kloning produseer baie selde ʼn normale embrio. As ons dus kloning as bron vir stamselle gebruik, kom ons voor ʼn belangrike vraag te staan: Hoe normaal is hierdie selle? Gaan ons nie dalk eindig met ʼn probleem groter as die probleem wat ons probeer oplos het nie? Dit is moeilik om te bepaal of ʼn embrio normaal is. Eers as hy toegelaat word om te ontwikkel word die abnormaliteite duidelik.

 

Pre-inplantasie genetiese diagnose en seleksie

Ons het reeds die moontlike gebruike van kloning aangetoon: die “skep” van tweelinge, voortplanting en terapie. Daar is ʼn nuwe tegniek wat streng gesproke nie kloning is nie, maar wat wel daarby aanpas: pre-inplantasie diagnose en seleksie.

 

 

Daar is prosedures beskikbaar wat paartjies waar daar die risiko van oordraagbare, genetiese siektes is, in staat te stel om hierdie siektes te voorkom – aanneming, die skenking van eierselle of sperme of die skenking van embrio’s. Nou gaan wetenskaplikes ‘n stap verder. Pre-inplantasie diagnose en seleksie laat paartjies toe om ʼn baba wat volledig aan hulle verbind (related) is, maar wat nie die genetiese siekte dra nie, voort te bring. Die prosedure begin net soos in vitro bevrugting. [In in vitro bevrugting word daar gewoonlik meer as een eiersel geoes en bevrug. Gewoonlik word nie meer as drie van hierdie bevrugte eiers in die vrou se baarmoeder teruggeplaas nie. Die ander word of gestoor of vernietig.] Die genes in die siek embrio’s word nie verander nie – die gesonde embrio’s word uitgesoek en die siek embrio’s vernietig. Die gesonde embrio’s word in die moeder se baarmoeder ingeplant.

Pre-inplantasie seleksie kan ook misbruik word. Dit kan vir ʼn onaanvaarbare doel gebruik word. Ons kan selekteer vir kosmetiese of gedragsneigings – iets wat niks met siekte te doen het nie.

In die volgende artikel gaan ons die etiese probleme met kloning bespreek.

 

Skrywer: Dr Coen Slabber

 

Die Groot Geloofswoordeboek: Spiritualiteit

Spiritualiteit • Kerklike tradisies • Gereformeerde spiritualiteit • Evangeliese spiritualiteit Evangelicals) • Pinkster-Charismatiese spiritualiteit

Spiritualiteit

Spiritualiteit is ‘n begrip wat veral die laaste twee dekades na vore gekom het in die Afrikaanse kerklike taal. Dit het veral gebeur na aanleiding van die *Vernuwingsbeweging in die NG Kerk sedert die 1980’s. Voorheen is dit uiters selde gebruik, anders as in die Ka­tolieke tradisie en sekere Protestantse en veral Evangelical tra­di­sies in Noord-Amerika. Anders as hier ter lande, is Spiritual Theo­logy daar ‘n bekende vak vir teologiese studie.

Spiritualiteit verwys na die soort of tipe vroomheid of geloofs­belewing. Dis verwys na die algemene manier waarop mense hulle geloof beleef en die Here dien. Dit gaan nie soseer oor die leer nie as oor die lewe, oor die manier waarop ons ons geloof (die leer) uitleef. Daarom is daar sterk verbande tussen leer en lewe. Spiritualiteit kry die duidelikste gestalte in die erediens en die gemeente-organisasie en -funksionering.

 

Kerklike tradisies

‘n Mens moet onderskei tussen verskillende tradisies in die Chris­telike kerk. Daar is minstens twee groot strominge: die hoog­kerk­li­ke tradisie, en die laagkerklike tradisie. ‘n Mens kry die twee in een enkele kerk, die *Anglikaanse Kerk. Ook die *Katolieke Kerk en *Ortodokse Kerke is hoogkerklik, wat onder andere beteken baie for­meel met ‘n sterk liturgiese inslag. Hierdie in­deling is egter nie waterdig nie. Daar is mense wat byvoorbeeld die Evan­geliese *Lutherse Kerk en selfs die *Gereformeerde Kerke en ander kerke soos die Presbiteriaanse Kerk as hoogkerklik sal beskou.

Onder die laagkerklike groep is daar verdere indelings moont­lik, soos die Pinkster-Charismatiese tradisie en die Evan­geliese tra­disie. Die begrip “Evangelies” kan misverstaan word. In Europa be­te­ken dit eenvoudig Protestants teenoor Kato­liek. Om­dat dit in die Engelse wêreld ontstaan en uitgebrei het, is dit eintlik beter om van “Evangelical” te praat. Dit is dan ook wat ons hier daaronder ver­staan.

Hierdie tradisie het sy basis veral in die groot Baptistekerke in Engeland en die VSA. Die Metodistekerk het byvoorbeeld as ‘n Evan­geliese kerk ontstaan, al sal almal dit nie meer vandag daar­onder indeel nie.

Mense sal praat van Gereformeerde vroomheid, Pinkster-Cha­rismatiese vroomheid, mistieke vroomheid, hoogkerklike vroom­heid (Anglikaans-hoogkerklik en Katoliek). Die tipe spi­ritualiteit kom baie sterk na vore in die erediens, maar ook in die gewone lewe. ‘n Toegewyde Gereformeerde Christen en ‘n toegewyde Pink­ster-Christen het net eenvoudig twee verskillende maniere om oor die Here te praat, en beleef elke Sondag die Here verskillend in hul eredienste.

Binne die konteks van die meeste lesers van hierdie boek, is daar drie tipes spiritualiteit of vroomheid wat deur sommige as “op­po­nerende magte” beskou word: Gereformeerde vroomheid, Evan­geliese vroomheid en Pinkster-Charismatiese vroomheid.

 

Gereformeerde spiritualiteit (Gereformeerde tradisie)

‘n Vraag wat vandag wyd be­spreek word, is presies wat Gere­for­meerde spiritualiteit is. Uit ‘n hele aantal kenmerke kan net ‘n paar hier genoem word, maar dit sal tog ‘n idee gee van waaroor dit gaan.

 

Nederig en dankbaar

Gereformeerdes beklemtoon dat God ten volle voorsien het vir ons saligheid deur die onoortreflike offer wat Christus gebring het sodat ons niks hoef by te dra om gered te word nie. Vanselfsprekend moet dit ons baie nederig en innig dankbaar maak. Nederig omdat selfs die beste wat ons sou kon aanbied, geen waarde het nie. En dankbaar omdat God alles voorsien het terwyl ons niks verdien het nie.

 

Vol vertroue en rustig

Omdat God alles voorsien het, hoef ons nie op ons naels te byt oor die vraag of ons gered is nie. Hy het die inisiatief geneem. Hy het dit ernstig bedoel. Hy wil ons dus graag red. Ons kan dus net ons vertroue op Hom stel en dan in gerustheid ons lewe lei. Ons hoef selfs nie bekommerd te wees oor die vraag of ons enduit sal volhou nie. Hy is getrou, daarom sal ons volhard. Gereformeerdes sal dus nie soveel nadruk op hulle persoonlike belewing van hul geloof en veral hul persoonlike bekering lê nie, eenvoudig omdat alles van God af kom.

 

Belangstelling in die Bybel

Gereformeerdes het ook ‘n besondere nadruk op die Bybel as die finale rigsnoer vir ons leer en lewe. ‘n Mens sal dus verwag dat hulle nie baie in mistieke vroomheid sal belangstel nie, veral nie in woordlose mistiek, stil meditasie nie; dat hulle eerder sal belangstel in die Bybel, preke, Bybelstudie en in geartikuleerde gebede. Daar word dikwels ook verwys na die nugterheid van hulle spiritualiteit, sonder veel emosie, ge­bede met netjies ge­formuleerde sinne en min stembuiging, eer­der saaklik as sme­kend.

 

Samelewingsbetrokkenheid

Omdat hulle glo dat Christus die Heer is oor alle terreine van die lewe, sal hulle ook sterk by die hele samelewing betrokke wil wees.

 

Eredienste

In die eredienste is daar ‘n soberheid en eerbied wat nie ruimte het vir uitbundigheid nie. Dit word soms ‘n ingehoue blydskap genoem. Gereformeerde Christene het ‘n absolute mi­nimum liggaamsbetrokkenheid by hul sang. Net hul lippe roer. Hulle sien dit as ‘n vorm van eerbied.

 

Evangeliese spiritualiteit (Evangeliese tradisie)

‘n Mens kry hierdie vorm van vroomheid veral in die Baptiste­ker­ke, die laagkerklike Anglikane, die ou NG Sendingkerk (wat nou deel van die VGK is), die ou Evangeliese rigting en die huidige *Ver­nu­wingsbeweging in die NG Kerk. Mense wat ge­kant is teen die Vernuwing in die NG Kerk praat graag daarvan as ‘n Charismatiese beweging (met die motief dat Charismaties vrees­­lik verkeerd is), maar dis net uit onkunde. Daar is ‘n dui­de­like verskil tussen Evangeliese en Pinkster-Charismatiese vroom­heid.

Daar is heelwat raakpunte tussen Gereformeerde en Evan­gelie­se teologie en vroomheid. Beide beklemtoon die Bybel as die fina­le rigsnoer vir ons leer en lewe (Amerikaanse Evangelicals noem hulle­self people of the Book), beide aanvaar Christus se volkome ver­soeningswerk en die leer dat ons net uit genade en net deur die ge­loof gered word.

Maar daar is klemverskille. Met die gevaar van misverstand in gedagte sou ‘n mens Gereformeerdes meer objektief, en Evan­­ge­liese Christene meer subjektief kon noem. Evangeliese Chris­tene lê sonder twyfel meer nadruk op die mens se ver­antwoordelikheid om gered te word, hulle het daarom ook ‘n baie sterker sending­ywer, hulle het baie meer emosie in hul geloofsbelewing, bid met meer gevoel, nie sulke netjiese sinne soos die Gereformeerdes nie, maar baie meer stembuiging, soms eerder smekend, amper hui­lerig. Gereformeerde Christene kan dinge baie makliker in God se hande laat en rustig voortlewe, terwyl Evangeliese Chris­tene baie meer bekommerd is oor hulle verhouding met die Here en oor verloregaande mense (“siele”). Hulle liedere is baie eenvoudiger as Gereformeerdes s’n, en hulle sing baie meer oor sonde en berou en bekering. Die kwaliteit van hulle musiek is nie so hoog soos dié van die Gereformeerdes nie, maar dit is inniger en eenvoudiger, en spreek baie sterker tot ‘n mens se emosies.

 

Pinkster-Charismatiese spiritualiteit

As Gereformeerde vroom­­heid nugter is, is Evangeliese vroom­heid innig, en Pink­ster-Charismatiese vroomheid uitbundig. (*Pink­ster­kerke en Cha­rismatiese kerke) Veral die Charismatie­se beweging is sterk in­gestel op buitengewone, dramatiese dinge soos Slain in the Spirit, Toronto Blessing, Goudstof, Prosperity Gos­pel. Hulle ere­dienste verloop baie vry en spontaan, hulle sang is nog een­vou­di­ger as dié van die Evangeliese vroomheid, hulle sing dik­wels dieself­de sinnetjie oor en oor, en hulle is ten volle lig­gaam­lik betrokke by die sang. Hulle werk baie sterk met die Gees­tesgawes.

Heelwat meer hieroor onder *Four Square Gospel.

 

Skrywer: Prof Adrio König

Die Groot Geloofswoordeboek: Sondvloed

Sondvloed

Sondvloed is ‘n verkorting van sondevloed; dit beteken die vloed wat deur die sonde van die mense veroorsaak is. Daar is allerlei teorieë dat die hele aarde deur water bedek was. Veral die feit dat baie volke verhale oor ‘n groot vloed het, versterk hierdie oortui­ging. Maar die verhaal in die Bybel hoef nie noodwendig só verstaan te word nie. “Die hele wêreld/aarde” beteken dikwels in die Bybel die hele aarde soos die mense dit toe geken het. Paulus praat van die evangelie wat “in die hele wêreld” vrug dra, maar hy bedoel die hele wêreld waarvan hy geweet het (Kol 1:6). (*Histories-kritiese uitleg, *Heidensending)

Skrywer: Prof Adrio König