Die regters

In die dae voor die koningskap was elke stamhoof of leier ‘n regter in sy eie reg. So het Josua vir Akan verhoor en veroordeel (Josua 7:19-20). Later was daar profete wat reg gespreek het soos Samuel, wat selfs rondgegaan het en regsake aangehoor het (1 Samuel 7:15-17). Dan was daar ook weer die plaaslike oudstes wat in die poort gesit en regspraak gelewer het (Deuteronomium 21:18-21). Toe die koningskap gekom het, was regspraak een van die funksies van ‘n koning (2 Samuel 12:1-6, 15:2-4, 1 Konings 3:16-18). Moses het reggespreek, maar ook persone aangestel om minder belangrike sake te verhoor (Eksodus 18:25-26). In Deuterono­mium 16:18-20 word verdere voorskrifte gegee oor regters en amptenare wat aangestel moet word om reg te laat geskied. Later het dit meegebring dat regters oral aangestel is, spesifiek vir regspraak, soos koning Josafat gedoen het (2 Kronieke 19:5-7).

In Jerusalem weet ons uit die Nuwe Testament dat daar Joodse howe was wat bestaan het uit priesters, skrifgeleerdes, uit Leviete en uit familie­hoofde (oudstes) wat in die stad regspraak gedoen het oor verskeie sake wat die Joodse gebruike en tradisies geraak het. Die Romeine het dus binne hulle eie oorkoepelende reg ‘n mate van eie reg­spraak oor kleiner sake toegelaat. In Handelinge 4:5-7 word so ‘n raad wat mense verhoor het, beskryf. Hierdie raad was dus in wese die Sanhe­drin waarvan die volle lede uit 71 persone bestaan het, die hoëpriester en sewentig lede uit owerpries­ters, familiehoofde, skrifgeleerdes, ens.

‘n Besondere faset van regspraak was die borslap, of beter borssak, wat die hoëpriester gedra het wanneer by uitspraak gelewer het. Eksodus 28:15-30 beskryf die maak en uitleg van die bors­sak waarin twee voorwerpe geplaas is tydens die uitspraak. Hierdie voorwerpe, genaamd urim en tummim (Eksodus 28:_,30), was blykbaar die simbool van God wat as regter spreek deur die hoëpriester. Wat die voorwerpe presies behels het, is onbekend.

Skrywer:  Prof JP Louw

Marita vra:

Watter mates is eva, hin en hoe lank is n el.
Antwoord

Prof Herrie van Rooy antwoord:

Hierdie tipe mate gaan in die nuwe vertaling, die direkte vertaling, gebruik word met telkens ‘n voetnoot wat die verduidelik:

efa: ‘n Inhoudsmaat vir droë materiaal. Een efa was omtrent 22 liter koring of gars of meel.

hin: ‘n Inhoudsmaat vir vloeistof. Een hin was ongeveer 3,8 liter

Dis hoe die voetnote in die Direkte Vertaling dit aandui.

‘n El was ongeveer 43 sentimeter. Mens kry ook die ou el, of die koninklike el, wat soms gebruik word. Dit was ongeveer 51 sentimeter.

Skrywer: Prof Herrie van Rooy

Finansies

Die koning se huishouding het uiteraard baie geld gekos. Uitgawes is destyds anders as in moderne regerings beheer. Die volk moes belasting aan die koning betaal. In Oosterse terme word dit in 2 Kronieke 17:5 geskenke genoem. Die koning se skatkis het weer alles betaal-ook die leër. Die tempel se skatkis was eintlik maar net deel daarvan. Koning Asa het, byvoorbeeld, vir ‘n veldtog al die silwer en goud in die paleis en die tempel geneem vir sy uitgawes (1 Konings 15:18) en so het Joas ook vir die koning van Aram betaal met geld uit sy huis en uit die tempel (2 Konings 12:18).

Die regspraak

Uit die destydse Nabye-Ooste waar die Bybelse geskiedenis ook afspeel, is verskeie regskodes be­kend. Sumeriese tablette is opgegrawe waarvan sommige meer as ‘n duisend jaar ouer is as die uittog uit Egipte. ‘n Baie bekende wettekodeks is die van Hammoerabi, ‘n Babiloniese koning, wat omtrent vyf- tot seshonderd jaar voor Israel se uittog uit Egipte dateer. Dit is op klip uitgekap en op die lang regop klipsuil is daar heel bo ‘n uit­beelding van die Babiloniese songod wat die voor­skrifte aan Hammoerabi gee. Die kodes bestaan uit ongeveer 300 voorskrifte en sê uitdruklik dat dit moet dien om te verhoed dat die swakke onderdruk word en die weduwee en wees veronreg word. Dan was daar ook Hetitiese wette wat meer menslik was as die Semitiese wette, waaronder die Assiriese wette baie wreed was. Die Semitiese wette van die Babiloniërs, Sumeriërs, Assiriërs en die Ou Testa­ment was soms baie strenger as die Hetitiese wette en is veral gekenmerk deur vergelding. In Matteus 5:38 verwys Jesus na sodanige wette as Hy sê ` julle het gehoor dat daar gesê is: oog vir ‘n oog en tand vir ‘n tand”. Vergelyk ook Eksodus 21:23-25.

“Die Ou Testamentiese wette waarvan die meeste in Deuteronomium versamel is, en dus herhaal wat in dele van Eksodus, Numeri en Levitikus voorkom, het oor ^‘n lang tydperk ontstaan. Sommige kom uit die tyd van Moses, ander is eers tydens die Babiloniese ballingskap op skrif gestel. Veral in die ballingskap was die wetboeke vir die Jode die riglyn om hulle as ‘n eenheid te bewaar en het dit; soos tot op die huidige dag, die sentrale punt van die Joodse godsdiens gevorm.

Die Joodse regstelsel, gebaseer op die Ou Testamentiese wette, was uniek in die opsig dat ook die konings en leiers daaraan onderhewig was. Immers, die koning het nie in Israel wette afgeskaf en ingestel soos hy wou nie. Die wetboek was van die Here en is as onderrig vir die volk gebruik (2 Kronieke17:9, 19:5-7).

Die wette was veral van tweërlei aard. Sommige was oorsaak-gevolg wette, byvoorbeeld, “as iemand sy slaaf of slavin met ‘n stok slaan dat hy of sy onmiddellik doodgaan, moet dit gewreek word” (Eksodus 21:20), m. a. w. ^“as jy dit doen, dan sal/moet”: Hierdie tipe wette vind ons ook by al die ander volke van destyds: Die wette van die Ou Testament was direk van aard: “jy mag nie steel nie, jy mag nie valse getuienis lewer nie, Sorg dat jy die Sabbatdag heilig hou”.

As ons die tien gebooie goed bekyk, is dit opmerklik dat dit eers begin met “Ek is die Here jou God wat jou uit Egipte bevry het^“ (Eksodus 20:2) gevolg deur seëninge en vervloekinge (Eksodus 23:20-33). Die wette van Israel was tegelyk godsdienstig en onderwysend. Dikwels gee dit ook redes vir die bepalings. In Eksodus 23:9 word ‘n bepaling oor vreemdelinge gemotiveer met “want julle was vreemdelinge in Egipte”. Eksodus 20:5 se “jy mag nie ander gode dien nie, want Ek eis onverdeelde trou”.

Dan is daar bepalings met baie harde strawwe-veral as dit gaan oor sake soos afgodediens, laster, ontug ens. wat direkte verhoudings tussen God en mense en tussen mense onderling raak. ‘n Besondere eienskap was die sogenaamde- vrystede, ook genoem asielstede, waarheen iemand kon vlug om vergelding vry te spring en geleentheid te kry om sy saak voor die oudstes te stel sodat ‘n regverdige verhoor kon plaasvind (Numeri 35:9-34, Deuteronomium 4:41-43, 19:1-13).

In die antieke Nabye-Ooste was daar wette vir lone en pryse wat soms in besonderhede sake gereël het. Opvallend was dat vir lenings en skuld reeds toe al rente gevra is. Uit bronne van ander volkere se wette is dit bekend dat rentekoerse dikwels buitensporig was-tot 30%-en dat veral die armes so onderdruk is. In die Ou Testament word woekerwins meermale verbied-so streng dat in Deuteronomium 23:19-20; soos ook op ander plekke, gesê word “,jy mag niks teen rente aan jou volksgenote uitleen nie, net aan ‘n nie-Israeliet mag jy teen rente leen”. Wanneer iemand sy skuld nie kan terugbetaal nie is by gewoonlik as ‘n slaaf verkoop. In Eksodus 21:2, byvoorbeeld, word egter bepaal dat die slawediens nie langer as ses jaar mag duur nie. Om horn weer op die been te help moes daar selfs by vrylating goedere aan so ‘n persoon gegee word our ‘n nuwe begin te kon maak (Deuteronomium 15:14).

Koning Jehu van Israel betaal tribuut aan Salmaneser III van Assirie, uitgebeeld op die swart obelisk van Salmaneser.

Hoewel die Ou Testamentiese: wette dikwels ooreenkomste vertoon met wette van ander volkere van destyds, was daar egter ‘n diepgaande verskil vir sover die wet vir die Jode nie net ‘n stel reëls was wat nagekom moes word vir goeie orde soos dit vandag ook in ons tyd die geval is nie. Vir die Jode was die wette veel meer: dit was die Wet-God se wet. Dit was deel van hulle hele lewens- en wêreldbeskouing. Dit was nagekom in gehoorsaamheid aan God meer as maar net gehoorsaamheid ter wille van orde. Om die wet uit te leef was dus nie bloot ‘n saak van dwang ter wille van orde nie, ‘n orde wat jouself dikwels ongelukkig nie pas nie en daarom maar brom-brom nagekom word. Nee, die Wet was teken van opregte lewenswandel voor God. Dit het dus ‘n hoë morele motief gehad en was teken van die persoon wie se lewe reg was. Dit was ‘n saak van eer, eerder as dwang. Hierdie houding is nog verder verfyn deur Christus wat geleer het dat by nie gekom het om die Wet ongeldig te maak nie, maar om volle betekenis daaraan te gee (Matteus 5:17)-‘n betekenis wat in nog ‘n hoër mate bepaal word deur ‘n persoonlike verhouding van ‘n aardse kind tot sy hemelse Vader waarin liefde die grondslag is (Johannes 15:9-12) en deur Paulus verwoord is in Filippense 2:3 as “die een moet die ander hoër ag as homself”.

Skrywer:  JP Louw

Aspekte van die koningskap

Dawid en Salomo is deur priesters met olie op die hoof gesalf as teken van hulle bevestiging_, as koning. Later het meer seremonies bygekom. Saul het ‘n kroon en armband gedra (2 Samuel 1:10) en Salomo het op ‘n bronsverhoog voor die yolk verskyn. (2 Kronieke 6:13). In 2 Konings 11:12 het die priester Jojada vir Joas gekroon, ‘n dokument as volmag aan horn gegee en daarna is by ook gesalf. Die kroon was moontlik nie ‘n ryklik getooide hoofbedekking soos dié van latere konings in die Middeleeue en tot vandag toe nie. Baie neem aan dat dit eerder iets soos ‘n kenteken was wat op ‘n band of op ‘n mus gedra is. Hoe dit ook al sy, die simboliek was daar. Dikwels is ook op die rams­horing geblaas en uitgeroep “lank lewe die koning” (1 Konings 1:34, 2 Konings 11:12). Die koning het ook ‘n troon gehad waarop by gesit het (1 Konings 1:46, 2 Konings 11:19). Soms is die persoon wat koning word se naam verander. Eljakim het Jajo­kim geword (2 Konings 23:34), Mattanja het Sede­kia geword (2 Konings 23:30), en Salomo het ook die naam Jedidja (2 Samuel 12:25) gehad hoewel dit waarskynlik eerder van die begin of net ‘n ander naam naas Salomo was. By die aanstelling van ‘n koning is ook liedere gesing. Dit is moontlik dat Psalms 2, 72 en 110 kroningsliedere was.

Israel in die tyd van Dawid en Salomo

Die koning was deel van die religieuse lewe en het self ook offers gebring (2 Samuel 24:25, 1 Konings 3:4), of afgodsbeelde vir die volk gemaak (1 Konings 12:28), of altare verskuif en gereël na sy wil (2 Konings 16:12-16).

Die koninklike huishouding

In die koning se paleis was sekere kenmerkende eienskappe aanwesig-meer in Juda as in Israel. Eerstens was daar ‘n harem, want baie vroue was ‘n statussimbool. Verder het baie vroue ook baie kinders gebring wat in die ou tyd ‘n belangrike teken van mag en rykdom was. Selfs Saul het ‘n harem gehad (2 Samuel 3:6, 12:8). Dawid het nog meer gehad (2 Samuel 5:13, 15:16). Salomo se harem was die grootste van alle tye. Sy 1 000 vroue was egter ook sy ondergang, want hulle het hom tot afgodery verlei omdat baie van hulle buitelandse vroue was (1 Konings 11:3-8). Buitelandse vroue het altyd ook verdrae met ander konings behels (1 Konings 3:1, 16:31) vir politieke voordeel: Die een wat die harem besit het, was regtens ook in besit van die koningskap, want die twee was deel van dieselfde muntstuk. Daarom het Salomo so skerp gereageer toe Adonia een van die harem­vroue wou gehad het. Salomo het dit as aanspraak op die troon vertolk (1 Konings 2:13-22). ^‘n Harem is gewoonlik deur ‘n ou dame regeer. Asa se ouma was waarskynlik so ‘n harembestuurder (1 Konings 15:13).

Howelinge

Die koning het baie howelinge gehad. Daar was sangers en kokke en skoonmakers en boodskappers en adjudante. Verskeie slawe het ook met die etes gehelp, want baie mense het saam met die koning geëet-veral profete en priesters soos in die geval van Isebel (1 Konings 18:19). Die koning het ’n wapendraer gehad-Dawid was Saul se wapen­draer (1 Samuel 16:21).

Naas die personeel wat alles moes versorg het, was daar ook heelwat amptenare. 2 Samuel 8:16-18 gee so ‘n lys: die leerhoof, sekretaris, priesters, lyfwagte en bevelhebbers oor verskeie pligte (1 Konings 4:1-19). Sommige van die amp­tenare was baie belangrik in die hiërargie soos blyk uit Jesaja 36:3: paleisbestuurder, staatsekretaris, hoofuitvoerende beampte en hoofadjudant. In Je­saja 22:15 word Sebna as ‘n baie hoe amptenaar in beheer van die paleis genoem, en in Jesaja 36:3 heet hy staatsekretaris. Is hy dalk vanweë sy gedrag soos beskryf in hoofstuk 22 gedemoveer? In 1 Konings 18:3 word Obadja die paleisopsigter genoem. Was dit jets soos Josef in Egipte was?

As ons dink aan al die vroue, kinders, slawe, amptenare en priesters, moes die koning se huis­houding ‘n bedrywige plek gewees het wat baie organisasie vereis het. Salomo se uitgebreide staf sou ‘n hele personeel benodig het.

Skrywer:  Prof JP Louw