Voorkomende Geneeskunde in die Bybel (2) – Coen Slabber

1. Isolasie en kwarantyn

Vir die antieke mense was die oorsake van aansteeklike siektes onbekend. So byvoorbeeld is geglo dat malaria die gevolg van gasse was wat uit mere en damme ontsnap het. [Mala aria = slegte lug.] Hulle het wel die verband tussen malaria en water besef, maar niks meer nie.

Moses se wet maak voorsiening vir die afsondering van mense met sekere siektes. Aangaande velsiektes lees ons in Levitikus 12:2 – 8):

²“Wanneer iemand êrens aan sy lyf ‘n swelsel of ‘n uitslag of ‘n seer het wat dalk kan ontwikkel in ‘n velsiekte wat hom onrein kan maak, moet hy na Aäron of een van die Aäronitiese priesters toe gebring word. ³Die priester moet dan die seerplek ondersoek. As die hare daarop wit geword het en dit lyk of die ontsteking dieper is as die vel, is dit ‘n velsiekte waardeur die persoon onrein gemaak word. Die priester wat dit ondersoek het, moet dan die persoon onrein verklaar. ⁴Maar as die seer ‘n ligte kleur het en dit lyk of dit nie dieper as die vel is nie en die hare daarop het nie wit geword nie, moet die priester die persoon ‘n week lank afsonder. ⁵Op die sewende dag moet die priester die persoon weer ondersoek. As daar na die priester se mening geen verandering ingetree het nie en die ontsteking het nie versprei in die vel nie, moet hy die persoon nog ‘n week afsonder. ⁶Op die sewende dag moet die priester die persoon dan weer ondersoek. As die ontsteking opgeklaar het en nie verder versprei het in die vel nie, moet die priester die persoon rein verklaar. Dit is dan ‘n onskadelike uitslag. Nadat hy sy klere gewas het, sal hy rein wees. ⁷As die uitslag egter verder versprei nadat die priester hom ondersoek en rein verklaar het, moet hy weer na die priester toe gaan vir ‘n ondersoek. ⁸As die priester merk dat die uitslag versprei het, moet hy die persoon onrein verklaar. Dit is dan ‘n velsiekte waardeur hy onrein gemaak word.

In vs 46 lees ons:

⁴⁶Hy bly onrein solank hy die siekte het. Hy moet dan ook in afsondering lewe en buite die kampplek bly.”

Die woord kwarantyn se oorsprong is Italiaans. [Quarantina = 40 dae. Die oorsprong is moontlik die aantal dae wat ʼn skip buite die hawe moes wag indien daar siek matrose aan boord was. Na 40 dae was hulle of gesond of dood.] Vandag is isolasie steeds nodig in sommige gevalle. Tans word die veral gebruik in pasiënte met weerstandige tuberkulose.

Daar was ook baie streng reëls vir die hertoelating van hierdie persone tot die gemeenskap:

⁸Die persoon wat gereinig word, moet sy klere was, al sy hare afskeer en bad. Dan is hy rein en mag hy in die kampplek ingaan, maar hy moet nog ‘n week buite sy tent bly. ⁹“Op die sewende dag moet hy al sy hare afskeer. Hy moet sy hare, sy baard, sy wenkbroue en al sy liggaamshare afskeer. As hy dan sy klere gewas en hom gebad het, is hy rein en mag hy in sy tent ingaan (Levitikus 14:8 – 9).

Die priester kontroleer of die persoon wel genees is. Daarna word die nodige offers gebring.

 

2. Melaatsheid

Ons lees baie van melaatsheid in die Bybel. Vandag is melaatsheid ʼn spesifieke siekte veroorsaak deur ʼn spesifieke organisme. Destyds het dit waarskynlik ʼn hele aantal verskillende velsiektes ingesluit. Vandag is melaatsheid nie baie aansteeklik nie – lang en intieme kontak is nodig voordat die siekte oorgedra word. Die hantering is soos dié van mense met velsiektes.

 

3. Sanitasie

Siektes oorgedra deur water bly steeds ʼn groot probleem. Dink maar net aan cholera. Hierdie siektes is gewoonlik die gevolg van swak sanitasie. As gevolg van die swak sanitasie word die drinkwater – stroompies en putte – gekontamineer.

Moses se wet maak hiervoor voorsiening (Deuteronomium 23:12 – 13):

¹²Jy moet ‘n plek buite jou kamp hê waarheen jy kan uitgaan. ¹³By jou uitrusting moet daar ‘n stok wees en as jy jou buite wil gaan ontlas, moet jy ‘n gat grawe met die stok en as jy klaar is, moet jy alles toekrap.

 

4. Seksueel-oordraagbare siektes

Hierdie is steeds baie algemene siektes – veral as gevolg van die losbandige lewe van baie mense. Die Bybel is baie duidelik oor egbreuk en seksuele losbandigheid (Deuteronomium 22:22):

“Wanneer ‘n man betrap word terwyl hy gemeenskap het met ‘n ander man se vrou, moet die man en die vrou wat gemeenskap gehad het, al twee doodgemaak word. So moet jy hierdie soort kwaad tussen die Israeliete uitroei.

Levitikus 18:1ev hanteer seksuele verhoudings. Voor die dae van antibiotika was veneriese siektes baie algemeen. Vandag is dit VIGS.

Hierdie wette teen onwettige seksuele verhoudings het veral twee positiewe gevolge gehad:

• Dit verhoed die verspreiding van seksueel-oordraagbare siektes; en
• Dit dra by tot die stabiliteit van die huwelik en gesinslewe.

 

5. Behuising

Swakbehuising is dikwels die oorsaak van siektes. Swak ventilasie en verhitting kan aanleiding tot swamme in die huis gee. In Levitikus 14:35 – 45 word reinigingsvoorskrifte vir huise gegee.

 

6. Rus en aansterking

In Egipte het ons ʼn 30 dae maand gehad – drie weke van tien dae elk. Geen voorsiening word vir ʼn rusdag gemaak nie. Die Babiloniërs het ʼn vyf dae week gehad – met geen voorsiening vir ʼn rusdag nie. Vir die Israeliete was dit anders (Deuteronomium 5:12 – 15):

¹²‘Jy moet die sabbatdag so deurbring dat jy dit heilig hou, soos die Here jou God jou beveel het. ¹³Ses dae moet jy werk en alles doen wat jy moet, ¹⁴maar die sewende dag is die sabbat van die Here jou God. Dan mag jy geen werk doen nie, nie jy of jou seun of jou dogter of die man of vrou wat vir jou werk, of jou bees of jou donkie of enige dier van jou of die vreemdeling by jou nie, sodat jou werksmense kan rus soos jy.

Daar was ook feeste soos die paasfees, die fees van die weke, die nuwejaarsfees, die huttefees en die groot versoendag. Hierdie feeste was primêr godsdienstig, maar dit was ook geleenthede om te rus en te herstel. Vir die Leviete word daar voorsiening vir aftrede gemaak ( Numeri 8:23 – 26).

 

Wat sê die Bybel hiervan

⁵Kyk, ek het julle die voorskrifte en die bepalings geleer soos die Here my God my beveel het. Julle moet daarvolgens lewe wanneer julle in die land kom en dit in besit neem. ⁶Gehoorsaam die voorskrifte en lewe daarvolgens, want daaraan sal die ander volke sien dat julle wysheid en insig het. Hulle sal van al hierdie voorskrifte hoor en sê: ‘Net hierdie groot nasie het wysheid en insig.’⁷Watter groot nasie se god is so by hom soos die Here ons God by ons is elke keer as ons tot Hom bid? ⁸Watter groot nasie se voorskrifte en bepalings is so billik as hierdie wet wat ek vandag vir julle gee?

⁹“Pas net op en wees baie versigtig om so lank julle leef, nie hierdie dinge wat julle gesien het, te vergeet of te verontagsaam nie. Julle moet dit alles vir julle kinders en julle kleinkinders inskerp (Deuteronomium 4:5 – 9).

Gevolgtrekking .

Die Bybel is ʼn ou boek, maar baie op datum. Ons moet onthou dat baie van ons huidige gesondheids- en higiëniese prosedures maar betreklik onlangs ontwikkel is. [Daar word vertel dat Koningin Elizabeth I een maal per jaar gebad het – selfs al was dit nie nodig nie!] As ons die Wet van Moses en die Egiptiese mediese (veral Ebers-papirus) papirusse vergelyk, sien ons dat die Egiptenare meestal op toorkuns staatgemaak het. Israel se reinigingswette het beslis gesondheidsvoordele ingehou – al het hulle dit dalk nie besef nie.

Outeur: Dr Coen Slabber

 

Voorkomende Geneeskunde in die Bybel (1) – Coen Slabber

In die 19de eeu sterf een uit elke vier vrouens tydens of na geboorte – meestal as gevolg van kraambedkoors.

Philip Ignaz Semmelweis verminder die sterftes tot onder 1%. Hoe? Deur sy hande te was. Destyds het die geneesheer van die lykshuis waar hy ʼn nadoodse ondersoek gedoen het, na die kraamsaal geloop waar hy ʼn bevalling gedoen het, na ʼn huis geloop om ʼn sieke daar te sien – sonder om ooit sy hande te was. Die tragedie is dat die Wet van Moses voorskrifte bevat wat, as dit nagevolg was, die sterftesyfer aansienlik sou laat daal het.

Israel het vroeg reeds die wette van voorkomende geneeskunde en higiëne nagekom. God het immers hierdie wette aan hulle gegee. Hulle het besef dat as hulle ʼn groot volk wou word, hulle ʼn gesonde volk moes wees.

Kom ons kyk na enkele aspekte uit die Wet wat besliste mediese implikasies gehad het.

 

1. Die voorkoming van die verspreiding van infeksies

As die Bybel praat van onrein verwys dit meestal na die persoon se godsdienstige status, maar dit dek ook wat ons vandag aansteeklike siektes noem. Die klem val op die was van gekontamineerde klere – die persoon moes sy klere was en hom bad (Levitikus 15:8). Dit geld vir die persoon wat self onrein is, maar selfs vir ʼn persoon wat op iets sit waarop die onrein man gesit het.  Daar was ook ʼn voorgeskrewe wagtydperk voor so ʼn persoon wat genees is, rein verklaar kon word – gewoonlik moes hy sewe dae wag en dan sy klere was en homself in lopende water bad (Levitikus 15:13). Al hierdie maatreëls verminder die risiko van verspreiding van die siekte.

 

2. Dieet

Almal weet van die verbod op die eet van varkvleis. In Levitikus 11 lees ons van watter kosse rein en watter kosse onrein is. Rein diere is gewoonlik die grasvreters en herkouers.

Die eet van roofdiere en roofvoëls was verbied. Hierdie diere eet ander voëls en diere – dikwels diere en voëls wat reeds gevrek het. So kan siektes baie maklik oorgedra word. Baie siektes (soos lintwurm) kan deur varkvleis oorgedra word. Dit is interessant dat meeste van hierdie diere (met die uitsondering van varkvleis) ook nie vandag geëet word nie. Vleis was maar ʼn klein deel van hulle dieet. Hulle het ook baie olyfolie gebruik om mee te kook. Olyfolie het min versadigde vetsure.

In Levitikus 3:17 lees ons: Julle mag geen vet of bloed eet nie. Bloed bevat dikwels organismes wat siektes kan veroorsaak. Die res van die dier word gekook of gebraai wat baie van die organismes sou doodmaak.

Die higiëne van kos was ook belangrik vir die Israeliete. Daar was reëls om voedselvergiftiging te verhoed. Ons moet onthou daar was geen yskaste nie en dat dit baie warm word in die Midde-Ooste. Daarom was daar beperkings op hoe lank kos gebêre mag word (Levitikus 19:5 – 7):

⁵“Wanneer julle ‘n maaltydoffer vir My, die Here, slag, moet julle dit so doen dat julle vir My aanneemlik is: ⁶julle moet die vleis eet op die dag wanneer julle slag, of hoogstens die volgende dag. Wat oorbly tot die derde dag, moet verbrand word. ⁷Wie daarvan op die derde dag eet, eet iets onreins. Dit is nie vir My aanneemlik nie.

Kleipotte was poreus en kon nie goed skoongemaak word nie. Daarom moet hulle gebreek word as hulle onrein is (Levitikus 15:12):

¹²Alle kleipotte waaraan die man raak wat die afskeiding het, moet gebreek word, maar gebruiksartikels van hout moet afgespoel word.

Ook word voorsiening gemaak oor dooie diertjies wat in aanraking kom met eetgoed (Levitikus 11:32 – 34):

³²Enigiets waarop so ‘n dooie diertjie val, is ook onrein. Dit geld vir enige gebruiksartikel van hout, lap, leer of growwe linne, enige gewone gebruiksartikel. Dit moet in water gedruk word, maar is nog vir die res van die dag onrein. Eers daarna is dit rein. ³³As een van die diertjies in ‘n kleipot val, is alles wat in die pot is, onrein. Die pot moet dan gebreek word, ³⁴want enige kos waarby water uit so ‘n pot gegooi is, is onrein, en enige vloeistof uit so ‘n pot is onrein. ³⁵Enigiets waarop een so ‘n dooie diertjie val, is onrein. ‘n Kleioond of kleikookplek moet in so ‘n geval afgebreek word; dit het onrein geword, en julle moet dit as onrein beskou.

Skoon houers en skoon eetgerei verminder die risiko van voedselvergiftiging.

 

3. Moeders wat pas geboorte gegee het

As ʼn vrou geboorte geskenk het, is sy onrein. In gevalle waar die kind ʼn seuntjie is, word hy op die agste dag besny en daarna moet sy nog drie en dertig dae wag om seker te wees dat die bloedvloeiing opklaar (Levitikus 12:4). [As die baba egter ʼn dogtertjie is word die tydperk tot twee weke plus 66 dae verleng.] Hierdie is genoeg tyd om seker te maak dat sy nie ʼn infeksie onder lede het nie. Dit gaan hier oor reinheid en rus vir die vrou.

 

4. Aanraking van dooies

Iemand wat aan die lyk van ʼn mens raak, sal sewe dae lank onrein wees (Numeri 19:11). Hierdie is ʼn voorsorgmaatreël indien die persoon aan ʼn aansteeklike siekte dood is.

Outeur: Dr Coen Slabber

 

SLEUTELS WAT DIE ANTIEKE WÊRELD OOPSLUIT – Kobus Kok

Wees bewus van die kulturele – en tydskloof

Tussen die Bybelse tyd en ons tyd vandag, bestaan daar ‘n reuse sosiaal kulturele, religieuse en tyd kloof. Die wêreld van toe was gewis gans anders as vandag se tyd. Dikwels maak ons die fout om die Bybel deur die gekondisioneerde en gesosialiseerde sosiaal religieuse paradigma van ons tyd te lees. Eenvoudiger gestel, ons kyk deur ons eie bril na die wêreld van daardie tyd, so asof die antieke wêreld presies dieselfde was as ons wêreld vandag.

Dit is egter grotendeels problematies, omdat mens op die manier eintlik ‘n klomp dinge inlees in die teks uit die antieke wêreld aan die een kant, en aan die ander kant dikwels nie regtig verstaan wat aangaan nie. Dit laat my dink aan ‘n storie wat ons baie kan help om dit wat so pas gesê is beter te verstaan:

In die jaar 4009, 2000 jaar van nou af, was daar eenmaal ‘n navorser (Koos) wat argeologiese opgrawings in ‘n antieke stad met die naam Pretoria gedoen het. Eendag ontdek hy ‘n antieke dokument wat op antieke papier geskryf was en dit lui soos volg:

“Blou Bulle verslind Haaie op groen Loftus gras – alweer”

Opgewonde het die navorser ‘n simposium by die Universiteit gereël en almal uitgenooi van die dekane tot die rektor, om sy nuut gevonde teorie aan te hoor. By die simposium argumenteer hy oortuigend dat hy konkrete wetenskaplike bewys het dat sekere blouerige Bulle in die antieke tyd haaie wat op die land geloop het keer op keer (alweer) verslind het. Almal het hande geklap, opgestaan en ‘n groot prys aan hom oorhandig.

Enkele jare later het nog ‘n navorser (Piet) ‘n antieke dokument ontdek wat lui:

“Haaie verslind Blou Bulle in finaal”

Na deeglike navorsing het die navorser uiteindelik die deurbraak gemaak. Hy het besef dat hierdie tekste telkens uit ‘n bepaalde genre kom, naamlik koerantberigte, en telkens uit die sogenaamde sport afdeling. Kort voor lank het hy die kloutjie by die oor gebring en sy teorie ontwikkel dat Haaie en Bulle nie letterlik verstaan moet word nie, maar metafories. Die antieke mense het naamlik op metaforiese wyse so van hulle rugby spanne gepraat en dat die woord “verslind” eerder metafories as die oorwinning verstaan moet word van een span bo ‘n ander in die “finaal” wat in werklikheid na die Curriebeker verwys.

Ons wat in die jaar 2009 leef weet natuurlik sommer van die begin af dat Koos se teorie totaal van die merk af is omdat hy nie die konteks van die jaar 2009 verstaan nie. Verder weet ons dat die dokument wat Koos opgegrawe het nie letterlik verstaan moet word nie omdat dit uit die sport-deel van die koerant (genre) kom. Koos het dus ‘n reuse fout begaan deur sy eie teorie net so af te druk op die antieke teks. Navorser Piet het natuurlik iets daarvan verstaan en nader aan die waarheid gekom. Juis om hierdie rede is dit belangrik dat ons nie sommer ons eie teorieë en verstaan van die wêreld gaan afdruk op die antieke teks nie. Ons moet in die eerste plek sensitief wees om die konteks van die antieke wêreld te verstaan.

Dit is nie net die sogenaamde tydskloof en die kulturele kloof wat aansienlik verskil tussen ons die antieke wêreld waarin die Bybel geskryf is nie, maar ook die taal. Het u geweet dat die Ou Testament oorspronklik in Hebreeus geskryf is en dat die Nuwe Testament oorspronklik in Grieks geskryf was. Verder is dit belangrik om te verstaan dat die Grieks in die Bybel antieke Grieks is wat glad nie meer gepraat word vandag nie. Daar is letterlik ‘n handjie vol mense in die wêreld wat hierdie antieke tekste kan lees. Die probleem rondom taal is ook beduidend en moet telkens onsluit word. Neem maar net die voorbeeld in Afrikaans waar ons sou sê iemand is hoog in die takke. Indien ons in Amerika met iemand sou gesels en vir hulle verduidelik dat gisteraand se partytjie jolig was omdat soveel mense hoog in die takke was – gaan die arme Amerikaner nie verstaan wat ons bedoel as ons sê “They were high in the trees” nie. Die Amerikaner sal dit natuurlik letterlik verstaan en in sy gedagtes die partytjiegangers hoog in die boom langs die huis sien. Net so kan ons nie sommer net die Griekse teks letterlik vertaal nie, omdat dit tot misverstand sal lei en mense nie die ware betekenis sal kan verstaan nie. Juis om hierdie rede onderskei Bybelwetenskaplike geleerdes tussen letterlike vertalings en dinamies ekwivalente vertalings. Laasgenoemde vertalings (soos Die Boodskap) poog om die oorspronklike bedoeling van die teks aan die moderne leser weer te gee.

In hierdie studie/reeks gaan ons dus poog om die sleutels te gee wat die antieke wêreld beter vir ons kan oopsluit. Ons gaan veral kyk na die verskil tussen ons waardes en die van die antieke wêreld en dit telkens illustreer aan die hand van Bybelse tekste waar hierdie sake ter sprake is.

Outeur: Dr Kobus Kok

 

21 Desember 2011 – Jan van Der Watt

W van Wyk vra:

Wat is die betekenis van 21 Desember 2011?

Antwoord:

Prof Jan van der Watt antwoord:

Dit is nie heeltemal duidelik wat jy oor die datum wil weet nie. Natuurlik is daar herhaling van 1 en 2 in patrone. Die Bybel sê egter niks daaroor nie. As ons probeer om iets oor sulke datums uit die Bybel af te lei, kan dit suiwer afleidings wees wat ons self maak en moet ons versigtig wees om dit nie aan die Bybel te koppel nie. In die Bybelse tyd het die datums soos ons die skryf nog nie eers bestaan nie. Dit het eers baie later gekom.

Dit bring ons by soortgelyke vraag, naamlik die voorspelling van dinge wat op spesiale datums sou gebeur. Dit is deur die eeue baie bekend.

Deur die geskiedenis was daar baie sogenaamde ‘profete’ wat gesê het: ‘ek het ‘n visioen gehad, of die Here het dit aan my openbaar. Ander gebruik weer hulle vindingrykheid om hulle voorspellings oor datums waarop daar spesiale dinge gaan gebeur, geloofwaardig te maak.

Hulle kry ook altyd ‘n groepie mense wat glo wat hulle sê en tot op hede nog elke keer hulle fout agtergekom het. Ons weet al baie lank van mense wat probeer voorspellings maak:

* Tukonius het in die vierde eeu geleef. Hy het gesê dat die wederkoms in 381 gaan plaasvind. Drie en ‘n half is natuurlik ‘n belangrike getal in Openbaring. Dit dui ook gewoonlik op ‘n tydperk waarin die bose gaan moeilkheid maak. Wel, drie en ‘n halwe eeue is 350 jaar. Jesus was 31 wat ‘n mens 381 gee. Die jaar 381 moet dus die jaar van die wederkoms wees. Waarom dit drie en ‘n half eeue is, is maar net om in te pas by Tykonius. Hy het in daardie tyd geleef.

* Joagim van Fiore (1135-1202) het ook nie op hom laat wag nie. Drie en ‘n half jaar is 1260 dae (dertig dae in ‘n maand). Daarvan praat Openbaring (byvoorbeeld 11:3 of 12:6). Daarom is ‘n goeie tyd 1260 nC. Sy voorspelling het ook nie gewerk nie.

* Daar het dikwels sterk emosie met die voorspellings saamgegaan. In die noorde van Duitsland het Hoffmann (1500-1543) sy volgelinge oortuig dat die wederkoms in 1533 gaan plaasvind. Die mooi universiteitsdorpie Münster, in Noord-Duitsland, is as die nuwe Jerusalem geïdentifiseer. Daar was groot konflik waarvan die tekens vandag nog daar is. As ‘n mens langs die kerk staan sien ‘n mens nog die staalhokke aan die toring hang waarin mense opgehang is vir die aasvoëls om te vreet.

* Miller (1782-1849) het die wederkoms op 1843 gestel. Hy het Daniël 8:14 as basis gebruik: “Twee duisend drie honderd aande en oggende. Dan sal die heiligdom herstel word.” Die 2,300 dae het hy omgeskakel in jare en toe van Daniël se lewe af vorentoe getel. Dit het by 1843 uitgekom. Sy volgelinge, wat hierdie voorspelling meer as die Bybel geglo het, moes sien dat hulle groot profeet ook maar net voete van klei het.

* Die Jehova-getuies is ook bekend vir hulle voorspellings. Russell, hulle stigter, het gesê die 1000 jaar van Jesus se heerskappy sal in 1914 begin. Toe dit nie sigbaar gebeur het nie, het hulle gesê dit is onsigbaar. Later het hulle 1975 as die datum aangewys, maar ook sonder sukses.

* Daar is nog ritse ander voorspellings. Daar is al glad gesê dat God op Kanaal 18 sal verskyn op 31 Maart 1998. En dan is daar die jaar 2000. Die millenium is besig om te draai! Dit is mooi afgerond en alles is reg vir groot veranderings. Tekens van oorloë, aardbewings, magte en rekenaars wat ons lewens gaan oorneem word ywerig nadergehark. Dit moet nou wees! reken baie. Kyk maar net op die internet na die profete wat hulle opinies en voorspellings via die satelliet en rekenaar tot in die huise van elke potensiële leser stuur. Jy moet net ‘n ding genoeg herhaal, dan glo mense jou…

Die probleem is egter dat hierdie voorspellings deurgaans nie net verkeerd was nie, maar dat baie mense ook baie seergemaak is daardeur. Mense het al hulle lewens daarvoor opgeoffer, letterlik en figuurlik. As jy vas geglo het iets kom van God af en God se ‘profeet’ sê dit vir jou en niks werk uit nie, bly daar min van jou geloof oor. Dit is amper asof jy voor moet begin, maar hierdie keer is dit net baie swaarder.

Wees dus versigtig om met datums te speel.

Outeur: Prof Jan van der Watt