Geldwisseling

Geldwisselaars het ‘n belangrike rol gespeel. Dit was hulle taak om die geld van diegene wat by die tempel in Jerusalem kom aanbid het, om te ruil vir spesifieke soort munte wat aanvaarbaar sou wees om as offerande gebring te word. Gewoonlik is daar sowat tien persent op hierdie transaksie gehef. Verder is geld ook benodig om die tempelbelasting mee te betaal, asook om te betaal vir offerdiere wat as rein verklaar is. Sommige mense reken dat Nehemia spesiale munte laat slaan het vir hierdie doel (vgl Nehemia 10:32) en dat hierdie praktyk daarna voortgesit is.

Dit is nie baie duidelik presies wat die geldwisselaars gedoen het waaroor Jesus so kwaad was nie. Moontlik het hulle buitensporige koerse gehef en die arm en godvresende aanbidders ingeloop of moontlik was hulle tafels so naby die gedeelte in die Tempel wat vir aanbidding gereserveer was, dat hulle die normale funksies van die Tempel in die wiele gery het. In ieder geval, Jesus is aangevuur deur die woorde van Psalm 69:10 (vgl Johannes 2:17). Die omruil van geld as sodanig was nie verkeerd nie, maar hulle was besig met ‘n aktiwiteit in die Huis van die Vader wat dit nie waardig was nie (Matteus 21:13).

Mense wat geld gewissel het, was ook in staat om lenings uit te gee. Jesus noem byvoorbeeld in die gelykenis wat Hy vertel het aangaande die twee diensknegte, wat onderskeidelik twee en vyf talente ontvang het, dat die heer rente op sy geld sou ontvang het indien die dienskneg sy geld by die geldwisselaars sou belê het (Matteus 25:27; Lukas 19:23). Hier is ‘n saak wat verder toegelig moet word. In die Ou Testamentiese tye het die lewe op ‘n baie eenvoudige landboukundige ekonomiese sisteem berus: Niemand _.het lenings vir kapitale insette en beleggings benodig nie. Lenings is slegs aangegaan wanneer ‘n persoon in baie moeilike tye verkeer het wat hy te bowe moes kom. Om hierdie rede was dit geensins toegelaat vir ‘n persoon om rente te hef op geld wat hy geleen het nie. Dit sou net daarop neerkom dat by die verknorsing van sy broeder uitgebuit het (Eksodus 22:25; Deuteronomium 23:19). Sodanige winste kon wel gemaak word deur rente te hef op geld wat aan uitlanders uitgeleen is (Deuteronomium 23:20). Teen die tyd van die Nuwe Testament het die ekonomiese toestand aansienlik verander en was dit moontlik om geld uit te leen ten einde ^‘n besigheid te ondersteun en om ‘n opbrengs op jou geld te verwag – soos dit ook uit Jesus se gelykenisse blyk. Maar Jesus was nogtans gekant teen privaatlenings (Lukas 6:34) omdat dit in daardie tye as uitbuiting van nood gesien is.

Skrywer:  Prof Hennie Stander

Die muntstelsel

Aanvanklik is koop-en-verkoop op ‘n ruilhandelgrondslag gedoen. Dit is egter al gou besef dat dit meer gerieflik was om ‘n standaarditem te verruil wat weer op sy beurt vir iets anders verruil kon word. Dit is gedoen deur sekere metale af te weeg. Abraham het dus vierhonderd sikkels silwer afgeweeg ter betaling van ‘n plek waar sy familie begraaf kon word (Genesis 23:16). Die metale waarmee handel gedryf is, was hoofsaaklik goud, silwer en koper. Op een stadium is hierdie metale tot standaardvorme gevorm, soos byvoorbeeld skywe, stawe en ringe, maar ‘n ware muntstelsel het nie voor die sewende eeu v.C. ontstaan nie. ‘n Merk van die koning is op ‘n stuk metaal geplaas om die gewig en die suiwerheid daarvan te waarborg en derhalwe ook die waarde daarvan. Munte word eers redelik laat in die Bybel vermeld. Eers in Nehemia se tyd lees ons van “dragmes van goud” (Nehemia 7:71) wat deur Darius van Persië gemunt is. Muntstukke was meer algemeen in die Nuwe Testamentiese tye, maar daar was so baie soorte dat dit soms baie verwarrend was. Daar was drie geldstelsels in werking. Die Romeinse muntstelsel was internasionaal en die munte is van koper, brons, silwer en goud gemaak. Toe Jesus sy dissipels beveel het om nie goud, silwer of koper in hul beurse met hul saam te neem nie (Matteus 10:9), het hy waarskynlik na hierdie muntstelsel verwys.

‘n Muntstuk uit die tyd van die prokurator Pontius Pilatus (30 n.C.).

Die Romeinse muntstelsel

4 quadrans = 1 as (kopermunte) 4 as =1 sestertius (brons) 4 sestertii = 1 denarius (silwer) 25 denarii = 1 aureus (goud)

Die Romeinse munte word dikwels genoem in die Nuwe Testament. Jesus het gesê dat as iemand ‘n regsaak teen jou gemaak het en jy daarom in die tronk beland, jy nie daaruit sou kom alvorens jy die laaste quadrans daarvan betaal het nie (Matteus 5:26). Matteus 10:29 vertel vir ons dat twee mossies vir ‘n sestertius verkoop is. Die mense wat in die wingerd gewerk het (Matteus 20:1-16), het elk ‘n denarius ontvang, wat die standaardloon vir ‘n werker was. Die barmhartige Samaritaan het twee denarii aan die eienaar van die herberg betaal (Lukas 10:35). Jesus het gevra dat ‘n denarius aan hom gegee moes word toe hy uitgevra is of ‘n mans aan die keiser belasting moes betaal of nie (Markus 12:15).

‘n Denarius uit die tyd van Keiser Tiberius.

Die Joodse muntstelsel

Die Romeine het toegelaat dat daar ook ander muntstelsels, benewens hul eie, in omloop kon wees. Daar was derhalwe ook ‘n baie beperkte Joodse muntstelsel in omloop. Munte is moontlik deur Nehemia gemunt, waarskynlik sodat die tempelbelasting daarmee betaal kon word. Na Nehemia is daar nooit weer van munte gehoor nie totdat een van die afstammelinge van die Makkabeërs hierdie voorreg van die Siriese heersers verkry het (1 Makkabeërs 15:6). In die Nuwe Testamentiese tye was daar wel Joodse munte wat in die tem­pel gebruik is. Ons lees byvoorbeeld van ‘n Joodse muntstuk, die lepton, wat “dun” beteken. Die weduwee het dit in die tempel se skatkis gegooi (Markus 12:42). Dit was omtrent gelyk aan die helfte van ‘n quadrans. Die eerste “werklike” Joodse munte is ten tye van opstande geslaan, naamlik tussen 66 en 70 n.C. en tussen 132 en 135 n.C.

Die Griekse muntstelsel

Die derde muntstelsel wat gebruik is, was die Griekse munte. Dit is oorspronklik deur Aleksander die Grote in Akko ingestel en vir verskeie eeue daarna gemunt. Hierdie muntstelsel het soos volg gelyk:

2 dragmes   = 1 didragme

2 didragmes = 1 tetradragme (of stater)

2 tetradragmes = 1 minan

groot kiomp minas       =          1 talent

Die dragme was die ekwivalent van ‘n denarius. Die stater was dus gelyk aan vier denarii. Ook hierdie munte word in die Nuwe Testament genoem. Die vrou in Lukas 15:8 het ‘n dragme verloor. Die didragme was die ekwivalent van die halfsikkel wat die Jode aan tempelbelasting moes betaal. Die muntstuk was egter nie baie algemeen nie en dus is ‘n tetradragme vir twee persone gebruik. Dit is die muntstuk wat Petrus in die vis se bek gevind het en wat hy toe gebruik het om sy en Jesus se belasting te betaal (Matteus 17:27). In Lukas 19:13 ev het die man tien minas aan elk van sy diensknegte gegee sodat hulle daarmee kon handel dryf. Die talent was ‘n groot bedrag geld en nie ‘n muntstuk nie. Dit is ook gebruik om ‘n baie groot skuld aan te dui (10 000 talente-Matteus 18:24). In Matteus 25:14-30 lees ons van die een dienskneg wat vyf talente gekry het terwyl die ander een slags twee ontvang het.

Twee dilepton muntstukke wat uit die periode van die Joodse Opstand (66-70 n.C.) dateer.

Skrywer:  Prof Hennie Stander

Gewig

In Hebreeus is die werkwoord “om te weeg” shakal, en daarom het die “sikkel” die basiese gewigseenheid geword. Absalom se hare het tweehon­derd sikkels geweeg (2 Samuel 14:26). Volgens die syfers wat in Eksodus 38:25-26 gegee word, kan ons uitwerk dat ‘n beka gelyk gestaan het aan ‘n halwe sikkel; ‘n talent was driehonderd sikkels. Op ‘n later stadium is ‘n ver­dere gewigseenheid bygevoeg wat as ‘n mina bekend gestaan het. Dit was ongeveer dieselfde as vyftig sikkels. Ons kan dus die volgende tabel saamstel:

2 bekas               = 1 sikkel

50 sikkels           = 1 mina

60 minas             = 1 talent

Die name in die voorafgaande tabel is ook deur ander lande oorgeneem, maar die veelvoude en die werklike gewigte daarvan het verskil. Wat die saak verder ingewikkeld gemaak het, was die feit dat dit lyk of die handelaars twee soorte gewigte gebruik het: ‘n ligte en ‘n swaar stel. Die een stel is gebruik wanneer daar aangekoop is en die ander stel wanneer daar verkoop is (Deuteronomium 25:13). Dit het verseker dat die handelaar ‘n sekere persentasie wins verkry en dit op sigself was nie verkeerd nie. Die probleem was egter wanneer vals gewigte doelbewus gebruik is ten einde ander mense te bedrieg (Levitikus 19:35-36; Miga 6:10-11). Die gewigte self was dikwels klippies wat tot een of ander vorm gemaak is, soos byvoorbeeld diere of ander objekte, met die gewig daarvan daarop aangebring. Die gewigte is op weegskale gebruik (Jesaja 40:12). Dit word bereken dat die talent tussen 28 en 30 kg geweeg het. Dit het sy naam ontleen aan die groot en swaar deksel van ‘n houer.

Skrywer:  Prof Hennie Stander

Inhoudsmates

Die inhoudsmate is oorspronk­lik op net so ‘n eenvoudige wyse bereken. Die naam van die houer is gebruik as ‘n benaming van die inhoud. Die grootste mate wat vir droë items gebruik is, was die homer, wat ‘n “donkievrag” be­teken het, en dit is gebruik om graansoorte mee af te meet (Levitikus 27:16). Die efa was ‘n groot houer met ‘n deksel en volgens Sagaria 5:6-7 was dit groot genoeg vir ‘n vrou om daarin te kon sit. Dit was een tiende van ‘n homer (Ese­giël 45:11) en dit is ook ge­bruik om graan mee af te meet (Rut 2:17). Die gomer (“die gerf”) was die kleinste maat­eenheid waarmee graan afge­meet is en dit was ‘n tiende van ‘n efa (Eksodus 16:33). Dit was dus omtrent dieselfde grootte as ‘n issarion, wat soms met “tiende” vertaal word in moderne Bybelverta­lings; dit is gebruik om meel mee af te meet (Eksodus 29:40). Die vloeistofmaat wat met die efa gelyk was, was die bat. Die volgende tabel kan dus saamgestel word:

10 gomers/issarion = 1 efa/bat 10 efas/bat        = 1 homer

Die hin het egter geensins met bogenoemde verband gehou nie en dit is gebruik om olie­ en wynofferandes mee of te meet (dit was ongeveer 4 liter). Een sesde van ‘n hin was die minimum water wat vir een dag nodig was (Esegiël 4:11). Dit lyk of daar later meer akkuraatheid in die stelsel ingebou is. Die Assiriërs het ’n sisteem met die syfer ses as basis ontwikkel. Hulle stelsel het so gelyk:

6 ka                       = 1 situ

30 situs                 = 1 gur

Hierdie woorde klink baie soos die Hebreeuse woorde kab, seah en kor, en dit mag dus wees dat die Jode hierdie stelsel oorgeneem het en dit naas hulle eie stelsel gebruik het. Dit sou beteken dat:

6 kab                     = 1 seah

30 seahs               = 1 kor

Die kab word in die verhaal van die beleg van Samaria genoem, en ‘n kwart kab duiwemis is toe vir vyf sikkels silwer verkoop (2 Konings 6:25). Die seah is gebruik om meel of graan mee af te meet (2 Konings 7:1). Die kor is weer gebruik vir die afmeet van groot hoeveelhede vloeistowwe. Dit was die ekwivalent van die homer (Esegiël 45:14). Dit is egter nie moontlik om die presiese ekwivalente daarvan volgens ons stelsel te bereken nie, maar dit word geskat dat die “donkievrag” of die kor ongeveer tweehonderd en twintig liters was.

Skrywer:  Prof Hennie Stander