42:1-2 Die hele wêreld word opgeroep om saam met Israel met uitbundige lof die Here te besing. Dit gaan om ‘n verskyning van die Here wat gaan kom om ‘n radikaal nuwe bedeling uit te werk, wat vir Israel ten goede gaan aanbreek, soos in  42:14-17 uitgespel word.

Wie die koorlede is wat sy lof besing, word in verse 10-12 uitgespel: alle skepsels, die see en alles daarop en daarin, die verre eilande en hulle inwoners, die woestyn en hulle nomade-gemeenskappe in tentdorpe, stede en dorpe – orals moet die Here geëer word en sy lof besing word, soos in Ps 96. Kedar is ‘n belangrike Arabiese stam in die Noorde van Arabië wat aan Babel grens (vgl. die uitspraak teen Arabië in 21:13-17); Sela is die hoofstad van die Edomiete wat met Babel saamgespan het teen Israel (Eseg 35:5). Hulle word opgeroep om van die berge af die lof van die Here te besing vir sy redding van Israel wat voor hulle oë terugtrek na hulle land toe.

‘n Nuwe lied word vir die Here gesing vir sy nuwe optrede deur Kores. Kores gaan  die Babiloniese oorheersing, wat volke met mag en geweld onderdruk, vervang  met ‘n rustige en vredevolle heerskappy van onderlinge diensbaarheid. Openb 5:9-10 se nuwe lied besing die vervulling hiervan deur die Lam van God, wat  aan sy kruis God se liefde bekend gemaak het.

42:13 gee as rede vir die nuwe lied aan, dat die Here besig is om te mobiliseer vir aksie, soos Hy Israel uit Egipte verlos het. Soos ‘n generaal lei die Here sy soldate uit en bemoedig hulle. Nou gaan Kores as die Here se dienaar optree teen Babel en die wêreld omkeer om die Here se mag oor sy vyande te wys en ook sy liefdevolle toewyding aan sy volk.

42:14 Die Here praat hier in die eerste persoon. In die eerste twee reëls dink Hy terug aan die verlede toe Hy vir ‘n lang tyd op die agtergrond gebly het, en  sy liefde vir Israel bedwing het en nie ingegryp het tydens die ballingskap nie. Want Hy het nog nie sy doel met Israel se ballingskap ten vollle bereik nie. Omdat die Here nie ingegryp het nie het sake so sleg geword vir Israel en het Babilon floreer ten koste van Israel. Maar nou gaan Hy optree. As die Here optree, verander alles, soos met die koms, dood en opstanding van Christus, waarin mense vandag nog kan sien dat die Here optree in sy groot liefde vir die wêreld. Toe die Here sy stilte verbreek, is dit nie meer kalm of privaat nie. Die nuwe aktiwiteit is rusteloos en lawaaierig soos met ‘n vrou in kraam. Die digter skroom nie om die krygsman se verwoesting en die vrou in geboortepyn teenoor mekaar te stel nie, om daarmee dié wat in wanhoop is, wakker te skud om die Here se aktiewe teenwoordigheid raak te sien. Iets nuuts gaan gebore word waaroor Israel en die nasies kan jubel soos ‘n vrou oor haar pasgebore baba (Joh 16:21).

42:15-16 Alles gaan verander as die Here begin optree: die plantegroei word verwoes, die watertoevoer  verander, maar hierdie plunderende kryger teen Babel sal omsien na die blindes en hulle saggies huistoe lei, geduldig op ‘n veilige pad. Die ‘blindes’ verwys vir seker na Israel se ballinge wat blind is vir die Here se plan met hulle en met die wêreld (soos in 35:5; 42:7,18-25). Hulle is verdruk onder Babel se mag en geweld, wat die Here gaan verbreek deur Kores se magtige veldtog teen Babel, om Israel te bevry en hulle veilig te laat terugkeer na hulle eie land (vgl 40:11 soos ‘n herder wat die lammers dra). Die Here is self die lig. Sy teenwoordigheid sal die duisternis verdryf en die hindernisse op die pad terug verwyder. Die nuwe era bring baie veranderinge, maar God se toewyding aan sy volk om hulle te lei, verander nooit. Soos Hy hulle uit Egipteland gelei het, gaan Hy hulle uit Babel lei. Sy oorwinninguitroep klink op met: ‘Dit is wat Ek gaan doen!’  soos Jesus aan die kruis: met ‘Dit is volbring’ (Joh 19:30). Die laaste reël verseker Israel van die Here se getrouheid: ‘Ek gaan hulle nie in die steek laat nie (nie daarvan afsien nie).’

42:17 As die Here Hom in sy grootheid openbaar, sal die afgodedienaars, Babel en Israeliete wat saam met Babel afgode dien, beskaamd omdraai en vlug, omdat hulle steeds op nietige afgode vertrou. In die hofsaak tussen die Here en die afgode met hulle afgodsdienaars, is die Here die alleen-wenner. Hy gaan konkreet optree met politieke, militêre en historiese gevolge vir die nasies en vir Israel. Die Here is in beheer van die lewe, nie Babilon of hedendaagse regeerders wat die lewe van mense wil reël nie, en dit sonder die Here, want dan word alles onseker en onveilig.

Skrywer:  Prof Francois Malan

Willie vra:
Kan n mens aanvaar dat Lukas by Paulus was tydens sy gevangeneskap tot en met sy dood is ? Indien wel , weet ons of hy dalk in meer detail hieroor geskryf het wat nie in die Bybel opgeneem is nie.. Indien hy nie hieroor geskryf het nie, weet ons hoekom nie?

Antwoord
Prof Francois Malan antwoord:
Handelinge is nie ’n lewensgeskiedenis van Paulus nie, maar verkondiging van hoe God te werk gegaan het om sy heilsplan vir die mensdom uit te voer deur Christus se getuies, onder leiding van die Heilige Gees, en hoe hulle die boodskap uitgedra het tot in Rome. Aangesien Lukas waarskynlik saam met Paulus op sy laaste reise was, en by hom persoonlik baie gehoor het, word baie vertel van die Heilige Gees se werk deur Paulus se arbeid, sonder om volledig te wil wees.

Vir sy teenwoordigheid op die reise vergelyk die ‘ons’ gedeeltes: Hand. 16:10,15; 20:6; 21:1-25; 27:1-28:16, wat moontlik kan aandui dat Lukas daardie gedeeltes van die reise saam met Paulus was. Vergelyk Paulus se eie verwysings na Lukas in Filemon 24; Kol 4:14; 2 Tim 4:11.

Volgens Handelinge 28:19,30 het Paulus in Rome vir twee jaar onder bewaking op sy eie gewoon, terwyl hy, op sy eie appel, sonder ’n klagskrif, op die keiser gewag het (vgl Hd 25:11,27; 26:32; 27:24).

Moontlik is die briewe aan Filemon en aan die Kolossense (en Efesiërs?) gedurende hierdie twee jaar geskryf – al drie uit gevangenisskap (Flm 9,13;  Kol 4:18; Ef 3:1, ens).  Sommige teoloë meen dat die briewe of uit Efese of uit Sesarea se twee jaar gevangenskap geskryf is.

1 Klemens 5:5-7 (96 n.C.)  noem Paulus saam met Petrus as groot voorbeelde van uithouvermoë onder jaloesie en twis wat na ’n reeks ontberings vir die evangelie, hierdie wêreld verlaat het vir die heilige plek. Die kerkgeskiedskrywer Eusebius het in die laaste gedeelte van die vierde eeu n.C. geskryf (II:12:2): die tradisie vertel dat Paulus na die twee jaar vrygesgepreek is en weer voortgegaan het met sy bediening, en toe vir ’n tweede keer na Rome toe is en as martelaar gesterf het onder Nero. In II:25:5 skryf hy dat Paulus onthoof is. In die tyd toe hy bevry was, het hy moontlik 1 Timoteus en Titus geskryf, en toe hy weer gevang is, het hy 2 Timotheus geskryf as sy laaste brief (2 Tim 4:6-7). (Sommige teoloë betwyfel die ou tradisie van Paulus se outeurskap van die drie Pastorale briewe.)

2 Timoteus 4:11 verwys na Lukas se teenwoordigheid by Paulus tydens sy laaste gevangenisskap in Rome: ‘Net Lukas is by my.’ Maar Lukas het niks verder geskryf waarvan wat weet nie as slegs tot by die twee jaar in Rome toe Paulus nog baie besoeke ontvang het.

Die onbetroubare apokriewe boek Die Handelinge van Paulus, met ’n klomp legendes oor Paulus, is waarskynlik deur ’n ouderling geskryf, wat later aan Tertullianus gebieg het dat hy die dinge oor Paulus geskryf het omdat hy so lief vir Paulus was. Die boek is tussen 150-200 n.C, geskryf (Paulus is waarskynlik voor Julie 64 n.C. dood). Die boek vertel van Paulus se marteldood en die wonders wat daar sou plaasgevind het, van Nero se christenskinker wat uit die dood opgestaan het nadat hy by die venster uitgeval het, en hoe dit aanleiding gegee het dat al die christene vir die leeus gegooi is, en hoe daar by Paulus se onthoofding melk in plaas van bloed by sy nek uitgespuit het. Na sy dood sou Paulus aan Nero verskyn het, wat so bang geword het dat hy die ander christene in die tronk vrygelaat het. Hierdie gegewens is egter fantasie en nie werklikheid nie.

Skrywer:  Prof Francois Malan

Die hoofstuk begin met die oproep tot die dienaar van die Here (42:1-9) wie se koms in 41:25 aangekondig is, om die HERE se kragtige ingryping vir Israel  te vier (42:10-17) en bereik sy klimaks met ‘n dispuut tussen die Here en sy volk (42:18-25).

Kores as dienaar van die Here (Jesaja 42:1-9)

42:1-4 Hier is die eerste van die vier merkwaardige profesieë oor die ‘Dienaar van die Here’ (49:1-9; 50:4-9; 52:13-53:12)  nadat hoofstukke 40-41 Israel se verlossing uit die ballingskap aangekondig het, en 41:25 die optrede van Kores as getuienis vir die Here teen die afgode in die hofsaak ingeroep is.

Die term Dienaar van die Here in Jesaja 40-66 verwys meestal na Israel as die Dienaar van die Here (41:8; 42:19; 43:10; 44:1, 21; 45:4; 48:20). In die opskrifte van Ps 18:1; Ps 36:1 en in Ps 84:4,21 word Dawid die Dienaar van die Here genoem. Dit word ook gebruik vir vromes: Ps 34:23; 69:37; 113:1; 134:1; van Moses: Eks 14:31; Josua in Rigt 2:8; Job in Job 1:8, Zerubbabel in Haggai 2:24; dikwels van profete: Agia in 1 Kon 14:18; Elia in 1 Kon 18:36; Jona in 2 Kon 14:25; Jesaja in Jes 20:3; van getroue vereerders van die Here in Jes 54:17; 63:17; 65:8; 66:14.

Die vier profesië van Jes 42,49,50,52-53 word deur Christus (in Grieks vir die Hebreeuse Messias, wat beteken Gesalfde) op treffende wyse vervul as gesalfde profeet wat God aan die mens bekendmaak (Joh 14:9), as gesalfde priester wat Homself offer vir die sonde van die wêreld (Joh 1:29; Hebr 7:27) en as gesalfde koning wat in liefde en genade heers oor sy skepping en kerk (Ef 1:22).

Die frase ‘my wil’ kom driemaal in hierdie gedeelte voor (42:1,3,4) as vertaling van misjpat wat eintlik verwys na ‘n regsuitpraak/beslissing en ‘n regsaanspraak, en verwys hier na die beslissing van die hemelse hofsitting voor die nasies van die wêreld dat die Here die enigste ware God is (41:27-29). Kores is as getuie geroep (41:25; 42:1) om die beslissing van die hof uit te voer voor die nasies van die wêreld (42:4). Hier bevestig die Here sy vertroue in Kores as sy uitverkore werktuig, wat deur die Gees van die Here gelei word (42:1) ter wille van die waarheid (1983: ‘soos dit is’) van die uitspraak (v3).

Hy gaan sy taak verrig sonder ‘n lawaai of oorlogsgeraas (42:2), maar dit so stilweg uitvoer dat die oppervlakkige toeskouer dit nie gaan raaksien nie. Met teerheid bejeen hy die swakkes, die kragtelose geknakte riete versterk hy, en die kwynende dowwe lamppitte wakker hy aan – so werk die Gees van die Here in Kores om die moedelose en twyfelende ballinge aan te moedig.

Kores sal nie uitgeput word of wegkwyn nie, totdat hy die reg op die aarde gevestig het. Die eilande  (die uithoeke van die aarde) wag op sy torah/leiding (later word torah gebruik vir die wet, en later vir die eerste vyf boeke van die OT) – want die Here (wat nie moeg of afgemat word nie, 40:28) sal hom staande hou (42:1; 1983: Ek stel hom aan).

42:5 Na die gedeelte oor Kores as Dienaar van die Here (42:1-4) is die nuwe gedeelte meer liries en open  op plegtige wyse om ‘n woord van die Here tot sy Dienaar Israel in te lei. Dié God, die Here, wat in die regsgeding as die enigste ware God aangewys is, is die Skepper van die hemel en die aarde en alles wat daaruit voortkom; Hy gee (lewens)asem (nesjamah  Gen 2:7) aan die mensdom daarop, en asem/gees/denke (ruag) aan dié wat daarop loop.’

42:6 Hier word die Here self aan die woord gestel. ‘Ek, die Here (Jahweh, die persoonlike aktief teenwoordige, Die ‘Ek is’) het jou geroep in/tot geregtigheid (die regte verhouding met die Here). Ek neem jou aan jou hand (om jou te lei) en Ek behoed jou (teen gevaar en onheil) en Ek gee jou tot ‘n verbond van die mensdom (deur Israel se lewenswyse as dienaar van die Here om mense tot die regte verhouding tot die Here te lei) tot ‘n lig vir die nasies (na die Here toe lei deur die regte soort lewe as dienaars van die Here en van mekaar).’

42:7 Wat die verbond met die Here inhou, word hier prakties uitgespel in drie sinne. Twee van die sinne het met gevangenes in die tronk te doen as beeld vir die ballingskap van Israel. Dit beteken dat ‘om blinde oë te open’ ook beeldspraak is, om as die Here se lig vir die nasies (v6), mense se verkeerde insigte te verlig om nuut oor die Here en die lewe te dink.

Jesus hét fisiese blindes se gesig herstel as teken van sy barmhartigheid (Mt 20:34), maar die siende Fariseërs was blind vir wie Jesus is (Jn 9:39-41). Deel van die kerk en samelewing se dienaarskap aan die Here is om na fisiese blindes om te sien met skoling, werkverskaffing, mediese ingrype om hulle fisiese sig te verbeter. Maar die roeping van Israel in ballingskap en daarna, en vir Jesus se volgelinge, is om verharde selfsugtiges se oë te open vir liefdevolle dienswerk (vgl. Mat 7:3-5). Kores se optrede moet ook Israel se oë open vir ‘n ander manier van optrede, hoe om as Dienaar van die Here te dien en met mense te werk. So wil die Here hê dat Israel voortaan sal lewe.

Terwyl Israel en al die Here se dienaars geroep is om gevangenes uit tronke te bevry, en om hulle uit die donkerte van hulle sonde en  onwetenheid waarin hulle gevange sit tot vryheid na Jesus te lei, slaan die woorde ook op die fisiese bevryding van die ballinge deur Kores, ook ‘n dienaar van die Here. Gelowiges word geroep om aandag te gee aan gevangenes (vgl. Mt 25:36).

42:8-9 Die mandaat aan Israel as Dienaar van die Here in 42:6b-7 word omsluit deur die kragtige getuienisse van die Here oor Homself in 42:5-6a en 42:8-9. In vers 5-6a praat God die Here as die Skepper wat Israel geroep het omdat Hy getrou is aan sy verbond;  in 8-9 praat die Here met verwysing na sy naam Jahweh, die persoonlik teenwoordige Ek is, wat niks van sy goddelike heerlikheid met die afgode deel nie. Die roeping van die Dienaar van die Here word omring met die wil van die Skepper. Israel moet sy wil gaan uitvoer; hulle moet die verbond van die Here uitbrei na ander nasies om sy lig vir hulle te bring, want die Here wil nie dat die nasies in duisternis voortlewe nie. Skulde moet afgeskryf word en die armes bevry word, want die Here sorg vir die kwesbares en wil nie hê dat mense in treurige omstandighede lewe nie; dit is Hy wat alles wat die aarde oplewer vir die mens gee, en diegene wat daarvan het, moet kyk na dié wat nie het nie. Hy kondig nuwe dinge aan, ‘n nuwe lewenswyse van diensbaarheid vir alle nasies, en Israel se lewe as Dienaar van die Here moet daarvan getuig.

Skrywer:  Prof Francois Malan

41:21-29 Die tweede hoftoespraak van die Here (dit word ook voortgesit in hoofstuk 42) is ‘n uitdaging aan die afgode 21-24; en die inbring van Kores as die Here se getuie 25-29.

41:21 Die afgode en hulle aanbidders word deur die Here uitgedaag om hulle saak voor al die nasies (41:1) te verdedig met bewyse wat hulle afgode se godheid sal bewys. Die Here word ook genoem die Koning van Jakob om sy verbondenheid aan Israel te beklemtoon, en dat sy Godheid deur sy handeling met sy volk duidelik sal word. In 41:8-20 het Hy reeds aangekondig wat Hy met Israel gaan doen.

41:22-23 Die gode moet bewys lewer dat hulle in die verlede gebeurtenisse kon voorspel en dit deurgevoer het soos hulle voorspel het; of dat hulle nou dinge voorspel wat gaan gebeur; of hulle kan ook hier voor die hof ‘n wonder laat geskied, goed of  kwaad, wat almal sal verbaas.

41:24 ‘Kyk! julle (afgode) is minder as niks (letterlik: uit niks) en julle werk minder as niks (letterlik: uit niks).’ Na ‘n lang stilte in die hof, in afwagting op hulle reaksie, is die antwoord van die afgode op die uitdagings ‘n doodse stilte. Hulle kan nie eers praat en hulle saak stel nie; maar nog belangriker, hulle het niks te sê nie, want hulle behoort aan die ryk van die niks, met geen werklike bestaan nie (41:11-12; vgl die Baälprofete in 1 Kon 18:29 ). Die ballinge kan sien dat hulle dreigende oorheersers nietig is in die Here se hofsitting, hulle gode irrelevant verklaar is en dat Babel en sy afgode nie langer Israel se toekoms hoef te bepaal nie. Daarom is almal wat ‘n niks kies as sy god, iets wat nie regtig bestaan nie,  in die Here se oë afskuwelik en verwerplik is,  omdat hulle daarmee hulle rug op die lewende God gedraai het.

41:25 Wat die afgode nie kon doen nie, naamlik om gebeurtenisse te voorspel, dit doen die Here. ‘Ek het iemand uit die Noorde opgewek (dieselfde woord wat in vers 2 met ‘laat opstaan’ vertaal is), en hy kom; van die opkomende son (uit die Ooste, soos in v2) hy roep in my Naam.’ Die pad van Babilon in die Ooste na Jerusalem in die Weste loop om die woestyn tussen hulle, en benader Jerusalem uit die Noorde. Hierdie vers herhaal die belofte van 41:1-4 dat die Here ‘n oorwinnaar oor Babel uit die Ooste laat kom. Die Here voorspel nie slegs sy koms nie, maar die initiatief gaan van die Here uit, wat hom opgewek het, en die Here tree daadwerklik op (teenoor die hulpeloosheid van die vasgespykerde afgode). Deur Kores, wat die Here van sy geboorte af voorberei, gaan die Here regeerders in die modder in te trap. Kores se naam word eers in 44:28 en 45:1 genoem. ‘Hy roep in my naam’ – die Griekse Septuaginta (200 v.C) vertaal asof die klinkers ‘n passief uitspel: ‘hy is geroep in my naam; die Dooie See manuskrip (100 v.C; 1,100 jaar ouer as ons masoretiese teks) lees: hy roep in sy (die Here se) naam. Die gedagte is egter dat Kores gaan doen wat die Here wil en dat dit tot eer van die Here se Naam sal wees. Waar die afgode se werke minder as niks beteken, sal die Here se werk deur Kores ‘n omkeer in die wêreld-regering en -samelewing bewerk, met ‘n hele ander politiek en gesindheid in die denke van Kores.

[Babel en Medië het saam die Assiriese leër oorwin en Nineve in 612 v.C. ingeneem. Babel en Medië het die Assiriese ryk onder hulle verdeel, en Babel het die suidwestelike deel tot by die grens van Egipte oorgeneem. In 604-562 v.C volg Nebukadneser sy pa as heerser oor Babilonië op, oorwin Egipte in die slag van Karkemis, neem Jerusalem oor en neem Juda in ballingskap na Babel in 597 en 587 v.C.]

Met sy ruiters en boogskutters neem Cyrus die Grote (Bybelse Kores) die Mediese ryk in 550 v.C. oor (daar word vertel dat die leërs wat die harde Mede teen Kores gestuur het, na Kores met sy milde beleid oorgeloop het sonder om hom aan te val. Klein-Asië onder Croesus van Lidië trek teen Cyrus op, word verslaan in 546 v.C. en Cyrus se magte neem die Lidiese hoofstad Sardis oor (die perde van die Lidiese leërs het glo weggehardloop vir die reuk van Kores se kamele, en ’n wag wat teen die oninneembare rots by Sardis afgekom het om sy helm wat afgeval het te kry, het die rotsskeur verklap waarlangs die Persiese leër toe die vesting kon binnedring). In 539 v.C. neem Cyrus Babelonië oor (nadat Kores die kanaal rondom Babel se toevoer uit die Eufraatrivier afgekeer het die nag toe Beltsasar die skrif teen die muur gelees het, Daniël 5). So het die Here Kores oor die hele gebied aangestel sonder dat Kores baie geweld hoef te gebruik het.

Cyrus sneuwel in 529 v.C. teen die nomade in Noord-Iran.

Cyrus, en tot ‘n groot mate sy opvolgers, het aan sy onderhorige volke, Babiloniërs, Grieke, Jode, ens. ‘n groot mate van vryheid toegelaat en met ‘n tegemoetkomende houding, ook teenoor hulle godsdienstige gevoelens,  hulle met sy heerskappy versoen. ‘Hy het regeerders in die modder in getrap soos ‘n pottebakker die klei trap’ – om iets nuuts daaruit te vorm. Hy en sy eie Perse het, naas hulle ou veelgodedom, Zarathustra (Zoroaster in Grieks) se monoteïsme gevolg, met hulle een goeie god, Ahura-Mazda (‘wyse heer,’ Mazdaïsme) met baie helpers (soos engele), wat stryd voer teen die gees van die kwaad, Ahriman, met sy leër bose geeste.

Zarathustra, tydgenoot van Esegiël en Daniël, het in Persië verkondig dat die wêreld sal verbeter deur goeie gedagtes, woorde en dade, wat jou ten goede sal kom op die pad van die waarheid.]

41:26-27 Vers 26 se retoriese vraag eggo vers 2 se vraag. Oor Kores se optrede het geen afgod of priester van die afgode iets vooraf aangekondig  nie, maar dit is slegs die Here wat voorspel het dat Kores se optrede tot die terugkeer van Israel na Jerusalem sal lei. Die ‘goeie tyding’ eggo vers 40:9 se goeie tyding. Dit is net die HERE wat boodskappers met die goeie tyding het, want net Hy kan egte nuutheid bewerk. Maar van die afgode se kant is daar niemand wat iets gesê of laat hoor of ‘n woord laat val het nie. Die Babiloniese afgode vir wie Israel so vrees, is nie spelers in die verandering op die wêreldtoneel nie. Hulle enigste reaksie op Kores se opmars is dat hulle bewe van angs ( 41:5).

41:28-29 Die uitspraak van die hof, nadat die afgode en hulle verteenwoordigers geen getuienis oor hulle bestaan kon voorlê nie, eggo vers 24: hulle is vals (’wn; die oudste manuskripte lees egter ’jn, hulle is ‘niks’), kan niks doen nie, beteken niks, kan net sowel nie daar gewees het nie.

Die hoofstuk wil die ballinge oortuig hulle toekoms lê buite die eise en beloftes en dreigings van Babilon, wat ‘n ryk is sonder toekoms. So word die lesers van hierdie hoofstuk uitgenooi  om te glo dat ons toekoms nie lê in onderdrukkende stelsels wat nie hulle beloftes kan vervul nie. maar om in vertroue te wag op die Here (Jes 8:17).

Skrywer:  Prof Francois Malan