Argeologie – Aspekte van die ekonomiese lewe(1)

Argeologie -Aspekte van die ekonomiese lewe(1) – Daan Pienaar

Hier word eers na die landbou gekyk. Klem word geplaas op grondbesit en landboumetodes en -implemente

1. Landbou

Grondbesit: In Egipte het alle grond aan die Farao behoort. In Mesopotamië het die koning en die heiligdomme groot gedeeltes van die land besit. Daar is egter tekste wat daarvan getuig dat gemeenskappe, families en individue ook oor grond beskik het en dit selfs kon koop en verkoop. Daar het ook ŉ feodale stelsel bestaan waar eienaars van die grond sekere dienste aan die koning moes afstaan. Die wetboek van Hammurabi en die Hetitiese wetboek het verskillende artikels wat daaroor handel. Die dokumente van Nuzi en Ugarit weerspieël ook ŉ dergelike praktyk.

Grondbesit in Israel: Dit wil voorkom asof Israel nie ŉ dergelike stelsel gehad het nie. Uit die tweede millennium V.C. is dit duidelik dat in Nuzi en Assirië grond d.m.v. loting verdeel is. Josua het op dieselfde wyse die grond aan die stamme toegewys (Josua 13:6;15:1;16:1;18:6-19). Die grond is dan weer onderling verdeel tussen lede van die groep/stam. Hierdie grond kon nie uit die hande van die stam gaan nie en kon geërf word. Indien iemand die grond moes verkoop, moes die losser eerste genader word. ŉ Mooi voorbeeld hiervan vind ons in Jeremia 32:1-25.

Landboumetodes en implemente: ŉ Interessante teks wat deur R.A.S. Macalaster by Geser ontdek is, is die sogenaamde “Geser kalender”. Dit dateer uit die tiende eeu V.C. en was waarskynlik ŉ rympie wat ŉ kind moes leer sodat die verskillende seisoene onthou kon word. Dit lui soos volg:

Twee maande van insameling

Twee maande van saai

Twee maande van laat saai

ŉ Maand van vlas trek

ŉ Maand van gars oes

ŉ Maand om die res te oes

Twee maande om wingerd te snoei

ŉ Maand van somervrugte

Geserkalender

Hieruit kan afgelei word watter produkte ter sprake was. Benewens die genoemde produkte is daar ook nog die volgende: Permanente gewasse soos olywe, vye, granate, dadels, amandels, Johannesbroodboom, wildevye en jaargewasse soos koring, gars en spelt.

Hierdie produkte is verbou nadat die landerye omgeploeg is.

e02

e04

Vgl. die ploeg hierbo met die Egiptiese afbeelding van so ŉ implement

ŉ Dorsslee

e06

ŉ Olyfpars

Handmeul

Die verskillende aktiwiteite in die landbou het dikwels die metafoor geword waardeur die Here sy verhouding met sy volk tot uitdrukking gebring het. Vgl. hier Hosea 11:4 ; Psalm 23; Jesaja 5:1-7; Johannes 15:1-8. Dit is maar ŉ paar voorbeelde.

Daar is nie net geploeg en geplant nie maar vanaf die tyd van die aartsvaders is daar ook met diere geboer soos bokke, skape, beeste, esels, kamele, perde, muile en ook pluimvee.

Outeur: Prof Daan Pienaar

Hoe bou ek ‘n verhouding? (Deel 2)

Hoe bou ek ‘n verhouding? (Deel 2) – Wynand de Wet en Anna Steyn

Ons kyk na blywende gemeenskaplikhede as ŉ gesonder alternatief vir emosionele gemeenskaplikhede. In so ŉ verhouding moet ek eers bepaal wie ekself is. Daarna kan ek soek na blywende gemeenskaplikhede.

In deel 1 van ons bespreking oor die tipe dinge wat ek moet vind om n’ verhouding met n’ lewensmaat te bou is uitgewys dat “emosionele gemeenskaplikhede” n’ moontlike hulpmiddel kan wees, maar tog ook heelwat gevare inhou. In hierdie gedeelte word na “blywende gemeenskaplikhede” as n’ gesonder alternatief gekyk:

Blywende gemeenskaplikhede is die dinge wat uit my wortels kom. Die dinge wat ek geleer het daar waar ek groot geword het en wat vir my lekker is. Ek hou dalk van kleinsaf van fliek, stap, kampeer, teater, bergklim, rugby, kerklike bedrywighede, ensomeer.

By die bou van ŉ verhouding of die keuse van ŉ lewensmaat moet ek eerstens bepaal wie ekself is, wat is die dinge waarvan ek hou en daarvolgens moet ek ŉ maat kies. Dit is nie selfsugtig nie. Blywende gemeenskaplikhede het ook op sy beurt slagysters waarop ek bedag moet wees. Só moet ek ook versigtig wees om nie net die dinge te doen wat vir my meisie belangrik is soos, swem, draf en gym nie. Ek kan my dalk verbeel dat dit ook my belangstellings is en ek is dalk vol ywer en entoesiasme om dit te doen, maar kort voor lank gaan al hierdie aktiwiteite nie meer vir my lekker wees nie, want dit is nie ek nie. Ek gaan nie meer só gelukkig wees nie en die verhouding gaan begin verflou en verwydering gaan intree. Ja, ek kan dalk met ŉ masker op daarmee volhou, maar met hoeveel spanning en konflik gaan só ŉ verhouding gepaard? Is dit wat ek regtig wil? Watter effek het só ŉ verhouding op my gesin en die mense om my? Soms tree ons ook so vinnig in die huwelik dat wanneer hierdie gemeenskaplikhede begin verflou, is ons reeds getroud en raak ŉ egskeiding die oplossing, omdat ons nie eerlik met onsself en met mekaar was nie.

Verder kan ŉ meisie dalk só beïndruk wees met die mooi jong man se sangtalent of sy posisie in ŉ sportspan of al sy besittings dat sy haarself totaal en al daarin inleef en heeltemal van gemeenskaplikhede en haar eie behoeftes vergeet. ŉ Verhouding of huwelik wat op sulke gronde gebaseer word, gaan van my baie opofferings vra en my eie menswees en belangstellings gaan waarskynlik nooit ter sprake kom nie? Gaan ons dalk maar net “saam wees” in die kalklig en nie regtig “gelukkig getroud” wees nie. Wanneer ŉ jong man ŉ mooi geboude meisie kies, met ŉ bepaalde haarkleur, gewig, ensomeer is ek weer besig met eienskappe van verbygaande aard en met verloop van tyd het hierdie eienskappe verdwyn en het ons niks meer in gemeen nie en is “ons maar net saam.” Ek moet dus baie versigtig wees met my motief in die keuse van ŉ lewensmaat.

As ek, as jongmens, vir ŉ tydperk bietjie wil wegbreek van my gesin van herkoms na ŉ nagklub en bietjie iets anders wil ondervind, kan ek dalk daar ook ŉ lewensmaat ontmoet. Die vraag is of ek my op die lang duur met hierdie aktiwiteite kan vereenselwig as ek nie so groot geword het nie? Is dit werklik ek of gryp ek tydelik hierna om anders te wees, om aanvaarding te kry of ŉ “statement” te probeer maak? Die gevaar is dat ek in hierdie tydperk ŉ verhouding kan aangaan wat ek lewenslank kan berou, omdat ek op die lang duur uitvind dat dit nie is wat ek regtig wil nie.

Suksesvolle verhoudings kom, soos reeds genoem, tot stand deur ŉ lewensmaat te kies aan die hand van wie ekself is en waar ek my bevind. As ek daarvan hou om te fliek, kan dit dalk ook die plek wees waar ek ŉ lewensmaat gaan vind, want dit is dalk ons albei se belangstelling van kleinsaf. Dit sal ek weet as ons oor ŉ tydperk mekaar telkens by die fliek raakloop en ons oor die verskillende flieks begin gesels en wat ons voor- en afkeure is en watter nuwe flieks eersdaags gaan vertoon. Só gaan ons oor ŉ tydperk agterkom watter ander gemeenskaplikhede ons ook het. As gelowige en op my geloofspad vind ek ook ŉ gelowige maat met wie ek ŉ klomp dinge ten opsigte van my geloof kan deel. Die gemeenskaplikhede bevorder ons kommunikasie, ons kennis van mekaar en ons begin om al meer dinge saam te doen en só word ons geesgenote en begin vir mekaar lief word en raak onafskeidbaar van mekaar.

Die samebindende faktore van ŉ suksesvolle verhouding is die blywende gemeenskaplikhede, dit wil sê die dinge wat uit my en my lewensmaat se wortels kom. Dit is ook belangrik dat ons na soveel as moontlik blywende gemeenskaplikhede moet kyk, want hoe meer sulke gemeenskaplikhede daar is, hoe meer het ons vir mekaar te sê en hoe meer saamdoen geleenthede is daar, wat ons verhouding al sterker maak. Ons moet ook aanvaar dat daar verskille sal wees, aangesien ons uit twee verskillende wêrelde kom. Ons moet ons verskille respekteer en met behulp van effektiewe, oop kommunikasie uitbalanseer. Ons moet altyd geleenthede effektief benut, waarvan die volgende ŉ voorbeeld is:

Meneer Y hou daarvan om te gaan rugby kyk, maar dit is nie sy vrou se belangstelling nie. Mevrou Y het ŉ vriendin, waarvan meneer Y nie hou nie. Só, as meneer Y gaan rugby kyk, kuier mevrou Y by haar vriendin. Vanaand gaan eet meneer en mevrou Y saam uit, waarvan albei hou en almal is gelukkig.

Dit is dus van uiterste belang dat ŉ verhouding oor ŉ lang genoeg periode moet strek om die nuwe besem wat só skoon vee werklik te beproef. Dikwels is die enigste gemeenskaplikheid van ŉ oorhaastige huwelik, die kinders wat daaruit gebore word. Sodra die kinders die huis verlaat, land die huwelik in die skeihof, want nou is die enigste gemeenskaplikheid nie meer daar nie en jou lewe het ver gevorder en jy is maar weer alleen, maar nou met baie vrae, bitterheid en verwyte.

Dus: gebruik jou TYD!!! Kyk net na hierdie interessante teksgedeelte in Deuteronomium 24:5,

“Wanneer ‘n man pas getroud is, mag hy nie saam met die leër optrek om te gaan oorlog maak nie. Hy mag ook nie met enige verpligting belas word nie. ‘n Jaar lank moet hy van alles vrygestel wees om sy vrou met wie hy getroud is, gelukkig te maak.”

Gegewe die destydse gebruike van “mans” en “vrouens” wat oor die algemeen sommer deur ouers aan mekaar toegeken is, is dit tog só opvallend dat hulle steeds besef het hoe belangrik dit is dat hierdie twee mense wat nou saamgevoeg is wel voldoende TYD moet hê om mekaar deeglik te leer ken, hul “gemeenskaplikhede” te ontdek en werklik “gelukkig” te wees!

Deesdae is dit uiteraard anders: ek en jy het die VRYHEID VAN KEUSE! Daarom is dit só belangrik om nou vóór die huwelik TYD te gebruik om mekaar reeds in hiérdie fase deeglik te leer ken, blywende gemeenskaplikhede te identifiseer en dus seker te maak dat ons mekaar wel sal aanvul en gelukkig maak!

Outeur: Dr Wynand de Wet en Dr Anna Steyn

Hoe bou ek ‘n verhouding? (Deel 1)

Hoe bou ek ‘n verhouding? (Deel 1) – Wynand de Wet en Anna Steyn

Verhoudings is deel van die mens se lewe. Die voorvereiste vir ŉ gelukkige verhouding is ŉ persoonlike verhouding met God. Om my te help om my lewensmaat te kies, kan die identifisering van sekere “gemeenskaplikhede” my help. Emosionele gemeenskaplikhede mag egter problematies wees.

Lees lekker rustig deur Genesis 2:18-24 en kyk bietjie na dit wat jou opval.

“Verder het die Here God gesê: “Dit is nie goed dat die mens alleen is nie. Ek sal vir hom iemand maak wat hom kan help, sy gelyke.” Die Here God het toe uit grond al die wilde diere en al die voëls gevorm en na die mens toe gebring om vas te stel hoe hy elkeen sou noem; en wat die mens elke lewende wese sou noem, dit sou sy naam wees. Die mens gee toe name vir al die mak diere, die voëls en die wilde diere, maar vir homself het hy nie ‘n helper, ‘n gelyke, gekry nie. Toe het die Here God ‘n diep slaap oor die mens laat kom, sodat hy vas geslaap het. Die Here God neem toe ‘n ribbebeen uit die mens, vul die plek met vleis op, en die ribbebeen wat Hy uit die mens geneem het, bou Hy om tot ‘n vrou en bring haar na die mens toe. Toe sê die mens: “Hierdie keer is dit een uit myself, een soos ek. Daarom sal sy ‘vrou’ genoem word; sy is uit die man geneem.” Daarom sal ‘n man sy vader en moeder verlaat en saam met sy vrou lewe, en hulle sal een word.”

Om in ‘n verhouding te staan, is van die skepping af deel van die mens se lewe, in besonder dan ook die huweliksverhouding! Hiermee saam is dit net so duidelik dat God van dag een af die Een is aan Wie hierdie verhouding toegeskryf moet word. Die ander kant van hierdie munt is dus net so waar: wie nie ‘n verhouding met God het nie, sal eenvoudig nie in staat wees om ‘n ware, gelukkige verhouding met ‘n huweliksmaat te kan bou nie… Anders gestel: miskien sou twee mense wat God nie dien nie wel in ‘n verhouding met mekaar kon tree en selfs vir lank kon “saam” wees – tog, daar is mos ‘n groot verskil tussen “gelukkig getroud” wees en bloot “bymekaar wees”! Met dit in gedagte, dink so bietjie na oor wat ons in Prediker 4:9-12 vind:

“Twee vaar beter as een. Hulle inspanning kom tot iets. As die een val, kan die ander hom ophelp. Maar as een val wat alleen is, is daar niemand om hom op te help nie. As twee langs mekaar slaap, word hulle warm, maar hoe sal een wat alleen is, warm word? Een alleen kan oorweldig word, twee saam kan weerstand bied. ‘n Driedubbele tou breek nie maklik nie.”

Om egter dié een te vind wat God vir my bedoel het en met hierdie lewensmaat dan ‘n verhouding te bou, is nie aldag so eenvoudig nie!

Die identifisering van sekere “gemeenskaplikhede” wat ek en my potensiële lewensmaat in gemeen het is wel ‘n spesiale hulpmiddel om my in hierdie belangrike taak te help:

Emosionele gemeenskaplikhede

Hierdie tipe gemeenskaplikheid gaan gewoonlik gepaard met een of ander trauma in ons lewe soos egskeiding, dood, ongelukkige gesinsomstandighede, bomdreigemente, natuurrampe, kapings ensomeer. Dit klink vreemd, maar in die praktyk is dit dikwels die goed wat mense bymekaar uitbring. Die volgende is ‘n eenvoudige voorbeeld uit die daaglikse praktyk:

Twee mense staan in ‘n ry by Telkom om ‘n rekening te betaal. Hulle ken mekaar glad nie en het ook niks vir mekaar te sê nie. Ewe skielik word almal gevra om die gebou te verlaat as gevolg van ‘n bomdreigement. Ewe skielik bring laasgenoemde ‘n gemeenskaplikheid mee. Twee mense begin met mekaar praat, terwyl hulle buite staan en wag en hulle kom meer van mekaar te wete soos, waar hulle werk en woon en van hulle vorige ervarings. Na hierdie dag se gebeure erken hulle mekaar weer op straat en groet dalk in die verbygaan, maar met verloop van tyd lyk die een dalk vir die ander bekend, maar hulle groet mekaar nie eers meer nie. Hulle gemeenskaplikheid was emosioneel van aard en het met verloop van tyd vervaag en hulle het weer soos aanvanklik niks meer vir mekaar te sê nie.

Hierdie voorbeeld is dikwels die slagyster in vele mense se mislukte verhoudings of huwelikslewens, wat groot hartseer en teleurstelling meebring. Twee mense met traumatiese ervarings, soos egskeiding, dood of ongelukkige gesinsomstandighede, kom by mekaar uit. Hulle het soveel emosie om te deel en kan ure in mekaar se geselskap deurbring, want hulle kliek dan só goed en beleef dat hulle net die regte twee vir mekaar is en hulle tree in die huwelik. Die volgende is ‘n goeie praktiese voorbeeld:

Meneer X, ‘n geskeide man, het weer in die huwelik getree en hy is hierdie vrou se vyfde man en nou wil sy hom skei. My vraag as huweliksberader aan hom was: “Hoekom het jy met hierdie vrou getrou?” Meneer X se antwoord was: “Sy het my só deur my egskeiding gedra.”

JA, SY KON SY TAAL PRAAT EN HOM VERSTAAN.

Die probleem met hierdie emosionele gemeenskaplikhede is, dat ons dit met verloop van tyd verwerk. Een mens verwerk dit binne twee jaar, ‘n ander neem vyf jaar of iemand anders neem ses maande. Na hierdie verwerkingsproses kom ek agter dat ek eintlik nie meer iets in gemeen het met hierdie nuwe lewensmaat van my nie. Ons egskeidings is oor en uit en ons aanvanklike goeie kommunikasie bestaan nie meer nie. Nou begin ek weer perspektief kry op die lewe en ek kom allerlei verskille agter tussen my en my lewensmaat en die een probleem na die ander begin opduik. Ek voel of ek die mure wil uitklim van frustrasie, want die aanvanklike vele gemeenskaplikhede bestaan nie meer nie en “ons is nou maar net saam”. Wat het nou van ons “gelukkig getroud” geword? Moet dus nie huweliksverhoudings op emosionele gemeenskaplikhede bou nie. Hierdie riglyn geld vir alle mense wat deur traumatiese gebeurtenisse gaan, só ook jong mense wat uit ongelukkige gesinsomstandighede kom. Ek moet dus nie toelaat dat my ongelukkige gesinsomstandighede my gemeenskaplikheid of motivering tot ‘n huwelik is nie. Ek moet eerder konsentreer op blywende gemeenskaplikhede, wat in die volgende deel meer breedvoerig bespreek sal word.

Outeur: Dr Wynand de Wet en Dr Anna Steyn

Argeologie – Watersisteme

Argeologie – Watersisteme – Daan Pienaar

Een van die belangrikste kommoditeite in dié relatief droë gebied bekend as Siro-Palestina, is water. Dit figureer betekenisvol in die lewe van die mense van die Bybel en daar kan geen ernstiger saak vir hulle wees nie as die gebrek aan water (vgl. 1 Konings 17; Jeremia 14:1-6; Joël 1:20; Haggai 1:11). Dit is die rede waarom water so dikwels in die Bybel genoem word (vgl. Genesis 18:4; 24:16 vv.; Numeri 20; Psalm 23; 42 ens.).

Dit het selfs ŉ metafoor geword vir geloof in die Here bv. dat die gelowiges self ŉ bron van lewende water word (vgl. Johannes 4:13-14). Water het ook die simbool geword van God se seëninge (Jesaja 32:2; 35:6&7 ens).

Dink ook aan die doop wat die reiniging van sonde simboliseer. In die OT moes die priesters hulleself ook reinig voordat hulle diens gedoen het in die tempel (Eksodus 29:4). By die wyding van Leviete moes hulle met water besprinkel word (Numeri 8:7).

Water het natuurlik ook ŉ bedreiging ingehou. Hier kan ons dink aan die sondvloed, die tog deur die Skelfsee (vgl. ook Psalm 18:17; 32:6 ens.).

Dit is genoeg om aan te dui dat water ŉ betekenisvolle rol in die lewe van die Bybelse mense gespeel het;

Watervoorsieningstelsels was ŉ integrale element van enige beplanning in die Bybelse tyd hetsy deur ŉ put, sisterne of ŉ ander vorm van watervoorsiening.

1. Stedelike watervoorsieningstelsels:

Sisterne: Selfs vandag nog word sommige antieke sisterne gebruik. Die mees klassieke voorbeeld is dié by Masada. Die geskiedskrywer Josefus vertel van die volop water wat daar beskikbaar was en dit in ŉ plek waar min reën geval het en geen fontein was nie. Om water beskikbaar te kry, is daar ŉ damwal gebou oor die wadi (droë spruit) noord van die berg en ŉ waterleiding is gebou om die water na die 12 sisterne te herlei. Hierdie damwal het die water van die stortreëns wat some daar voorgekom het, te keer dat dit nie wegvloei nie. Die kapasiteit van die sisterne was om en by 8 miljoen liter. Die water is van die onderste sisterne met donkies na die boonste sisterne gebring om dit makliker toeganklik te maak vir diegene wat op die kruin van die berg gewoon het.

w01

Oop sisterne in die Negev gevind.

w02

ŉ Massiewe sisterne by Masada

1.2. Ondergrondse stelsels

1.2.1. Hasor:

Uit die negende eeu V.C. is daar ŉ watervoorsieningstelsel by Hasor ontdek. Hierdie stelsel het op ŉ unieke manier die water vir die stad beskerm sodat vyandige beleëringsmagte dit nie kon besoedel nie. Die watervoorsieningstelsel het bestaan uit ŉ vertikale skag wat binne die mure van die stad gegrawe is, ŉ dalende tonnel en ŉ holte of vertrek aan die einde van die tonnel waar die water versamel het. Die skag en die tonnel het oor ŉ trap beskik waarlangs die water vervoer kon word. Van die top tot aan die onderste vertrek is die diepte 40 m. Die dalende skag loop ook nie in die rigting van die fonteine aan die voet van die heuwel nie maar slegs tot onder die watertafel. Die dalende tonnel is ook voorsien van trappe wat uit die kalkklip gekap is. Omdat die kalkklip maklik verweer in water, is daar aan die einde van die tonnel basalttrappe aangebring. Dit was die deel wat van tyd tot tyd deur water bedek kan word namate die watertafel styg en daal.

w03