Die Groot Geloofswoordeboek: Sinoptiese evangelies

Sinoptiese Evangelies

Matteus, Markus en Lukas word die Sinoptiese Evangelies ge­noem. Die woord “sinopties” is afgelei van ‘n Griekse woord wat “saam­kyk” beteken. Deur van die Sinoptiese Evangelies (ook Si­nop­tici genoem) te praat bedoel ons dat hulle saam na Jesus kyk, dat hulle ongeveer dieselfde oor Jesus skryf. Dit staan dan teen­oor Johannes wat ander dinge beklemtoon. Johannes gee baie lang gesprekke weer tussen Jesus en die “Jode” (Joodse leiers). Die Si­nop­tici het nie sulke gesprekke nie, maar eerder meer ge­skie­de­nis­se van wat Jesus gedoen het, baie meer wonderwerke, en veral meer duiweluitdrywings. Die Sinoptici noem net een besoek van Jesus aan Jerusalem, die een aan die einde toe Jesus daar gevang en gekruisig is, terwyl Johannes drie besoeke aan Jerusalem vermeld (2:13 ev; 5:1 ev; 7:10 ev). Dit beteken dat Jesus volgens Johannes die grootste deel van sy bediening in Jerusalem werk, terwyl Hy volgens die Sinoptici feitlik sy hele bediening in Galilea is.

In die opstandingsverhale kry ons nog ‘n goeie voorbeeld van die verskille. Die verhale van die Sinoptici stem in ‘n groot ma­te oor­een terwyl Johannes heeltemal sy eie verhaal oor die op­stan­ding het. Die Sinoptici het dus “saam gekyk” na die lewe van Jesus. Dit beteken nie dat hulle alles presies dieselfde oor Jesus skryf nie, maar dat daar groot ooreenstemming tussen hulle is terwyl Johannes meer sy eie pad loop.

Oor die probleme wat die verskille in die Evangelies na vore bring, kyk by *Sinoptiese probleem.

Vandag word taamlik algemeen aanvaar dat Markus eer­ste ge­skryf is, en Matteus en Lukas sy Evangelie gebruik het toe hulle hulle Evangelies geskryf het. Lukas skryf ook uitdruklik dat hy van bron­ne gebruik gemaak het (1:1-4), en daar is inderdaad groot oor­een­stemmings, soms selfs woordeliks, tussen Lukas, Matteus en Mar­kus. Hulle het waarskynlik ook ‘n ander bron gebruik, die so­­ge­naamde Q-bron, wat net ‘n lys uitsprake van Jesus bevat. Mat­teus was waarskynlik van hierdie bron afhanklik vir sy weer­gawe van die Bergrede (5-7). Maar dan is dit ook interessant om te kyk na elkeen se “eiegoed”, soos dit genoem word; dit wil sê die dinge wat nét Matteus het, en wat nét Lukas het.

Lukas het byvoorbeeld ‘n aantal verhale oor vrouens wat die ander twee nie het nie:

•             die engel wat aan Maria verskyn (1:26 ev)

•             Maria se besoek aan Elizabet (1:39-45) en haar loflied (1:46-56)

•             die opwekking van die weduwee van Naïn se seun (7:11 ev)

•             die straatvrou wat agter by Jesus se voete staan en huil (7:36 ev)

•             vrouens wat vir Jesus gesorg het (8:1-3)

•             Jesus se besoek by Marta en Maria (10:38-42)

•             die vrou wat uitroep oor die bevoorregte vrou (11:27-28)

•             die gebreklike vrou (13:10 ev)

•             die gelykenis van die vrou en die verlore geldstuk (15:8-10)

•             die gelykenis van die weduwee en die regter (18:1-8)

•             Die vrouens wat saam loop en huil terwyl Jesus sy kruis dra (23:27-29)

Dit is regtig ‘n indrukwekkende lys. Dit is verreweg die groot­ste deel van die “eiegoed” van Lukas, waaruit ‘n mens kan aflei dat hy besondere belangstelling gehad het in die vrou­ens in Jesus se bediening. Waarom? Daar is mense wat oortuig is dat hy aan vrouens ‘n besondere plek wou gee en veral wou aantoon dat Jesus vrouens ‘n bepaalde plek en regte gegee het wat hulle nie in die Ou Testament en in die Joodse samelewing gehad het nie. (*Fe­mi­nisme)

Daar word taamlik algemeen aanvaar dat hierdie drie Evan­ge­lies in die laat sestigerjare van die eerste eeu geskryf is, dus meer as 30 jaar na die opstanding van Jesus. Johannes is dalk nog baie later geskryf, dalk eers teen die einde van die eerste eeu.

Skrywer: Prof Adrio König

Die Doop van Kinders – Jan van der Watt

Kotie vra:

Ek wil graag uitklaring kry van die volgende asseblief:

1. Deur te doop word ons deel van God se genadeverbond. Wat as ‘n persoon/kind/babatjie doodgaan voor hy/sy gedoop word, gaan die persoon dan outomaties hel toe?

2. As gelowige ouers hulle kinders laat doop, word dit dan outomaties aanvaar dat indien die kind/ers op ‘n baie jong ouderdom sterf, gaan die kind/ers outomaties hemel toe omrede die ouers gelowig is?

3. As ongelowige ouers hulle kinders laat doop, en die kind/ers gaan op ‘n vroeë ouderdom dood, gaan die kind/ers dan hel toe omdat die ouers nie gelowig is nie?

Antwoord:

Prof Jan van der Watt antwoord:

Daar is heelwat inligting oor die doop op bybelkennis.co.za. Wat hier gesê word is bloot aanvullend. Al drie die vrae het basies te doen met die funksie van die doop – moet iemand gedoop word om gered te word. Die Roomse en Ortodokse kerke verleen baie gewig aan die doop en sê dat die doop ook reddende krag besit. Die Protestantse kerke ontken egter dat die doop reddende krag besit. Die doop is bloot die teken van ‘n situasie wat reeds daar is – byvoorbeeld dat iemand aan God behoort. Dit doop veroorsaak nie dat ons kinders van God word nie, maar is ‘n teken daarvan, nes die trouring nie die huwelik veroorsaak nie, maar ‘n teken daarvan is.

In die lig hiervan inligting oor die drie vrae:

Wat die eerste vraag betref – nee, die baba gaan nie outomaties hel toe omdat hy of sy nie gedoop is nie. (Die Roomse kerk doen wel hul bes om sulke babas te doop – hulle het selfs ‘n gebruik om die baba in die baarmoeder te doop as hulle dink dat daar gevaar is dat die baba by geboorte mag sterf. Dit hang natuurlik daarmee saam dat hulle glo die doop het reddende krag).

Wat vraag 2 betref: volgens 1 Kor 7 lyk dit tog of die baba deur die geloof van die ouer geheilig word. Met ander woord, as jy deel is van God se familie (kind van God is) en jou baba word gebore, sien God die baba as deel van sy familie. Hy vat nie die baba en gooi die baba in die bos buite die familiehuis sodat die baba daar moet groot word nie. Nee, die baba moet binne die gesin van God grootgemaak word. As die persoon later, as hy of sy groter is, besluit om nie in die huis te bly nie en soos die verlore seun (Luk 15) wegloop is dit ‘n ander saak. Uit hierdie redenasie sou mens kon aflei dat die baba nie verlore gaan nie.

Wat die derde vraag betref: Die doop is vir gelowige ouers, nie ongelowige ouers nie. Dit gaan oor ‘n ooreenkoms wat tussen die ouers en God gemaak word en as die ouers nie dink God bestaan nie (nie in Hom glo nie) hoe kan hulle in ‘n verhouding met Hom staan. Konsekwent geredeneer lyk dit dus of die doop deur ongelowige ouers nie geldig is nie, maar mens moet onthou, die genade van God is baie groter as wat ons ooit kan dink.

Skrywer: Prof Jan van der Watt

Die Bybelse Nagmaal – Jan van der Watt

Elize vra:

Gegroet in die mooi Naam van Jesus! Kan u my dalk help? Ek is op soek na meer inligting oor die Nagmaal. Bybel se Nagmaal, hoe hulle dit in die dae van Jesus gevier het en die kossoorte wat hulle geëet het. Ons selgroep wil graag so ‘n Nagmaal reël en sal dit baie waardeer as u vir ons meer inligting kan gee.

Antwoord:

Prof Jan van der Watt antwoord:

Elize se vraag gaan oor die manier waarop die nagmaal gevier is. Dit lyk of die Christene aanvanklik gereeld saamgekom en saam geëet het (Daar is aanduidings dat dit weeliks gevier is (Hand 20:7, 11; 1 Kor 16:2 of selfs daagliks Hand 2:46-47). By die geleenthede het hulle dan ook aan Jesus teruggedink (lees 1 Kor 10-11, veral hf. 11 in die verband). Dit sou ons die aanvanklike nagmaal kon noem. Daar was ook liefdesmaaltye wat in die vroeë kerk ontwikkel het, waar hulle die arm mense saam met hulle laat eet het sodat hulle ook iets kry om te eet – dit was ‘n tipe barmhartigheidsdiens.

Wat en hoe het hulle geëet? Navorsers sê dat die laaste maaltyd baie soos die Grieks-Romeinse dinees van daardie tyd geëet is. Die eters het op banke wat teen die muur van die kamer gestaan het, gelê. Hulle het waarskynlik skuins op hulle linkerarms gelê en met hulle regterhande geëet. Daarom kon Petrus vir die geliefde dissipel wink om vir Jesus iets te vra. Hy het nader aan Jesus gelê (Joh 13:22-25). Die kos is dan op klein tafeltjies naby die banke bedien.

Die maaltyd het na sononder begin met liedere en gebede wat dit ‘n egte fees gemaak het – sien Eks 12-13 vir die instelling van die fees (sien ook Lev 23:4-8). Die kern van die gebede was die gebed van die pa van die huis en die opsê van die Hallel (Ps 113-118 – sien Mk 14:26

Wat die kos betref:  brood is gebreek en wyn gedrink. Brood was die basiese komponent van feitlik elke maaltyd en was op verskillende maniere gebruik. Gedurende die paasfees is ongesuurde brood gebruik om terug te dink aan die spoed waarmee daar uit Egipte getrek is. Afgesien van die feit dat dit kos was, was dit as lepel gebruik om die sous uit die bakke te skep. Dit was ook as servette gebruik om die sous van jou hande af te vee. Die ‘servet-brood’ is dan op die vloer gegooi (dit is die krummels wat die armes en die honde dan geëet het). Dit is dus ‘n baie goeie teken vir die nagmaal, want maaltye is nie eintlik sonder brood gehou nie. Hulle moes ook iets hê om te drink. Wyn was ook ‘n belangrike deel van die destydse meer formele maaltye. Hulle het die wyn met water verdun (gewoonlik 1 deel wyn met 3 dele water).

Volgens die eerste drie evangelies was dit die paasmaaltyd – die feesmaaltyd wat die Jode elke jaar geëet het om die uittog uit Egipte te vier. Die hoofdis was die paaslam wat geslag en by die feesmaaltyd geëet is. Dit is gebraai – dit was verbied om dit te kook. Daarby is sous van bitter kruie bedien om die swaarkry in Egipte te herdenk (Joh 13:26), asook natuurlik die ongesuurde brode.

As die familie almal bymekaar was, is die eerste kelk wyn geskink. Die familiehoof het dan die seën gevra en ook die kelk wyn geseën. Dan is die bitter kruie neergesit en met of sonder die sous geëet. Die ongesuurde brood was volgende gevolg deur die lamsvleis wat voor die hoof van die huis neergesit is. Die tweede ronde wyn is dan geskink. Die ouste seun vra dan aan die hoof van die huis wat die betekenis van die maaltyd is. Die Egipte verhaal is dan vertel waarna Ps 113-114 gesing is. Daarna is die vleis gesny en geëet. Daarna is weer (verskeie male) wyn geskink en Ps 115-118 gesing.

Skrywer: Prof Jan van der Watt

Die Vulgaat – Coen Slabber

[Hierdie artikel volg op die artikel van die Septuagint. Die twee artikels behoort eintlik saam gelees te word.]

Met verloop van tyd word Latyn belangriker en verplaas Grieks as die algemene spreektaal. Reeds in die tyd van Jesus Christus was Latyn die dominante taal in die westelike dele van die Romeinse Ryk – dele soos Gallië en Noord-Afrika. Die noodsaaklikheid van ‘n Latynse vertaling van die Ou Testament word dringend.

Verskillende Latynse vertalings van die Ou Testament word gemaak. In 160 n.C. gebruik Tertullianus  waarskynlik ‘n Latynse teks. Voor sy dood in 258 n.C. gebruik Siprianus ook ‘n Latynse teks. Hierdie ou Latynse tekste was vertalings van die Septuagint. (Op die webblad is daar ‘n artikel oor die Septuagint.) Ongelukkig is geen van hierdie ou Latynse manuskripte bewaar nie – slegs fragmente is beskikbaar.

In die derde eeu n.C. verplaas Latyn Grieks as onderrigtaal in die Romeinse Ryk. Die kerk besef dat ‘n uniforme, betroubare teks in Latyn nou dringend noodsaaklik is. Pous Damasus I gee in 382 opdrag aan Hieronimus om die Ou Testament te vertaal. Hieronimus was ‘n student van die Latynse, Griekse en Hebreeuse tale. Hieronimus het begin deur eers die vier evangelies in Latyn te vertaal. Hy voltooi hierdie taak in 384 – die jaar waarin Pous Damasus I oorlede is.

Hieronimus begin deur die Septuagint as sy grondteks vir sy vertaling te gebruik. Hy besef egter gou dat dit beter sou wees om eerder die Hebreeuse teks te gebruik. Hierdie teks was nog in Palestina as grondteks gebruik. Tussen 390 en 405 vertaal hy die Ou Testament in Latyn. Hierdie vertaling staan bekend as die Vulgaat. [Dit is afgelei van die Latynse woord vulgare wat verkrygbaar maak beteken.]

Nou het die kerk ‘n probleem: Hieronimus beklemtoon die belang van die Hebreeuse Ou Testament – 39 boeke; die Septuagint het ‘n hele aantal boeke wat nie deel van die Hebreeuse Ou Testament was nie, ingesluit. By die Sinode van Trente aanvaar die Rooms-Katolieke Kerk hierdie boeke wat nie deel van die Hebreeuse Ou Testament was nie as gesagvol. Hulle verduidelik dit deur twee woorde:

(a)   Proto-kanoniek. [Proto is afgelei van die Griekse protos wat eerste beteken.] Hierdie boeke is eerste as gesagvol aanvaar. Hierdie is die 39 boeke wat ons in die Hebreeuse Ou Testament kry.

(b)   Deutero-kanoniek. [Deutero is afgelei van die Griekse deuteros wat tweede beteken.] Hierdie ekstra boeke is dus dié boeke wat tweede as gesagvol aanvaar is.

Vir die Rooms-Katolieke Kerk beteken dit nie dat die een meer gesagvol as die ander is nie – die kerk het net op ‘n latere stadium die deutero-kanonieke boeke aanvaar as gesagvol.

Vir eeue was die Vulgaat die Bybel van die kerk.

Skrywer: Dr Coen Slabber