Gebruike en Gewoontes in die Bybel: Landbou(1) – Hennie Stander

Toe die Joodse volk Kanaän ingeneem het en begin het om weer landbou te beoefen, na hul seminomadiese lewe van veertig jaar in die woestyn, het hulle ‘n bedryf opgeneem wat hulle vroeër honderde jare lank beoefen het. Verder was die nuwe land wat hulle betree het, besonder ryk aan plantelewe. Ook in Ur van die Chaldeërs, waarvandaan Abraham gekom het, was daar ‘n gesonde landbousisteem wat in stand gehou is deur watervore uit die rivier en landbou-implemente soos ploegskare en sekels van klip. Met hierdie tegnologie is die Chaldeërs in staat gestel om twee keer per jaar oeste op hul lande te hê.

Maar landbou was ook in Egipte ‘n bekende bedryf. Elke jaar het die Nylrivier sy walle oorstroom en die land met fyn rivierslik bedek wat die grond vir die volgende jaar verryk het. Die water is uit die Nylrivier geskep en is dan in slote gegooi met behulp van ‘n sjadoef. ‘n Sjadoef is ‘n soort waterpomp wat bestaan uit ‘n emmer wat aan die een punt van ‘n lang houtbalk hang. Aan die ander punt is ‘n swaar gewig wat die emmer water uit die rivier na hoërliggende dele hys. Soms moes daar van ‘n hele reeks sjadoefs gebruik gemaak word om die lande te besproei wat uitermatig hoog geleë was.

waterskep

Selfs vandag nog besproei boere hulle lande deur water uit die Nylrivier te skep met behuip van ‘n sjadoef of ‘n swaaitoestel.

 

Kanaänitiese landbou

Die wyse van besproeiing in Kanaän het heeltemal van bogenoemde metode verskil. In Kanaän het die sukses van die boerdery nie van die styging van die watervlakke van groot riviere afgehang nie, maar van winterreëns wat van jaar tot jaar gewissel het en verder was dit ook nodig om water op te gaar. Moses het derhalwe die Joodse volk daarop gewys dat die klimaat geheel en al van God se voorsienende sorg afgehang het: “Die land wat julle in besit gaan neem, is nie soos Egipte waar julle vandaan kom nie, waar julle julle saad gesaai het en wat julle dan met baie moeite natgelei het asof dit ‘n groentetuin is. Die land wat julle in besit gaan neem, is ‘n land met berge en vlaktes en word nat gemaak met reënwater” (Deuteronomium 11:10-11). As hulle egter God dien, sal Hy vir hulle reën gee op die regte tyd (Deuteronomium 11:13-14). Omdat landbou wat geheel en al van reën afhanklik is, eintlik baie riskant is, het die Kanaänitiese volk hul tot Baäl gewend om hulle grond vrugbaar te maak en vir hulle reën te gee.

Wisselvallige watervoorrade was egter nie die enigste faktore wat die landbou in Kanaän riskant gemaak het nie. Die warm woestynwinde van die suidooste het alles wat gegroei het, geskroei (Jona 4:8; Lukas 12:55). n Ander ernstige probleem was sprinkaanplae. Verskillende soorte sprinkane het in groot swerms getrek (sien Rigters 6:5; 7:12) en alles wat groen is, verslind. In Joël 2 is daar ‘n beskrywing van ‘n verskriklike swermplaag en word dit as ‘n beeld gebruik vir wanneer die dag van die Here aanbreek. Dit was juis ook ‘n sprinkaanplaag waarmee God vir die Egiptenare getref het om hulle te oorreed om “My volk te laat gaan” (Eksodus 10:13-15). Wanneer die sprinkane aangekom het, het hulle soos ‘n leërorde gelyk (Spreuke 30:27). Op ‘n koue dag het hulle egter bly sit en eers gevlieg wanneer die son opgekom het (Nahum 3:17). Verder het die Jode ook met gronderosie te kampe gehad terwyl hulle in Kanaän was. Die winterreëns het dikwels die boonste grondlaag teen die heuwels afgespoel. Keerwalle moes gebou word om dit te voorkom.

Landbou is natuurlik die eerste bedryf wat in die Bybel genoem word. Die eerste taak wat aan die mens opgelê is, was om die grond te bewerk (Genesis 2:15), en dit het ook die mens se taak gebly nadat by die paradys verlaat het (Genesis 3:23). Boerdery het begin toe dit by die antieke mens opgekom het dat, in plaas van wilde graansoorte en groente te soek en bymekaar te maak, dit makliker sou wees om die sade te versamel en op een plek te saai. Met die ontwikkeling van die landbou-implemente en die besproeiingstegnieke het die landbou vinnig gevorder.

Skrywer:  Prof Hennie Stander

 




Name in die Boek van die Lewe – Hermie van Zyl

Jan Smith vra:

Efesiërs 1:4: soos Hy ons in Hom uitverkies het voor die grondlegging van die wêreld om heilig en sonder gebrek voor Hom in liefde te wees, Dan Romeine 8: 28 En ons weet dat vir hulle wat God liefhet, alles ten goede meewerk, vir hulle wat na sy voorneme geroep is. (29) Want die wat Hy vantevore geken het, die het Hy ook vantevore verordineer om gelykvormig te wees aan die beeld van Sy Seun, sodat Hy die eersgeborene kan wees onder baie broeders;(30) en die wat hy vantevore verordineer het, die het Hy geroep; en die wat Hy geroep het, die het Hy ook verheerlik. Op 20: 12: En ek het die dode, klein en groot, voor God sien staan, en die boeke is geopen; en ‘n ander boek, die boek van die lewe is geopen. En die dode is geoordeel na wat in die boeke geskryf is volgens hulle werke. (15) En as dit bevind is dat iemand se naam nie opgeskryf was in die boek van die lewe nie, is hy in die poel van vuur gewerp.

Die Vader het in Sy alwetendheid voor die grondlegging van die wêreld reeds geweet wie die uitverkorenes sou wees en hulle toe reeds in die liggaam van Christus opgeneem. Ek veronderstel as die “Bruid” volgens Efes 1: 4. In Openbaring word die boeke geopen en die dode geoordeel volgens hulle werke wat daarin opgeteken is.

My vraag is nou: As die name in die boek van die lewe reeds voltallig is, hoe kan dit wees dat daar nog iemand sal wees wie se naam nie in hierdie boek opgeskryf is nie? Waarom sou die ander persone dan op grond van hulle werke, goed of sleg, beoordeel word? In watter konteks moet mens die sinsnede “die dood en die doderyk is in die poel van vuur gewerp” verstaan, asseblief?

 

Antwoord

Prof Hermie van Zyl antwoord:

In bogenoemde navraag word uitgegaan van bepaalde aannames oor die uitverkiesing wat nie heeltemal geldig is nie. Ek antwoord dus eers oor die uitverkiesing in die algemeen en dan oor die spesifieke navraag omtrent Op 20:12-15.

In die leer oor die uitverkiesing moet mens baie versigtig wees om nie in determinisme te verval nie. Dit beteken dat God “voor die grondlegging van die wêreld” sou bepaal (“gedetermineer”) het dat sekere mense uitverkies word tot die ewige lewe (hulle name is opgeskryf in die boek van die lewe) en dat ander verwerp word tot die ewige verdoemenis. Hierdie getalle en name is dan voor die tyd reeds vas en afgesluit. Dit maak dus nie saak wat elke kategorie mense in hulle lewe op aarde doen nie, maar hemel toe sál jy gaan as jy uitverkies is, en die hel ís jou voorland as jy verwerp is; om dit in sulke krasse terme te stel. Hierdie voorstelling van sake bring mee dat ‘n mens se lewe dan eintlik volgens ‘n vooraf opgestelde program verloop waarin jy nie veel keuses het nie. Jou lewensloop is vir jou bepaal (gedetermineer), en so sal jou lewe verloop.

Hierdie siening klop egter nie met die gegewens in die Bybel waar mense in ‘n dinamiese verhouding tot God en ander mense staan nie. Mense maak foute, verhard daarin, of kom tot bekering. En selfs God kan van plan verander oor besluite wat Hy geneem het om uit te voer. Dink hier aan sy plan om Nineve te vernietig, maar dan verander hy van plan as hulle tot bekering kom. Die een wat by die oorspronklike plan wou bly – Jona – en wat God verkwalik dat Hy nie by hierdie plan hou nie, is die een wat bedroë daarvan afkom, terwyl die Een wat “van plan verander” juis die genadige God is. God is dus in voortdurende interaksie met mense se gedrag en besluite. Die enigste besluit wat onveranderlik vasstaan in God se raad, is dat Hy geen behae het in die dood van die goddelose nie, maar daarin dat hy hom bekeer en lewe. God stel alles in werking om mense na Hom te trek om hulle van hulle doodsbestaan te red. Die verhouding tussen God en mense is dus baie meer dinamies as wat in ‘n deterministiese uitverkiesingsleer uitgebeeld word.

Die bedoeling van tekste soos Ef 1 wat praat oor God wat mense uitverkies voor die grondlegging van die wêreld, is nie dat ons daaruit allerlei afleidings sal maak oor die arbitrêre manier waarop God red nie (Hy kies en verwerp na willekeur), maar dat die gelowiges aan wie die Efesiërbrief gerig word die troos sal hê dat hulle verlossing vasstaan in God se raad. Let ook daarop dat die verkiesing “in Christus” plaasvind (Ef 1:4). Wat vasstaan van “voor die skepping” is dus nie die individuele name van mense nie, maar God se verlossingsplan “in Christus” wat in die kerk sigbaar word. Dit gaan oor die verlossing wat in Christus voorberei is en oor mense wat tot geloof moet kom voor hulle die voordele van “uitverkies” te wees, kan geniet. Om dit pront te stel: As jy in Christus glo, wéét jy jy is uitverkies. Maar as jy nie glo nie, is daar niks te sê oor jou uitverkiesing nie. God se ewige besluite en mense se daadwerklike bekering en geloof in Christus staan dus nie teenoor mekaar nie, maar is die Goddelike en menslike kant wat sáám die totale prentjie van uitverkiesing en ewige lewe uitmaak. Soos ‘n bekende teoloog uit die verlede dit treffend gestel het: “God neem sy ewige besluite altyd op die allerlaaste oomblik.” Presies hoe hierdie misterie van God se alwerksaamheid (ewige verlossing in Christus) en menslike werksaamheid (bekering en geloof in Christus) presies werk, is uiteraard ‘n misterie. Maar dit kan beslis nie in terme van ‘n deterministiese uitverkiesingsleer verstaan word nie.

Om nader aan Op 20 te beweeg, moet eers iets gesê word oor die verhouding tussen geloof en werke. Dit is wáár dat ons nie op grond van ons werke gered word nie, maar deur die geloof in Christus. Hieroor skryf Paulus in geen onduidelike taal nie. Maar nou is die Bybel ook duidelik daaroor dat gelowiges die bewyse van hulle geloof moet lewer. So sê Jak 2:14-26 onomwonde dat geloof wat nie op dade uitloop nie, dood is. En Matt 7:15-23 noem dat nie elkeen wat bloot “Here, Here” (d w s glo) sal ingaan in die koninkryk van hemele nie, maar net diegene wat die wil van die Vader doen. Dit beteken nie dat mens tog uiteindelik deur jou goeie werke gered word nie, maar dat geloof en werke mekaar oor en weer definieer. Iemand wat werklik ‘n gelowige is, sal die dinge doen wat by die geloof pas, en iemand se werke sal wys wat ten diepste in sy hart leef. Waar daar dus in die Bybel sprake is van ‘n oordeel op grond van ons werke, is dit eintlik maar net ‘n ander manier van sê dat God sal kyk of ons werklik in Jesus geglo het. Die intieme band tussen geloof en werke is reeds sigbaar in die Ou Testament, byvoorbeeld Jer 17:10, waar staan dat God die hart en verstand deurgrond (geloof en denke), en die mens laat toekom vir wat hy doen.

Dit bring ons by Op 20:11-15. Ons moet onthou dat Openbaring nie op ‘n direkte manier praat nie, maar in beelde en simbole. Mens moet dus altyd bedag wees daarop dat die uitleg by die bedoeling van hierdie beeldspraak moet pas.

Hier is sprake van twee boekrolle – die boek van die werke (geïmpliseer) en die boek van die lewe. Die agtergrond hiervan moet in die Ou Testament (vgl Dan 12:1) en in sekere Joodse apokaliptiese werke (vgl 1 Henog) gesoek word. Hiervolgens word mens geoordeel volgens wat jy doen tydens jou lewe (boek van die werke), en of jy opgeteken is in God se “bevolkingsregister” (in Openbaring die “boek van die lewe” genoem, vgl 3:5; 17:8; 21:27). In die eindoordeel word mense geoordeel volgens wat in beide boeke geskryf staan. Hoe mens ook al oor hierdie “boeke” dink, feit is dat die gedagte van geloof en werke ook hierin vervat is. Wat jy in jou lewe gedoen het (boek van die werke) is niks anders nie as ‘n weerspieëling van jou verhouding met God, of jy werklik deur geloof aan Hom verbind was (boek van die lewe). Daarom word iemand wat nie in die boek van die lewe is nie, in die poel van vuur, die sg tweede/ewige dood gegooi. Laasgenoemde is beeldspraak vir die ewige straf, die plek wat God voorberei vir die duiwel en sy engele en almal wat aan die bose behoort.

Ook in Openbaring is daar dus nie sprake van die uitverkiesing wat staan teenoor diegene wat net op grond van hulle werke geoordeel word nie. Almal word uiteindelik op grond van hulle werke beoordeel, wat op sy beurt tekenend is van hulle geloofsverhouding met God.

Skrywer:  Prof Hermie van Zyl

 




Die vierde vereiste vir kinders van God – om lief te hê (vervolg) (e) Onselfsugtig liefhê (4:19-21) – Francois Malan

4:19 ‘Ons, ons het lief, omdat Hy ons eerste liefgehad het.’ Ons (Johannes en die getroue gelowiges in sy gemeentes en die breë Christelike kerk) staan voorop met klem (teenoor die wat afgedwaal het en ander wat buite staan). ‘ons het lief…’ die feit dat óns wel liefhet – die voorwerpe van ons liefde is onbeperk, nie net tot God en die mede-gelowiges nie, maar ‘n lewe van liefde vir almal wat ons teëkom, en selfs vir hulle wat ons teenstaan; dit kom van God af.

‘omdat Hy (met klem vooraan in die sinsnede) ons eerste liefgehad het.’ Dit het Hy reeds getoon deur sy Seun te stuur as offer van ons sonde en as openbaarder van wie en hoe God is. God se liefde vir die wêreld is met die daad deur Jesus bewys. Onverdiende liefde (dit is die betekenis van genade) begin by God. Dit word aan die mens uit genade gegee deur die inwoning van die God van liefde in elkeen wat tot geloof in Jesus gekom het, deur die woord van God en die oortuigingswerk van die Heilige Gees.

God se onselfsugtige liefde tot die mens maak dat die gelowige kan begin om onselfsugtig te lewe, ook teenoor hulle wat dit nie waardeer nie. Ons liefde tot ander is ‘n respons op God se liefde tot ons, en ‘n deurvloei daarvan na ander.

 

4:20 Dat ons onselfsugtig kan liefhê, kom van God af, van Hom wat ons eerste liefgehad het (4:19). Maar die beslissende praktiese toets van ons liefde vir God is ons liefde vir ander. Eintlik is liefde tot die medemens die maklike en liefde tot God die moeilike taak. As jy in die maklike toets tekortskiet, hoe ver skiet jy dan nie in jou liefde tot God tekort nie. Daarby kan jou liefde tot die onsienlike God nie getoets word nie, maar jou liefde tot jou medemens blyk uit jou gesindhede en optrede.

Die ‘broer’ is in die eerste plek die mede-gelowige, maar sluit ook die mede-mens in, wat deur God gemaak is, vir wie Hy juis roep deur ons liefdevolle optrede. Johannes noem die gebrek aan liefde by sy naam: ‘haat’ (vgl. 1 Petr.1:22). Enigeen wat sê dat hy God liefhet, maar haatlik teenoor sy broer optree is ‘n leuenaar – hy praat nie die waarheid nie en behoort nie aan die kring van die God van die waarheid nie (vgl. Jn. 8:24 vir die vader van die leuens en mensemoordenaar; ook Jesus se verklaring van die sesde gebod in Mt 5:21-22). Ons moet God wat ook in ander mense werk, liefhê, en ander mense liefhê omdat ons in Hom is en Hy in ons.

 

Johannes het in 1:6 en 2:4 op die dwaallendes se moreel-verkeerde lewe gewys: hulle roem dat hulle God ken maar is ongehoorsaam aan Hom – hy sê hulle lewe in die duisternis en is leuenaars; in 2:22-23 wys hy op hulle verkeerde geloof en leer: dat hulle God sou erken, maar nie dat Jesus werklik die Christus is nie en Hom verwerp – Johannes noem hulle anti-christe; in 4:20 vlek Johannes die sosiale valsheid oop – dat hulle sê hulle het God lief maar ander haat – hy noem hulle leuenaars. Daarteenoor stel Johannes weer die liefdesgebod in 4:21.

 

4:21 Alles wat hy in hierdie afdeling gesê het oor liefde as die voorwaarde en lewenswyse van God se kinders, word saamgevat deur Jesus se liefdesgebod te herhaal (reeds in 3:23, vgl. 4:7,11): ‘Wie God liefhet, moet ook sy broer liefhê’ – die liefde vir God en die broer vorm saam een gebod (vgl. Mt 22:37-39). Christelike liefde vloei nie slegs voort uit wat God vir ons in Christus gedoen het en doen nie, maar Hy gee ook die opdrag aan ons, ‘Dit is dié gebod’. Die meervoud ‘gebooie’ word gebruik in 2:3-4; 3:22,24; 5:2-3 vir die dade wat konkrete uitdrukking gee aan die een groot gebod van die liefde (2:7-8; 3:23). Ons het dié gebod van ‘Hom,’ dit is van God af gekry deur Jesus wat die nuwe gebod aan sy dissipels oorgedra het, om soos Hy onselfsugtig en selfverloënend lief te hê (Joh 13:34; 15:12).

Skrywer:  Prof Francois Malan

 




Waar kom Halloween vandaan? – Kobus Kok

Halloween of “All Hallow’s Evening/All Saints” word regoor die wêreld rondom 31 Oktober gevier. Die Engelse term “Halloween” is maar net ‘n paar honderd jaar oud (circa 1745). Die oorspronklike (All) Hallow(s) Eve(n) het met tyd ontwikkel in die term “Halloween”. Dit hang oorspronklik saam met die Westerse Christendom se liturgiese jaar waarin die gestorwenes, heiliges en martelare wat ons voorafgegaan het, onthou word. “All Saints Day” word al vanaf die 7de eeu (609) in die Christendom gevier op 13 Mei. In 835 het dit onder die leiding van Pous Gregory die Vierde na 1 November geskuif en sommiges meen dit het saamgehang het met die Keltiese (heidense) fees “Samhein” (meer daaroor hieronder). Rondom die Middeleeue was dit al ‘n bekende Christelike fees in Brittanje en die laaglande waarin mense in die strate geloop het en klokke gelui het om vir mede-Christene te herinner om te dink aan die dooies wat in “purgatory” is. Tydens die fees het mense ook broodjies gebak (soal cakes) wat deur arm mense gekollekteer is by huise in ruil vir ‘n gebed vir die afgestorwenes. Laasgenoemde hang onder andere saam met die oorsprong van die hedendaagse “trick-or-treat”.

Die fees het volgens sommiges moontlik ‘n heidense oorsprong/verband, en spesifiek met die Keltiese oesfees “Samhain” waarin die einde van die somer gevier is. Hierdie fees het verband gehou met offers, die eet van neute en appels en reuse “bonfires”, kommunikasie met “geeste” en partyjies. Dit is dus ook maar soos Kersfees wat moontlik ook heidense oorsprong het maar wat ver-Christelik is en met tyd ‘n metamorfose ondergaan het. In die Westerse wêreld het die Halloween fees, soos Kersfees, ‘n eie gekommersialiseerde karakter begin aanneem en kenmerkend van die fees is “trick-or-treat”, en allerlei kostuums, pampoene met ligte in, en die besoek van “haunted houses” en die kyk van riller films. Hierdie spesifieke karakter van die fees is egter ‘n redelike nuwe tipe ontwikkeling in die geskiedenis en het so bietjie verwyderd geraak van die oorspronklike betekenis daarvan. Dit het teen die einde van die 1800’s regtig eers populêr geword en eers so onlangs as in die 1930’s is daar vir die eerste keer massa geproduseerde Halloween kostuums vervaardig.

Christene (Katolieke) wat die fees hou met in agneming van die oorspronklike konteks en bedoeling daarvan, sal kerse aansteek en op die grafte van gestorwe persone plaas en hulle so probeer onthou. Sommige kerklike denominasies sal tydens hierdie tyd kerk toe gaan om te bid en sal ook in hierdie tyd vas en nie vleis eet nie. Dit laat Christene dink aan die lewe en bydrae van die gestorwe persone, en help mens ook om te reflekteer oor die lewe en die dood.

Omdat die Protestante nie glo dat die geeste van mense op aarde kan rondbeweeg na hulle dood nie, en omdat dooies nie vereer word nie, is die fees nie onder die Protestante gevier nie. Dit is ook die rede waarom dit in Suid Afrika nie groot effek het nie. Ons is sterk deur die Protestantse Calvinisme beïnvloed.

Tot vandag toe nog sal Jode nie aan die fees deelneem nie omdat Levitikus 18:3 die deelname aan heidense feeste verbied. (Protestantse) Christene in Suid Afrika moet dus mooi dink op watter wyse hulle die dag wil spandeer.

Geraadpleegde bron:

http://en.wikipedia.org/wiki/Halloween, besoek op 05 November 2014

Skrywer:  Prof Kobus Kok