Ons daaglikse werk – Francois Malan

Sonde versteur God se doel met die mens om Hom en sy skepping met ons arbeid te dien. Christus herstel die arbeidsverhoudings tussen ons en God, ons en ons medemense, ons en arbeid, ons en ons arbeidsveld. 

1.    God se doel met die mens en sy arbeid

Jesus sê: ‘My Vader werk tot nou toe, en Ek werk ook’ (Johannes 5:17). Genesis 1:27 sê ‘God het die mens geskep as sy verteenwoordiger, as beeld van God…’. God gee opdrag aan sy volk: ‘ses dae moet jy werk’ en die sewende dag rus (Eksodus 20:9-11). Die mens se bekwaamhede en potensiaal ontwikkel deur sinvolle arbeid as ‘n weergawe van God se skeppingswerk en die vreugde daarvan. Die mens is bedoel om God te dien, en alles tot eer van God te doen (1 Korintiërs 10:31). Dit sluit in dat ons ons medemense dien, en God se skepping bewaar en bewerk.

2.    Christus kom herstel die arbeidsverhoudings wat deur die sonde verbreek word

a.    Ons verhouding met God

Die mense eet die verbode vrug om soos God te word, en ons begin net vir onsself leef. Ons word ons eie god (Genesis 3:4-6). Omdat ons nie na sy wil wil luister nie, ontbeer ons ook God se wyse leiding, wat alles voorspoedig laat verloop (Jesaja 28:29; Deuteronomium  28:15-68). Israel hou aan om hulle verbond met God te verbreek. So verloor hulle Hom en sy seënende teenwoordigheid (Hosea 9:15-17).

Met sy bloed beseël Jesus God se nuwe verbond met sy gelowiges. In die nuwe verbond is die Here weer ons God, en as ons in Christus bly, dra ons baie vrug (Lukas 22:20; Hebreërs 8:10; Johannes 15:1-8). Nou is dit nie meer ek wat lewe nie, maar Christus in my (Galasiërs 2:20). Sy Gees van liefde lei my. Daarom begin ek vir God lewe, en kan ek elke alledaagse takie sien as diens aan God en sy skepping, en die mense wat Hy gemaak het (1 Korintiërs 10:6).

b.    Ons verhouding met ons medemense      

In plaas van saam te werk op God se aarde, vermoor Kain vir Abel. Mense is jaloers op mekaar en misbruik mekaar, veral hulle ondergeskiktes. Hulle soek mag, en vertrap die armes en die swakkes (Genesis 4:8-12; Esegiël 18: 10-13).

In noue gemeenskap met Christus kan ons mekaar begin vergewe, mekaar liefhê en barmhartig en regverdig optree teenoor my man of vrou, gesin, familie, bure, mede-arbeiders, werkgewers en werknemers (Efesiërs 5:21-6:9).     

c.    Ons verhouding met ons arbeidsveld

Die verband tussen die mens en die aarde waaruit hy gevorm is, is versteur deur hulle ongehoorsaamheid aan God. Die aarde bring gevaarlike dorings en lastige distels voort en dit verg harde arbeid om te kan lewe (Genesis 2:7; 3:18,19). In plaas van die aarde te bewerk en op te pas, misbruik die mens die aarde se grondstowwe en omgewing (Genesis 2:15; 11:3,4).

Ons arbeid in gemeenskap met die Here is egter nie meer tevergeefs nie (1 Korintiërs 15:58). Dit is nie meer gevaarlik nie, want ons offer ons nie meer op aan ons werk nie, maar is self lewende offers vir God (Romeine 12:1). Die Here is ons Beskermer (Psalm 121:4). En nou kan ons met nuwe oë kyk na die natuur as God se skepping wat ons bewaar, skoonmaak en bewerk.

d.    Ons verhouding met ons arbeid

Na die sondeval word werk die mens se god. Hy word ‘n slaaf daarvan, soek sekuriteit in werk en geld. Rykes word deur hebsug gedryf; armes deur bekommernis. Hulle dien mammon en nie meer vir God nie (Matteus 6:19-34). Daarom is die mens se arbeid tevergeefs (Prediker 1,2). Luiheid en werkskuheid is egter ook sonde. As iemand nie wil werk nie, moet hy ook nie eet nie (2 Tessalonisense 3:10).

God het Israel uit die slawehuis van Egipte se harde arbeid bevry, om by Hom rus te kry, en uit dankbaarheid vir Hom en sy skepping te werk (Eksodus 20:2,8-11). Christus bevry ons van sonde en van die slawerny van werk. Ons hoef nie ons toekoms met besittings te verseker nie, want ons lewe is nie afhanklik van die oorvloed van ons besittings nie (Lukas 12:15). Ons Vader in die hemel weet wat ons nodig het, en ons vra ons daaglikse brood van Hom (Matteus 7:7-11; 6:11). Maar ons moet werk om ons eie brood te verdien (1 Tessalonisense 4:11; 2 Tessalonisense 3:12), en mededeelsaam te wees (Hebreërs 13:16).

Werk is ʼn manier om God te dien. Dit sluit die bewaring en ontwikkeling van God se skepping in, en is altyd diens aan mense, in die huis tot in die kombuis, in ons werkplek, op alle terreine van die lewe. Jesus kom bevry ons om met ons werk vir God en ons medemens met vreugde en toewyding te dien. 

Outeur: Dr Francois Malan

Vroue van die Bybel (1) – Eva – Francois Malan

Haar eerste naam, ‘vrou’ (ishah) sê: ‘uit die man geneem’, as sy beeld en gelyke. Haar tweede naam, ‘Eva’ (lewe), kry die ‘moeder van al die mense’ na die sondeval as teken van hoop. 

Vrou, uit die man (Genesis 2:18-23)

Vir die eerste keer sê God dat iets nie goed is nie, naamlik dat die mens (Hebreeus: adam) alleen is, sonder die wedersydse hulp wat gemeenskap bied. God soek vir die mens ʼn helper wat teen hom opgewasse is. Diere is onbekwaam daarvoor. In digterlike taal beskryf Genesis die skepping van die vrou uit die ribbebeen (sela) as die man se beeld (selem), sy gelyke. God bring haar na die man toe om haar te benoem. Adam sê:

Hierdie een (vroulik) is been van my bene (uit myself), vleis van my vleis (soos ek),

Sy sal vrou (ishah) genoem word, want sy is uit die man (ish) geneem.

Ish kom van ʼn woord wat ‘swak’ beteken: die vrou is swakker as die man; die man is swakker as God (vgl. 1 Korintiërs 11:3,11,12; 1 Petrus 3:7). Genesis beskou egter die huweliksband sterker as die ouer-kind-verhouding (2:24), en volgens Efesiërs is dit die spieëlbeeld van die verhouding tussen Christus en sy kerk (5:21-32). 

Haar tweede naam, Eva, word op vier plekke in die Bybel genoem.

Eva, moeder van al die mense (Genesis 3:15-20)

Die naam Eva (gawwah) beteken ‘lewe’. Nadat God die straf oor die sonde van die mense aangekondig het, gee Adam aan sy vrou haar tweede naam ‘Lewe’, ten spyte van die mens se sterflikheid, van haar pyn met kindergeboorte, en van haar nageslag se stryd teen die slang. Genesis verklaar die naam: ‘want sy was die moeder van al die mense.

In haar gesprek met die listige slang verminder sy God se mildheid. Sy praat van die vrugte van die bome wat hulle mag eet (3:2), nie van al die bome behalwe een nie (2:16). Soos die slang verwys sy na God as die veraf Skepper (3:1,2,5), en nie as die Here wat met die mens ʼn intieme verbond het nie (2:15,18,19,21; 3:1). God word as ʼn hardvogtige onderdrukker geteken, wat selfs weier dat hulle die vrug van die boom van kennis aanraak (3:3; vgl. 2:17). Die boom van kennis van goed en kwaad, om soos God te word, het vir haar die middelpunt van die tuin geword, en nie meer die boom van die lewe en gehoorsaamheid aan die Here nie (3:3; vgl. 2:9). So is sy die moeder van alle sondaars, want so lewe alle mense vir hulleself en nie vir God nie. Onder kruisverhoor skuif die ‘moeder van al die mense’ tipies die blaam op die slang wat haar verlei het. Die harmonie in die skepping, tussen mens en dier, mens en mens, mens en God is versteur deur die mens se ongehoorsaamheid aan God se genadige gebod wat die kennis van kwaad van hulle af weghou. 

Eva wat verlei is (2 Korintiërs 11:3; 1 Timoteus 2:13)

Vir Paulus is die kerk die bruid van Christus, vir wie valse leraars probeer weglei van die onverdeelde en suiwer toewyding aan Christus – net soos Eva verlei is om kennis te kry deur die listigheid van die slang (2 Korintiërs 11:2-3). Maar al kennis wat Eva en Adam gekry het, was dat hulle kaal is en onbekwaam om die Here te ontmoet (Genesis 3:7-8).

In die gemeente van Efese was daar vroue wat gebruik is om ʼn valse leer te versprei. Paulus vermaan hulle om stil te wees in die erediens omdat Eva na Adam gemaak is en haar laat verlei het om die Here se gebod te oortree (1 Timoteus 2:9-15).

Eva, die moeder in die huis (Genesis 4:1,2,25)

Eva noem haar eerste seun Kain (qajin) en sê met trots en dankbaarheid: met die hulp van die Here het ek ʼn man in die wêreld gebring (qaniti – verkry). Haar tweede seun is Abel (habel – seun). Maar toe hulle groot word, vermoor Kain vir Abel uit jaloesie, en Kain word uit die land verban. Met Set (Sheet) se geboorte praat Eva in droefheid oor Abel wat deur Kain vermoor is. God het vir haar ʼn ander nakomeling (saad) daargestel (shat), wat die slang se kop sal vermorsel (vgl. 3:15). Dit is haar hoop dat Set die geslagslyn sal voortsit en die kwaad sal oorwin. In een sin onthou Eva haar moordenaarseun Kain, haar vermoorde seun Abel, en haar troosterseun Set: haar trots, haar smart, haar hoop. Sy is Eva ʼn tipiese moeder. 

Outeur: Dr Francois Malan

1 Korintiërs 1:1-3: ʼn Briefaanhef met ʼn boodskap – Francois Malan

God roep vir Paulus en die gemeente om deur Christus Jesus sy genade en vrede uit te leef en aan ander uit te deel. So word die hele brief ingelei en opgesom.

1 Korintiërs volg die Griekse gebruik om ʼn brief te begin met ʼn aankondiging van die skrywer, die ontvangers en ʼn groete. Maar die aanhef van 1 Korintiërs word gevul met betekenis wat die hele brief tipeer.

Die skrywer se ouers het hom ‘Saul’ (van God ‘gevra’) genoem, na die eerste koning van Israel, wat ook uit die stam van Benjamin gekom het (Handelinge 13:21; Filippense 3:5). Van die begin van sy eerste sendingreis as gesant van Christus Jesus word hy egter ‘Paulus’ (‘klein’, ‘gering’) genoem (Handelinge 13:9), en sy nederigheid as die ‘geringste van die apostels’ spreek deur die hele brief as voorbeeld vir elke volgeling van Jesus Christus (vergelyk 15:9 en hoofstuk 4).

Hy is ʼn apostel (‘’n gestuurde gesant’) van die gekruisigde koning wat ons verlos, Christus (‘Gesalfde’) Jesus (‘Verlosser’). Paulus is ʼn voorbeeld vir die gelowiges. Soos Christus soek hy nie sy eie belang nie maar dié van baie ander, sodat hulle gered kan word (2:2; 10:33-11:1). Hy is oortuig dat hy vir die taak deur God geroep is, die God wat vir Christus uit die dood opgewek het om as koning oor alles te heers, totdat God alles vir alles sal wees (15:20-28). Sostenes, ʼn medegelowige, skryf waarskynlik Paulus se woorde neer (vergelyk 16:21).

Die lesers word daaraan herinner dat hulle God se gemeente in Korinte is, sy gesante in die heidense Griekse handelstad. Deur Christus Jesus is hulle aan God toegewy (‘geheilig’), as mense wat geroep is om heilig (aan God toegewy) te lewe, en nie langer saam met die heidene die afgode te dien en onsedelik te lewe nie (vergelyk 1:30; hoofstukke 5-10).

Hulle is deel van die liggaam van Christus, saam met almal wat op elke plek aan ons Here behoort deur sy Naam aan te roep as die Here, wat die seggenskap oor hulle lewe het. Daarom kan hulle nie in opponerende groepe verdeel, of los van die ander gemeentes ʼn eie koers inslaan nie (vergelyk 1:13; hoofstukke 3, 11-14).

Die Griekse groetewens word vervang met die toesegging van die seën van God en van die Here, aan wie die aarde met alles daarop behoort (10:26). God word ‘ons  Vader’ genoem, die Vader wat sy groot gesin van gelowiges versorg, uit wie alles is en vir wie ons lewe. Jesus Christus is die Here deur wie alles bestaan en deur wie ons lewe (10:6).

Van ons Vader en van die Here ontvang ons genade en vrede:

• Genade is God se onverdiende guns waardeur Hy ons sonde vergewe, die krag gee om ons daarvan te verlos, en ons daagliks met sy Gees te lei om met sy wysheid regte besluite te neem (1:18,21,30;  2:10-16).
• Vrede sluit aan by die Hebreeuse woord sjaloom, om in vrede met God en met mekaar te lewe, gesond, heel en vervuld (6:19-20; 7:15; 16:23).

God het vir Paulus geroep (vs. 1), en God het die gemeente geroep (vs. 2) om sy genade en vrede uit te leef en aan ander uit te deel (vs. 3). In die drie verse word ‘God’ drie maal genoem en eenmaal word Hy ‘Vader’ genoem. ‘Ons Here’ word vier maal genoem, twee maal word Hy ‘Christus Jesus’ (die gesalfde Jesus) en tweemaal ‘Jesus Christus’ (Jesus die gesalfde) genoem. Die brief gaan oor wat God deur Christus Jesus met Paulus en die gemeente doen.

Outeur: Dr Francois Malan

Hoe bedryf ‘n mens argeologie? – Daan Pienaar

Vandag let ons op die vereistes wat gestel is vir die vestiging van ‘n nedersetting en op die ontstaan van puinhope (tells). In hierdie puinhope is daar gewoonlik duidelike lae sigbaar. Laastens word gelet op die verskillende dateringsmoontlikhede van artefakte asook op verskillende skrifsoorte in die Ou Midde-Ooste.

Identifiseer ʼn projek:  Dit is die eerste stap. Dit kan byvoorbeeld beteken dat ʼn mens die besettingspatrone van die Israeliete wil bestudeer, of die huise wat in ʼn bepaalde tydperk gebou is, of ʼn bepaalde stad en sy funksie in die geskiedenis. Daar kan ook ruïnes wees wat die aandag trek en dus bestudeer kan word. Met ander woorde ʼn projek word bepaal en dan die plek waar dit ondersoek sal word en dan kan die metodes aangewend word wat ter sake is.

Indien dit ʼn opmetings- of ondersoekprojek is, sal die metodes verskil van ʼn stad wat opgegrawe word.

Indien ʼn bepaalde plek geïdentifiseer is kan dit in terme van die projek ondersoek word.

Die vereistes waaraan ʼn plek in die antieke tyd gekies is om ʼn nedersetting te begin, is gewoonlik omdat dit naby ʼn konstante waterbron was (ʼn fontein, soos Jerusalem, of ʼn rivier soos Dan), genoeg ruimte vir die bewerking van die grond of weiding vir vee, ʼn verdedigbare plek (heuwel) en naby aan ʼn kommunikasie- en handelsroete. Latere geslagte en beskawings het dieselfde vereistes gestel en hulle het dus op dieselfde plek gebou met die gevolg dat die plek later soos ʼn groeiende heuwel geword het. Sulke ruïnehewels het ʼn kenmerkende voorkoms naamlik dat dit ʼn plat kruin het en skuinstes rondom die kruin. Hierdie kunsmatige heuwels is bekend as ʼn tell. Die gemiddelde oppervlakte van so ʼn tell is tussen 3 en 7 hektaar. Die grootste tell in Israel is tell van die stad Hasor. Sy maksimum uitbreiding het ±60 hektaar terwyl die minimum ±,25 hektaar beslaan het.

Van hierdie tells is oor ʼn tydperk van tussen 1000 en 2000 jaar lank bewoon wat beteken dat by sommige van hulle soms meer as twintig lae van vernietigde stede te vinde is.

Afgesien van tells is daar ook ander ruïnes wat ondersoek kan word.

Stratigrafie: As ʼn ruïneheuwel opgegrawe word, is daar duidelike lae opmerkbaar. Gewoonlik is daar ʼn verandering in die grondtekstuur, kleur en die inhoud van die puinlae merkbaar. Die argeoloog sal dan hierdie verskillende lae bestudeer en die inhoud, kleur en tekstuur daarvan uitmekaar hou en afsonderlik beskryf. Soms word hierdie lae versteur deur diere, grondverskuiwings en latere bewoning. Die opgeleide argeoloog sal dan baie noukeurig moet werk. Vroeër is die lae een vir een afgeskil. Die probleem daarmee is dat alles vernietig word daardeur en dit is ook ʼn baie duur proses. Tans word sogenaamde toetsslote op strategiese plekke gegrawe en slegs die inhoud daarvan ondersoek. Bevindinge kan dan deur latere argeoloë gekontroleer word. ʼn Klassieke voorbeeld van so ʼn metode is by Megiddo toegepas en latere argeoloë soos Yigael Yadin het toe bittermin reste gehad waarop hy die vroeëre bevindinge kon kontroleer. Hy het wel daarin geslaag om bepaalde korreksies aan te bring.

In 1904 het Ernst Sellin by Taänak opgrawings onderneem. Ongelukkig het hy die stratigrafie verwaarloos vanweë personeel wat nie behoorlik opgelei was nie. Schumacher wat onder Sellin gewerk het, het sy eie projek by Megiddo aangepak en het wel goeie sketse van vondste gemaak maar ook weer het die stratigrafie in die slag gebly. In 1907 het Sellin en Watzinger by Jerigo begin met opgrawings wat tot 1909 onderneem is. Hulle het van die beste metodes gebruik gemaak en het hulle resultate in 1913 gepubliseer. Ongelukkig was hulle kennis van die pottebakkersware nog onvoldoende en het hulle die Middelbronsmure aan die Laatbrons/Ystertydperk toegeskryf en toe tot verkeerde konklusies geraak aangaande die muur wat tydens die Intog sou geval het.

By Samaria is daar deur Reisner en Fisher opgrawings onderneem. Hulle resultate is in 1942 gepubliseer en hulle metodes was besonder akkuraat aangesien hulle alle beskikbare wetenskaplike metodes aangewend het. Die beginsel van stratigrafie wat deur Dörpfeld en Koldewey by Babilon verder ontwikkel is en die pottebakkersdatering wat Reisner onder Petrie studeer het, is toegepas. Daarmee is die Palestynse argeologie op ‘n stewige basis geplaas.

Datering: Een van die ingewikkeldste probleme is om dit wat met uitgrawings gevind word, te dateer. Verskillende hulpmiddels word aangewend soos die studie van die vorms van pottebakkersware, argitektuur, munte en dan die radioaktiewe koolstof 14 metode.

Pottebakkersware is in so ʼn oorvloed by antieke plekke dat dit die meeste inligting oor datering bied.  Daaruit kan bv. die chronologie, etnisiteit, buitelandse betrekkinge ens. Afgelei word.

Daar word gewoonlik dmv ʼn intensiewe studie van die keramiekware gemaak om alle aspekte rakende die vervaardiging, petrografie (mikroskopiese ondersoek van deurskynende snitte van die pottebakkerswerk) wat insig in die fisiese samestelling van die klei bied, neutron aktiveringsanalise bied ʼn duidelik afbraak van die chemiese samestelling van kleisoorte, wat dit moontlik maak om die plek van oorsprong vas te stel.  Voorts is daar ook die tipologie, morfologie en vergelykende studie van die relatiewe chronologie van die pottebakkersware van elke plek, streek en tydperk.

Dieselfde soort studie word ook gemaak van voorwerpe uit allerlei soorte stowwe bv. metaal, klip, ivoor en hout sowel as plant- en dierereste as omgewingsfaktore.  Dit word dan verbind met ʼn historiese ondersoek. Hierdie soort ondersoek het as basis enige relevante opgetekende materiaal.

Sir Flinders Petrie, wat eintlik ʼn Egiptoloog was, is deur die Palestine Exploration Fund gevra om in Palestina met werk te kom help. In Maart 1890 het hy daar aangekom en het toe na die veronderstelde plek, Eglon, gegaan om daar met opgrawings te begin. Toe hy die plek ondersoek het, kon hy net Romeinse pottebakkersware daar sien en hy het toe verskuif na Lakis. Hier het hy ook ontmoedig geraak en het toe verskuif na ‘n heuwel om en by 8 km daarvandaan. By die plek, deur die Arabiere Tell el-Hesi genoem, was daar ʼn magdom van ou potteskerwe. Hier is die Palestynse vertakking van die Bybelse Argeologie gebore.

Petrie is terug na Egipte nadat hy ses weke daar gewerk het en is opgevolg deur ʼn Amerikaner met die naam van F.J. Bliss. Hy is deur Petrie opgelei voordat hy daar begin werk het. Hy het vir drie jaar daar gewerk en geen stuk gekry wat in ʼn museum uitgestal kan word nie. Wat hy wel gekry het, was ʼn kleitablet van 5×6 cm met ‘n Egiptiese inskripsie daarop. Die tablet kon gedateer word in die tyd van Aken-aton in die veertiende eeu v.C. en dit het ook die naam van ʼn bekende prins van Lakis, Zimreda, vermeld. Alles wat onderkant hierdie laag gelê het was ouer as die 14de eeu en alles bo-op uiteraard later. Die belangrikheid van hierdie vroeë opgrawings is dat Petrie en Bliss gedemonstreer het hoe belangrik die studie van pottebakkersware was. Dit is wel brokstukke van gebruiksvoorwerpe maar dit self is onvernietigbaar en dit verteenwoordig veranderende modes en vorms wat uiteindelik gelei het tot die intensiewe studie daarvan vir dateringsdoeleindes.

Palaeografie is die wetenskap wat die ontwikkeling van ‘n bepaalde skrifsoort nagaan. Al hoe meer skrifsoorte word in die Ou Midde-Ooste ontdek soos Ugaritiese spykerskrif, Akkadiese spykerskrif, Egiptiese hiërogliewe, Oud-Hebreeus en die latere kwadraatskrif.

 Dateringsmetodes kan nie net op een aspek van die materiële kultuur gebou word nie, maar op verskillende aspekte wat in samehang met mekaar gebruik word.

Registrasie en publikasie van ontdekkings en studieresultate

Dit is belangrik dat die resultate van opgrawings noukeurig bestudeer en opgeteken word. Dit moet ook toeganklik vir ander navorsers gemaak word sodat resultate van verskillende ekspedisies met mekaar vergelyk kan word.

Ongelukkig is heelwat van die publikasies slegs toeganklik vir die ingewydes toeganklik. Gelukkig is daar vakkundiges wat hulle resultate interpreteer en so toeganklik maak vir die belangstellende nie-vakkundige. 

Outeur: Prof Daan Pienaar