Die Verhouding Geloof en Verstand(1) – Basiese Opsies – Hermie van Zyl

Die verhouding geloof en verstand/wetenskap is ‘n eeuelange debat. Die debat kan uit verskillende hoeke benader word, maar een van die kernvrae is: Is dit redelik (logies) om in die God van die Christendom te glo? 

Agter so ‘n vraag sit die aanname dat God nie bewysbaar is nie, want Hy is mos nie waarneembaar met ons menslike sintuie nie. Daarmee word gesê: Slegs dit wat ons met ons sintuie kan waarneem, is waar, eg en bestaan. Dus, wanneer ons in God glo, glo ons teen alle verstand en redelikheid in; dis ‘n sprong in die duister; ons glo maar, want so is ons van kleinsaf geleer, maar ons kan eintlik nie met sekerheid sê of ons reg is nie. By gebrek aan iets anders/beters, hou ons maar vas aan dit wat ons het. Dis darem beter as om in niks te glo nie.

As dit oor die verhouding tussen geloof en rede/verstand/wetenskap gaan, is daar basies drie opsies:

1. Geloof en rede/verstand staan téénoor mekaar. Geloof en verstand leef nie in dieselfde huis nie, maar in aparte huise/domeine. Dis ook waar die gedagte vandaan kom dat die wetenskap die enigste domein is wat met egte, ware kennis werk, want dis getoetsde, geverifieerde kennis. Jy kan ‘n eksperiment uitvoer en bewys wat jy weet. Maar godsdiens is nie egte kennis nie, dis bloot ongetoetsde, persoonlike opinies. Jy kan dit glo as jy wil, maar moenie verwag almal moet dit erken nie. Ek gun jou om te glo wat jy glo (dis mos demokraties!), maar dit het geen dwingende krag dat dit die waarheid is nie. Dit is ook nie noodwendig ‘n getroue weergawe van die werklikheid nie.

2. ‘n Ander siening van die verhouding (‘n sagter opsie as die vorige): Geloof en rede staan nie teenoor mekaar nie, maar vul mekaar aan. Geloof begin daar waar kennis ophou of te kort skiet. Met ander woorde, geloof se plek word wel erken, maar dis ‘n soort vuller van die leemtes of gapings in ons kennismondering. Die implikasie hiervan is: soos wat kennis uitbrei, word geloof uitgeskuif na die rand van ons bestaan; ons het dit nie meer nodig nie. Daar word dan van God gepraat as The God of the gaps – God opereer net daar waar ons nie self antwoorde op probleme het nie. Ons het God dus nodig vir al die onbeantwoorde vrae van die lewe, maar ook nie meer vir lank nie. Hierdie siening lê ook aan die wortel van ‘n gesekulariseerde Europa: voorheen was God nodig, maar nou het hulle God nie meer nodig nie, want hulle voorsien self in hulle behoeftes.

Ek is bevrees dat baie mense, selfs Christene, met een of beide van bostaande twee sieninge van die verhouding tussen geloof en rede leef. Hulle leef dualisties, dit wil sê,  met verskeurde harte, in twee verskillende wêrelde wat niks met mekaar te doen het nie, en probeer nooit die twee wêrelde met mekaar versoen nie. Dis waar die ding van Sondag- en Maandag-Christene vandaan kom: Sondag dien jy God in die kerk, maar Maandag en die res van die week dien jy Mammon (die geldgod). Dan is jy ‘n harde besigheidsman/vrou waar Christelike beginsels geen rol speel nie.

3. Daarom, derde opsie: Geloof en rede staan nie teenoor mekaar nie; geloof is ook nie ‘n aanvulling van die leemtes in ons kennis nie; maar geloof is die basis van alle kennis, dis die vertrekpunt van ons kennis, dis ‘n manier van kyk na die wêreld. Reeds Anselmus, aartsbiskop van Canterbury in die 12e eeu, het gesê: credo ut intelligam: “ek glo sodat ek kan verstaan.” Ons sê mos: ek soek bewyse, ek wil eers verstaan, dan sal ek glo. Anselmus sê: Dis eers wanneer mens glo in God dat die wêreld vir jou verstand begin sin maak.

Daarom maak ek ‘n saak daarvoor uit dat geloof nie maar net ‘n persoonlike gevoel of opinie is nie, maar dat dit, en daarmee saam die Christelike godsdiens, ‘n redelike basis het. Dis redelik om te glo soos wat Christene glo, dit maak sin om die lewe te benader met geloof in God. Die Bybelse basis vir hierdie standpunt word in die tweede aflewering beredeneer. 

Outeur: Prof Hermie van Zyl

Judas Iskariot – pion in hande van kragte groter as hyself, of bepaler van sy eie lot? – Hermie van Zyl

Het Judas Iskariot beheer gehad oor sy bestemming, of was hy ‘n magtelose pion in die hande van hoër kragte? Hierdie vraag is belangrik aangesien die Skrif na hom verwys as “die een wat verlore moet gaan”.

Het Judas Iskariot beheer gehad oor sy bestemming, of was hy ‘n magtelose pion in die hande van hoër kragte?

1.         Die feite

• Judas word 20 maal in die vier Evangelies genoem, en 2 maal in Handelinge.
• Hy is die enigste dissipel afkomstig van Judea (die ander is van Galilea). Die benaming “Iskariot” is moontlik ‘n aanduiding van sy tuisdorp, “Keriot”, in Judea.
• Hy was die tesourier van die dissipelkring.
• Hy help die Joodse owerhede om Jesus gevange te neem.

2.         Hoe tipeer die Nuwe Testament Judas?

• Die algemene tendens is negatief.
• Sonder uitsondering word na hom verwys as “verraaier”.
• Johannes 12:6 noem Judas ‘n dief omdat hy geld van die dissipels gesteel het.
• Hy was ‘n werktuig in die hand van Satan. Lukas 22:3 sê: “Die Satan het in Judas gevaar“, en Johannes 6:70: “Judas is ‘n duiwel“.
• Judas stel God se heilsplan in werking, want deur Jesus te verraai, het die kruisiging plaasgevind waardeur verlossing vir die wêreld gekom het.
• Veral Matteus en Johannes sê: Judas se optrede was die “vervulling van die Skrif”.

3.         Twee belangrike vrae oor Judas:

3.1       Hoe moet ons oordeel oor sy berou (Matteus 27:4), veral as dit vergelyk word met Petrus s’n na sy verloëning van Jesus (Matteus 26:75)?

• By Petrus was daar geen voorafbeplanning nie. Hy het Jesus steeds lief.
• By Judas gaan dit om ‘n kille, berekende daad. Hy volg sy eie agenda van selfverryking.
• Judas probeer sy spore doodvee. Hy erken teenoor die Joodse leiers dat hy onskuldige bloed vergiet het. Maar in plaas daarvan om daarmee na God of Jesus te gaan vir vergiffenis, is hy slegs bekommerd oor sy planne wat skeefgeloop het. Sy lewe het daarom vir hom geen sin meer nie, en hy pleeg selfmoord.

3.2       Het Judas ‘n keuse gehad, of was hy voorbestem tot verraad?

• Veral Johannes 17:12 se tipering van Judas as “Seun van die verderf” (1983-vert: “die een wat verlore moet gaan”) is ter sprake.
• Hier is ‘n paradoks: Goddelike beplanning en menslike verantwoordelikheid / eie sonde val saam in Judas.
• Enersyds: Judas is ‘n belangrike figuur in die uitvoer van God se heilsplan vir die wêreld: Deur Jesus se dood kom genesing vir die wêreld.
• Andersyds: Daar is geen verskoning vir Judas se sonde nie. Hy het ‘n keuse gehad. Hy versinnebeeld die mens se opstand teen God. Hier het ons met ‘n diepe misterie te doen: deur Judas se verkeerde keuse/sonde word God se heilsplan geaktiveer, sonder dat dit Judas verskoon of sy sonde op God se rekening geplaas kan word.
• Geen mens se pad word vooraf so bepaal dat dit ‘n “bloudruk” is wat hom afspeel sonder dat ons enige keuse daarin het nie. God respekteer ons menswees, ons keuses. Hy probeer ons eerder met sy liefde dring as dat Hy sy wil op ons afdwing. As ons vir Hom kies, het ons altyd die ervaring dat dit genade is, dat sy liefdesoormag vir ons te sterk was, dat ons gekapituleer het voor die aanslag van sy liefde. Maar as ons teen Hom kies, kan ons nie vir God die skuld daarvoor gee, as sou Hy ons vooraf bestem het daartoe sodat ons eintlik geen sê of keuse in die saak gehad het nie.

Die rede waarom Judas se keuse van verraad as “vervulling van die Skrif” en “bestem tot die verderf” in die Nuwe Testament aangemerk word, het eerder te make met die teologiese denke van daardie tyd. Wanneer iets so onbegryplik boos gebeur (soos in Judas se geval), het die destydse teologiese denke eintlik nie raad daarmee geweet nie, en het hulle die daad toegeskryf óf aan God se almag – dat Hy een of ander verhewe doel daarmee gehad het (soos in Judas se geval: heil vir die wêreld) – óf aan die Satan. (Dis interessant dat beide ten opsigte van Judas gedoen word.) Maar die gang van die Bybel se spreke oor God laat nie toe dat ons kan sê dat God kwaad beplan vir mense en dat ons nie daarin ‘n keuse het nie. Of dat ons lewe tot in die fynste besonderhede uitgewerk is en dat wat met ons gebeur, eintlik maar net die uitspeel van daardie plan van God is nie. ‘n Fyn luister na die Bybel se taal en denke oor God loop in ‘n ander rigting: dat ons geskep is na die beeld van God; dat ons self keuses kan uitoefen wat die gang van ons lewe bepaal; en dat ons ons keuses moet laat bepaal deur ons verbondenheid aan God, wat tot ware vryheid en lewensvervulling lei.

Outeur: Prof Hermie van Zyl

Historiese bewyse vir Jesus se bestaan – Hermie van Zyl

Die vraag is of daar buiten die Nuwe Testament ander bewyse is vir Jesus se bestaan. Daar is inderdaad Romeinse en Joodse geskiedskrywers wat na Jesus verwys. 

Die vraag is of daar, buiten die Nuwe Testament, historiese bewyse is vir Jesus se bestaan. Die volgende kan aanduidings wees:

1.         Literêre getuienis

Tacitus

Die Romeinse geskiedskrywer, Tacitus, verwys in sy Annale (XV.44) (omtrent 115nC) na die brand in Rome tydens keiser Nero se bewind (54-68nC), en dat die Christene beskuldig is vir die stig van hierdie brand. Dan voeg hy by: “Christus, van wie hulle naam kom, was ter dood veroordeel deur die prokurator Pontius Pilatus tydens die regering van Keiser Tiberius.”

So word bevestig:

a. dat daar iemand soos Jesus geleef het;

b. dat Hy op bevel van Pontius Pilatus tussen 26-36nC (Pilatus se regeertyd in Palestina) gesterf het, en

c. dat Jesus “Christus” genoem is deur sy volgelinge in Rome.

Suetonius

Ongeveer dieselfde tyd as Tacitus skryf Suetonius, ook ‘n Romeinse geskiedskrywer, in sy Lewe van Klaudius (laasgenoemde was keiser van 41-54nC): “Klaudius het die Jode verban uit Rome. Hulle het ‘n oproer veroorsaak onder die aanhitsing van Chrestus.”

Dit is nie seker of Suetonius na Jesus Christus verwys nie (vanweë die verkeerde spelling van sy naam). Maar volgens die Griekse uitspraak van woorde destyds was daar nie ‘n groot verskil tussen die uitspraak “Christus” en “Chrestus” nie (die “i” en “e” is soms dieselfde uitgespreek). Dit is dus hoogs waarskynlik dat Suetonius verwys na ‘n stryd in Rome tussen die Jode wat in Christus geglo het en dié wat nie in Hom geglo het nie, en dat Suetonius hom misgis het deur te dink die opstand is veroorsaak deur ‘n Romeinse Jood met die naam Chrestus.

Plinius die Jongere

Plinius die Jongere, Romeinse goewerneur in Bitinië, Klein-Asië, skryf ‘n brief aan keiser Trajanus in 111nC dat mense in sy regeergebied ” ‘n lied gesing het vir Christus asof vir ‘n god”. Hoewel nie ‘n direkte bewys vir Christus nie, is dit ten minste ‘n aanduiding dat daar in sy regeergebied mense was wat iemand met die naam Christus aanbid het.

Josefus

Josefus, ‘n Joodse geskiedskrywer, gee heelwat gegewens oor Jesus. Hy skryf ongeveer 95nC, en maak melding van “Jakobus, die broer van Jesus wat Christus genoem is” (Antiquitates XX.9.1). Hy het ander verwysings ook na Jesus, maar die vermoede is dat hulle oorgewerk is deur latere Christenskrywers. Dit is dus moeilik om te weet wat alles van Josefus se hand self kom.

Rabbynse bronne uit die eerste en tweede eeu nC bevat ook heelwat verwysings na Jesus. Hulle is egter, soos te wagte, taamlik vyandige bronne. So weet hulle van die verhale oor Jesus se maagdelike geboorte (maar lei daaruit af dat Hy ‘n buite-egtelike kind was), hulle sê dat Jesus toordery bedryf het (is dus bewus van sy wonderwerke), dat Hy gespot het met die wyses se woorde (dit bevestig Jesus se kritiese houding teenoor die Joodse geestelike leiers), dat hy die volk verlei het (wys dat Jesus ‘n groot aanhang gehad het), en dat Hy tydens die Paasfees tereggestel is. Hoewel polemies, klop hierdie verwysings met die basiese gegewens omtrent Jesus in die Evangelies.

2.         Argeologiese gegewens (dit wil sê artefakte: voorwerpe wat opgegrawe is)

Ongelukkig is daar geen argeologiese bewyse vir Jesus se bestaan nie. Daar was nogal vir ‘n kort rukkie so-iets, maar dié is intussen as bedrog uitgewys.

In 2002 het ‘n beendere-kissie (Engels: ossuary) aan die lig gekom met die inskripsie op die deksel: “Jakobus, seun van Josef, broer van Jesus”. Aanvanklik was daar groot opgewondenheid oor hierdie vonds, en ‘n paar geleerdes het verklaar dat dit eg is. Maar in Junie 2003 is dit onteenseglik bewys dat die inskripsie ‘n stukkie moderne bedrog is, dit wil sê, dat die inskripsie eers onlangs aangebring is en laat lyk is asof dit antiek is. Oded Golan, die eienaar van die beendere-kissie, en sy trawante, is van bedrog aangekla in ‘n hof in Israel. Die apparaat en gereedskap waarmee hulle die inskripsie aangebring het, het ook aan die lig gekom. Die gebeure het nogal ‘n hele paar geleerdes met rooi gesigte gelaat.

Uiteindelik is dit net die Nuwe Testament wat ons redelik uitvoerig vertel van Jesus se lewe. Maar van twee dinge kan ons seker wees:

a. Buite-Bybelse gegewens klop met die basiese data in die Nuwe Testament omtrent Jesus; en

b. Daar is geen rede om die basiese historiese gegewens van die Nuwe Testament omtrent Jesus te betwyfel nie. Hoewel die oogmerk van die Nuwe Testament nie is om blote historiese gegewens oor Jesus te gee nie, rus die gegewens in die Evangelies en in die res van die Nuwe Testament op geverifieerde ooggetuie getuienis. 

Outeur: Prof Hermie van Zyl

Erfsonde – Vraag – Jan van der Watt

Vraag:

Gerhard vra: Verduidelik asb wat erfsonde is, veral waar ons sê ons is in sonde ontvang en gebore. Wat presies word bedoel met ontvang?

Antwoord:

Prof Jan van der Watt antwoord:

Erfsonde is nie ‘n leer wat deur alle Christelike kerke aanvaar word nie. Dit is veral die Gereformeerde kerke wat nogal heelwat hiervan maak. In die Gereformeerde leer vorm dit deel van die groter teologiese prentjie van sonde en verlossing. Die mens het niks goeds in hom nie en is daarom skuldig voor God. Dit is so van geboorte af – so ontvang ons as ouers kinders. Kinders word in sonde gebore en sal dus verlore gaan as hulle nie deur Jesus gered word nie. So word die sentrale belang van Jesus vir die redding van mense beklemtoon. Daar is nie werklik baie Bybelse gegewens hiervoor nie. Die argumente word meer gebou op die breë teologiese argumente wat aanvaar word.  Daar is byvoorbeeld kerke wat nie die absolute verdorwenheid van die mens leer nie, maar wel dat die beeld van God in die mens (ook in die baba) skeefgetrek is en herstel moet word. Dit is dus nodig om die baba te doop sodat die goeie balans weer herstel kan word. Ander kerke lê weer baie klem op dit vrye keuse van die mens. As die mens verkeerde keuses maak, lei dit tot sonde. Die baba kan natuurlik nog nie verkeerde keuses maak nie en kan dus per implikasie, volgens hierdie teologiese siening, nie sondig wees nie. Wat gewoonlik darem erken word, is dat die mens (ook die baba as hy of sy verstand kry en keuses kan maak) geneig is om te sondig en dus tog Jesus as Verlosser nodig het. 

Outeur: Prof Jan Van der Watt