Skrynwerkers of timmermans

Die feit dat Jesus ‘n skrynwerker (of ‘n timmerman) was (Markus 6:3), het veroorsaak dat baie mense die skrynwerkerbedryf van die Nuwe Testament geïdealiseer het. Die feite van die saak is dat hierdie bedryf ‘n harde werk was wat ‘n groot mate van sowel fisiese krag as deursettingsvermoë en vaardig­heid vereis het. Die skrynwerkersberoep was tweeledig van aard: in die eerste plek was hulle betrokke met bouwerk en in die tweede plek moes hulle artikels vervaardig wat meubels ingesluit het.

Voordat die Romeine die gewelfde dak ontwerp het, is dakke gemaak deur houtbalke van een muur tot die ander te lê. Die gapings tussenin is met matwerk en takkies gevul en met modder bedek. Die skrynwerkers moes die borne afkap en die balke vierkantig maak sodat hulle as balke gebruik kon word. Dit is gedoen met behulp van ‘n dissel (‘n bylagtige stuk gereedskap wat hoofsaaklik gebruik is om die hout te kap tot die vorm waarin jy dit wou hê). ‘n Primitiewe saag is ook hiervoor gebruik. Dit was altyd harde werk.

Die bylblad is van brons (later van yster) gemaak en is aan ‘n steel vasgewerk. Omdat so ‘n byl maar redelik stomp was en omdat die bylblad relatief gesproke nie baie stewig vasgebind kon word nie, het die bylblad maklik van die steel afgekom. Juis dit word in Deuteronomium 19:5 as voorbeeld gebruik om die konsep van asielstede te verduidelik: Sou iemand saam met sy naaste hout kap en die bylblad glip en hy dood per abuis sy naaste, kon die persoon wie se byl dit was na die asielstad vlug om te bly lewe. As die bylblad egter uitval en dit kon nie weer gevind word nie, was dit groot skade (vgl 2 Konings 6:5).

Die saag was een van die bekende gereedskapstukke van die Israeli­tiese skrynwerker (Jesaja 10:15). Gewoonlik het twee mense gelyktydig met ‘n saag gewerk deurdat een aan elke kant gestaan het om ‘n boomstomp, byvoorbeeld, deur te saag. Die tande van die saaglem is so gerangskik dat hulle net kon saag met die “trekslag”. Nie net hout nie, maar ook metaal en klip kon gesaag word. In Salomo se tempel byvoorbeeld is die duursame klippe gesaag (1 Ko­nings 7:9).

Skrynwerker se gereedskap

Omdat die Jode ‘n semi-nomadiese yolk was, was die skrynwerkersbedryf nie een van hul ont­wikkelde vaardighede nie. Die gehalte van skryn­werk in Kanaän het derhalwe drasties verlaag nadat die Israeliete die land ingeneem het. Later het hulle hulp van die Fenisiërs gekry (1 Kronieke 14:1) wat baie kundige skrynwerkers was en selfs skepe vir hulle handelsvloot gebou het. Deur hulle vaardig­hede tot beskikking te stel vir die bou van Salomo se tempel en vir ander openbare geboue, het hulle baie van hul vaardighede aan die Jode geleer, en dit het paneelwerk en houtsneewerk ingesluit. In Jesaja 44:13 word etlike van die werke wat deur ‘n skrynwerker gedoen is, beskryf. Timmermans moes onder andere ‘n lyn span, vorme met ‘n skrynwerker potlood aftrek, met ‘n passer teken. en die hout met sy skawe bewerk (Jesaja 44:13).

Die timmerman het ook etlike kleiner take onderneem wat by tuis kon doen. Banke is nie voor die Romeinse tye gebruik nie, maar die skrynwerkers het wel deure, deurrame, vensterhortjies, slotte, stoele, lae tafels en kiste gemaak. Verder was dit ook hulle taak om landbou-implemente te maak soos jukke, ploeë en grawe. Die feit dat die gereedskap eintlik baie ru was, het beteken dat ‘n mens baie bedrewe en vaardig moes wees om voorwerpe goed te kon afrond. Die hamer (Rigters 5:26) was gewoonlik van klip gemaak. Die spykers wat gebruik is om stukke hout mee vas te maak (Jeremia 10:4) is eers van brons gemaak en later van yster. Gate is met ‘n els geboor (vgl die gebruik van die els in Eksodus 21:6 en Deuteronomium 15:17).

Skrywer:  Prof Hennie Stander

Die versiering van potte

Nadat die bakke en kruike op die wiel gemaak is, is dit eenkant gesit om te verhard. Wanneer dit droog geword het, kon enige verlangde versiering daarop aangebring word. Daar was verskillende metodes waarvolgens dit versier kon word. Sommige potte is versier deur die oppervlakte daarvan met ‘n harde voorwerp te krap. Soms is dit ook gedoen deur voorwerpe soos gevlegte tou in die klei van die artikel te druk voordat dit nog die werkbank van die pottebakker verlaat het. Ander potte is weer versier deur gekleurde klei aan die buitekant van die pot aan te sit, hetsy in stroke of volgens een of ander patroon. Gewoonlik is swart of rooi klei hiervoor gebruik. Nog ‘n metode was om die potte te poleer. Die pot is bloot op die werktafel terug­geplaas en terwyl dit in die rondte gedraai is, is ‘n stukkie been, metaal of erdewerk teen die opper­vlakte daarvan gehou om dit blink te maak. Dit het baie meer prominent vertoon nadat die pot gebak is. (In ander lande is glasure ontwikkel wat van vloeibare glas gemaak is. Hiervoor is soda, lood, tin, koper en silwer benodig, maar dit is nie deur die Jode ontwikkel nie.)

Enige van bogenoemde metodes van versiering kon ook gekombineer word. Wat die vorm en die versiering van die potte betref, was daar baie variasies moontlik. Om die waarheid te sê, dit is onder andere juis die vorm en die versiering van potte wat ons vandag in staat stel om te kan bepaal wanneer dit gemaak is. Hierdie metode word ook deur argeoloë gebruik om te bepaal wanneer ‘n sekere gebou vernietig is, deur byvoorbeeld te kyk watter soort styl van pottebakkery wel in die ruïnes gevind kan word en watter nie.

Versierde Potte uit Hasor

Die Kanaänitiese pottebakkerswerk wat die Joodse besetting voorafgegaan het, was meer ge­rond en het geverfde dekorasies op gehad. Na die vestiging van die Israeliete was die vorme egter baie meer hoekig en polering het gekom in die plek van die geverfde ontwerpe. Na die vernietiging van die tempel in Jerusalem deur Nebukadnesar, het die pottebakkerswerk baie swak geword, met weinig afwisseling van vorm en geen versiering nie. Moontlik kan die verklaring hiervoor in Jeremia 52:15-16 gevind word: “Party van die armste mense, en verder die mense wat in die stad oor was, … en die ambagsmanne wat oor was, is gevange

weggevoer deur Nebusaradan, die hoof van die lyfwag. Party van die armste mense van die land het by laat agterbly om die wingerde en die lande te bewerk”. Sedert Aleksander die Grote hierdie gebied verower het, het die erdewerk meer die Griekse patroon nagevolg: kruike het lang nekke gehad en houers is omrand sodat deksels en proppe daarop kon-pas.

Olielampie uit Judea

Benewens die wiel of skyf, het die pottebakkers ook van hout persvorms gebruik gemaak waarin hulle die klei vasgedruk het (vg1 Job 38:14). Die twee helftes van olielampe is in sulke vorms gemaak voordat hulle aan mekaar vasgeheg is. Verder was dit ook moontlik om die klei met jou kaal hande te vorm. Speelgoed, beeldjies en versiersels is op hierdie wyse gemaak, soos ook die groot klei-oonde wat vir huishoudelike gebruik gemaak is. Potte­bakkers het ook stukkende erdewerk heel gemaak. Hulle het draad en klinknaels gebruik om die twee dele bymekaar te hou en die las is dan met nat klei geseël.

Werkers met klei

Klei wat deur die Israelitiese pottebakker gebruik is, is in hul onmiddellike omgewing uitgegrawe en dit kom van die grond direk onder die oppervlakte af. Die klei is daarna vir ‘n tyd aan die wind en weer blootgestel. Dit het die klei laat verbrokkel en ook van alle chemiese onsuiwerhede ontslae laat raak. Dit is daarna met water gemeng en tot kneebare klei getrap. Vervolgens is dit na ‘n bank geneem waar daar sorgvuldig net die regte hoeveelheid water bygevoeg is om dit tot die regte vastigheid te bring sodat daarmee gewerk kon word. Soms is bymiddels, soos kalksteen, tot die klei toegevoeg, ten einde te verseker dat die eindproduk hitte beter kon weerstaan en sodat die artikel derhalwe ook vir kookdoeleindes gebruik kon word. In Jesaja 41:25 praat Jesaja oor die uittrap van die klei.

Toe die Jode begin leer het om pottebakkery te beoefen, het hulle ‘n bedryf betree wat reeds ‘n baie lang geskiedenis gehad het. Eenduisend vyfhonderd jaar vroeër is die eerste keer met pottebakkery begin deurdat klei soos ‘n lang ^“wurm^“ gerol is, en daarna sirkelvormig neergesit is; vervolgens is die een rol klei bo-op die ander geplaas, rol vir rol, totdat die bak of kruik voltooi is. Die riwwe aan die buitekant daarvan moes vervolgens glad gemaak word en is daarna versier. Dit was baie moeilik om ‘n gelyk en gladde vorm aan die buitekant van die houer te kry. Dit is egter later ontdek dat sulke potte of bakke baie makliker gemaak kon word indien dit in ‘n sirkelvormige gat in die grond geplaas word en dit dan teen die wande van die gat in die rondte gedraai word.

Die pottebakkerswiel

Hierdie rotasieproses is verder ontwikkel deur iemand by wie die gedagte opgekom het om die klei op ‘n horisontale wiel te plaas. In die Ou Testamentiese tye is ‘n plat wiel van hout, klei of kalksteen, horisontaal rondom ‘n as op die werkbank met die hand gedraai. Die as van die wiel het vertikaal in die werkbank gesteek. Een persoon het die wiel ge­draai terwyl die ander een die klei daarop kon vorm. Toe Jeremia na die pottebakker se huis gegaan het en gesien het hoe ‘n pot gemaak word, en hoe hy weer iets anders daarvan gemaak het toe sy eerste poging misluk het, het hy waarskynlik na so ^‘n skyf of wiel gekyk (Jeremia 18:1-4). Dit was eers in 200 v. C. dat die gedagte by iemand in hierdie bedryf opgekom het om ‘n tweede wiel, op die hoogte van ‘n mens se voete, vas te maak aan die onderpunt van die as wat ook die boonste wiel vasgehou het. Hierdie tweede wiel het dit vir die persoon wat die klei gevorm het, moontlik gemaak om nou self die wiel met sy voete te draai. In Jesus Sirag, ‘n apokriewe boek wat omtrent in dieselfde tyd geskryf is, het ons ‘n pragtige beskrywing van hierdie tweede soort wiel: “So sit die pottebakker by sy werk, en by draai die wiel in die rondte met sy voete . . . hy vorm die klei met sy arm, en met sy voete ervaar by die krag daarvan.” (Jesus Sirag 38:29).

Skrywer:  Prof Hennie Stander

Na hul semi-nomadiese lewe, het die Jode hulself in Kanaän gaan vestig. Hulle verblyf hier is onderbreek slegs deur die tyd wat hulle in Egipte vertoef het. Terwyl hulle in Kanaän was, moes hulle verskeie vaardighede ontwikkel wat reeds vroeër deur die Kanaäniete, wat deur hulle verdryf is, ontwikkel was. Sommige vaardighede het met moeite gekom. Hulle het byvoorbeeld nooit dieselfde hoë gehalte van pottebakkerskuns bereik as dit wat deur die nasies rondom hulle beoefen is nie. Vanweë die geweldige baie erdewerk wat opgegrawe is, het ons baie kennis van hierdie bedryf soos wat dit deur die antieke mense beoefen is. Daar was egter ongetwyfeld ‘n drastiese verlaging van standaard in die pottebakkerskuns in Palestina nadat die Jode die land ingeneem het. Hulle potte was wel sterk, maar dit het nooit die fyn afwerking of die mooi versierings gehad soos wat dit gevind kon word by ander nasies van daardie tyd nie. Die eerste keer wat pottebakkery wel in die Bybel genoem word, is toe Dawid gevlug het voor Absalom en die Jordaanrivier oorgesteek het om na die oostelike kant daarvan toe te gaan. Daar het die Gileadiete en die Ammoniete vir horn beddegoed, skottels en erdegoed gebring wat by nodig gehad het (2 Samuel 17:27-28).

Nadat individue sekere vaardighede bemeester het, is dit weer geleer vir hul eie gesinne en ander groepe mense. Later het dit heel algemeen geword om groepe ambagsmanne bymekaar te kry. Daar was ‘n Potskerwepoort in Jerusalem wat op die Hinnomvallei uitgeloop het in die tyd van Jeremia (Jeremia 19:2), en die naam van hierdie poort is waarskynlik ontleen aan al die pottebakkers wat daar naby was. Toe die muur van Jerusalem in die tyd van Nehemia herbou is, was daar ‘n Bakoondtoring (Nehemia 3:11; 12:38) waarskynlik omdat die oond van die bakkers daar geleë was. Soos die tegnologie en die materiaal ontwikkel het, en soos die bevolking toegeneem het, het daar algaande ‘n groter mark vir goedere ontstaan. Ambagslui het dus saamgestaan om produkte in groot maat te vervaardig. Die sentrums waar produkte vervaardig is, het selfs hul eie handelsmerk gehad wat op die produkte geplaas is. Daar is vandag al baie produkte gevind tydens opgrawings met sulke handelsmerke daarop. In Efese was daar byvoorbeeld genoeg silwersmede wat kon saamstaan om ‘n hele openbare betoging teen Paulus aan die gang te sit omdat sy prediking die verkope van die silwerbeelde van die tempel van Artemis nadelig beïnvloed het (Handelinge 19:23-29).

Skrywer:  Prof Hennie Stander