Boerdery in die Ou Testament (3) – Coen Slabber

Ons het reeds na vee- en saaiboerdery verwys. Ons kyk nou na vrugteboerdery. In ‘n artikel oor etes en kos op die webblad is daar reeds na die verskillende vrugtesoorte verwys en waar in die Bybel ons van hulle kan lees. Daarom beperk ons ons hier tot wingerde.

Vrugteboerdery

Ook ten opsigte van wingerdboerdery was daar sekere reëls wat die Israeliete moes nakom.

(1)    Jy mag nie ‘n ander gewas in jou wingerd plant nie. As jy dit doen, sal die opbrengs van die gewas, sowel as die druiweoes die tempel toekom (Deuteronomium 22:9).

(2)    Wanneer jy jou buurman se wingerd ingaan, mag jy net soveel druiwe eet as jy wil om jou honger te stil, maar jy mag niks in jou sak sit nie (Deuteronomium 23:24 – 25).

(3)    Wanneer julle julle lande afoes, moet julle nie die wenakkers afoes nie en ook nie die are wat bly lê, agterna optel nie. Julle moet ook nie die wingerde ‘n twee keer oes of die korrels wat val, optel nie. Laat dit alles bly vir die armes en die vreemdelinge (Levitikus 19:9 – 10).

Druiwe en wingerde word dikwels in die Bybel genoem – letterlik en figuurlik. Ons weet druiwe is in Egipte gekweek. In Genesis 9:20 lees ons: Noag was ‘n boer, die eerste wat ‘n wingerd geplant het. Melgisedek het vir Abram kos en wyn gebring (Genesis 14:18). Ons lees ook van die groot druiwetros wat die verspieders is Kanaän gekry het: Twee van hulle het dit aan ‘n stok gedra (Numeri 13:23). Wyn is ook verhandel – eintlik was dit ruilhandel (Esegiël 27:18).

In Jesaja 5 lees ons van die voorbereiding voordat ‘n wingerd geplant kan word: die grond is omgespit, die klippe is verwyder, ‘n wagtoring is gebou en ‘n parskuip is uitgekap. Gewoonlik is ‘n heining om die wingerd gebou om diewe en diere uit te hou. Die heining was of van klip of van takke gemaak. Die druiwe is in rye geplant en gereeld gesnoei.

Sodra die druiwe ryp was, is dit na die parskuip geneem. Daar is die druiwe getrap en die sap opgevang in ‘n tweede houer – gewoonlik uit klip gekap. Dit was ‘n feesgeleentheid waar daar baie gesing is. Die wyn is of in kanne van klei of nuwe leersakke geberg.

Jesus het dikwels wingerde as agtergrond vir sy gelykenisse gebruik: die arbeiders in die wingerd (Matteus 20); die twee seuns (Matteus 21); die boere en die wingerd (Markus 12); ens. In Johannes 15 word die wingerdstok simbolies gebruik.

 

Oestye

Die oestye was:

• Olywe – September – November
• Vlas – Maart/April
• Gars – April/Mei
• Koring – Mei/Junie
• Vye en druiwe – Augustus/September

Israel se hele kalender wentel om hierdie oestye.

 

Skrywer: Dr Coen Slabber

 

Die Groot Geloofswoordeboek: Die Sinoptiese probleem

Sinoptiese probleem

Daar is baie opvallende verskille tussen die vier Evangelies. Om­dat die eerste drie die *Sinoptiese Evangelies (die Sinoptici) ge­noem word, dus die Evangelies wat groot ooreenstemming toon, is die verskille tussen hierdie Evangelies nog opvallender. Daar is teoloë wat dit gebruik om die vertroue wat Christene in die Bybel het, te probeer ondermyn. (*”Nuwe Hervorming”)

‘n Mens kan tussen verskillende soorte verskille onderskei. Daar is verskille tussen woorde en dade van Jesus, tussen verhale en gelykenisse en wonderwerke, tussen plekke en datums en reis­plan­ne, en nog meer. Sommige is kleiner verskille wat maklik ver­klaarbaar is, maar daar is ook ingrypende verskille. Mense wat ‘n bepaalde soort onfeilbaarheid van die Bybel voorstaan (*Fun­damentalisme), probeer alles moontlik om alle verskille “ge­lyk” te maak, weg te ver­klaar. Maar op baie ander maak dit selfs die in­druk van ongeloofwaardigheid.

Kom ons kyk eers na ‘n paar sulke verskille en na die soort “oplos­sings” wat fundamentaliste aanbied.

 

Die genesing van die blinde(-s)

In verband met die genesing van die blinde(-s) by Jerigo (Matt 20:29 ev; Mark 10:46 ev; Luk 18:35 ev) is daar twee belangrike verskille tussen die Si­noptici. Volgens Markus en Lukas is daar een blinde, maar vol­gens Matteus twee. Verder genees Jesus hom/hulle volgens Mat­teus en Markus wanneer Hy uit Jerigo uit­gaan, maar volgens Lukas wanneer Hy in Jerigo ingaan.

Daar word minstens twee “oplossings” vir hierdie verskille aan­ge­bied. Oor die ingaan of uitgaan word gesê dat daar ‘n ou stad en ‘n nuwe stad langs mekaar was. As die een Evangelie dus “uitgaan” skryf en die ander “ingaan”, skryf hulle presies dieself­de: As jy uit die ou stad uitgaan, gaan jy in die nuwe stad in. En dit is goed moontlik dat dit so kan werk. Wie sal weet?

Die ander “oplossing” is dié oor die een of twee blindes. Hier­voor word twee verskillende oplossings aangebied. Volgens die een het Markus een van die blindes persoonlik geken (hy gee sy naam as Bartimeus) en dus het hy besondere belang by hom gehad; daarom noem hy net die een. Die eerste probleem met so ‘n verklaring is natuurlik dat Lukas ook net een noem sonder om die naam te gee. Die rede om net een te noem, bestaan dus nie by Lukas nie. Die tweede is dat die groot ooreenkoms tussen die woorde van die verhale in die Sinoptici beteken dat beide Matteus en Lukas Markus hier omtrent woord vir woord gevolg het. Matteus moes dus sterk rede gehad het om op hierdie punt van Markus af te wyk en na twee te verwys terwyl sy bron, Markus, net een het. Hy sal nie vir die res van sy verhaal Markus omtrent woord vir woord volg en dan sonder goeie rede skielik hier na twee verwys nie.

Die ander verklaring hou juis verband met die “ingaan” en “uit­gaan”. Lukas noem een blinde wanneer Jesus ingaan, terwyl Mat­teus twee noem as Jesus uitgaan. Dit sou dan só gebeur het: die een blinde het Jesus ontmoet toe Hy in Jerigo ingaan (Lukas). Hy het toe sy maat gaan roep, en toe Jesus later uit Jerigo uitgaan (Matteus), was albei daar. Dis oorspronklik, maar nie regtig oor­tuigend nie. Volgens Matteus genees Hy albei blindes as Hy uit­gaan. Die een sou seker nie sy maat gaan roep het as Jesus hom nie genees het toe Hy ingegaan het nie (Lukas).

Ons gaan hier nie probeer om met allerlei kwinkslae werklike probleme onder die tafel in te vee nie. Daar is probleme, sommige ernstige probleme, en ons sal hulle waterpas in die oë probeer kyk. Wat die blindes betref, is dit nie seker hoeveel daar was en waar Jesus hulle genees het nie, al sou die “ou stad-nuwe stad”-teorieë nogal kon werk.

Daar is talle van hierdie kleiner probleme.

 

Die opwekking van die dogtertjie van Jaïrus

Die verhaal oor die opwekking van die dogtertjie van Jaïrus toon merkwaardige ver­skille. Volgens Markus 5:23 en Lukas 8:42 is sy ernstig siek, en Jaïrus vra vir Jesus om haar gesond te maak. Eers nadat Jesus opgehou word deur die vrou met bloedvloeiing, kom die tyding dat sy gesterf het. Maar volgens Matteus 9 (v 18 ev) is sy alreeds dood as Jaïrus met Jesus begin praat, en vra Jaïrus dat Jesus haar moet kom lewendig maak. Dit is natuurlik ‘n versoek van heeltemal ‘n ander aard: genees, of lewend maak! Wat het regtig gebeur en wat het die offisier regtig gevra?

 

Die donkie(-s)

Laat Jesus een donkie (Mark 11 en Luk 19) of twee donkies (Matt 21) haal waarop Hy dan klim en in Jerusalem inry?

 

Uitsprake van Jesus

Daar is opvallende verskille tussen die Sinoptici se weergawe van uitsprake van Jesus. Kom ons kyk na die saligsprekings. Die 1953-vertaling is duideliker op hierdie punt.

Salig is die wat arm van gees is, want aan hulle behoort die ko­ninkryk van die hemele.

Matteus 5:3

 

Salig is julle, armes, want aan julle behoort die koninkryk van God.

Lukas 6:20

 

Salig is die wat honger en dors na die geregtigheid, want hulle sal versadig word.

Matteus 5:6

 

Salig is julle wat nou honger het, want julle sal versadig word.

Lukas 6:21

 

Dit is duidelik dat Matteus ‘n ander, meer “geestelike” weer­gawe hiervan gee as Lukas. Wat het Jesus regtig gesê?

Volgens Matteus 7:11 het Jesus gesê die Vader sal goeie gawes gee aan dié wat dit van Hom vra, maar volgens Lukas 11:13 het Hy gesê die Vader sal die Heilige Gees gee.

 

Wie is Jesus? Op Jesus se vraag wie die dissipels meen dat Hy is, kry ons drie verskillende weergawes van Petrus se ant­woord:

Markus 8:29: U is die Christus.

Lukas 9:20: Die Gesalfde van God.

Matteus 16:16: U is die Christus, die Seun van die lewende God.

 

Dit geld ook vir die instellingswoorde van die nagmaal. Daar was maar een so ‘n geleentheid waartydens Jesus die nagmaal in­gestel het, en tog is daar vier verskillende weergawes van Jesus se woorde. Ons kyk net na Jesus se woorde toe Hy die beker aan hulle gegee het, maar die woorde by die brood verskil ook.

Hierdie beker is die nuwe verbond wat deur my bloed beseël is. Gebruik dit, elke keer as julle daaruit drink, tot my gedagtenis.

1 Korintiërs 11:25

Drink almal daaruit, want dit is my bloed, die bloed waardeur die verbond beseël word en wat vir baie vergiet word tot ver­ge­wing van sondes.        Matteus 26:27-28

Dit is my bloed, die bloed waardeur die verbond beseël word en wat vir baie mense vergiet word.

Markus 14:24

Hierdie beker is die nuwe verbond, beseël deur my bloed, wat vir julle vergiet word.

Lukas 22:20

 

Volgens Markus 16 en Lukas 24 berei die vrouens die Saterdag na die kruisiging reukolie voor en gaan Sondagoggend graf toe om Jesus se liggaam te salf. Daarom hulle bekommernis oor wie vir hulle die groot klip voor die grot sal wegneem. Maar volgens Johan­nes is die liggaam al die Vrydagaand deur Nikodemus be­handel en daarom is daar geen sprake daarvan dat Maria Mag­dalena graf toe gaan om Hom te salf nie (Joh 19:39-40; 20:1 ev).

 

Wat die opstanding betref, is dit uiters moeilik, indien nie on­moontlik nie, om Johannes se verhaal met dié van die ander drie in harmonie te bring.

Wat baie van hierdie verskille nog opvallender maak, is die feit dat die Evangeliste soms presies dieselfde woorde gebruik, en dan skielik van mekaar verskil.

 

Daar is talle sulke kleiner verskille tussen die Evan­gelies, maar daar is ‘n paar groter, ingrypender verskille.

 

Die Kersverhale

Net Matteus en Lukas het Kersverhale. Maar hierdie verhale ver­skil baie van mekaar. Trouens, selfs die ge­slagsregisters van Josef verskil. Volgens Matteus is Josef se pa Jakob, maar volgens Lukas is dit Eli. Volgens Matteus is Eleaser Josef se oupagrootjie, maar vol­gens Lukas is dit Levi (Matt 1:15; Luk 3:23). Op sigself is dit dan eint­lik merkwaardig dat albei Mattan/Mattat as sy oupa het!

As ‘n mens die registers in besonderhede vergelyk, is daar baie verskille. Wat terloops interessant is, is die feit dat Matteus net tot by Abraham teruggaan, terwyl Lukas tot by Adam teruggaan. Uit die res van hierdie Evangelies blyk dit dat hulle dit doelbewus doen omdat Matteus vir Jode skryf om hulle te oortuig dat Jesus hulle Messias is (onthou, Abraham was hulle stamvader), terwyl Lukas vir ‘n Griek skryf, en dus wil aantoon dat Jesus vir alle mense gekom het. Daarom gaan hy terug na Adam toe.

Die twee Kersverhale self verskil baie van mekaar. Matteus se verhaal strek oor ‘n paar jaar, maar Lukas s’n net oor ‘n paar we­ke. Volgens Matteus laat Herodes alle seuntjies van twee jaar en jonger doodmaak “ooreenkomstig die tyd wat hy noukeurig by die sterrekykers uitgevra het” (Matt 2:16). Jesus kon dus al om­trent twee jaar oud gewees het toe die sterrekykers gekom en Hom nog in Betlehem gekry het. Maar volgens Lukas gaan Josef en Maria bin­ne ses weke ná die geboorte terug Nasaret toe. Immers, hulle gaan 40 dae na die geboorte van Jesus Jerusalem toe vir Maria se reiniging, en daarna vertrek hulle terug na Na­saret (Luk 2:22, 39; Lev 12:1-3, 6). Dit is verder baie moeilik om Matteus se vlug na Egipte in Lukas se verhaal in te pas. Daar is eenvoudig nie daarvoor tyd in net ses weke nie.

Dis ook interessant dat hulle volgens Lukas na Nasaret terug­keer. Hy praat selfs van Nasaret as “hulle eie dorp” (Luk 2:39), maar volgens Matteus verhuis hulle ná hulle terugkeer uit Egipte van Bet­lehem na Nasaret omdat hulle bang is vir die nuwe koning (Matt 2:22-23). Dit beteken dat Lukas Nasaret aanvaar as die oor­spronkli­ke blyplek van Josef en Maria, maar volgens Matteus is hulle skyn­baar oorspronklik van Betlehem. Hy verwys nie na Nasaret voor die geboorte van Jesus nie.

Ondanks baie pogings is daar na my wete nie ‘n manier om hier­die verskille in harmonie met mekaar te bring nie.

 

Die Paasfees en die kruisiging

Volgens die *Sinoptiese Evan­gelies het die Here Jesus die *nagmaal ingestel tydens die *Paas­fees die aand voor Hy gekruisig is. Die Evangelie van Johannes het dit egter anders. Daarvolgens geniet Hy die aand ‘n gewone maaltyd saam met sy dissipels en sou die Paas­fees eers die volgende aand gevier word (Joh 13:1 ev; 13:29; 18:28; 19:14). Wat hierdie verskil interessant maak, is die feit dat daar besondere betekenis is in hierdie verskillende tydsbepalings.

Dit het besondere betekenis dat Jesus volgens die Sinoptici juis tydens die Joodse Paasfees die nagmaal instel. Daar is ‘n verband tussen die twee. Die Paasfees was die fees van die bevryding van Israel uit die onderdrukking van Egipte. Dit is eintlik die fees van hulle ontstaan of geboorte as volk van God, en die nagmaal is die fees van die Christene se bevryding.

Maar ook Johannes se datering het ‘n wonderlike boodskap. Hy verkondig Jesus as die Lam van God wat die sonde van die wêreld wegneem (Joh 1:29), en die Vrydagoggend voor die Paas­fees die aand gevier sou word, word die Lam “geslag”, presies op die tyd dat die Paaslammers elke jaar geslag is. Paulus noem Jesus ook ons Paaslam (1 Kor 5:7).

Vir al hierdie verskille is oplossings voorgestel, maar baie daar­van is nie oortuigend nie en skep eerder die indruk van mense wat nie wil aanvaar wat werklik in die Evangelies staan nie. Maar as daar sulke verskille tussen die Evangelies is, wat dan van die *betroubaarheid van die Bybel?

 

Tas hierdie probleme die betroubaarheid aan?

Wat behels hier­die verskille regtig? Daar is verskille oor presiese woorde, oor gebeurtenisse, oor die besonderhede van die ge­boor­te en krui­si­ging van Jesus, oor sy opstanding. Maar wat word hier­deur onseker? Bepaalde feite soos hoeveel blindes, watter kant van Jerigo, was die kind al dood of nog net ernstig siek, is Jesus voor of na Paasfees gekruisig?

Het hierdie sake enigiets te doen met ons geloof? Is dit we­senlik deel van ons geloof of daar een of twee blindes was, of die Paasfees voor of na die kruisiging was, of Josef en Maria vroeër in Nasaret gebly het of later daarheen verhuis het?

In ‘n hofsaak verskil getuies oor kleiner besonderhede. Dit beïn­vloed gewoonlik nie hul geloofwaardigheid nie. Trouens, as ‘n paar getuies tot in die fynste besonderhede dieselfde getuig, vermoed die hof dikwels dat hulle juis nie die waarheid praat nie, maar vooraf ooreengekom het oor hul storie. Dit beteken dat kleiner verskille juis betroubaarheid bevestig!

Die verskille tussen die Evangelies raak nêrens die hart van die saak, die inhoud van ons geloof nie. Dit gaan oor onbelangri­ke rand­ge­gewens. Dit getuig eerder van mense wat elkeen self hul eie verhaal vertel het en nie vooraf afgespreek het omdat hulle ‘n storie wou opmaak wat sou klop nie. Trouens, as ‘n mens terugkyk na som­mige van hierdie verskille, is dit eerder die groot ooreenkoms wat opval. Kyk weer na die belydenis dat Jesus die Messias is en na die instellingswoorde van die nagmaal. Al vier het presies dieself­de gedagtes, met net kleiner woordverskille.

Wanneer sou verskille ons geloof aangetas het en ons onseker gelaat het? As die een Evangelie gelui het dat Jesus aan die kruis vir ons sonde gesterf het, maar die ander een het gelui dat Hy nie aan die kruis vir ons sonde gesterf het nie. As die een Evan­gelie gesê het dat Hy uit die dood opgestaan het, maar die ander Evangelie het gesê dat Hy nie uit die dood opgestaan het nie. Hierdie soort verskille sou inderdaad die hart van ons geloof aangetas het.

 

Skrywer: Prof Adrio König

Die Groot Geloofswoordeboek: Skepping; Skepping uit niks; Adam en Eva; Evolusie

Skepping • Skepping uit niks • Adam en Eva • Evolusie

Baie Christene is oortuig dat hulle eenvoudig moet kies tussen skepping of evolusie. As hulle getrou wil wees aan die Bybel, aanvaar hulle dat God alles in ses dae uit niks gemaak het, en verwerp evo­lusie. Dit is egter ‘n oorvereenvoudiging van die probleem. Ons sal eers duidelikheid moet kry oor wat ons met skepping bedoel, en wat met evolusie.

Vorme van evolusie

Evolusie gaan oor die wyse waarop die werklikheid tot stand ge­kom en ontwikkel het. Daar is eintlik drie groot terreine: die ont­staan van die werklikheid, die ont­staan van lewe, en die ontwikkeling van lewe van eenvoudiger na in­gewikkelder vorme. Die teorie van Charles Darwin raak net die derde saak, die ontwikkeling van een­voudige na ingewikkelde vorme van lewe. Oor hierdie saak is daar meer as een teorie. Darwin aanvaar dat lewe ontwikkel deur klein, willekeurige veranderings in ‘n spesie wat die spesie in staat stel om beter aan te pas by die om­ge­wing – “the survival of the fittest”. Lamarck het gemeen die veranderings is sinvolle reaksies op die omgewing, soos ‘n ka­meelperd waarvan die nek geleidelik langer geword het om die hoë boomblare by te kom. Hoyle aanvaar dat die ontwikkelings sprongsgewys plaasvind (die Saltasieteorie). Daar is skynbaar sterk getuienis dat ‘n spesie baie lank onveranderd voortbestaan en dan skielik dramaties verander.

 

Reaksies van Christene

Christene gaan op drie verskillende maniere met hierdie teorieë om. Daar is die kreasioniste (*Kreasionisme) wat in beginsel enige vorm van evolusie verwerp behalwe kleiner ont­wikkelings bin­ne ‘n spesie. Hulle sal aanvaar dat perde ge­leidelik groter kon ge­word het, of die kameelperd se nek langer, maar nie dat een spesie uit ‘n ander kon ontwikkel het nie. God het die ver­skil­lende soorte lewe ge­skep, en daar is geen oor­gange van een spesie na ‘n ander moontlik nie. Daar is ook pro­gressiewe krea­sioniste wat net die ingryping van God op bepaalde be­slis­sende punte aanvaar soos die skepping van lewe en die skep­ping van die siel, en verder oop is vir teorieë oor hoe lewe ontwikkel het van eenvoudige na saamgestelde vorme.

Maar daar is ook Christene wat aanvaar dat enige evolusie­teorie geldig kan wees solank dit nie lui dat God nie by die proses betrokke was nie. Hulle meen dat natuurwetenskaplike teorieë nie ‘n uitspraak kan maak oor God se betrokkenheid nie om­dat hulle met waarnemings en gevolgtrekkings en met ek­spe­rimente werk, en die betrokkenheid van God by die skep­ping nie waargeneem of eksperimenteel as geldig of ongeldig uitge­maak kan word nie.

 

Hoe het God geskep?

Terwyl daar dus onder Christene ook verskillende sienings oor evolusie is, is dit goed om ‘n oom­blik te vra presies wat ons onder skepping verstaan. Daar is ‘n oorvereenvoudigde siening, en dit is dat God in ses dae net deur bevele (“deur die woord”) alles uit niks geskep het. Dit is oor­vereenvoudig omdat daar verskillende voorstellings in die Bybel oor die skeppingswerk van God is. Men­se maak die fout om net aan Genesis 1 te dink, en ook dan nog selfs nie mooi te lees wat regtig alles daarin staan nie. Kom ons kyk ‘n oomblik in meer besonderhede na Genesis 1, en daarna ook na ander skeppingsverhale in die Bybel.

 

Genesis 1 – Skepping uit niks?

Daar staan byvoorbeeld nie dat God alles uit niks geskep het nie. Dit staan ook nêrens in die Bybel nie. Die Hebreeuse woord vir “skep” (bara) beteken nie skepping uit niks nie (vgl Jes 43:7 waar dit van die Israeliete lui dat elkeen deur die Here geskep is – tog nie uit niks nie), en die een teks wat gewoonlik gebruik word vir skepping uit niks sê nie dat God alles uit niks geskep het nie. Dit sê net dat Hy die sigbare dinge uit onsigbare dinge geskep het (Heb 11:3). Onsigbare dinge is nie niks nie.

 

Skepping net deur ‘n bevel?

Verder staan daar nie in Genesis 1 dat God alles net deur die woord (‘n bevel) geskep het nie. Hy beveel nie dat daar plante moet wees soos Hy beveel het dat daar lig moet wees nie. Hy beveel die aarde om plante voort te bring, en dan doen die aarde dit (1:11-12). Dis nie meer skepping net deur die woord nie. Hy sê nie net en dan is die ding daar soos in die geval van lig nie. Dis ‘n bevel aan iets om iets anders voort te bring. Later beveel Hy weer die aarde om diere voort te bring, maar dan maak Hy hulle tog self (1:24-25). Dis ‘n derde vorm van skepping deur ‘n bevel. Een keer beveel Hy net en die lig is daar, die volgende keer beveel Hy die aarde om plante voort te bring en die aarde doen dit, en die derde keer beveel Hy die aarde om diere voort te bring, maar dan doen Hy dit self. Genesis 1 het ‘n baie ingewikkelder en interessanter struktuur as wat ons so maklik raaksien.

Genesis 1 vertoon ook telkens ‘n dubbelheid in die skep­pings­werk van God. Ons lees dat Hy beveel dat daar ligte moet wees, maar ook dat Hy die ligte maak (1:14-16). Dieselfde gebeur by die skepping van die “gewelf” (1:6-7). Dit is natuurlik heeltemal anders as by die skepping van lig, waar Hy net beveel en nie daarna ook nog iets doen nie.

 

Skepping deur skeiding

Verder is daar ook ‘n interessante beskermingsverhaal in Ge­nesis 1 opgeneem. Ons kry telkens die woord “skei” (1:4, 6, 7, 14, 18, verder ook in v 9 geïmpliseer) en dis belangrik om op te let wat van wat geskei word. Die duisternis word afgeskei van die lig, die waters bo die gewelf word afgeskei van die waters onder die gewelf, die waters op aarde word in die vorm van die see afgeskei van die land (v 9), en die nag word afgeskei van die dag. Wat is hier aan die gang?

Uit die res van die Bybel weet ons dat die donker of duisternis, die water daarbo, en die *see negatief beleef word en gevaarlik is. Die lig, die dag en die land is positief en veilig. Dit beteken dat ons alreeds in die skeppingsverhaal lees dat God sy skepping teen gevare beskerm. Dit beteken ook dat daar van die begin af bedreigings vir die skepping en in besonder vir die mens is. Immers, ons lees el­ders van die *chaosmagte wat alreeds by die skepping deur God verslaan is.

Genesis 1 is ‘n merkwaardig ryk hoofstuk!

 

Ander skeppingsverhale

Ons kan verder gaan en Genesis 1 en 2 met mekaar vergelyk. Die hele patroon en ook die volgorde in die skeppingswerk van God is heeltemal verskillend. In Genesis 1 word man en vrou saam ge­skep as die laaste skeppingswerk, maar in Genesis 2 maak God die man aan die begin, en die vrou aan die einde. Die struktuur van ses agtereenvolgende dae kom glad nie in Genesis 2 voor nie. Hier is ook geen voorbeeld van skepping deur die woord (‘n bevel) nie. Hier is eenvoudig ‘n ander voorstelling van God se skeppingswerk as in Genesis 1. En as ons na die ander groot weer­gawes van God se skeppingswerk kyk, soos Psalm 104, kom ons tot dieselfde ge­volgtrekking: daar is nie net een manier om die skeppingswerk van God voor te stel nie. Die verskillende skrywers het dit op ver­skillende maniere gedoen.

Dit hoef niemand te ontstel nie. Nie een van hulle het ‘n nou­keurige voorstelling probeer gee van presies hoe alles gebeur het nie. Elkeen het ‘n boodskap gebring wat betekenis gehad het in die bepaalde situasie waarin die volk op daardie stadium was. Dink maar net aan Job 38 waar die hele voorstelling die grootheid van God beklemtoon om vir Job te sê dat hy ‘n bietjie nederiger moet wees.

 

Son en maan

In hierdie sin het Genesis 1 self besondere boodskappe. Dit er­ken glad nie die goddelikheid van twee belangrike Babilonie­se go­de “son” en “maan” nie, maar noem hulle sommer twee “lig­­gies” waar­sonder God aanvanklik maklik kon klaarkom selfs na­dat die plante geskep is, wat tog duidelik sonlig nodig ge­had het. God voorsien self die lig, en maak eers later die “twee ligte” en dra die funksie om lig te gee dan aan hulle oor. Dit is ‘n ver­nederende manier om oor twee uiters belangrike Babiloniese gode te praat. Die skrywer wil eintlik daarmee sê dat hulle nie gode is nie, maar ‘n deel van God se skepping wat Hy gebruik soos Hy wil. As hierdie hoofstuk tydens die ballingskap sy fi­nale vorm gekry het, kan ‘n mens aanvaar dit is bedoel as ‘n be­moedigingsboodskap toe die volk in Babilon in ballingskap was: die gode van Babel is nie regtig gode nie.

 

Die ouderdom van die aarde/skepping

Omdat daar verskil­lende voorstellings oor God se skeppings­­werk is, is dit nie duide­lik presies hoe alles geskep is nie. Daar­mee saam moet ons onthou dat natuurwetenskaplikes met waar­nemings en eksperimente werk. Dink maar aan die pro­bleem wat sommige Chris­tene aan hierdie wetenskaplikes opdring as hulle kategories beweer dat die Bybel leer dat die aarde net ‘n paar duisend jaar oud kan wees (miskien so 6 000 of 7 000) terwyl natuurwetenskaplikes met biljoene jare werk en een­vou­dige waarnemings dit bevestig. Dink maar net aan sterre wat derduisende ligjare van ons af is. Hoe is dit moontlik dat hulle lig al tot by ons skyn as hulle maar net 6 000 of 7 000 jaar gelede geskape is? Kreasioniste (die Christene wat oortuig is alles is omtrent 6 000 jaar gelede geskep) maak hulleself onge­loof­waardig met allerlei teorieë hieroor, byvoorbeeld dat God hierdie sterre ‘n paar duisend jaar gelede so geskep het dat hulle lig toe al ver op pad was en ons al amper bereik het.

 

‘n Veranderde wêreldbeeld

Miskien moet Christene eerlik erken dat ons nie uit die Bybel presies weet wanneer en hoe alles ontstaan het nie. En miskien moet ons ook erken dat die skrywers van die Bybel ‘n ander *wêreld­beeld as ons gehad het. En hier moet ons nie te gou halt roep nie. Hulle het vas geglo dat die blou lug daarbo ‘n harde koe­pel is met vensters in waardeur die reën val. Die sterre is klein liggies wat in hierdie koepel vas is. Die aarde staan op pi­la­re of fondamente wat diep ingeplant is in die water onder die aarde. In hierdie watermassa is die doderyk waarheen die dooies gaan. Ons weet vandag dat dit alles baie anders lyk en werk. Maar dit het geen verskil aan ons geloof gemaak nie. In die Middel­eeue het die kerk wel gemeen hierdie beeld van die heelal is on­ver­anderlik, en hulle het natuurwetenskaplikes vervolg wat deur waarnemings en eksperimente ander insigte gekry het, by­voorbeeld dat die aarde rond is en dat die aarde om die son draai, en nie die son om die aarde nie. Later moes die kerk maar net sy kop in skaamte laat sak.

 

Adam en Eva

Vandag staan ons voor die uitdaging om nie dieselfde fout te herhaal en weer later in skaamte te erken ons was verkeerd nie. Deel van hierdie ou wêreldbeeld was Adam en Eva. As dit deel van die wêreldbeeld van die Bybelskrywers was dat die aarde plat is en op pilare in die oseaan staan, was dit ook deel van hulle wêreldbeeld dat die eerste twee mense omtrent 6 000 jaar gelede geskep is toe die heelal en die aarde geskep is, dat hulle name Adam en Eva was, en dat alle mense van hulle afstam.

Ons kan nie hierdie wêreldbeeld opsny en sekere dele aanvaar en ander nie meer nie. Die bestaan van Adam en Eva as die eerste twee mense wat 6 000 jaar gelede geskape is, is onafskeidelik deel van hierdie Ou-Testamentiese wêreldbeeld. As ‘n mens ‘n hondjie se stert wil afkap, is dit nie beter om dit stukkie vir stukkie te doen nie, dis eintlik erger. Ons moet die moed bymekaarskraap om te erken dat die mensdom baie ouer as 6 000 jaar moet wees en dat almal nie noodwendig van een mensepaar afstam nie, al sou dit ook so kon wees.

Dit plaas ons voor ernstige vrae, maar dit het die kerk in vroeër eeue ook voor ernstige vrae geplaas toe hulle moes erken dat die duidelike uitsprake in die Bybel van fondamente en pilare en ‘n koepel en vensters nie letterlik waar kan wees nie, maar wel pragti­ge simboliese waarhede kan bevat. Die pilare of fondamente is die simbool van vastheid en sekerheid, en die vensters in die koepel die oortuiging dat die Here sy hand oor sy skepping hou en reën kan gee of terughou. Die aarde as die middelpunt met die son wat om die aarde draai, het die simboliese betekenis dat dit vir God om die aarde en die mense gaan, dat ons vir Hom belangrik is. Dit sien ons nog duideliker in Jesus, sy groot gawe aan ons.

Al moet ons aanvaar dat Adam en Eva nie regtig 6 000 jaar gelede as die eerste mense bestaan het nie, kan ons nog altyd hulle simboliese waarde behou dat alle mense onder die oordeel van God staan en net deur Christus gered kan word.

Ons weet wel een ding: God, dit is Israel se God, is die Skepper van alles. Ons kan die teorieë oor hoe dit gebeur het aan die na­tuurwetenskaplikes oorlaat, solank hulle nie hul eie grense oor­skry en ons probeer oortuig dat die dinge sommer vanself ont­staan en ontwikkel het nie.

 

Alles kon nie vanself ontstaan het nie

Daar is oor­genoeg rede om te aanvaar dat daar minstens ‘n vorm van intelligensie by die ontstaan en ontwikkeling van alles betrokke moes ge­wees het (Intelligent design). Omstandighede moes so de­likaat presies wees soos wat dit in werklikheid was om lewe te laat ontstaan dat die moontlik­heid van toeval uitgesluit kan word. Dit geld ook van die omstandighede vir die voortbestaan van lewe op aarde. Verder kan die oog nie geleidelik ontwikkel tot dit op ‘n goeie dag kan sien nie, en ook nie die vlerk nie. Darwin se eie teorie van die oorlewing van die bes aangepaste vorme van ver­andering bete­ken dat as die oog nie dadelik kon sien of die vlerk dadelik sou kon vlieg nie, dit ‘n verandering was wat sou uitsterf.

Maar nou beweeg ons op die vlak van die natuurwetenskap­pe. Dis onnodig vir gewone Christene. Laat die voorstanders van die verskillende teorieë mekaar maar krities begelei totdat daar meer duidelikheid kom oor hoe die dinge ontstaan en ontwikkel het. Intussen kan gelowiges vashou aan die boodskap van die By­bel dat God alles geskape het, al sê die Bybel nie regtig hoe nie. Na­tuur­wetenskaplikes kan dit dalk eendag vir ons duideliker sê as van­dag.

 

Skrywer: Prof Adrio König

Boerdery in die Ou Testament (2) – Coen Slabber

Saaiboerdery

Kain was ‘n saaiboer (Genesis 4:2). Argeoloë het bevind dat graanboerdery reeds 6800 vC in die Nabye-Ooste beoefen is. Ons lees: Isak het in daardie gebied gesaai, en daardie jaar het die saad honderdvoudig geskiet (Genesis 26:12). Die Egiptenare was bekend as mense wat die grond kon bewerk. Hulle het uitgebreide landery langs die Nyl-rivier bewerk. Josef het waarskynlik baie by hulle oor saaiboerdery geleer.

Ons weet uit Josua en Kaleb se verslag nadat hulle Kanaän verken het, dat dit ‘n vrugbare land was (Numeri 13:27). Die psalmis besing dan ook die vrugbaarheid van die land: U sorg vir die land en gee oorvloed, U maak dit baie vrugbaar. Die groot riviere is vol water, U laat die koring welig staan … U laat alles welig groei (Psalm 65:10 – 11).

Daar was ‘n paar interessante reëls oor saaiboerdery:

(1)    Jy mag nie ‘n ander gewas in jou wingerd plant nie. As jy dit doen, sal die opbrengs van die gewas, sowel as die druiweoes die tempel toekom (Deuteronomium 22:9).

(2)    Wanneer jy in jou buurman se koringland ingaan, mag jy are pluk met jou hand, maar jy mag nie ‘n sekel in sy koringland gebruik nie (Deuteronomium 23:24 – 25).

(3)    Wanneer julle julle lande afoes, moet julle nie die wenakkers afoes nie en ook nie die are wat bly lê, agterna optel nie. Julle moet ook nie die wingerde ‘n twee keer oes of die korrels wat val, optel nie. Laat dit alles bly vir die armes en die vreemdelinge (Levitikus 19:9 – 10).

Ons gaan veral aandag aan drie aspekte gee:

1.       Watter gewasse is gesaai?

2.       Die voorbereiding van die lande.

3.       Oestyd.

 

Watter gewasse is gesaai?

(1)    Vlas. Ons lees dat Ragab die verspieders in Jerigo  weggesteek het tussen die vlasstoppels (Josua 2:6). Vlas is gebruik as vesel vir toue en klere. Die sade is vir diere gevoer.

(2)    Gars. Gideon het ‘n droom gehad waarin ‘n ronde garsbrood die laer ingerol het (Rigters 7:13). Aanvanklik was gars die hoofbestanddeel van brood. Later word dit die kos van die armes. Gars kon op armer grond gesaai word en het minder water as koring nodig gehad.

(3)    Koring.  Toe Dawid vir Absalom gevlug het, het Sobi en Makir vir hom ‘n slaapplek regemaak. In hierdie slaapplek was daar  koring, gars, meel, gebraaide koring, boontjies en lensies (2 Samuel 17:28). Koring en gars was deel van die betaling wat Salomo aan koning Hiram moes betaal vir die arbeiders wat hy beskikbaar gestel het om die tempel te bou.

(4)    Boontjies (Esegiël 4:9).

(5)    Lensies (Esegiël 4:9).

(6)    Sorghum (Esegiël 4:9).

(7)    Spelt (Esegiël 4:9). Dit is ‘n soort haweragtige duiskoring (HAT).

(8)    Prei, knoffel, uie, dille, kruisement, komyn en koljander is as smaakmiddels gebruik.

 

Die voorbereiding van die lande.

Die plase was meestal klein en is deur die boer en sy familie bewerk. Daar was natuurlik ook ryk boere wat baie grond besit het en arbeiders moes huur om die werk te doen. Boas en Job is voorbeelde van groot boere. Soms is besproeiing gebruik. In sekere bergagtige dele is terasse teen die heuwels gemaak. [Dit is meestal vir wingerde of olyfboorde gebruik.]

Die lande is voorberei deur eers die bosse en onkruid uit te trek (Josua 17:18). In die herfs, na die eerste reëns, is vore met ‘n houtploeg gemaak. Die ploeg was reeds aan Moses bekend: Jy mag nie ‘n bees en ‘n donkie saam voor ‘n ploeg inspan nie (Deuteronomium 22:10). In Job 1:14 lees ons: Die osse was aan die ploeg en die donkies het langsaan gewei. Die ploeg was ‘n regop J-vormige stuk hout wat deur die boer regop gehou is. Hierdie ploeg het ongeveer 10 – 13 cm diep in die grond gegaan. In die tyd van Saul lees ons dat yster gebruik is vir ploeë: Daarom moes elke Israeliet na die Filistyne toe gaan om sy ploegskaar of skoffelpik of byl of ander gereedskap te laat slyp (1 Samuel 13:20).

Osse is gebruik om die ploeg te trek. Soms is donkies gebruik, maar onder sekere voorwaardes: Jy mag nie ‘n bees en ‘n donkie saam voor ‘n ploeg inspan nie (Deuteronomium 22:10). Die kluite is met ‘n skoffelpik of met die stok wat die drywer gebruik het om die osse mee aan te jaag, stukkend geslaan. Die oppervlak is gelyk gemaak deur ‘n eenvoudige eg te gebruik. Soms is  ‘n doringtak gebruik.

Die saad is met die hand gesaai en daarna liggies met grond bedek. Hiervoor is ‘n eg gebruik. Soms is die saad deur die vee ingetrap.

Kompos is selde gebruik. Die Misjna maak wel melding van houtas, blare en die bloed van diere as ‘n vorm van kompos. In die gelykenis van die onvrugbare vyeboom lees ons dat die tuinier by die eienaar pleit: Ek sal die grond rondom hom omspit en bemes. Wat wel die lande beskerm het, was dat dit elke sewe jaar braak moes lê: Ses jaar kan julle die lande saai en die wingerde snoei en die opbrengs oes, maar die sewende jaar moet die hele land ‘n rustyd hê, ‘n sabbatsjaar tot eer van die Here (Levitikus 25:3 – 4).

 

Oestyd

Die oestyd het gewoonlik sewe weke geduur. Verskeie metodes is gebruik: sommige het die hele plant met wortels uitgetrek; ander het die plante met ‘n skoffelpik uitgegrawe; die meeste het die koring met ‘n sekel afgesny. Voor yster algemeen beskikbaar was, was die sekel van hout gemaak met skerp klippunte aan die snykant. Hierdie afgesnyde koring is in gerwe saamgebind en na die dorsvloer gedra. Gars is eerste geoes en koring laaste.

Ons is gewoond aan silo’s vol graan, maar hier praat ons van klein hoeveelhede: Rut het tot die aand toe are opgetel in die land. En toe sy uitslaan wat sy opgetel het, was dit ongeveer dertien kilogram (Rut 2:17).

Die dorsvloer is gewoonlik op ‘n hoogte aangelê sodat die wind maklik die kaf kon wegwaai. Dit was ‘n harde gelyk oppervlak. Die gerwe is op die vloer uitgegooi en deur osse wat ‘n houtslee getrek het, uitgetrap. Later lees ons van swaarder instrumente wat gebruik word om die gerwe uit te trap. Jesaja verwys na wawiele (28:27) en ‘n skerp dorsslee, ‘n nuwe met baie tande (41:15). Die uitwanning was ‘n tydsame proses. ‘n Graaf of gaffel is gebruik om die materiaal in die lug te gooi. Omdat die kaf baie lig was, het dit weggewaai terwyl die graan op die dorsvloer agtergebly het. Die kaf is of verbrand of vir voer gebruik.

Die koring is gewoonlik in putte wat goed bedek is gestoor, alhoewel daar reeds in Deuteronomium 28:8 na graanskure verwys word.

Volgende keer gaan ons kyk na vrugteboerdery

 

Skrywer: Dr. Coen Slabber