‘n Leser vra:

‘n Lidmaat worstel met familie wat aan ‘n “kultus” behoort. Hoe weet mens?

Antwoord

Prof Francois Malan antwoord:

Die woord kultus word gebruik vir die verskillende maniere en gebruike om God mee te dien. So het Israel van die Ou Testament spesifieke maniere gehad om God te dien, bv. met offerandes, gebede, leringe, sang, ens. So het die verskillende kerke en gemeentes elkeen sy eie manier van aanbidding. Sommige kultusse is selfs teen God en teen alle godsdiens, of hulle het hulle eie god. Ander kultusse gaan aan asof daar geen God is nie.

Maar die woord ‘kultus’ word veral gebruik om kerke of groepe of organisasies aan te dui wat aanspraak daarop maak dat hulle leringe en praktyke bybels is en dat hulle die bybelse christendom verteenwoordig, maar wat in werklikheid onbybels is en hulle lewenswyse nie christelik van aard is nie.

Kultusse het gewoonlik ‘n godsdienstige verering en toewyding aan ‘n spesifieke leierspersoon of aan ‘n spesifieke soort godsdienstige aanbidding, wat afwyk van die evangeliese godsdienstige tradisie in die gemeenskap. Daarby doen sulke groepe alles in hulle vermoë om mense wat by hulle aankom by hulle te hou met groepsdruk en dreiging van ongeluk as hulle weggaan van hulle af.

Hoe weet mens? Dit gaan gewoonlik oor die groep se siening oor God die Vader en God die Seun en God die Heilige Gees en die liefdeseenheid tussen die Vader en die Seun en die Heilige Gees.. En ten tweede wyk hulle dikwels af van sekere Bybelse aanwysings van hoe ‘n christen moet leef.

Dikwels word mense wat eensaam is, getrek deur die groep se hegte verbondenheid; sommige mense in depressie vind heling in die opwek van emosies in die groep; siekes word oortuig dat die kultus se leier genesende krag het; dit is veral mense wat ‘n geestelike behoefte het na godsdienstige belewings wat na groepe soek waar hulle behoefte bevredig kan word. Party verlaat die kerk omdat hulle met die predikant of pastoor bots of nie gelukkig is met hulle leiers of prediking soos hulle dit wil hê nie.

Dié mense het dikwels ‘n behoefte aan ‘n toenadering tot die onsigbare, die heilige. Maar daarmee gaan dit eintlik om hulleself, oor hulle belewenisse van die Onsigbare, die beveiliging van hulle lewe, hulle welvaart, hulle voorspoed en hulle sekerheid, terwyl hulle nie bewus is van die diepe kloof tussen God en mens deur die sonde nie, veral die sonde om self soos God te wil wees soos Eva wat so kennis wou kry om soos God te wees (Genesis 3:5-6), of hulle probeer om die kloof te oorbrug met godsdienstige handelinge (vgl. Jesaja 1:12-17). Dit word ‘n poging om God te manipuleer vir hulle voordeel. Daarmee word die skepping en die skepsel/mens vergoddelik en God verwêreldlik.

Dit is so anders as om in alle omstandighede met vreugde uit die Here se genade te leef, uit sy vergifnis van ons sonde, wat Jesus aan die kruis vir ons bewerk het, deur as God die sonde van die wêreld op Hom te neem (Johannes 1:29); Hy verlos ons van ons self deur die Heilige Gees wat in ons kom woon om ons te lei en in staat te stel om God se liefde uit te leef en selfs ons vyande lief te hê (Matteus 5:43-48; Galasiërs 5:22-23).

Skrywer:  Prof Francois Malan

Celesté vra:

Ek wil graag weet, ons twee dogters is serebraal-verstandelik gestrem. Hulle kan niks vir hul self doen nie en is in rystoele en kry ook epileptiese aanvalle. Ek moet hulle 24/7 versorg. Die jongste een kry die grandmal epileptiese aanvalle en nou en dan kry sy die status epilepticus. Die grandmal is wanneer sy haar bewussyn verloor en blou word en ruk en pluk en snorkgeluide maak, en dit klink of sy sterf, wat vir my baie traumaties is. Die status epilepticus is dieselfde, maar haar liggaam hou op met ruk en haar brein hou aan “fit”. Dit is lewensgevaarlik en dit maak my rasend. Ek kan die goed nie meer hanteer nie. Dit hou my uit die slaap die hele nag en jy moet 24/7 op diens wees as sy dalk gaan fit om haar by te staan.

Ek wil graag weet, wanneer is epilepsie ‘n demoniese aanval van Satan, of is dit ‘n mediese toestand? Want ek is moeg dat mense my verwar. My kinders is verstandelik gestrem. Hulle is soos babas. Ek sukkel om te dink epilepsie is demonies. Ek weet nie, want in die Bybel praat Jesus ook van die seun wat in die vuur bly val het a g v epilepsie.

Antwoord

Prof. Hermie van Zyl antwoord:

Op die vraag of daar ‘n verband is tussen die mediese toestand bekend as epilepsie en duiwel- of demoonbesetenheid, is die antwoord kort en kragtig: Nee! Epilepsie (in al sy verskillende vorme, waarvan die vraagsteller aandui dat sommige inderdaad by haar dogters voorkom) is ‘n siekte soos enige ander siekte wat die liggaam kan aantas. In epilepsie se geval is dit ‘n siektetoestand van die brein, waarvan die oorsake meervoudig kan wees. En omdat dit ‘n mediese toestand is, moet dit behoorlik deur medies opgeleide kundiges gediagnoseer en behandel word. Dit is ‘n chroniese toestand en mens moet weet dat iemand lewenslank hiervoor behandeling moet ontvang.

Maar waarom word hierdie toestand soms met duiwelbesetenheid in verband gebring? Waarom juis hierdie toestand en nie ander siektes soos kanker of hartkwale nie? Waarskynlik omdat die manifestering (simptome) van epilepsie vreesaanjaend kan wees en omstanders laat dink dat daar iets paranormaal met die pasiënt skort. Die een oomblik kom die persoon heeltemal normaal voor en die volgende oomblik val die persoon op die grond neer (vandaar die “bynaam” vir epilepsie: vallende siekte), skuim kom by die mond uit, die oë rol, die tande klem op mekaar, die liggaam ruk, vreemde geluide word geuiter, ensovoorts. Vir liggelowiges en bygelowiges (het ons nie maar almal dié streep nie?) lyk dit dan kompleet asof iets of iemand van hierdie persoon “besit” neem. En hierdie iets of iemand kan mos net die duiwel wees, so word geglo.

Met die kennis vandag tot ons beskikking weet ons gelukkig van beter. Epilepsie is goed beskryf in die mediese wetenskap en daar is erkende behandeling daarvoor. Daarom hoef mens jou nie aan bygelowige praatjies te steur nie. Maar verplaas jou vir ‘n oomblik terug in die antieke wêreld waarin die Bybel ontstaan het, waar mense ‘n ander werklikheidsbelewing gehad het, dan kan mens verstaan dat verskynsels wat vandag as gewone siektetoestande beskryf word destyds maklik aan die werking van bonatuurlike magte, soos demone, toegeskryf is. Mense het destyds in elk geval geglo dat die lug vol onsigbare magte is wat enige oomblik kan toeslaan. Daarom dat sommige mense allerhande simbole, tekens en amulette gedra het wat, so is geglo, hulle teen hierdie magte kan beskerm. Ander het weer – heel tereg – geglo dat as jy aan die lewende God behoort, jy niks van hierdie magte hoef te vrees nie, want jy behoort aan Hom wat heers oor alle magte en kragte in hemel en op aarde (vgl Rom 8:37-39).

Iets van hierdie antieke werklikheidsbelewing sien ons in die beskrywing van sommige genesings van Jesus, soos dié van die geestelik versteurde seun (Matt 17:14-18). Die 1933-Vertaling sowel as die pas gepubliseerde Nuwe Testament en Psalms: ‘n Direkte Vertaling, praat van die seun as maansiek. Laasgenoemde is ‘n letterlike vertaling van die Grieks. Die soort verskynsel wat by hierdie seun voorgekom het, is in die antieke met die werking van die bonatuurlike in verband gebring. Daar is geglo dat die maangodin, Selene, die siekte veroorsaak het. Dikwels is die oorsaak van hierdie siekte ook gekoppel aan demone, soos hier in Matt 17. Wat maansiekte betref – ons het ook die uitdrukking vir iemand wat vreemd optree: Hy is met die maan gepla. Dan bedoel ons dat vreemde gedrag by so ‘n persoon voorkom. En vreemde gedrag was inderdaad aanwesig by hierdie arme seun: hy het dikwels in die vuur of water geval. Mark 9:18 voeg by dat hy skuim om die mond gekry het, op sy tande gekners en stuiptrekkings gekry het, en ook stom geraak het. Luk 9:39 meld verder dat hy aan die skree gegaan het. Geen wonder nie dat sommige Engelse vertalings (bv die Revised Standard Version) sê dat die seun aan epilepsie gely het, want dis tipies wat met grand mal epilepsie-lyers gebeur.

Maar dan, tipies van daardie tyd, word bygevoeg dat dit ‘n bose gees was wat al hierdie simptome veroorsaak het. En toe Jesus hierdie bose gees uitdryf, het die kind gekalmeer en was hy volkome genees. Dit is veral hierdie gebeure wat maak dat baie mense vandag nog epilepsie koppel aan duiwelbesetenheid. Ons moet egter daarop let dat dit tweede natuur was by die antieke mens, met hulle gebrekkige kennis van die ware oorsaak van siektes, om vreemde gedrag aan bonatuurlike, sataniese werking toe te skryf. Maar selfs die Bybelskrywers is ook nie altyd konsekwent in die manier waarop hulle hierdie siekteverskynsel beskryf nie. In Matt 17:14-18 word wel gesê ‘n bose gees was die oorsaak, maar in Matt 4:24 word maansiekte apart gelys van demoonbesetenheid, so asof Matteus die twee verskynsels daar duidelik van mekaar onderskei, asof hy wil sê: maansiekte kan by geleentheid manifesteer sonder die bykomende verskynsel van duiwelbesetenheid. Wat ons net weer wys dat die Bybelskrywers nie altyd met eksakte gegewens werk nie, maar ‘n algemene prentjie probeer skilder vanuit hulle ervaringswêreld van die soort kwale wat Jesus alles genees het. Jesus het vir al die bekende dinge wat mense gepla het, ‘n oplossing gehad. Daar is niks wat vir Hom te groot, te sterk of te ingewikkeld was nie. Of iemand nou net aan ‘n “gewone” siekte gely het, of ‘n siekte mét duiwelbesetenheid, of nét duiwelbesetenheid – Jesus het almal genees.

Met bogenoemde verduideliking wil ek nie beweer dat iets soos duiwelbesetenheid glad nie bestaan nie. Soos die karakter Hamlet aan sy vriend Horatio sê in Shakespeare se stuk, Hamlet: “There are more things in heaven and earth, Horatio, than are dreamt of in your philosophy.” Waarmee Hamlet/Shakespeare wou sê: die werklikheid is kompleks, ons weet gewoon nie alles nie. Veral sendelinge vertel dikwels van verskynsels wat op geen ander manier verklaar kan word nie as dat daar ‘n boosheid is wat op bepaalde maniere manifesteer, op maniere wat dikwels met bekende siektebeelde ooreenstem. Die duiwel is na alles God se aap; hy is slu, maar nie vreeslik oorspronklik nie. Hy kan slegs inspeel op en gebruik maak van dit wat reeds bestaan. Dit is dus moontlik dat epileptiese simptome kan voorkom by bepaalde vorms van duiwelbesetenheid. Maar in die konteks waarin ons vandag leef, mag dit nooit ons eerste verklaring wees nie. Solank daar logiese, mediese verklarings vir siektebeelde is, is dit hoogs onverantwoordelik om onsself – en ander – te belas met iets soos duiwelbesetenheid. Dit verhoog nie net die spanning waaronder die pasiënt en sy/haar geliefdes verkeer nie, maar stel die pasiënt ook bloot aan bedenklike “terapieë” wat verdere spanning veroorsaak en selfs lewensgevaarlik kan wees. Nee, die Here het vir ons wonderlike mediese kennis en geneesmiddels gegee wat vandag ons eerste linie van genesing en behandeling is. Ons mag nie as eerste opsie terugsak in die antieke werklikheidsbelewing van gebrekkige kennis en waar alles by die geringste provokasie aan die werk van die bose toegeskryf is nie.

Uit die inligting wat ons vraagsteller verstrek, is ek van drie dinge oortuig: (a) haar dogters ly onder andere aan die mediese toestand, epilepsie, wat niks met duiwelbesetenheid te doen het nie; (b) sy het reeds haar keuse gemaak om haar dogters te versorg met al die toepaslike mediese kennis en behandeling wat die moderne wetenskap kan bied, en dit is goed en reg so; en (c) sy het al ons gebede en ondersteuning nodig om hierdie geweldige las te dra. Dit kan nie maklik wees nie. Dis eintlik ‘n bomenslike taak. Maar die Here weet van haar daaglikse stryd en hierdie liefdestaak wat sy op haar geneem het. Hy het haar tot hiertoe gedra, sal dit steeds doen, en sal ook verder deure oopmaak soos dit nodig word.

Skrywer:  Prof Hermie van Zyl

Celestè vra:

Ek wil graag die tiende of 10% van jou inkomste en die offerande beter verstaan.

Ek wil graag weet as jy inkomste verdien en jy kry ‘n sekere bedrag en die besigheid trek WVF (UIF) en polisgeld af, van watter bedrag bereken mens dit? Eers na al die aftrekkings op jou salaris of voor dit?

Dan wil ek graag ook weet, as jy ‘n groot som geld erf en jy hoef vir ‘n baie lank tyd nie te werk nie, as jy reg werk met die geld want dit is miljoene, hoe werk die tiende en offergawes dan? Gee jy een slag jou tiende wanneer jy die groot som geld kry of deel jy daai geld op om elke maand ‘n deel te gee?  Help my asb reg.

Antwoord

Prof Hermie van Zyl antwoord:

‘n Mens kan vreeslik letterlik oor die sogenaamde tiendes in die Bybel redeneer of mens kan dit soepeler hanteer. Ek sal niemand kwalik neem wat die letterlike weg opgaan nie; as dít jou gemoedsrus gee, doen dit so. Maar die probleem is dat mens dan voor allerlei stekelrige vrae te staan kom, soos ons vraesteller inderdaad noem. Want ons samelewing vandag verskil drasties van die Israelitiese samelewing waarin die tiendes ontstaan het. Daarom dink ek moet mens die kwessie van “tiendes” of ons geldelike offer aan die Here meer in ooreenstemming bring met die bedoeling daarvan sodat dit sin maak in vandag se omstandighede. In elk geval is daar reeds aanduidings in die Bybel self van aanpassings hieroor van Ou Testament na Nuwe Testament, aanpassings wat die gees van die “tiendes” beter na vore bring. Ek sluit my graag by hierdie aanpassings aan; ek dink dis Bybels geregverdig; en ek dink dit lê nader aan die hart van hoe die Here kyk na ons geldelike bydraes as wat mens bloot op ‘n wettiese manier ‘n tiende probeer bereken en daarmee is dit klaar. Ons “tiende” is immers ‘n hartsaak, dis deel van ons geestelike lewe, ons verhouding met God; dis ‘n manier waarop ek die Here dien; dis nie sommer net ‘n pligpleging wat afgehandel word sonder om daaroor te dink nie. Laat ek probeer verduidelik.

Die wortels van die tiendes lê in die Ou Testament. Dit was deel van die belasting aan die koning sowel as van die instandhouding van die tempeldiens (Leviete en priesters). Verder het dit ook gedien om die armes te versorg. Die vernaamste vorm van tiendes was landbouprodukte, maar dit kon ook in geld omgesit word. Die belangrikste tekste in hierdie verband is Lev 27:30-33; Num 18:21-32; Deut 12:5-18; 14:22-29; 1 Sam 8:15,17. Hiervolgens was daar nie ‘n groot onderskeid tussen die algemene belastingstelsel van die staat en die onderhouding van die godsdienstige lewe rondom die tempel in Jerusalem nie. Dit was alles ineengevleg. Ons moet onthou dat Israel ‘n teokrasie was. Dit beteken dat die konings as “seuns van God” gesien is; hulle het namens God regeer. Paleis en tempel was dus net twee aspekte van dieselfde stelsel. Die koning en die priesters het ten nouste saamgewerk tot die welwese van die samelewing. Natuurlik was daar van tyd tot tyd spanning tussen die twee. Normaalweg kon die konings nie sommer maak wat hulle wou nie; hulle het die priesters se samewerking nodig gehad. En die priesters was weer afhanklik van die koning se goedgesindheid. Dit was ook min of meer die situasie by die omringende heidenvolke.

Die belangrike punt is egter dat die tiendes gesien is as die volk se offerandes aan die Here; dit was deel van hulle normale godsdienstige lewe, uitdrukking van hulle dankbaarheid vir wat die Here vir hulle gegee het, en teken daarvan dat alles wat hulle het, eintlik aan die Here behoort. En dít behoort steeds ‘n belangrike faset van ons diens aan God te wees: dankbaarheid, en die besef dat alles aan God behoort.

In die tyd van die Nuwe Testament tref ons nie net die tempel aan nie, maar ook die sinagoge. Tempel en sinagoge het toe reeds vir ‘n lang tyd langs mekaar bestaan as die twee groot godsdienstige instellings in Israel. In 70 nC het die tempeldiens egter tot ‘n einde gekom met die vernietiging van die tempel deur die Romeine tydens die Joodse opstand van 66-70 nC. Tog het die val van die tempel nie die tiendes tot ‘n einde gebring nie. Dit het steeds bly voortbestaan as ‘n godsdienstige praktyk. Nou was dit egter meer gerig op armsorg en die instandhouding van die sinagoges.

Uit hierdie paar opmerkings kan ons aflei dat die tiendes in die OT opgeneem was in die groot teokratiese sisteem van staat en godsdiens. Dit was ‘n vorm van belasting aan die koning en tempel, maar met sterk godsdienstige ondertone. Toe Israel nie meer ‘n koning gehad het nie en die tempel ook later verdwyn het, het die godsdienstige aspekte van die tiendes sterker na vore getree. Maar so het die beginsel van ‘n letterlike tiende ook in die gedrang gekom, want daar was immers nou ander belastings as net die tiendes ter sprake, bv aan die Romeinse heersers. Dis ook interessant dat daar in die vroeë Christelike kerk vir ‘n lang tyd geen geldelike ondersteuning vir die kerklike ampte was nie. Geleidelik het die voorbeeld van die Joodse sinagogale stelsel egter die kerk ook daartoe gebring om die “tiendes” as ‘n gereelde praktyk oor te neem. Die klem het egter altyd op vrywilligheid en die regte gesindheid geval. Dit het die hele gedagte van die formele tiendes van die OT ‘n nuwe interpretasie en aansig gegee, waarop ons steeds kan bou vir ons eie tyd.

Dis interessant dat ons nêrens in die NT iets kry wat ons herinner aan die OT stelsel van die tiendes nie. Maar ons kry wel waarskuwings teen geldgierigheid, aanmoedigings om nie bekommerd te wees oor wat ons sal eet of drink of aantrek nie, opdragte om ander wat in nood is by te staan, en veral om vir die gelowiges te sorg. Maar daar is nêrens iets wat lyk op die tiendes van die OT nie. Die redes hiervoor is redelik voor die hand liggend: die kerk het nie net onder die Jode bestaan nie, maar in verskillende lande om die Middellandse See. Omstandighede het dus te veel verskil om ‘n eenvormige sisteem te hê soos in oud-Israel. Verder was die tempel ook nie meer die fokuspunt nie; dit was nou die gemeentes van Christus, almal met uiteenlopende omstandighede. En dan was alle klem op liefde, omgee en barmhartigheid, waar elkeen moes bydra volgens eie omstandighede en vermoë. Omdat hierdie beginsels so pragtig geïllustreer word in Paulus se hantering van die Korintiërs se liefdesgawes vir die Jerusalem-gemeente (2 Kor 8-9), gaan ek ‘n paar hiervan uitlig.

Uit watter motief gee ons geldelike bydraes aan die kerk?

Die liefdesmotief staan baie sterk. In 2 Kor 8:4,8-9; 9:5 is dit baie duidelik dat die gelowiges in Korinte moet gee uit liefde vir die gelowiges in Jerusalem. Hulle harte gaan uit na laasgenoemdes. En hulle word daaraan herinner dat as hulle so optree, hulle die gesindheid van Jesus vertoon – Hy wat, hoewel Hy ryk was, ter wille van ons arm geword het. As daar dus nie hierdie gesindheid van dankbaarheid oor wat Christus vir ons gedoen het, en van liefde en erbarming vir hulle wat swaarkry, aanwesig is nie, moet ons onsself ondersoek; dan gee ons dalk uit verkeerde motiewe.

Met watter doel gee ons?

Uit 2 Kor 8-9 tree die nood van die Jerusalemse gemeente sterk na vore. Die Korintiërs gee om ander gelowiges wat in nood is, te help. Hier word dus direk aangesluit by een van die OT motiewe van die tiendes, naamlik armsorg. Daar is egter ook ‘n ander aspek, naamlik instandhouding van die kerk en sy werkers. Hoewel dit nie in 2 Kor 8 en 9 staan nie, kom dit wel voor in gedeeltes soos 1 Tim 5:18 en Matt 10:10, naamlik dat die arbeider sy loon werd is, ook hulle wat in die Here se wingerd arbei. Om sulke voltydse arbeiders te hê, kos geld, want hulle moet ook leef. Predikante en ander geestelike werkers se traktement (soos dit in kerklike taal bekendstaan) is dus eintlik bedoel om hulle sover as moontlik van die gewone aardse sorge te vrywaar sodat hulle voltyds en voluit in die kerk se diens kan staan. Want juis so – onder andere – kan die Here se koninkryk op aarde gebou word.

Hoe gee ons?

2 Kor 8:12 dwing nie ‘n spesifieke persentasie af nie, maar sê: volgens vermoë. Die rykes sal meer gee, die armes minder. Elkeen gee soos wat hulle kan bekostig. Die Here verwag nie van ons om te gee wat ons nie het nie. Hy sien in elk geval die hart aan, en daarvolgens aanvaar Hy die gawe. Daarom is die verhaal van die arm weduwee (Mark 12:41-44) so aangrypend. Sy het nie baie in die offerkis gegooi nie, maar God het dit raakgesien, want sy het eintlik alles gegee wat sy het. God het haar hart van liefde raakgesien. En dit bring ons by een van die belangrikste aspekte van ons offergawe: dit moet ‘n aanduiding wees van ons liefde en dankbaarheid teenoor God en naaste. God wil nie ons gawes hê as ons met ‘n beswaarde hart gee nie. Dit moet ‘n teken wees daarvan dat ons lewe aan Hom behoort. Daarom kan dit nie te min wees nie; nie sommer ‘n vinnige gebaar uit die agtersak wat ons nie eens voel nie. Nee, dit moet ‘n bietjie “seermaak”, dit moet ‘n offerande wees. Ons moet daaroor nadink, dit bereken, dit ‘n saak van gebed maak, dit met God uitmaak. En dan moet ons met ‘n blye hart gee (2 Kor 9:7). Só ‘n bydrae, so ‘n offer, is vir God aanneemlik.

Wat is die vrug van ons geldelike bydraes?

Wanneer mens gee soos hierbo beskryf, spruit daar ‘n heerlike vrug voort. Eerstens word daar bande gebou tussen gelowiges (2 Kor 9:13-14). God dwing ons partymaal deur allerlei swaarkry na mekaar toe. Deur mekaar te help, leer ons dat die kerk – maar ook die ganse menslike spesie – één is. Ons kan nie afsonderlik leef van mekaar nie. Soos iemand (meer in politieke verband) gesê het: Jy kan nie rustig slaap as jou buurman honger is nie. Christene wag egter nie eers vir ‘n slegte re-aksie nie, maar tree pro-aktief op. Omdat ons God se liefde verteenwoordig, sien ons mekaar se nood betyds raak en raak ons betrokke. God het immers by ons nood betrokke geraak. Tweedens, deur te gee leer ons een van die belangrikste lewenslesse: ons ontvang. Slegs deur te gee, ontvang ons. Wanneer ons ons hart en hand oopmaak, ontvang ons baie meer as wat ons gegee het (vgl 2 Kor 9:6,8,10-11). Deur te gee, betree ons die sfeer van die Goddelike, bereik ons ons ware bestemming as mense. Anders is ons net selfsugtig op onsself gerig.

Dus, ons geldelike offerandes is nie iets wat kil bereken kan word nie. Dit is in ‘n groot mate die barometer van ons geestelike verhouding met God en medemens. Kyk net wat het die manier waarop die Fariseërs met die tiendes omgegaan het vir hulle in die sak gebring – felle kritiek van Jesus. Die Fariseërs het verder gegaan as wat die Skrif vereis en ook tiendes van kruisement, anys en koljander gegee. Maar Jesus sê dat ten spyte hiervan hulle die vernaamste van die wet nalaat, naamlik geregtigheid, barmhartigheid en betroubaarheid (Matt 23:23). Dit wys dat tiendes inderdaad ‘n barometer van ons geestelike lewe is.

Vanuit bostaande uiteensetting behoort dit duidelik te wees dat ons nie meer in ons geldelike bydraes aan die kerk in terme van die OT tiendes kan redeneer nie. Ja, die motivering daaragter – simbool van ons verhouding met God – is nog steeds dieselfde. Maar die berekening kan ons nie meer so doen nie. Daarvoor moet 2 Kor 8-9 eerder ons rigsnoer wees, soos hierbo uiteengesit. En as dít gebeur, skuif die vrae van ons vraesteller al meer op die agtergrond ten gunste van ander, belangriker oorwegings.

Ek sou dus eerder my berekenings doen met bostaande in gedagte as om my te veel te steur aan presies hoeveel ‘n “tiende” vandag nou eintlik is of hoe dit bereken moet word.

Skrywer: Prof Hermie van Zyl

Ek weet daar is verse in die Woord wat my “verkeerd” gaan bewys, maar ek kan dit nie insien nie. Hoe kan jy “in die gees” by iemand wees? As dit so is, moet jy mos kan weet wat gesê word, of hoe? Ek kan verstaan as jy sê “in die gedagtes”, maar ek verstaan nie van “in die gees” nie.

Antwoord

Prof. Hermie van Zyl antwoord:

Hierdie is eintlik nie ‘n teologiese aangeleentheid nie, maar gewoon ‘n taalkundige een. Tog het dit ook ‘n godsdienstige kant. Kom ons kyk.

In populêre taalgebruik word daar dikwels onderskei tussen ‘n mens se gees, siel en liggaam. “Liggaam” is die fisiese of liggaamlike sy van ons lewe. “Siel” is die meer spirituele, godsdienstige kant, naamlik die mens wat verlang na en in verhouding met God tree. “Gees” het weer te doen met die menslike wil, lewenskrag en vermoëns, wie en wat jy ten diepste is. Dis in hierdie konteks dat ‘n spreekwoord gebruik word soos: “die gees is gewillig, maar die vlees is swak”. Dit beteken dat iemand graag iets wil doen, maar nie fisies daartoe in staat is nie.

Nader aan die vraag hierbo sal mens soms op ‘n uitnodiging na ‘n partytjie soos volg reageer: “Ag, ek wil vreeslik graag daar wees, maar sal ongelukkig nie kan nie. Maar wees verseker, in die gees is ek by julle.” Hiermee bedoel mens dat jy nie fisies by die partytjie teenwoordig kan wees nie, maar wens dat jy daar kan wees. Wanneer die partytjie aan die gang is, sal jy dink aan die mense wat daar is, wonder hoe dit afloop en wat almal alles doen. Jou gees is eintlik daar, maar omdat jy nie alomteenwoordig is nie, kan jy nie fisies teenwoordig wees nie. Dit beteken uiteraard dat mens nie weet wat alles daar gebeur nie, want as mense is ons gebonde aan een plek op ‘n spesifieke tydstip. Maar in die gees reik mens partymaal uit na ander plekke, verlang jy om daar te wees, en is jy in ‘n sekere sin wel daar. Jy kan jou indink, selfs inleef hoe dit is, sonder om fisies daar te wees.

Hierbo het ek gesê dat die onderskeid tussen siel, gees en liggaam populêre taalgebruik is, ‘n manier van praat om tussen die verskillende aspekte van ons lewe te onderskei. Maar dit moenie so verstaan word as sou die mens regtig opgedeel kan word in of ‘n samevoeging is van drie afsonderlike dele nie, want die mens is ‘n psigosomatiese eenheid. Dit beteken dat ons ‘n eenheid is van siel, gees en liggaam. Daar is nooit ‘n tyd waar al drie nie deel is van dieselfde werklikheid of gelyktydig saamwerk nie. Hierdie drie kan dus onderskei, maar nie geskei word nie. Hulle is eintlik maar net drie perspektiewe op of drie maniere van kyk na dieselfde mens. Daarom kan ons ook sê dat die hele mens liggaam is, of gees is, of siel is. Dit hang net af watter aspek van menswees op ‘n bepaalde tydstip beklemtoon word. Soms wil jy op die geestelike vermoëns van die mens fokus, maar dit beteken nie dat op daardie moment die ander twee afwesig is nie. Ons bestaan nie as gees (of siel) los van ons liggaam nie. Omgekeerd, ons liggaam (fisiese lewe en omstandighede) het weer dit wat ons “gees” en “siel” noem, nodig; daarsonder is ons nie mens nie. Net soms lyk dit asof die een bo die ander uitstyg. So sal ons van ‘n parapleeg sê: “Hy mag nou wel nie kan loop nie, maar dit blus geensins sy lus vir die lewe nie; sy gees is sterker as sy liggaam.” Dit wil amper lyk of die liggaam aangevuur en gedryf word deur bo-liggaamlike kragte en vermoëns, maar uiteindelik kan hierdie kragte slegs deur die liggaam gekanaliseer word. Dus, om “in die gees” op ‘n ander plek te wees as waar jy fisies is, is hoogstens ‘n metaforiese manier van praat om jou verlange, begeerte en bereidwilligheid tot kommunikasie uit te druk, maar kan ongelukkig nie meer wees as dit nie. Dit bly gebonde aan die beperkings wat ons liggaam op ons lê.

Bogenoemde was min of meer ‘n taalkundig-antropologiese verstaan van die uitdrukking: “in die gees is ek daar”. Maar wat van die meer teologiese of godsdienstige? Die uitdrukking om “in die gees” (êrens) te wees, kom wel ‘n keer of wat in die Bybel voor, maar hier verwys “gees” nie na die menslike gees nie, maar na God se Gees. Ons lees byvoorbeeld in Openbaring 1:10 dat Johannes op die eiland Patmos “in die Gees” op die dag van die Here (= Sondag) ‘n harde stem agter hom gehoor het en toe die opdrag ontvang om alles op te skryf wat hy sien. “In die Gees” beteken hier dat Johannes ‘n soort visioen ontvang of gesig gehad het, dat hy in ‘n g(G)eestesverrukking was, of, soos die 1983-Vertaling dit stel, dat hy “deur die Gees meegevoer is” en allerlei dinge meegedeel is oor hoe God besig is om “agter die skerms” te werk. Dis amper dieselfde as wat Paulus ervaar het toe hy tot in die derde hemel weggeruk is en daar onuitspreeklike dinge gehoor het (2 Kor 12:2-4). Hier word egter nie die woorde “in die Gees” gebruik nie, hoewel Paulus sê dat hy nie weet of dit “in die liggaam” of “buite die liggaam” was nie. Dis duidelik dieselfde soort ervaring as wat Johannes op die eiland Patmos gehad het – ‘n gebeure wat deur die Gees van God veroorsaak is, ‘n gebeure wat die betrokke mens se fisiese beperkings oorskry en hom na ‘n ander werklikheid verplaas het.

Daar is nie ‘n direkte verband tussen die uitdrukking “in die gees is ek by julle” en om “in die Gees” een of ander geestelike ervaring te hê waar jy voel dat jy na ‘n ander wêreld gevoer word nie. Eersgenoemde is ‘n gewoon menslike manier van praat om ‘n verlange of wens uit te druk en laasgenoemde is ‘n ervaring wat uit en uit deur God bepaal word. Tog is daar ‘n raakvlak. Mens kan sê dat beide met ‘n soort buite-normale ervaring te doen het waar ‘n verplasing van lokaliteit in die menslike gees plaasvind, die een bewerk deur menslike verlange en die ander deur God. Wat dalk ‘n aanduiding kan wees dat ons as mense meer is as wat ons fisiese beperkings op ons plaas. Ons is deel van ‘n groter werklikheid wat ons fisiese bestaan te bowe gaan. Ons taalgebruik sê dit, ons geestelike ervarings suggereer dit. Maar meer as dit is spekulasie. Dalk hou die toekoms saam met God, ook na ons dood, allerlei verrassings in. Maar laat ons nie nou dinge vooruit loop nie.

Skrywer:  Prof Hermie van Zyl