Die Groot Geloofswoordeboek: Die Erfsonde

“Erfsonde” is ‘n snaakse woord. ‘n Mens kan tog nie sonde erf soos jy blou oë van jou ouers “erf” nie. *Sonde is ‘n verhoudingsaak, ‘n morele saak.

Dit is maar net een van die misverstande wat daar oor die erf­­sonde kan bestaan. Die ander is dat die leer van die erfsonde be­teken dat mense baie sleg is. Mense sou dan ‘n slegte selfbeeld kry en morbied word omdat hulle geleer word dat hulle erfsonde het. Dit hou weer verband met ‘n misverstand oor die leer van die *totale verdorwenheid.

Alles klop nie regtig hier nie. Aan die een kant sou die “vrees­like leer oor die erfsonde” die rede wees waarom soveel Chris­tene so ‘n swak selfbeeld het. Aan die ander kant word juis die Christene, en by name die Calviniste (wat die grootste nadruk op die erfsonde lê), daarvan beskuldig dat hulle die hulpbronne van die aarde uitput met hulle ywerige geldmakery. Die kern van die waarheid in hierdie verband is dat dit inderdaad die Protestantse Christene, insluitend die Calviniste, is wat die groot kulturele en industriële ontwikkelings in die wêreld geïnisieer het. Maar hoe kan dieselfde mense nou ‘n swak selfbeeld hê en tegelyk die meeste inisiatief?  Die swak selfbeeld weens die erfsondeleer is dus nie regtig steek­houdend nie. Dis eerder maar net om ‘n argument teen die erf­sondeleer te kry.

Dit is wel waar dat ons nie die begrip “erfsonde” in die Bybel kry nie, maar daar is inderdaad ‘n paar spesifieke tekste wat aanlei­ding gegee het tot hierdie leer, en verder ‘n paar lyne wat deur groot dele van die Bybel loop. In sy kern kom die leer van die erfsonde daarop neer dat die mensdom gesamentlik skuldig staan voor God omdat sonde nie net ‘n individuele saak is nie.

In Romeine 5:15-19 lees ons:

Deur die oortreding van een mens het baie gesterf …

Op die oortreding van een mens het die oordeel gevolg en dit het tot veroordeling gelei …

Deur die oortreding van die een mens het die dood begin heerskappy voer …

Soos een oortreding gelei het tot veroordeling vir alle mense …

Soos baie deur die ongehoorsaamheid van een mens sondaars geword het …

Dit beteken dat alle mense op een of ander manier deel het aan die sonde van hierdie een mens en daardeur onder die oor­deel van God staan. Daar word nie verduidelik hoe ons aan sy sonde deel het nie, eenvoudig omdat dit in die verband van Romeine 5 nie allereers gaan om ons aandeel aan iemand anders se sonde nie, maar juis om ons betrokkenheid by Iemand anders se gehoorsaamheid wat vir ons die verlossing bring. Romeine 5 is nie geskryf om ons iets van Adam te vertel nie, maar iets van Christus. Adam en die erf­sonde is maar bysake by die hoofsaak: Christus en die verlossing. Daar­om word die manier waarop ons aan die ongehoorsaamheid van Adam deel kry nie breedvoerig uitgespel nie, maar wel die manier waarop ons aan Christus se gehoorsaamheid deel kry: deur die doop (Rom 6) en die geloof (Rom 3:25-26). Ons betrokkenheid by Adam se sonde word eenvoudig veronderstel sonder verdere verduideliking.

Vir Westerlinge met ‘n sterk klap van individualisme klink dit vreemd. Hoe kan ek betrokke wees by ‘n ander se sonde? Maar tradisionele Afrika ken wel iets van hierdie onderlinge ver­bon­denheid van mense, dat een namens almal kan optree sodat almal daarby betrokke is. Trouens, ons weet almal iets daarvan. ‘n Staats­hoof kan namens die hele volk ‘n besluit neem, byvoorbeeld ‘n oor­logsverklaring, en dan is almal in ‘n staat van oorlog.

In die Bybel is dit ‘n baie sterk lyn. Deur een mens se sonde het ons almal onder die oordeel van God gekom. Verder sluit God met Abraham ‘n verbond, maar só dat dit tegelyk ‘n verbond met sy hele nageslag is. Tot vandag toe word alle gelowi­ges in daardie verbond opgeneem. Daar is nog voorbeelde. Baie vroeg in die Ou Testa­ment lees ons dat Abraham aan Melgisedek tiendes gegee het. Maar in die Nuwe Testament staan daar dat ook sy agterkleinseun Levi “in Abraham” aan Melgisedek tiendes gegee het terwyl ons weet hy was nog nie eens daardie tyd gebore nie. Hoe dan? Ons lees: “want Levi was nog in die liggaam van die stamvader (Abraham)” toe Abraham die tiendes vir Melgisedek gegee het (Heb 7:10). Op ‘n manier het Levi dus deel gehad aan wat Abraham selfs voor sy ge­boorte gedoen het.

En dan dié Voorbeeld. Trouens, dis eintlik oor Hom wat dit in Romeine 5 gaan. Soos reeds verduidelik, gaan dit vir Paulus nie in die eerste plek om die vraag presies hoe ons deur een mens se son­de geraak word nie. Hy wil eintlik verduidelik hoe ons deur een Mens se gehoorsaamheid aan die genade van God deel het. Maar dieselfde beginsels is ter sprake: Een vir almal, en almal in Een. En daaroor is ons diep dankbaar. As ons self ons skuld voor God moes dra, was ons verlore. Goddank dat Iemand anders in ons plek kon staan, en wel op so ‘n wyse dat ons deur die geloof in Hom deel het aan wat Hy gedoen het.

Dink weer aan wat Paulus in Romeine 5 oor ons verlossing deur Christus skryf:

Op die oortreding (van Adam) het die genadegawe gevolg en dit het tot vryspraak gelei (v 16).

Dié wat die oorvloed van genade en die vryspraak as gawe ontvang het, sal lewe (v 17).

So het die een daad van gehoorsaamheid dus ook gelei tot vryspraak en lewe vir almal (v 18).

So word baie deur die gehoorsaamheid van die een Mens vryge­spreek (v 19).

Hoe meer die sonde geword het, hoe oorvloediger het die genade geword (v 20).

Miskien kan ons in hierdie geval van “erfgenade” praat, maar dan is “erfsonde” dalk nie so ‘n vreeslike gedagte nie. Immers, Pau­lus skryf in dieselfde hoofstuk dat die genade baie oor­vloediger as die sonde is. Ek “erf” genade wat baie meer is as die sonde wat ek “erf”. Dan neem ek die “erfsonde” baie maklik op die koop toe ter wille van die “erfgenade”.

Behels die erfsonde meer as dit? Baie Christene sien iets meer in die leer oor die erfsonde as net ons gemeenskaplike skuld. Hulle is oortuig dat ‘n mens gebore word met die neiging om verkeerd te doen. Hulle praat van ‘n “innerlike verdorwenheid” en bring dit graag in verband met Psalm 51:7: “Ek was al skuldig toe ek gebore is, met sonde belaai toe my moeder swanger geword het.” Maar ‘n mens moet mooi kyk wat daar regtig staan. In die vori­ge verse praat Dawid oor en oor van “my skuld, my oortredings, my sonde”. En in die voorafgaande vers beklemtoon hy: “Ek het gesondig, ek het verkeerd gedoen.” As hy dan vervolg dat hy al by sy geboorte skuldig was, is dit juis om sy eie skuld nog verder te beklemtoon, en nie om dit af te maak asof hy homself wil verskoon nie. Met ‘n oorgeërfde neiging om te sondig wat jou persoonlike skuld verdoesel of ook maar net versag, het Psalm 51 niks te doen nie.

Erfsonde hou verband met die beginsel dat een namens almal kan optree, en dat almal dan in ‘n sekere sin daarby betrokke is. Dit is nie vreemd aan die Bybel of aan Afrika of aan enige mo­derne samelewing nie. Maar in die Bybel word dit hoofsaaklik ge­bruik om ons verlossing te verduidelik: Christus namens ons, ons ten goede. Die “erfsonde” word maar net in Romeine 5 by­gebring om die genade duideliker te maak. Dit is nie die hoof­saak nie.

Outeur: Prof Adrio König

Die Groot Geloofswoordeboek: Engele

Engele

• Beskermengele Die Engel van die Here

Die bestaan van engele word eenvoudig aanvaar in die Bybel. Net soos in die geval van God word daar nie spesifiek na hul ont­staan verwys nie. Engele verskyn in die vorm van mense en kom­munikeer soos mense. Behalwe in die geval van die serafs (Jes 6:2) word nooit na engele as wesens met vlerke verwys nie. Enge­le word met verskillende woorde aangedui, soos “seuns van God” (1953-vertaling by Job 1:6; 2:1) of “hemelwesens” (1983-verta­ling van hierdie verwysing). Daar is ook soorte engele, soos serafs (Jes 6:2 ev), gerubs (Eks 25:18-22; Ps 80:2; 99:1) en “aartsengele” soos Migael en Gabriël (Dan 8:16; 9:21; 10:13, 21; 12:1; Luk 1:19, 26; Op 12:7). Die feit dat hulle uitgesonder word, dui daarop dat daar ‘n soort hiërargie onder die engele is. Daarom kry ons ook verwysings na groepe engele (“trone, heerskappye, owerhede, magte” – Kol 1:16, 1953-vertaling, onderskeidings wat nie in die 1983-vertaling duidelik na vore kom nie).

Engele is in diens van die Here ter wille van die gelowiges (Heb 1:14; Hand 12:7 ev). Daarom tree engele ook dikwels by be­langrike keerpunte in die heilsgeskiedenis na vore, soos by die aankondiging van Johannes en Jesus se geboorte (Matt 1:20 ev; Luk 1:11 ev, 26 ev; 2:8 ev), by sy opstanding (Matt 28:2 ev; Luk 24:4 ev) en hemelvaart (Hand 1:9 ev).

• Beskermengele

Soms word uit Matteus 18:10 (waar van klein kindertjies gesê word: “hulle engele in die hemel is gedurigdeur by my hemelse Vader“) afgelei dat elke klein kindjie ‘n “beskermengel” het. Daar staan egter net in die algemeen van “engele”, sodat ‘n mens nie daaruit kan aflei dat elke kind ‘n aparte engel het nie. Dit is waarskynliker om te aan­vaar dat daar ‘n besondere groep engele is wat na die belange van die gelowiges omsien, en dus ook na die kinders. Jesus sê dit hier om te beklemtoon dat klein kindertjies vir God belang­rik is. Dit is bedoel as kritiek op die destydse samelewing wat nie veel aandag aan kinders gegee het nie.

• Die Engel van die Here

Die Engel van die Here is ‘n bekende figuur in die Ou Testa­ment. Hy kom veral in die vroeër dele van die Ou Testament voor. Dikwels bring die Engel van die Here ‘n boodskap van die Here, of praat of handel namens die Here (Gen 21:17 ev; 22:11 ev; Eks 3:2 ev; Rig 2:1-4; 6:11 ev).

Dit is nie duidelik wat die verhouding tussen die Engel van die Here en die Here self is nie. Soms is daar in ‘n verhaal eenvoudig ‘n oorgang sodat dit die een oomblik nog die Engel van die Here is, en die volgende oomblik die Here self (Gen 16, met die oorgang na die Here by v 13; ook Gen 48:15-16; vgl ook Gen 22:11-12, 15-17). Maar in ander gevalle is daar ‘n duidelike alternatief: óf die Here óf die Engel van die Here (Eks 33:1-3 ev). Die Engel van die Here kan dus ‘n verskyningsvorm van die Here self wees, maar ook sy verteenwoordiger.

Daar is egter nie voldoende grond om aan te neem dat die Engel van die Here die ewige Seun van God is wat later uit Ma­ria gebore is as die baba Jesus nie. Trouens, hoe later in die Ou Testament, hoe minder word na die Engel van die Here verwys.

Outeur: Prof Adrio König

Die Apokriewe Boeke (3) – Jan van der Watt

In die vorige skrywe het ons na die Ou Testamentiese Apokriewe boeke gekyk. Vandag kyk ons na die Nuwe Testamentiese Apokriewe boeke.

B. Die Nuwe-Testamentiese apokriewe

Die Ou-Testamentiese apokriewe moet nie met die Nuwe-Testamentiese apokriewe verwar word nie. Dit is twee totaal verskillende groepe boeke met verskillende geskiedenisse. Hulle waarde vir die kerk verskil ook.

Die boeke van die Nuwe Testament is almal voor die einde van die eerste eeu na Christus geskryf. Net soos wat met die boeke van die Ou Testament gebeur het, was dit nie so dat die Christene sommer dadelik geweet het dat net die 27 boeke wat nou in ons Nuwe Testament is, die Bybel sou word nie. Die meeste van die boeke is egter op ʼn natuurlike manier deur die Christene van vroeg af as gesaghebbend gebruik.

Daar het egter ook ander boeke in omloop gekom wat soortgelyke name as die boeke van die Nuwe Testament gehad het, maar wat tog nie in die Bybel opgeneem is nie. Hulle het van die volgende eienskappe vertoon:

• Die dokumente het die name gebruik van die literatuur wat ons uit die Nuwe Testament ken, soos “Evangelie van…” , of “Handelinge van…” of “Brief van…” of “Openbaring van…”. (hulle wil dus net soos die boeke van die Bybel lyk).
• Die dokumente is ook onder die naam van een of ander belangrike apostel of persoon uit Jesus se tyd geskryf (ons noem sulke boeke “pseudoniem”), met die hoop dat dit die gesag en aansien van die boek sou verhoog.
• Die meeste van die dokumente is baie later as die tyd van Jesus geskryf – van die tweede tot die negende eeu.
• Daar word op sake ingegaan wat nie in die Nuwe-Testamentiese boeke staan nie, soos byvoorbeeld, wat Jesus as kind gedoen het, hoe dit gelyk het toe Jesus uit die graf uitgekom het, wat alles met apostels soos Johannes of Petrus op hulle sendingreise gebeur het, en so voorts.

Volgende keer gaan ons na enkele uittreksels uit hierdie boeke kyk.

Outeur: Prof Jan van der Watt

Die Groot Geloofswoordeboek: Ekumene

Ekumene

Die woord “ekumene” is ‘n Griekse woord wat “die hele be­woonde wêreld” kan beteken.

Ekumeniese beweging

In die vorige eeu het die Ekumeniese beweging ontstaan on­der invloed van die groot sendingkonferensies wat daarop aan­gedring het dat daar nouer samewerking tussen die kerke moet kom. Die wêreldwye verskeurdheid van die kerke was ‘n groot verleentheid vir die sending. In plaas daarvan dat net een kerk van Jesus Christus deur die sending aan die nie-Christene voorgestel is, het talle kerke afsonderlik uitgereik en groot verwarring onder nie-Christene gesaai. Van die gebed van Jesus dat die wêreld sal glo as hulle die eenheid en die liefde onder die kinders van God sien (Johannes 17:21-23), het min tereggekom.

Verskillende ekumeniese liggame het sedert die helfte van die vorige eeu ontstaan waarvan die Wêreldraad van Kerke die grootste is. Alle kerke wat Jesus as Here en Verlosser bely, kan hierby aansluit. Daar het ook binne sekere tradisies ekumeniese lig­­ga­­me ontstaan, soos die Gereformeerde, Lutherse en Baptiste-tra­di­sies. Daar het wêreldwyd ook heelwat kerkverenigings ontstaan. Gedurende die laaste jare is die nadruk nie meer soseer op kerkverenigings nie, maar eerder op kerklike samewerking.

Die *Katolieke Kerk het nog nie amptelik deel van die Wêreld­­raad geword nie alhoewel daar op baie terreine goeie same­werking is. Die Katolieke is nog oortuig dat hulle nie op dieselfde vlak as die ander kerke is nie, maar in ‘n besondere sin dié kerk is.

Woorde gemerk met ʼn * word elders bespreek

Outeur: Prof Adrio König