Brenda vra:
Ek weet daar staan die vrou moet onderdanig wees aan die man, maar kan jy dalk vir my sê wat die man as die hoof van die huis se werk is? Iets soos: Hy sal haar liefhê, na haar kyk, haar versorg, hy sal daar wees as sy hom nodig het?

Antwoord:
Prof Hermie van Zyl antwoord:
Brenda, eintlik vat jy die rol van die man as hoof in die huwelik in jou sê-vra opmerking goed en kernagtig saam. Maar kom ek pak die saak bietjie breër aan. In die huwelik gaan dit immers nie net oor die man se rol en verantwoordelikhede nie, maar oor beide man en vrou s’n, anders kan die huwelik nie werk nie.

Die rol van man en vrou in die huwelik kan nie altyd so maklik aan die hand van enkele Bybelverse direk afgelees en vir vandag toegepas word nie. Want, eerstens, gewoonlik haal mense net dié verse, of gedeeltes van verse, aan wat hulle pas. So sal ‘n man maklik sê: Daar staan in die Bybel (Ef 5:22) die vrou moet aan die man onderdanig wees, want hy is die hoof van die vrou. Maar gerieflikheidshalwe word die res van die hoofstuk weggelaat waar verduidelik word hóé die man se hoofskap van sy vrou nou eintlik lyk. Tweedens, die historiese agtergrond waarteen baie uitsprake in die Bybel oor die verhouding tussen man en vrou gemaak word, is in die algemeen dié van die antieke midde-Ooste. En ons weet dat dit ‘n mangesentreerde samelewing was. In die antieke tyd het ons ‘n patriargale samelewing gehad waar daar nie veel beweegruimte vir die vrou was nie. Haar hele lewe het gedraai om die man as die enigste een wat werklik regte, mag en gesag gehad het. Die bietjie regte wat vroue geniet het, het hulle gehad by die grasie van die man. En binne die Joodse gemeenskap was dit verder die opvatting dat die vrou kragtens die sondeval (kyk Gen 3:16) ‘n permanente ondergeskikte posisie ten aansien van die man het. Ons moet dus nie van die Bybelskrywers verwag dat hulle ewe skielik sou ontpop as tipiese 21ste eeuse kampvegters vir vroueregte nie.

Tog het die evangelie van Christus hulle anders na menseverhoudings laat kyk. Daarom dat Paulus in Gal 3:28 sê dat daar in die oë van God geen onderskeid is tussen Jood en Griek, vryman en slaaf, en man en vrou nie; in Christus is hulle één. Dat man en vrou gelyk is in die oë van God, dat die man geen voorrang bo die vrou geniet nie, was in terme van die algemene opvattings van daardie tyd niks minder nie as ‘n rewolusionêre uitspraak.

En dit is vanuit hierdie inklusiewe denke van Paulus dat ons nou meer spesifiek na sy uitsprake in Ef 5:21-33 oor die rol van man en vrou in die huwelik kan kyk. Vir daardie tyd se mangesentreerde samelewing het Paulus nogal radikale uitsprake oor die huwelik gemaak, wat terselfdertyd rigtinggewend is vir ons vandag. Ja, Paulus gebruik in 5:22 die bekende terminologie van sy tyd (vrouens, wees onderdanig aan julle mans), maar dít is nie die eintlike punt wat hy wil maak nie. Die hele trant van sy betoog in Ef 5:21-33 lê ingebed in 5:21: “Wees uit eerbied vir Christus aan mekaar onderdanig.” Die vrou én die man kry die opdrag om onderdanig te wees. Dít moes vir die destydse man ‘n nuwe konsep gewees het. En om dit verder in te vryf, sê Paulus vervolgens dat mans hulle vrouens moet liefhê (v25). Pligte, ja, maar liefhê? Nog ‘n nuutjie. En boonop liefhê soos hulle hul eie liggame liefhet en versorg, én soos Christus sy gemeente liefgehad het deur sy lewe vir hulle op te offer. Dit alles moes vir daardie tyd se mans na radikale uitsprake geklink het, omdat die verhouding tussen man en vrou nie juis in terme van liefde verstaan is nie (dis ‘n moderne konsep), maar in terme van respek en eerbied (vrou teenoor man) en pligte (man teenoor vrou). Maar nou bind Paulus man en vrou in liefde aan mekaar, en hierdie liefde word gedefinieer vanuit Christus se allesopofferende liefde vir die kerk en hoe die man normaalweg sy eie liggaam versorg.

Kom ons sê dit in die woorde van Gen 2:18: Man en vrou is metgeselle van mekaar; hulle vul mekaar aan omdat hulle mekaar se gelykes is. Daarom dat in Ef 5:25-30 die man se hoofskap geherdefinieer word: Goed, as jy dan hoof (l w: nie “baas” nie) van jou vrou wil wees, moet jy die volgende doen: wees haar “verlosser” (m a w, bevry haar van sleur, maak vir haar die lewe so aangenaam moontlik); wees lief vir jou vrou soos Christus die gemeente liefhet en sy lewe vir haar opgeoffer het; wy jou aan haar en dra haar belange op die hart; versorg haar soos jy jou eie liggaam versorg. Hoofskap het dus niks te make met baasspelerigheid nie, maar alles met diensbaarheid.

Vir die vrou word daar eintlik nie veel gesê nie, behalwe dat sy aan haar man “onderdanig” moet wees (soos die man aan haar “onderdanig” is – 5:21) en hom moet respekteer. Nou, sou ek wou byvoeg, watter vrou sal nie aan haar man “onderdanig” wil wees as sy so deur haar man op die hande gedra word nie? Maar dit gaan eintlik oor ‘n wedersydse onderdanigheid, maats wees vir mekaar, ondersteunend dáár wees vir mekaar.

Dít is die liefdesorde wat God vir die huwelik daarstel. En binne hierdie orde kan man en vrou die verdeling van rolle, pligte en verantwoordelikhede orden soos dit hulle die beste pas. Hoe man en vrou hulle onderskeie rolle vervul, het baie te make met die tyd en die soort sosiale opset waarbinne hulle leef, hulle persoonlikhede en opleiding, watter geleenthede beskikbaar is, ens.

Punt is: Paulus herinterpreteer die hoofskap van die man radikaal. Nie baasspeel en gewig rondgooi nie, maar dien en versorg.

Verder, ek glo dat hierdie uitsprake in Ef 5 wat primêr op die huwelik gemik is, ook as metafoor kan dien vir die vennootskaplike verhouding tussen man en vrou in die breër samelewing. Uiteraard verskil man en vrou, so is ons immers deur God gemaak. En dit moet ook ten volle eerbiedig word. Daar mag dus bepaalde rolverdelings wees wat pas by die eie aard van die man en die vrou. Maar dat die man in ‘n permanente heersersrol oor die vrou geplaas is, is nié die boodskap van die Bybel nie. Dis nie wat hoofskap beteken nie.

Skrywer:  Prof Hermie van Zyl

43:14-15 Die voorspelling in 14b oor wat die Here gaan doen, word omsluit met name van die Here (14b,15) wat alles  begin en deurvoer onder sy hand. ‘So sê die Here (Jahweh) julle Losser (go’al, wat as julle Helper in nood julle gaan loskoop, 43:3), die Heilige van Israel (die God wat in liefde aan Israel toegewy is, 43:4 )…Ek is die Here (Jahweh wat aktief teenwoordig is), julle Heilige (Toegewyde aan julle), Skepper van Israel (julle hele bestaan is van Hom afhanklik), julle Koning (wat julle verwerp het, 1 Sam 8:7;  maar  nog altyd julle Koning gebly het).’

‘…om julle ontwil, gaan Ek (vir Kores) stuur na Babel (Dooie See MS: teen Babel), en al die geslote hekke (hulle teenstand) afbreek, en die Galdeërs (die Griekse naam vir ‘n nomandestam in die suide van Babilonië waaruit Nebukadneser gestam het) se vreugdeuitroepe  met klaagliedere (vervang?)’

Kores gaan Babel verower. Dit sal gebeur om die Here se besluit uit te voer, en geskied om Israel se ontwil, sodat hulle verlos kan word. Elkeen van die Here se Name is in die gedrang as dit nie geskied nie. Maar elkeen van die Name van die Here is ‘n waarborg dat dit sal geskied, en dien as bewys dat die Here God is, op wie Israel en die nasies kan vertrou. Met die Name identifiseer die Here Homself aan Israel terwyl Hy sy wêreldwye invloed en mag demonstreer.

43:16-17 Hierdie tweede ‘so sê die Here’ inleidingsformule lei tot een van die mees uitdagende en skouspelagtige bevestigings van Jesaja. Israel se wortels is geleë in hulle geheue oor die oergeskiedenis, van die Here se skeppingswerk, sy verbond met Abraham toe Hy Israel geskep het (43:1,15) en sy verlossing met hulle uittog onder Moses, soos dit in vers 16-17 beskryf word, en wat hulle onthou as die wonders van die Here, bv.  hulle deurtog deur die Rietsee en verlossing uit die hand van Farao se leër wat op die strand uitgespoel het (Eks 14:30), ‘uitgedoof soos ‘n lamppit’ – militêre mag bepaal nie die Here se einddoel nie. Dit alles bevestig dat die Here hulle daagliks lei en liefhet van die ou tyd af, en hulle kan seker wees dat Hy dit nou weer gaan doen, maar op ‘n nuwe manier (43:14).

43:18 Die ou dinge verbleek by wat die Here nou gaan doen, daarom moet hulle vanuit God se nuwe pad van verlossing anders begin lewe. Die oue is slegs die waarborg dat die Here hulle nou op ‘n nuwe wyse gaan verlos.

43:19a ‘dit staan op die punt om te gebeur,’ letterlik: ‘nou sal dit uitspruit’ of: ‘nou spruit dit uit;’ ‘julle kan dit al sien kom’  (in 42:9 staan: Ek kondig nuwe dinge aan voordat dit uitspruit) – die ballinge kan al Kores se suksesse teen Babel en Klein-Asië sien, en moet begin besef die Here hulle gaan verlos deur Kores wat deur die Here gestuur is om Israel se ontwil (43:14).

43:19b-21 beskryf die nuwe wat kom as ‘n nuwe eksodus vir Israel, wat nie tot een klein volkie beperk is nie, maar dit is ‘n wêreldwye verandering, wat selfs die skepping omskep: woestynwêreld word ‘n waterryke lushof met riviere wat lewe moontlik maak en uitvloei na ander gebiede (vgl 35:6-7; 41:18-19). Die Skeppergod gaan die hele skepping vernuwe en herstel. Baie diere gaan daarby baat vind, selfs die jakkalse en volstruise, maar die fokuspunt is ‘my volk, my uitverkore volk’ om hulle ‘dors te les,’ om hulle te versorg.

Die profete sien gewoonlik verskillende agtereenvolgende bergspitse sonder om die dale tussen die reekse te kan bepaal. So word hier geprofeteer oor Israel se terugtog waarop die Here hulle gaan versorg, maar die verre bergspitse van die nuwe aarde sal wel later kom.

‘Die wilde diere sal My vereer’ – hulle vreugde oor die water wat hulle ruik laat hulle runnik tot eer van die Here (vgl. Ps 147:9). Maar eintlik is die doel van die Here met dit alles dat sy volk sy lof sal verkondig. Daarvoor het Hy sy volk gevorm, ook deur die ballingskap se verdrukking heen – soos die pottebakker sy klei trap tot dit plooibaar is (41:25; 43:7); daarvoor het die Here Israel geskep en daarvoor gaan Hy hulle verlos – om Hom te loof met hulle lofsange en hulle lewenswyse. Die ware nuwe ding is om die Here se volk te wees, ‘n vreugdevolle aanbiddende gemeente van die Here in Jerusalem.

Skrywer:  Prof Francois Malan

Die hooftemas van Israel se geloof word in hierdie hoofstuk aan hulle voorgehou: Die Here is innig toegewy aan Israel en gaan optree om hulle te verlos uit die ballingskap. Die Here is in sy wese soewerein en sal hard met Israel handel as hulle ongehoorsaam is en nie op sy roepstem reageer nie. Sy toegeneëntheid teenoor Israel blyk duidelik uit die verlossingswoorde van verse 1-7, 14-21, sowel as die verbasende vers 25. Sy gestrengheid teenoor Israel word sterk verwoord in verse 22-24,26-28.

‘n Derde motief is die Here se dagvaarding van Israel om vir Hom te getuig in die saak voor die hof. Die gawes en vereistes van die Here verseker dat die lewende verhouding van Israel se lewe saam met die Here dinamies, verrassend en soms duur kan wees. Die verlossingsboodskap van 43:1-7 volg op die harde woorde van 42:21-25, en die streng slot van 43:22-28 word beantwoord met 44:1-8 se vaderlike versekerings.

Die Here se liefde vir Israel (43:1-7)

Die uitspraak, wat die Here se liefde vir Israel uitspel, is gebou rondom die herhaalde vertroosting in vers 1 en 5: Moenie bang wees nie, om Israel se gevoel dat die Here hulle verlaat het, te oorwin.

43:1 In die eerste Moenie vrees nie-uitspraak is die Skepper en Formeerder van Israel, wat ook die Skepper van die wêreld is, aan die woord. Die rede vir die uitspraak is dat die Here hulle losgekoop het, die Hebreeuse term ga’al uit die familiereg vir die sterker familielid wat vir die swakker een se beswil intree. Dit word ondersteun met ‘n aannemingsformule: Ek het jou op jou naam geroep – jy is nou Myne, my kind! En die Here weier om van sy regmatige besitting beroof te word. Teenoor die donker hede van Israel se nood en sonde stel die profeet hier weer die blye toekoms, die hoofstuk begin met: Maar nou – dit verwys na die aanstaande omkeer van hulle omstandighede.

43:2  Die intieme verhouding met die Here verseker sy hulp in elke gevaar: vloedwater (soos deur die Rietsee?), vuur (soos die hitte van die woestyn?) – metafore vir enige soort bedreiging.

43:3 Die Here (die persoonlik teenwoordige Ek is), die Heilige (die Toegewyde) van (aan) Israel,  jou Helper (mosji‘ah) sê Hy is besig om  Israel se loskoping te onderhandel sodat hulle kan terugkom na hulle land. Hy gee Egipte en Etiopië (Kus en Seba) as losprys (kofêr). Kores se seun en opvolger, Kambésus, het later Egipte en sy omringende gebiede ingeneem.

43.4 Die Here doen dit alles vanweë sy groot liefde vir sy volk Israel – die klein ellendige en onbelangrike groepie ballinge wat gaan terugkeer is die volk van die Here, kosbaar in sy oë net so armsalig as wat hulle is. En dink wie sê dat hulle kosbaar is in sy oë – Hy is die Here, die God wat altyd persoonlik teenwoordig is, die Heerser oor alle magte en gesagdraers, oor die ganse geskiedenis en oor sy hele skepping!

43:5-6 Die ‘Moenie vrees nie’ van vers 1 word herhaal met die versekering dat die Here by hulle is. Die terugkeer van die verstrooide Israel van die uithoeke van die aarde af waarheen hulle verstrooi is, word geskilder as die bewys van die Here se aktiewe teenwoordigheid. Die Here noem hulle ‘my seuns en my dogters.’ Reeds in Eks 4:22 sê die Here dat Israel, wat toe Egipte se slawe was, sy oudste seun is. Hy roep sy dienaars bymekaar deur sy woord, en maak deur sy dienaar Kores dit vir hulle moontlik. In Lukas 13:29 belowe Jesus dat mense uit die ooste, weste, noorde en suide sal aansit aan die feesmaal in die koninkryk van God, al is dié wat deur die smal deur sal ingaan maar min (Lk 13:24; Mt 7:21-23).

43:7 Die terugkeer van die ballinge kom deur die Here se groot liefde vir ‘my volk, my seuns en dogters,’  ‘elkeen wat na my Naam genoem word’ – hulle naam Israel  beteken ‘hy worstel/voer stryd met God’ of ‘God seëvier,’ Gen 32:28  (vgl Hand 11:26: die naam ‘Christene vir Jesus se volgelinge is in Antiogië die eerste keer Christene genoem; so beteken die woord kerk wat ‘n vertaling is van die Griekse kuriake, die Here s’n) – ‘wat Ek vir my eer geskep het (bara’)’ –  om die Here groot te maak en te dien – ‘wat Ek gevorm het (jatsar)’ – soos ‘n pottebakker ‘n kleipot na sy hand vorm  (Jer 18:3-4) – ‘ja, wat Ek gemaak het (‘asah)’ – elkeen met die Here se spesifieke doel met hom/haar.

Getuienis vir die Heilige Ware God (43:8-13)

43:8 Die beeld van ‘n hofsitting word weer gebruik, soos in 41:1-7 en 21-29. Hier vir die Here se dispuut met die ander gode om te bepaal wie die ware God is wie gedien, vereer en gehoorsaam  moet word. Die nuwe aspek van hierdie hof is dat die blinde en dowe Israel opgeroep word as die Here se getuies (soos in vers 10 uitgespel). Hulle moet in hulle blindheid en doofheid kom om oog- en oorgetuies te wees dat die Here die ware God is. Selfs in hulle gestermdheid is hulle genoegsame getuies vir die Here (vgl. 2 Kor 12:9: My krag kom juis tot volle werking as jy swak is).

43:9 Die nasies en volke en hulle gode moet eerste bewyse voor die hof voorlê: eerstens of hulle sulke aankondigings kan maak soos die Here in verse 1-7 gedoen het; tweedens dat hulle afgode dinge vooruit kon aankondig en deurvoer, sodat dié wat luister kan sê: dit is die waarheid – soos die ou profete wie se woorde later as waar bewys is toe dit gebeur het (vgl. bv Elia se voorspelling van droogte, 1 Kon 17:1). Jesus se stelling dat Hy van die waarheid moet getuig het Pilatus se vraag ontlok: wat is waarheid?  (Jn 18:38). Dit is die vraag wat deur die eeue aan die gelowiges gestel word, en moes hier deur die ‘blinde en dowe’ Israel voor die wêreld beantwoord word.

43:10 Soos ‘n advokaat sê die Here vir Israel voor, wat om te antwoord; hulle is sy getuies, sy dienaar wat Hy uitgekies het om Hom te ken en in Hom te glo en te besef dat Hy die Here is – Jahweh, die aktiewe teenwoordige God, die enigste wat kan voorspel en dit uitvoer, sonder enige ander aanspraakmaker daarop voor of na Hom – in elk geval nie Babilon se afgode, of ideologië of magte nie.

43:11 Nogeens word die waarheid wat Israel moet getuig gestel: ‘Ek, Ek (is) die Here (Jahweh) buiten My geen Helper (mosji‘ah, 43:3)  – om te red  nie. So het net die Here Homself bekendgemaak, en net Hy is die lewende Redder wat hulle uit hulle ballingskap kan lei.

43:12 Wat die Heiland/Helper is, word nader toegelig uit wat Hy gedoen het: Hy het hulle redding aangekondig, hulle gered en dit laat verkondig. In die verlede het Hy baie keer aan Israel sy redding aangekondig en hulle dan gered; daarna, in  nuwe noodsituasies van Israel, het Hy dikwels sy heilsboodskap laat hoor deur die profete. Die vreemde gode het dit nooit vir hulle mense gedoen nie. Daarom kan Israel nou getuig en dat die Here waarlik God is.

43:13 Nou gaan hulle weer sy Redding, wat Hy nou aankondig, sien en beleef. En as Hy optree kan niemand jou uit sy hand ruk nie (Jn 10:28-30) en niemand kan sy reddingswerk keer nie.

Skrywer:  Prof Francois Malan

In 18-25 onderbreek die profeet die heilsaankondiging met ‘n breë beskrywing van Israel se nood in die ballingskap met nadruk op hulle sonde as die oorsaak daarvan. Dan volg 43:1-8 opnuut met die belofte van verlossing.

42:18-20 Hier is die Here self aan die woord. Hy spreek sy dienaar en boodskapper, Israel, aan, wat nog voortgaan om teen die Here te kla oor hulle huidige hopelose situasie, soos in 40:27: die Here sien nie raak wat van my word nie, my reg gaan by my God verby. In Ps 44:9-12 word so ‘n klagte breër uitgespel deur die oorblyfsel in die lied van die Koragiete. Die Here word aangekla van doofheid en blindheid om Israel se klag te hoor of sy nood raak te sien, en dit deur die bevoorregte volk wat eintlik die Here se dienaar en boodskapper tussen die heidense volke behoort te wees. In Eks 2:24-25 is reeds vertel dat die Here Israel se nood in hulle 400 jarige verblyf in Egipte gesien het en hulle sugte en gekreun gehoor het. Hier sê die Here: Israel sien baie dinge maar slaan nie daarop ag nie, sy ore is oop maar hy luister/verstaan nie; Israel is vir die Here ‘n blinde dienaar en ‘n dowe boodskapper wat nie hulle hoë roeping as dienaars volbring nie (in verse 18-12 word doof 2x en blind 4x gebruik). Na hulle verlossing met die deurtog deur die Rietsee het die Israeliete gesien hoe kragtig die Here teen Egipte opgetree het en het hulle die Here en sy dienskneg Moses geglo (Eks 14:30-31). Maar Israel in ballingskap onder Babel is nog blind en doof vir die woord van die Here soos Hy in Jes 6:9-10 voor die ballingkap voorspel het. Hulle blindheid en doofheid gaan voort deur die boek Jesaja tot in 65:11-12 vir dié wat van die Here afvallig geword het, teenoor die klein deeltjie van Israel, die oorblyfsel (Jes 10:20-23) wat sy dienaars gebly het, soos die 7,000 in Elia se tyd, wat selfs deur die drie jaar droogte, nie die beeld van Baäl, die god van die natuurkragte, aanbid het nie (1 Kon 19:18; Hosea 2:4,7).

42:21 Nadat die Here self aan die woord was in 42:18-20, word hier oor die Here  gepraat. Vir Israel was daar baie te hoor. Hulle was bevoorreg om die onderwysing (torah – hier vir die wet en die profete van die OT) van die Here te ontvang. Daarin is die wil van die Here en sy doel met Israel duidelik uitgespel (1983: Hy laat sy woord roem en eer ontvang – letterlik: Hy maak torah groot en gee heerlikheid daaraan). Wat ‘n voorreg om daarin groot te word. Die rede waarom die Here dit vir Israel doen: Hy wil dit doen, en het vreugde daarin, ter wille van sy geregtigheid (tsedaka). Hy skenk alles waarop Hy aan Israel die reg gegee het volgens sy verbond (42:6), maar Hy wil hê hulle moet sy dienaars wees, wat sy geregtigheid na die nasies uitdra sodat daar geregtigheid op aarde sal wees.

42:22-23 Nieteenstaande die heerlike openbaring van die Here, wat Israel kon gelukkig maak, sug hulle nou in die ballingskap. Hulle is ellendig, verward, en hulle ly. Die digter benadruk hulle lyding in hiperboliese taal, soos Israel self hulle lyding aan die Here beskryf, erger as wat dit is – asof niemand aandag aan hulle gee nie.

42:24 As hulle sou vra waarom hulle so ly, is daar net een antwoord: dit kom van  die Here, wat Israel straf oor hulle eiewilligheid en ongehoorsaamheid. Hulle moet erken: hulle wou nie op sy paaie loop nie (vgl. bv. sy uitnodiging en waarskuwing in Jes 1:18-20 wat hulle ontvang het nog voor enige van die ballingskappe), en hulle wou nie luister na sy onderwysing (torah) wat die Here vir hulle in sy wet en deur die profete gegee het nie.

42:25 Daarom het die Here hulle sy brandende toorn laat voel en vir hulle krygsgeweld en ballingskap laat beleef. Die vlamme was rondom hulle soos dit die Babiloniërs gebrand het, en dit het tot by hulle gekom sodat die volk Israel te gronde gegaan het, maar hulle was so blind en doof dat hulle dit nie ter harte wou neem nie, en hulle wou die betekenis daarvan nie verstaan nie – nie voor die ballingskap nie, en  ook nie tydens die ballingskap nie. Daarom het die Here hulle oorgegee aan hulle blindheid en doofheid (Jes 6:10).

Skrywer:   Prof Francois Malan