Jan Smith vra:
Efesiërs 1:4: soos Hy ons in Hom uitverkies het voor die grondlegging van die wêreld om heilig en sonder gebrek voor Hom in liefde te wees, Dan Romeine 8: 28 En ons weet dat vir hulle wat God liefhet, alles ten goede meewerk, vir hulle wat na sy voorneme geroep is. (29) Want die wat Hy vantevore geken het, die het Hy ook vantevore verordineer om gelykvormig te wees aan die beeld van Sy Seun, sodat Hy die eersgeborene kan wees onder baie broeders;(30) en die wat hy vantevore verordineer het, die het Hy geroep; en die wat Hy geroep het, die het Hy ook verheerlik. Op 20: 12: En ek het die dode, klein en groot, voor God sien staan, en die boeke is geopen; en ‘n ander boek, die boek van die lewe is geopen. En die dode is geoordeel na wat in die boeke geskryf is volgens hulle werke. (15) En as dit bevind is dat iemand se naam nie opgeskryf was in die boek van die lewe nie, is hy in die poel van vuur gewerp.
Die Vader het in Sy alwetendheid voor die grondlegging van die wêreld reeds geweet wie die uitverkorenes sou wees en hulle toe reeds in die liggaam van Christus opgeneem. Ek veronderstel as die “Bruid” volgens Efes 1: 4. In Openbaring word die boeke geopen en die dode geoordeel volgens hulle werke wat daarin opgeteken is.
My vraag is nou: As die name in die boek van die lewe reeds voltallig is, hoe kan dit wees dat daar nog iemand sal wees wie se naam nie in hierdie boek opgeskryf is nie? Waarom sou die ander persone dan op grond van hulle werke, goed of sleg, beoordeel word? In watter konteks moet mens die sinsnede “die dood en die doderyk is in die poel van vuur gewerp” verstaan, asseblief?
Antwoord
Prof Hermie van Zyl antwoord:
In bogenoemde navraag word uitgegaan van bepaalde aannames oor die uitverkiesing wat nie heeltemal geldig is nie. Ek antwoord dus eers oor die uitverkiesing in die algemeen en dan oor die spesifieke navraag omtrent Op 20:12-15.
In die leer oor die uitverkiesing moet mens baie versigtig wees om nie in determinisme te verval nie. Dit beteken dat God “voor die grondlegging van die wêreld” sou bepaal (“gedetermineer”) het dat sekere mense uitverkies word tot die ewige lewe (hulle name is opgeskryf in die boek van die lewe) en dat ander verwerp word tot die ewige verdoemenis. Hierdie getalle en name is dan voor die tyd reeds vas en afgesluit. Dit maak dus nie saak wat elke kategorie mense in hulle lewe op aarde doen nie, maar hemel toe sál jy gaan as jy uitverkies is, en die hel ís jou voorland as jy verwerp is; om dit in sulke krasse terme te stel. Hierdie voorstelling van sake bring mee dat ‘n mens se lewe dan eintlik volgens ‘n vooraf opgestelde program verloop waarin jy nie veel keuses het nie. Jou lewensloop is vir jou bepaal (gedetermineer), en so sal jou lewe verloop.
Hierdie siening klop egter nie met die gegewens in die Bybel waar mense in ‘n dinamiese verhouding tot God en ander mense staan nie. Mense maak foute, verhard daarin, of kom tot bekering. En selfs God kan van plan verander oor besluite wat Hy geneem het om uit te voer. Dink hier aan sy plan om Nineve te vernietig, maar dan verander hy van plan as hulle tot bekering kom. Die een wat by die oorspronklike plan wou bly – Jona – en wat God verkwalik dat Hy nie by hierdie plan hou nie, is die een wat bedroë daarvan afkom, terwyl die Een wat “van plan verander” juis die genadige God is. God is dus in voortdurende interaksie met mense se gedrag en besluite. Die enigste besluit wat onveranderlik vasstaan in God se raad, is dat Hy geen behae het in die dood van die goddelose nie, maar daarin dat hy hom bekeer en lewe. God stel alles in werking om mense na Hom te trek om hulle van hulle doodsbestaan te red. Die verhouding tussen God en mense is dus baie meer dinamies as wat in ‘n deterministiese uitverkiesingsleer uitgebeeld word.
Die bedoeling van tekste soos Ef 1 wat praat oor God wat mense uitverkies voor die grondlegging van die wêreld, is nie dat ons daaruit allerlei afleidings sal maak oor die arbitrêre manier waarop God red nie (Hy kies en verwerp na willekeur), maar dat die gelowiges aan wie die Efesiërbrief gerig word die troos sal hê dat hulle verlossing vasstaan in God se raad. Let ook daarop dat die verkiesing “in Christus” plaasvind (Ef 1:4). Wat vasstaan van “voor die skepping” is dus nie die individuele name van mense nie, maar God se verlossingsplan “in Christus” wat in die kerk sigbaar word. Dit gaan oor die verlossing wat in Christus voorberei is en oor mense wat tot geloof moet kom voor hulle die voordele van “uitverkies” te wees, kan geniet. Om dit pront te stel: As jy in Christus glo, wéét jy jy is uitverkies. Maar as jy nie glo nie, is daar niks te sê oor jou uitverkiesing nie. God se ewige besluite en mense se daadwerklike bekering en geloof in Christus staan dus nie teenoor mekaar nie, maar is die Goddelike en menslike kant wat sáám die totale prentjie van uitverkiesing en ewige lewe uitmaak. Soos ‘n bekende teoloog uit die verlede dit treffend gestel het: “God neem sy ewige besluite altyd op die allerlaaste oomblik.” Presies hoe hierdie misterie van God se alwerksaamheid (ewige verlossing in Christus) en menslike werksaamheid (bekering en geloof in Christus) presies werk, is uiteraard ‘n misterie. Maar dit kan beslis nie in terme van ‘n deterministiese uitverkiesingsleer verstaan word nie.
Om nader aan Op 20 te beweeg, moet eers iets gesê word oor die verhouding tussen geloof en werke. Dit is wáár dat ons nie op grond van ons werke gered word nie, maar deur die geloof in Christus. Hieroor skryf Paulus in geen onduidelike taal nie. Maar nou is die Bybel ook duidelik daaroor dat gelowiges die bewyse van hulle geloof moet lewer. So sê Jak 2:14-26 onomwonde dat geloof wat nie op dade uitloop nie, dood is. En Matt 7:15-23 noem dat nie elkeen wat bloot “Here, Here” sê (d w s glo) sal ingaan in die koninkryk van hemele nie, maar net diegene wat die wil van die Vader doen. Dit beteken nie dat mens tog uiteindelik deur jou goeie werke gered word nie, maar dat geloof en werke mekaar oor en weer definieer. Iemand wat werklik ‘n gelowige is, sal die dinge doen wat by die geloof pas, en iemand se werke sal wys wat ten diepste in sy hart leef. Waar daar dus in die Bybel sprake is van ‘n oordeel op grond van ons werke, is dit eintlik maar net ‘n ander manier van sê dat God sal kyk of ons werklik in Jesus geglo het. Die intieme band tussen geloof en werke is reeds sigbaar in die Ou Testament, byvoorbeeld Jer 17:10, waar staan dat God die hart en verstand deurgrond (geloof en denke), en die mens laat toekom vir wat hy doen.
Dit bring ons by Op 20:11-15. Ons moet onthou dat Openbaring nie op ‘n direkte manier praat nie, maar in beelde en simbole. Mens moet dus altyd bedag wees daarop dat die uitleg by die bedoeling van hierdie beeldspraak moet pas.
Hier is sprake van twee boekrolle – die boek van die werke (geïmpliseer) en die boek van die lewe. Die agtergrond hiervan moet in die Ou Testament (vgl Dan 12:1) en in sekere Joodse apokaliptiese werke (vgl 1 Henog) gesoek word. Hiervolgens word mens geoordeel volgens wat jy doen tydens jou lewe (boek van die werke), en of jy opgeteken is in God se “bevolkingsregister” (in Openbaring die “boek van die lewe” genoem, vgl 3:5; 17:8; 21:27). In die eindoordeel word mense geoordeel volgens wat in beide boeke geskryf staan. Hoe mens ook al oor hierdie “boeke” dink, feit is dat die gedagte van geloof en werke ook hierin vervat is. Wat jy in jou lewe gedoen het (boek van die werke) is niks anders nie as ‘n weerspieëling van jou verhouding met God, of jy werklik deur geloof aan Hom verbind was (boek van die lewe). Daarom word iemand wat nie in die boek van die lewe is nie, in die poel van vuur, die sg tweede/ewige dood gegooi. Laasgenoemde is beeldspraak vir die ewige straf, die plek wat God voorberei vir die duiwel en sy engele en almal wat aan die bose behoort.
Ook in Openbaring is daar dus nie sprake van die uitverkiesing wat staan teenoor diegene wat net op grond van hulle werke geoordeel word nie. Almal word uiteindelik op grond van hulle werke beoordeel, wat op sy beurt tekenend is van hulle geloofsverhouding met God.
Skrywer: Prof Hermie van Zyl