Die Groot Geloofswoordeboek: Historiese Jesus

Uit die Duitse teologie kry ons die teenstelling: die historie­se Jesus en die verkondigde Christus. Onder “die historiese Je­sus” is be­doel Jesus soos Hy regtig was en geleef het, terwyl on­der “die verkondigde Christus” bedoel is die boodskap wat die vroeë Chris­tene oor Hom verkondig het. Daar is ‘n taamlik al­ge­­mene oortui­ging dat die vroeë Christene interpretasies aan die betekenis van Jesus gegee het wat nog nie gegeld het tydens Jesus se lewe nie. Veral deur sy opstanding is Hy verheerlik en het die apostels Hom as hierdie Verheerlikte verkondig, terwyl Hy tydens sy lewe misken en verag is.

Dit is byvoorbeeld interessant om die begin van die Evange­lie van Johannes te vergelyk met die ander drie. Matteus en Lu­kas be­gin met die geboortegeskiedenis van Jesus, die vervolging en vlug, die gewone offers in die tempel wat alle Jode moes bring, maar Johannes begin met die wonderlike gedig wat die heer­likheid van die Woord (wat in Jesus ‘n Mens geword het) van voor die skep­ping af besing, en selfs die gelykheid van die Woord aan God be­klemtoon (1:18). Só is Hy nie beleef tydens sy aardse bediening nie. Inteendeel, die Fariseërs kan Hom aanval en beledig. Hulle noem Hom selfs ‘n vraat en ‘n wynsuiper, ‘n vriend van tollenaars en son­daars, wat in hulle oë ‘n skande was (Luk 7:34).

Die verskil tussen die historiese Jesus en die verkondigde Chris­tus kom ook duidelik uit in Paulus se Briewe. Paulus verwys om­trent nooit na die aardse lewe van Jesus, sy *won­derwerke, sy le­ring, sy *gelykenisse nie. Vir Paulus is Hy nie die aardse Jesus nie, maar die gekruisigde en opgestane Here, die Verheerlikte. Daarom verkondig Paulus dinge oor Hom wat nooit ter sprake is in die Evangelies nie, byvoorbeeld dat Hy die doel van die skepping is, dat alles geskape is in beweging na Hom toe (“vir Hom geskep” – Kol 1:16), dat Hy die hele skepping met God versoen het (*Versoening), en dat God die hele skepping onder Hom as Hoof sal verenig (Ef 1:10; Kol 1:16, 20).

Daar hoef nie noodwendig spanning tussen hierdie twee te wees nie. Paulus leer Jesus eers ná die opstanding as die Ver­heerlikte ken, en daarom is dit nie vreemd dat dit by uitstek is hoe hy Hom verkondig nie.

Trouens, dis ‘n getuienis vir die *betroubaarheid van die Evan­gelies dat hierdie “hoë” dinge wat Paulus al dekades lank ver­kondig het toe die Evangelies eers teen 65 nC op skrif gestel is, nie in die Evangelies ingeskryf is nie.

Daar is egter teoloë wat ‘n hele kwessie daarvan maak dat die apostels, en veral Paulus, aan Jesus dinge toeskryf wat hulle self uit­gedink het. Hulle verkondig dus iets soos ‘n aangedikte Jesus, en dit word dan “die verkondigde Christus” genoem. Die apostels sou aan sy kruis ‘n heilswaarde toegeken het wat onaanvaarbaar is, en sy opstanding sou net ‘n geestelike saak gewees het. Hy sou in der waarheid net in die harte van sy dissipels “opgestaan” het, ter­wyl die apostels die idee van die leë graf uitgedink het. (*”Nuwe Her­vor­ming”, *Betroubaarheid van die Bybel)

Die wyse waarop hierdie sake deur hierdie teoloë behandel word, getuig nie van baie eerbied vir Jesus nie; trouens, selfs nie vir historiese dokumente nie. So ‘n spanning tussen Jesus soos Hy eint­lik op aarde geleef het en hoe Hy later verkondig is, doen ‘n onreg aan die Nuwe Testament. Die saak is breedvoerig behandel onder die *betroubaarheid van die Bybel en die *”Nuwe Hervorming”.

Skrywer: Prof Adrio König

Die Groot Geloofswoordeboek: Hervorming

Hervorming/Reformasie • Anglikaanse Kerk

Die woorde “Hervorming” (Kerkhervorming) en “Reformasie” is wis­selterme vir die groot beweging in die sestiende eeu toe daar sterk protes (Protestante) gekom het teen sekere praktyke en leerstellings in die Katolieke Kerk. Leidende figure was onder an­­de­re Martin Luther, Johannes Calvyn, Ulrich Zwingli en Mar­tin Bucer. Die datum wat gewoonlik as die begin van die Kerk­her­vorming aangegee word, is 31 Oktober 1517, die dag waarop Luther sy 95 stel­lings teen die Katolieke Kerk se leer en praktyk teen die kerkdeur van die katedraal in Wittenberg vasgespyker het.

Verskillende kerke en kerkgroepe is uit dié beweging gevorm:

•             Die Lutherse Kerk (hoofsaaklik in Duitsland).

•             Die Gereformeerde Kerke (in Holland, Switserland, Frankryk, wat hoofsaaklik Calvyn gevolg het).

•             Die Presbiteriaanse Kerk in Skotland (wat ook hoofsaaklik Calvyn nagevolg het).

•             Die Wederdopers of Anabaptiste wat oor die *kinderdoop van die ander Protestantse kerke weggebreek het en net die *groot­doop beoefen het. Uit hierdie groepe het later die ver­skil­lende Baptistekerke gegroei.

•             Die Anglikaanse Kerk het as deel van die Hervorming in Enge­land ontstaan. Daar is heelwat insigte van Calvyn opgeneem, maar die vorm van die erediens het formeler en nader aan die Ka­to­lieke Kerk s’n gebly. Die Book of Common Prayer is ken­merkend van die Anglikaanse Kerk. Die ontstaan van die kerk het met heelwat politieke woelings gepaardgegaan en dit het uiteindelik die staatskerk in Engeland geword, waaraan die koninklike familie nog behoort. Die koningin is die hoof van die kerk.

•             Die Metodistekerk het in Engeland uit die Anglikaanse Kerk gekom.

Die leer van die Kerkhervormers het in ‘n paar sterk slag­spreuke ontwikkel:

Net Christus (solus Christus)

Net uit genade (sola gratia)

Net deur geloof (sola fide)

Net die Woord (sola scriptura)

Al hierdie kernoortuigings het gestaan teenoor bepaalde Ka­tolieke leerstellings wat die Protestante/Hervormers as dwalings beskou het. Hulle beklemtoning van Christus, *genade en *geloof het gestaan teenoor die Katolieke Kerk se nadruk op die on­ont­beerlikheid van goeie werke. In die algemeen is aanvaar dat die Ka­tolieke geleer het dat jy met jou *goeie werke ‘n bydrae moet maak om gered te word. (*Goeie werke) Volgens die Protestante sou dit be­teken dat Christus se kruisdood nie genoeg was om ons te red nie. Daarom het die Protestante met krag daarteenoor gestel dat Chris­tus genoeg gedoen het om ons te verlos, dat ons daarom net uit sy goedheid/genade gered word en nie omdat ons iets bydra nie, en dat ons dus net moet glo om gered te word en nie ‘n bydrae hoef te maak deur goeie werke nie.

Daar is twee dinge wat nie misverstand moet wek nie. Die een is dat geloof dan vreeslik baie werd moet wees, selfs meer as goeie werke. Die teendeel is egter waar. *Geloof het geen eie waarde nie. Die Kerkhervormers het selfs van geloof as “leeg” gepraat. Om in Jesus te glo beteken om te erken dat ek niks kan doen om myself te red nie, dat ek dus leeg is, dat ek heeltemal op Hom aangewese is, dat alles net van Hom af moet kom. Geloof is die leë hand wat ek uitsteek om deur Christus gevul te word.

Die tweede misverstand is dat goeie werke dus nie belangrik is nie. Immers, ons word net uit genade en net deur geloof gered, en dus nie deur goeie werke nie. Dit is volkome waar, maar dit beteken net dat goeie werke nie ‘n bydrae tot ons redding lewer nie. Maar goeie werke is onontbeerlik as deel van ons dankbaarheid. En as ons nie ware dankbaarheid vir ons verlossing toon nie, is dit goed moontlik dat ons nie regtig gered is nie. Dieselfde Calvyn wat met nadruk gesê het dat ons nie deur ons goeie werke gered word nie, het ook gesê dat ons nie sonder goeie werke gered word nie. As ons lewe nie verander nie, is dit ‘n teken dat ons nog nie waarlik glo nie.

Vandag meen baie teoloë dat daar misverstande in die stryd tus­sen die Katolieke en die Protestante was. Nasate van die Protestan­te kan in elk geval nie meer so maklik van die *pous as die *antichris praat nie, iets wat sommige van die Her­vor­mers nogal gedoen het. Maar daar bly nog altyd sekere ernstige verskille oor, veral dié oor *Maria en oor die onfeil­baarheid van die *pous.

Skrywer: Prof Adrio König

Die Groot Geloofswoordeboek: Here

Here

• Adon, Adonai Jahwe/Jehovah Kurios

Dit gaan hier oor die Naam van God. Elders is oor *God ge­skryf.

Die titel “Here” word in die Bybel in drie betekenisse ge­bruik.

1.            Dit is ‘n vertaling van die Naam van God (Jahwe).

2.            Dis ‘n vertaling van die Hebreeus (Adon, Adonai) vir heer­ser/ gebieder/eienaar.

3.            Dis ‘n vertaling van die Griekse woord kurios wat heerser, be­skikker kan beteken.

• Adon, Adonai

Die Hebreeuse woord Adon beteken heer/ge­bieder, en staan teenoor slaaf/bediende. In die Ou Testament word net die vorm Adonai vir God gebruik en met “Here” vertaal.

El Shaddai word in die 1983-vertaling met “die almagtige God” weergegee, maar die betekenis van shaddai is onseker. Dit kan afgelei wees van woorde wat sterk of hoog of genoeg beteken.

Jehovah Jireh moet eintlik Jahwe Jireh wees. Dit kan iets beteken soos die Here sien of die Here sal voorsien.

• Jahwe/Jehovah

Jahwe of Jehovah is die Naam van God. Dit is die Naam wat ons nie mag misbruik (ydellik gebruik) nie. Ons kan dit met ‘n sagte g uitspreek: Jagwe. Dit is in die 1953-vertaling met “Here” vertaal om dit te onderskei van die titel “Here” (Adonai) sodat ons die ou bekende “Here Here” gekry het, wat dus iets beteken het soos: Die heer/beskikker/eienaar Jahwe. In die 1983-vertaling is Ja­hwe egter, net soos Adonai, met “Here” vertaal. Dit sou beteken dat die ou bekende dubbelvorm dan “Here Here” sou wees, met geen onderskeid meer tussen ‘n titel vir God (Adonai) en sy Naam (Ja­h­we) nie. Miskien is dit die rede waarom die 1983-vertaling toe die dubbelvorm vertaal het met “die Here my God” of soms “Here my God”. Dit is egter nie regtig meer ‘n vertaling van die He­breeus nie en het die besef dat God ‘n Naam het, heeltemal verdof. Die Afrikaanse woord “Here” is immers ‘n titel en nie ‘n naam nie. Dis dus nie vreemd dat mense dink as iemand die woord “God” as stopwoord gebruik, hy of sy die Naam van God misbruik nie. Dis nie korrek nie. “God” is nie ‘n eienaam nie. Sy Naam wat ons nie mag misbruik nie, is Jahwe. Maar dis natuurlik ook nie aanvaarbaar om die woord “God” links en regs rond te gooi nie.

Uitspraak

Daar is nie sekerheid oor die oorsprong of betekenis van die Naam Jahwe nie, selfs nie oor die uitspraak nie. Uit eerbied vir sy Naam het die Jode dit nooit gebruik nie. Omdat die Hebreeuse Bybel net medeklinkers gehad het en geen klinkers nie, het hulle later nie meer geweet hoe dit uitgespreek moet word nie. Daar het net JHWH gestaan. Jy sal ook nie weet hoe om ls uit te spreek nie. Is dit los, las, lis, of lus? Vroeër het geleerdes gemeen dit was Jehovah, maar vandag meen hulle dis Jahwe met ‘n sagte g, iets soos Jagwe.

Betekenis

Wat die betekenis betref, is daar ook onsekerheid. Die wyse waar­op dit in die gebeurtenis van die brandende doringbos gebruik word, word verskillend geïnterpreteer. Moses vra aan God wat sy Naam is. Hy antwoord: “Ek is wat Ek is. Jy moet vir die Israeliete sê: ‘Ek is’ het my na julle toe gestuur” (Eks 3:14). Sommige meen God wil hiermee juis nie sy Naam gee nie. “Ek is wat Ek is” is nie ‘n naam nie. God is so totaal anders as ons dat Hy glad nie ‘n naam het nie.

Maar ander wys op die ooreenkoms tussen die Naam Jahwe en die Hebreeus vir “Ek is”. Hulle meen daar is genoeg ooreenkoms dat ‘n mens kan aanvaar dat daar ‘n verband in betekenis is en dat ons hier by die doringbos-gebeurtenis inderdaad ‘n doelbewuste woordspeling tussen “Ek is” en Jahwe het.

In Hebreeus word ‘n vorm van “is” gebruik om ‘n verhaal in te lei. In die 1953-vertaling het ons nog soms iets gelees soos: “Dit het gebeur dat … ” As die Naam Jahwe hiervan afgelei is, kan dit be­te­ken dat God daarmee wil beklemtoon dat Hy dinge laat gebeur, dat Hy betrokke is. Dit sou dan verband hê met die verbond waarin Hy Hom aan ons verbind het om ons God te wees wat vir ons ver­ant­woordelikheid aanvaar het.

• Kurios

Kurios is deurgaans (in die Griekse Ou Testament en Nuwe) met “Here” vertaal as dit vir God/Jesus/die Gees gebruik word. Dit word ook vir mense gebruik en is dan gewoonlik vertaal met woor­de soos werkgewer, eienaar, baas, en in aanspreekvorm met me­-neer (Luk 16:3, 5, 8; Matt 10:24; 20:8; 15:27; 13:27).

Kurios is van die vroegste tye af gebruik vir iemand wat mag/gesag/outoriteit het; iemand wat oor ander beskik. Dit is ook van vroeg af vir gode gebruik, en later vir die keiser in Rome. In die Griek­se vertaling wat die Jode van die Ou Testament gemaak het, die *Septuagint, is sowel Adonai as Jahwe met Kurios vertaal. Die Nu­we Testament (Grieks) het die Septuagint hierin gevolg, en die mees­te Westerse vertalings ook. Slegs hier en daar, en veral in By­bel­vertalings in sendingsituasies in die negentiende en vroeg twin­tigste eeu, is die Naam van God behou en wel in die vorm Jehovah en nie Jahwe nie. Hierdie vertalings is die enigste wat die besef helder laat deurkom dat God ‘n Naam het. Nóg in Afrikaans, nóg in ander Westerse tale, nóg in Grieks skep kurios die indruk van ‘n Naam. Dis ‘n titel: Meneer/Here/Lord.

Dit sal wonderlik wees as ons ‘n vertaling kan kry wat ons be­wus maak dat God ‘n Naam het. Ek kan nie sien waarom die Naam Jahwe nie gebruik kan word nie. In vertalings in Afrikatale het Jehovah goed gewerk.

Skrywer: Prof Adrio König

OORDEEL OOR DIE SONDAARS EN DIE HERSTEL VAN JERUSALEM – Marius Nel

Japie Erasmus vra:

Goeie môre. Ek lees Jesaja 65.Wat is die uitleg van die hoofstuk. Vanaf vers 17 staan daar ook gebeure wat gaan kom wat ek graag meer oor sal wil weet. Baie dankie

Antwoord:

Dr Marius Nel antwoord:

OORDEEL OOR DIE SONDAARS EN DIE HERSTEL VAN JERUSALEM (65:1-66:14)

Hierdie gedeelte verskaf die antwoord op die vraag in 64:12 of die Here nie in die nood gaan ingryp nie. God gaan onreg uitroei. Eers beklemtoon die profeet dat God se oordeel lei tot ‘n

nuwe skepping (65:1-25). Dan sê hy dat die dood van die sondaars lei tot nuwe lewe vir Sion (66:1-14).

GOD SE OORDEEL EN DIE NUWE SKEPPING (65:1-25)

God se oordeel en die nuwe skepping

Lees Jesaja 65:1-25

God antwoord op die twyfelvrae van die profeet in die voorafgaande hoofstuk. Hy kondig aan dat Hy oor die mense gaan oordeel. Vir die sondaars wag daar onheil, maar vir die gehoorsames ‘n heerlike toekoms. God gaan ‘n nuwe hemel en ‘n nuwe aarde tot stand bring. Op die nuwe aarde wag daar ‘n geseënde toekoms op God se volk.

65:1-5 God se genade, die volk se ondankbaarheid. God het getrou vir sy volk gesorg. Hy het sy wil aan hulle geopenbaar. Hy het van sy kant af voortdurend die kloof tussen Hom en Israel oorbrug en vir hulle gesê: Hier is Ek. Hier is Ek. Israel het egter nie daarop gereageer nie. Hulle was afsydig. Hulle het Hom nie in die gebed gesoek of Hom aangeroep nie. God het gedurig sy hande uitgesteek na die opstandige volk.

Telkemale het hulle God se hand van genade weggestoot en afgode aanbid (65:3). Hulle het die dooies geraadpleeg in plaas van vir God (vgl 8:19; Deut 18:11) en onrein kos geëet (vgl 66:17; Lev 11:7-8, 19:7; Deut 14:3 en 8; Eseg 4:14). Dan is hulle boonop skynbaar vroom en beskou mense wat nie aan hulle misdrywe meedoen nie, as onrein. Sulke optrede maak die Here woedend. Mense wat God se hand van genade wegklap, moet wéét dat oordeel op pad is.

65:6-7 God voltrek die oordeel. Dit staan by God vas: Ek gaan ingryp, Ek gaan hulle straf. Hulle hele geskiedenis is ‘n geskiedenis van verkeerde optrede. Hulle sit die sonde van hulle voorvaders voort. Dié sonde behels veral die aanbidding van afgode op die berge en heuwels – die altare van die Kanaäniete (vgl 57:7; Eseg 6:13; Hos 4:13). Mense wat God se genade doelbewus ignoreer, kry die straf wat hulle verdien.

65:8-10 God se dienaars leef. God oordeel nie voor die voet nie. ‘n Druiwetros wat nog sap in het, word nie weggegooi nie, want dit het nog nut. So sal God sy dienaars, dié wat vra na God se wil, nie verwerp nie. Op hulle wag voorspoed en oorvloed. Hulle sal die land weer in besit neem, God se dienaars sal daar woon. Van die Saronvlakte in die weste tot by die Akorvlakte in die ooste sal hulle beeste wei. Hierdie belofte geld egter net dié wat vra na God se wil.

65:11-12 Die afvalliges gaan ten gronde. Teenoor die voorspoed wat die Here se kinders geniet, gaan dié wat van die Here afvallig geword het, ten gronde. Hulle het die Here verlaat. Hulle het die afgode Gad en Meni aanbid. Beide was Kanaänitiese gode van geluk of lotsbeslissing. Omdat hulle hulle bestemming deur ‘n afgod wou laat bepaal, bestem God hulle nou vir die oordeel. Die dood wag op hulle, want toe God geroep het, het hulle nie geantwoord nie, toe Hy gepraat het, het hulle nie geluister nie. Hulle is self vir hulle ondergang verantwoordelik.

65:13-16 Die lot van dienaars en afvalliges. Die profeet vat die voorafgaande verse saam. Daar is ‘n groot verskil tussen die lot van God se dienaars en dié van die afvalliges. Die dienaars van God ken geen honger of dors nie. Hulle is bly. Dit gaan met hulle goed. Daarteenoor gaan dit sleg met die ongehoorsames. Hulle ly honger, het dors, staan teleurgestel, skreeu van pyn en huil van hartseer. Hulle sal ‘n voorbeeld wees van hoe dit met ‘n mens gaan wat vervloek is. Hulle gaan ten gronde, maar vir dié wat Hom dien, gee God ‘n nuwe toekoms. Hulle sal in sy Naam bid en in sy Naam ‘n eed aflê, want Hy is getrou. God verseker hulle dat die swaarkry van vroeër vergete sal wees. God self laat dit verdwyn.

65:17-25 ‘n Nuwe hemel en ‘n nuwe aarde. Die swaarkry verdwyn omdat God ‘n nuwe hemel en ‘n nuwe aarde skep. Hierdie tema word ‘n belangrike belofte in die Nuwe Testament (vgl 2 Pet 3:13; Op 21:4). Dit gaan nie om die vernietiging van die ou aarde nie, maar om ‘n totaal nuwe begin wat God met sy mense maak. Die oorsprong van die voorstelling lê in Jesaja 43:18-21.

In die nuwe bedeling verbind God hom opnuut aan sy volk. Daarom kan hulle bly wees en sonder ophou jubel. God skep ‘n Jerusalem … wat vol blydskap is, ‘n nuwe Jerusalem waaruit God self vreugde sal put. Hartseer, honger en ontydige sterftes sal nie meer voorkom nie. Die mense sal nie meer tevergeefs werk nie, maar die vrug van hulle arbeid geniet. Hulle sal huise bou en self daarin woon, wingerde plant en self die druiwe eet. Die volk sal so oud word soos ‘n boom. Dit simboliseer voorspoed en vrugbaarheid (vgl Job 14:7; Ps 1:3, 92:12-13; Jer 17:8; Eseg 19:10). Die Here sal hulle en hulle nageslag oorvloedig seën. En Hy sal so naby aan hulle wees, dat Hy antwoord nog voordat hulle roep. Terwyl hulle nog praat, sal Hy hulle gebed verhoor.

Die profeet roep die beeld van totale harmonie in die skepping, waarvan Jesaja jare gelede gepraat het (vgl Jes 11:6-9), weer in herinnering. Op die nuwe aarde sal die wolf en die lam … saam wei, die leeu sal strooi vreet soos ‘n bees, en stof sal die kos van die slang wees. Vyandskap en vernietiging verdwyn. Op God se heilige berg sal niks verkeerds gedoen word nie, niks vernietig word nie, sê die Here.

Skrywer: Dr Marius Nel