‘n Leser vra:

Wat is profetiese aksies?

Antwoord

Prof Hermie van Zyl antwoord.

Profetiese aksies of handelinge hang in die algemeen saam met die optrede en uitsprake van profete. Dit kan dus help om eers ‘n paar algemene opmerkings te maak oor profesie as sodanig.

Ons dink dikwels aan profesie as uitsprake of voorspellings oor die toekoms. Profete se hooftaak was egter nie om die toekoms te voorspel nie, maar om die wil van God vir hulle eie tyd bekend te maak. Hier kan ons dink aan die optrede van die profeet Amos in die Ou Testament. Hy het opgetree teen die Noordelike Ryk in die agste eeu vC. Sy hele bediening het daarin bestaan om die sosiale wanpraktyke van die Israelitiese samelewing aan die kaak te stel, waar rykes al ryker geword het en armes al armer. Hy noem hierdie wantoestande by die naam (Am 5) en roep die volk op om geregtigheid soos watergolwe te laat aanrol (Am 5:24). Eers wanneer geregtigheid gedy, begin leef die volk in ooreenstemming met God se wil.

Verder moet ons ook onderskei tussen ware en vals profesie. Jeremia praat byvoorbeeld van profete wat in die Naam van God optree sonder dat hulle enige boodskap of opdrag van God ontvang het (kyk Jer 23:9-40). Hulle boodskap is dus nie te vertrou nie. Sommige geleerdes bring hierdie “profete” in verband met die kultiese profete wat in die tempel diens gedoen het, in wie se belang dit vanselfsprekend was om uitsprake te maak wat die koning en die volk graag wou hoor. ‘n Goeie voorbeeld is wat ons in die tyd voor die Suidryk se Babiloniese ballingskap kry. Die vals profete het graag aan die koning en die volk gesê dat hulle nie bekommerd hoef te wees oor die Babiloniese gevaar nie, want God woon in die tempel in Jerusalem en sal nooit toelaat dat die tempel en Jerusalem vernietig word nie. Hierdie vals profete het daarom uitgeroep: “Dit is die Here se tempel, dit is die Here se tempel, dit is die Here se tempel” (Jer 7:4), bedoelende: ons is veilig, want God woon onder ons. Dit was egter Jeremia, die ware profeet, se taak om hierdie blinde geloof in die tempel en God se beskermende teenwoordigheid as vals vertroue uit te wys, om aan die volk te sê dat hulle nie hulle vertroue in leuens moet stel nie, en om die volk op te roep tot bekering en om te doen wat reg is (Jer 7:3-11).

Uit die aard van profete se roeping as boodskappers van God het hulle ook uitsprake oor die toekoms gemaak. Hulle het veral die oordele van God oor die nasies en oor Israel aangekondig, veral as dié hulle nie tot God bekeer nie, maar hulle het ook God se toekomstige dade van redding, heil en herstel bekend gemaak. Dit is veral in verband met onheilsaankondigings dat die profete dikwels met handelinge vorendag gekom het wat op simboliese manier uitdrukking gee aan wat in die toekoms sal gebeur. Voorbeelde hiervan is die volgende: Jeremia moes deur middel van ‘n kleipot wat in die vervaardigingsproses misluk het en toe oorgemaak moes word, aan die volk voorhou dat God soewerein is en dat hy met sy volk kan maak wat Hy dink in hulle beste belang is (Jer 18:1-10); hy moes by geleentheid ‘n juk op sy nek dra om te illustreer dat die volk onderwerp sal word aan die juk van koning Nebukadnesar van Babel (Jer 27:1-11); hy moes ‘n linnegordel gaan wegsteek by die Eufraatrivier en toe weer na ‘n ruk gaan haal. So moes hy en die volk leer dat net soos ‘n linnegordel kan vergaan, nadat dit mooi heel en skoon was, net so sal die prag van God se volk ook vergaan (Jer 13:1-11); Esegiël moes weer ‘n baksteen neem, Jerusalem daarop teken en toe allerlei beleëringsimbole daarteen bou om die beleëring van Jerusalem aan die volk voor te stel (Eseg 4:1-3); hy moes verder vir 390 dae op sy linkersy en 40 dae op sy regtersy lê, as simbool van die sondes van respektiewelik Israel en Juda wat hy so moes dra (Eseg 4:4-6); hy moes ook sy hare en baard afskeer, in drie verdeel en bepaalde handelinge daarmee uitvoer om te wys wat God alles met Jerusalem gaan doen (Eseg 5:1-17). Ook in die Nuwe Testament lees ons van profetiese handelinge. Agabus het sy hande met Paulus se gordel vasgebind om daarmee Paulus se lot in Jerusalem uit te beeld – dat hy deur die Jode gevange geneem sou word (Hand 21:1-11); Jesus het na sy intog in Jerusalem die geldwisselaars en duiweverkopers van die tempelterrein verjaag om te wys dat die tempel ‘n huis van gebed is en nie ‘n markplein nie (Matt 21:12-13); Jesus beveel ook die dissipels om die stof van hulle voete af te skud by ‘n dorp wat hulle nie wil ontvang nie, om daarmee God se oordeel oor die dorp uit te beeld (Matt 10:14-15).

Profetiese handelinge het dus ten doel om op ‘n aanskoulike en treffende manier te illustreer wat God in die toekoms beplan. Dit is egter nie magiese dade wat in sigself gebeure in werking stel nie, maar moet steeds verstaan word as illustrasies binne die algemene boodskap en optrede van die profete

Skrywer:   Prof Hermie van Zyl

Die markplek

Ons weet baie min van hoe daar op plaaslike vlak handel gedryf is. Daar was gewoonlik ‘n oop plek of vierkant binnekant die stadsmure wat as ‘n markplek gedien het, en die strate wat weg van die markplek geloop het, het die handelaars gehuisves. Daar was ‘n straat van die bakkers in die tyd van Jeremia (Jeremia 37:21), en die vallei tussen die oostelike en die westelike riwwe van Jerusalem het as die vallei van die kaasmakers bekend gestaan. Daar moes ongetwyfeld ook stalletjies gewees het om die mense in die stad te bedien omdat vars kos elke dag gekoop moes word. Daar was ook ‘n weeklikse mark vir mense van die omringende dorpe waar hulle produkte kon koop en verkoop. Dit was vir Nehemia nodig om dinge so te reël dat markte nie op die Sabbatdag met hul werksaam­hede voortgegaan het nie (Nehemia 13:15-22).

Wat die vorm van die mark betref: al die goedere is op die grond uitgestal en die verkoper het tussen die goedere gesit. Spesiale markte is gehou wanneer daar ‘n karavaan aangekom het. Die pryse was selde vasgestel met die gevolg dat daar oor elke prys onderhandel moes word. In Spreuke 20:14 lees ons van die man wat kla oor die hoë prys wat hy moet betaal terwyl hy met die verkoper onder­handel, maar wanneer by by die huis kom, spog hy oor sy winskoop. In ruil vir die handelsware is ander goedere daarvoor ontvang, of ook metaal of muntstukke wat afgeweeg is (Lukas 16:5-7). ‘n Maateenheid moes altyd vol wees. Toe Jesus be­skryf het hoe ‘n goeie maateenheid goed ingestamp moes wees, en dat dit ook behoorlik geskud en tot oorlopens toe volgemaak moes wees, het Hy die standaardpraktyk beskryf soos wat dit op die mark­plekke gebeur het (Lukas 6:38).

Skrywer:  Prof Hennie Stander

Die dryf van handel

‘n Bestaan is ook gemaak deur handel te dryf. Dit was egter ‘n latere ontwikkeling omdat die eenvoudige landboukundige ekonomiese bestel van die vroeë periode nie voorsiening gemaak het vir die dryf van handel nie. Dit was bloot aanvaar dat die eenvoudige lewenstyl die enigste en die regte le­wenstyl was (vgl Spreuke 31:10-17). Tog, teen die tyd dat Esegiël 27:17-24 geskryf is, was daar ^‘n lewendige handel in landbouprodukte aan die orde van die dag. Daar is met Tirus handel gedryf ten opsigte van goedere soos graan, olywe, vye, heu­ning, olie en balsem. Olie en wyn is uitgevoer na Egipte, waar daar weer ‘n graansurplus was. Wol en wolstowwe is na verskeie gebiede uitgevoer en in ruil hiervoor is hout, metale (tin, lood, silwer en koper) ingevoer, asook luukse goedere soos spese­rye, sy, juwele en goud. Hierdie handel het tot stand gekom as gevolg van die uitbreiding van die koninkryk onder Salomo. Die uitbreiding het dit vir die koning ^–moontlik gemaak om belastings te hef op die goedere wat deur sy grondgebied gegaan het.

Die belangrikste handelsroete was die “Seeweg”, wat al langs die kus van Egipte geloop het deur dit wat altyd die Land van die Filistyne was. Dit het daarvandaan noordoos geswenk na Megiddo en Hasor en het deurgegaan tot by Damaskus. Die heuwelroete van Egipte het deur Berseba, Hebron, Jerusalem, Bet-El en Sigem gegaan en daarna het dit verdeel, hetsy na Bet San en uit na Damaskus, of na Samaria en verder aan na Megiddo. Dit was egter ‘n moeilike roete wat net in nat toestande gebruik is wanneer dit onmoontlik was om ander roetes te volg.

Aan die oostekant van die Dooie See en die Jordaanrivier, het die “Koning se Hoofweg” die Golf van Akaba met Ammon en Damaskus verbind. Die seeroetes is beheer deur die Fenisiërs, wat in bondgenootskap met Salomo was.

Aangesien die belangrikste handelsroetes deur gebiede gegaan het wat onder die beheer van die Jode was, was dit moontlik vir diegene met kapitaal om goedere in en uit te voer. Dit lyk of Salomo perde uit Silisië ingevoer het en waens uit Egipte en dit alles weer uitgevoer het (1 Konings 10:28-29). Reëlings is ook getref dat die koning sy goedere kon verkoop op die mark van die omringende stede. Agab het ook so ‘n reëling in Damaskus gehad (1 Konings 20:34).

Die probleem met hierdie soort van handel is dat diegene met kapitaal gewoonlik meer en meer rykdom verkry, terwyl diegene sonder kapitaal­ armer word. Dit het op beide individuele en na­sionale vlak gebeur. Individuele persone is deur Amos veroordeel veral waar die rykdom gepaard gegaan het met die onderdrukking van die armes (Jesaja 5:8-12; Amos 6:1-7; Miga 2:1-2). Tirus is veroordeel vir die feit dat by hooghartig geword het oor sy voorspoed (Esegiël 28:2; sien ook Jesaja 23). In die Nuwe Testamentiese tye was die dryf van handel algemeen aan die orde van die dag en die Pax Romana (d.w.s. die vrede en die stabiliteit wat die Romeine vir die gebied om die Middellandse See gebring het) het die moontlikhede van handel verder vergroot omdat die paaie baie veiliger was. Rome het die sentrum van rykdom en handel geword terwyl “alle paaie na Rome gelei het”. In hierdie periode is al hoe groter hoeveelhede olyfolie uit Judea uitgevoer, terwyl Griekse wyne, glas, appels, kaas, linne en katoen algemeen geword het in die land.

Skrywer: Prof Hennie Stander

Belasting

Mense is ook aangestel_.om belastings in te vorder. In die begin van Israel se geskiedenis is “belastings” gehef ter ondersteuning van die Tabernakel en later die Tempel (Deuteronomium 14:22-29; 18:1-5). Toe die volk ‘n koning wou hê, het Samuel hulle gewaarsku dat hulle ekstra belastings op_. hulle hals gaan haal indien hulle dit sou doen (1 Samuel 8:45, ev). Dit het toe

so gebeur. Salomo se bouprogramme en lewenstyl (1 Konings 4:22-28) het­ meegebring dat die Israeliete swaar belastings moes betaal. Hy^. het onder andere streekbestuurders aangestel oor twaalf gebiede met die oog op die onderhoud van die koning en die hof (1 Konings 4:7-19). Die belastinglas was so swaar dat dit ‘n rebellie veroorsaak het wat die koninkryk kort na Salomo se dood verdeel het (1 Konings 12:4 ev).

Daar is getuienis dat hierdie vorm van belasting­heffing voortgesit is in die koninkryke van Juda en Israel. Ostraka wat in ‘n Samaritaanse stoorplek gevind is, het ook kwitansies vir die ontvangs van olie en wyn bevat, en op grond van die handvatsels van kruike wat regoor Juda gevind is, is daar aanduidings gevind dat die kruike olie en wyn bevat het wat vir die koning gestuur is. Dit lyk of selfs die eerste gras wat afgesny is, na die koning gestuur moes word (Amos 7:10).

Die mees afkeurenswaardige vorm van belasting was die betaling van beskermingsgeld: Dit was die praktyk dat magtige konings hulle buurstate ver­plig het om belastings aan hulle te betaal. Enige skending hiervan is as rebellie interpreteer en sou gevolg word deur die uitstuur van ‘n strafekspedi­sie van die leër na die swakkere staat. Tiglat-Pileser (ook Pul genoem) van Assirië het Israel verplig om sulke belastings te betaal tydens die koningskap van Menahem^.(2 Konings 15:19-20). Farao Neko van Egipte-het dieselfde gedoen aan Joahas van Juda (2 Konings 23 :33-35) .

In die Nuwe Testamentiese tyd moes belastings aan die Romeinse Ryk betaal word. Die Romeinse amptenare het die reg om belastings in ‘n spesifieke gebied te hef verkoop aan die persoon wat die hoogste bod daarvoor gemaak het. Die belasting­kommissaris (hooftollenaar) moes dan ‘n sekere bedrag geld betaal. Hy het weer op sy beurt plaaslike mense as geldinvorderaars (tollenaars) ge­huur, en sowel die hooftollenaar as die ander tollenaars sou dan swaar belastings op die mense lê sodat hulle alles aan die staat kon betaal wat van hul verwag was en nog terselfdertyd ‘n goeie bestaan kon voer.

Saggeus was ‘n hooftollenaar en hy het sy bedrog erken deur te onderneem om alles wat hy van iemand anders op onregmatige wyse gevat het, viervoudig terug te gee (Lukas 19:8). Levi was waarskynlik so ’n plaaslike tollenaar (Lukas 5:27). Die Jode het die tollenaars gehaat, nie alleen omdat die tollenaars die Jode se geld gevat het nie, maar ook omdat die tollenaars as verraaiers gesien is deurdat hulle met die onderdrukkers saamgewerk het. Die naam tollenaar is dus met minagting bejeën. Die Joodse leiers kon nie aanvaar dat Jesus met hierdie mense bevriend was nie (Matteus 9:11; 11:19; vgl ook 21:31). Die afkeer wat die mense aan die tollenaars gehad het, was dus nie heeltemal sonder goeie rode nie. Ook Johannes die Doper het horn uitgespreek teen die tollenaars se praktyk om meer in te vorder as dit wat vasgestel was (Lukas 3:12).

Skrywer:  Prof Hennie Stander