Die Fariseërs

Die Seleukiede koning wat verantwoordelik was vir die Griekse skool in Jerusalem, is in ‘n veldslag in 164 v.C. verslaan. Die Chassidim, of Fariseërs soos hulle later genoem is, het onder leiding van Simeon ben Shetah daarop aangedring dat van daardie tyd af alle Joodse seuns die “huis van die boek” moes bywoon vir ‘n Joodse opvoeding. Let wel dogters het nie die skool bygewoon nie. Dit moes deur ‘n onderwyser gelei word wat deur die sinagoge betaal is. Die onderwysers moes getroude mans van goeie karakter wees. Sekondêre opvoeding kon ondergaan word by ‘n “huis van studie”. So ‘n skool is toegevoeg tot die tempel in Jerusalem.

Jesus het waarskynlik ook, soos ander Joodse seuns, na ‘n “huis van die boek^“ te Nasaret gegaan toe by omtrent ses jaar oud was. Hy sou saam met ander in ‘n halwe sirkel op die vloer gesit het, met hul gesigte na die leermeester toe. Baie van die onderrig is gedoen by wyse van herhaling. Dit was ook baie algemeen om hardop te lees (sien Handelinge 8:30). Daar is onder andere op tablette geskryf wat dikwels van hout gemaak is (Lukas 1:63). Die enigste teksboek was die Wet, Profete en die Geskrifte wat later as die Christene se Ou Testament bekend gestaan het (vgl 2 Timoteus 3:15).

Die tradisionele wet is aan kinders geleer vanaf die ouderdom van tien jaar tot die ouderdom van vyftien, en na dit die Joodse Wet. Vir diegene wat verder wou studeer, was daar die geleentheid^.om na een van die skole in Jerusalem te gaan. Daar het hulle aan die voete van groot leermeesters gesit, soos Paulus aan die voete van Gamaliël gesit het (Handelinge 22:3). Volgens een Joodse tradisie was dit eers in 63 n. C. dat die hoëpriester Josua ben Gimla bepaal het dat alle seuns van ses jaar en ouer in elke stad verplig was om skool toe te gaan. Hierdie datum word egter deur sommiges in twyfel getrek en hulle voer die instelling van openbare onderrig terug tot die tyd van Johannes Hirkanus van ongeveer 130 v.C. Die vroeg-Christelike gemeenskap was te arm om hul eie skole te stig vir hul kinders. Voorts is hulle ook vir bykans die eerste driehonderd jaar van hul bestaan swaar vervolg en het hul nie die mag gehad om so iets te kon doen nie.

Jong Joodse seuns in die huis van die boek. Let op die boekrolle op die lae tafel voor die leermeester

Skrywer:  Prof Hennie Stander

Griekse kultuur

Dit was nie lank nadat die Jode uit hul ballingskap teruggekom het, terwyl hul land nog onder die bewind van die Seleukiede (in Sirië) en die Egiptenare was, dat hulle onder, die invloed van die Griekse idees en kultuur gekom het nie. Vanweë die oorwinnings van Aleksander die Grote is die Griekse (of Hellenistiese) kultuur dwarsdeur die bekende wêreld van daardie tyd ver­sprei. Die ryk priesterlike families het die kultuur aanvaar, terwyl hulle die Griekse taal en letterkunde gebruik het en selfs Griekse spele in Jerusalem toegelaat het. Hulle het later baie van die Griekse gedagtes oorgeneem en het toe as Hellenistiese Jode bekend gestaan. Daar was hewige reaksie teen hierdie hellenisering veral toe die Griekse spele in die stad ingevoer is. ‘n Duidelike breuk het ontstaan tussen die Helleniste wat die Griekse kultuur aangeneem het en die Chassidim (^“godvresendes”) wat die Joodse geloof wou behou en enige verandering teengestaan het. Sake is tot ‘n spits gedryf toe die Helleniste in 175 v.C. besluit het om ‘n Griekse gimnasium (“skool”) in Jerusalem op te rig, en baie Jode het hulle seuns hierheen gestuur om ‘n Griekse vorm van opvoeding te ondergaan.

Die Griekse kind het gewoonlik vanaf die ouderdom van ses of sewe jaar skool toe gegaan. Dit was ook net die seuns van aristokratiese families wat in hierdie elementêre skole toegelaat is. Hier het by basiese vaardighede geleer soos lees, skryf, en tel, maar ook musiek (digkuns, dans, die speel van musiekin­strumente) en fisiese vaardighede (stoei, boks, hardloop, spies- en diskusgooi; vgl 1 Korintiërs 9:24-27). Op die ouderdom van sestien jaar het hulle na die gimnasium gegaan om letterkunde, filosofie en politiek te bestudeer.

Volwassenes wat daarin belanggestel het, het hierdie besprekingsklasse in die gimnasium bygewoon. Uitstaande leermeesters het hulle eie skole in die stad Athene gestig, en diegene wat wou het dan na die stad gekom om van hulle te leer. Paulus het self ook in Efese vir twee jaar lank die lesingsaal van Tirannus gebruik waar by die Evangelie van Jesus verkondig het (Handelinge 19:9-10).^,

Skrywer:  Prof Hennie Stander

Assiriese en Babiloniese invloede

Die wegvoer van die Jode na Assirië en Babilonië het tot die verdere ontwikkeling van die Joodse opvoedingsisteem gelei. Nadat Israel na hulle land teruggekeer het, het dit deel van die Griekse Ryk geword en hierdie toedrag van sake het onder andere ook die verdere ontwikkeling van die onderrigsisteem bevorder. Die Assiriese konings het duisende kleitablette in ‘n biblioteek in Nineve versamel. Hierdie tablette het allerhande soorte terreine gedek – die reg, plantkunde, meetkunde, chemie, sterrekunde, medisyne, wiskunde en godsdiens – dit gee ‘n aanduiding van hoe ver die Assiriese opvoedingsisteem ontwikkel het. In Daniel 1 kry ons so ietwat van ‘n insae in die onderrig wat ‘n paar van die vername jongmanne uit die Joodse yolk in die Babiloniese paleis ondergaan het. Hulle moes onderrig word in die Chaldeërs se skrif en taal en moes vir drie jaar lank opgelei word. Na die drie jaar periode verstryk het, is hulle voor die koning gebring en by het hulle ondervra. Daniel en sy drie vriende het al die ander uitgestof in hierdie “toetsing”. Terwyl hulle in ballingskap verkeer het, was die Jode verplig om hul eie wet deeglik te bestudeer ten einde hul eie identiteit te bly behou. Verskillende priesterlike en profetiese leermeesters het hierdie taak op hulself geneem, en hulle het daarmee voortgegaan sells nadat die Jode na hul eie land teruggekeer het.

Die skrifgeleerdes

Tydens en na die ballingskap van Israel het skrifgeleerdes op die toneel verskyn. Die skrifgeleerdes was geskool in die wet en in godsdienstige wysheid en hulle het die implikasies van beide die geskrewe wet en die oorgelewerde godsdiens­tige tradisies verstaan. As gevolg van hulle geleerdheid het hulle veral in die openbare byeenkomste aansien geniet. Hulle is beskou as die gesaghebbende uitleggers van die Skrif en hul primêre taak was om aan die volk die wette van God te leer. Later het hulle ‘n vername rol begin speel in die lewe van die Joodse volk. Ons lees in Esra 7:12 ev dat Esra, wat beide priester en skrifgeleerde was, die volmag ontvang het van die Persiese koning om owerhede en regters aan te stel en om die wette van God te leer aan hulle wat dit nie geken het nie. Ons maak weer in die Nuwe Testament kennis met die skrifgeleerdes wat gevind kon word in twee prominente godsdienstige partye, naamlik die Sadduseërs en die Fariseërs. In Matteus 23 het Jesus ‘n skerp aanval gemaak op die skrifgeleerdes. In 1 Korintiërs 1:20-25 het Paulus hom skerp uitgelaat oor die Fariseërs se oënskynlike wysheid.

Ook die sinagoge het in die tyd van ballingskap tot stand gekom. Vir diegene in ballingskap was dit nie meer moontlik om in Jerusalem te aanbid nie. Die sinagoge het toe ontstaan as ‘n plek waar daar onderrig in die Skrif gegee is en waar daar aanbid is. Dit het later die belangrikste instelling in die onderrig van volwassenes geword, veral vir die bestudering van die Torah (die’ Wet). Nadat die Jode na hul land teruggekeer het, het hulle daarmee voortgegaan om na die sinagoges op te gaan om te luister na die voorlees van die Skrifte en na die uitleg daarvan (sien Lukas 4:16 ev). Die ontstaan van ‘n formele skoolsisteem het ten nouste saamgehang met die ontwikkeling van die sinagoge, veral onder die invloed van die Griekse kultuur.

Ingang tot die gedeeltelik gerekonstrueerde sinagoge to Gorasin. Dit dateer moontlik uit die vierde eeu n.C.

Skrywer:  Prof Hennie Stander

Anna vra:

Ek is n baie stil persoon. Ek luister eerder voor ek sal praat. Daarom sukkel ek om met God te “gesels”, want ek weet nie wat om te sê nie, alhoewel ek dit baie graag wil doen. Hoe leer ek myself om meer vaardig met woorde te wees. Help my asb met dit.

Antwoord

Prof Francois Malan antwoord:

1. om met God te “gesels”

Volgens Johannes 14:15-17 sê Jesus: As julle My liefhet, sal julle my opdragte gehoorsaam. En Ek sal die Vader vra en Hy sal vir julle ‘n ander Helper gee sodat Hy vir ewig by julle kan wees. Hy is die Gees van die waarheid wat die wêreld nie kan ontvang nie, omdat die wêreld Hom nie sien nie en ook nie ken nie. Julle ken Hom, omdat Hy by julle bly (al sien julle Hom nie, vgl. Joh 3:8) en in julle sal wees (die lewende God woon in elkeen wat glo dat Jesus die Seun van God is wat as God al ons sonde aan die kruis kon dra. Ons verlossing en geloof in Jesus is ook ‘n gawe van God, Efesiërs 2:8).

Johannes 14: 26: Die Helper, die Heilige Gees, wat die Vader in my Naam sal stuur, Hy sal julle in alles onderrig (ook vir jou leer om te bid) en julle aan alles herinner wat Ek vir julle gesê het (en wat die dissipels toe opgeteken het en laat opteken in die boeke wat ons Bybel geword het, sodat ons ook die woorde van Jesus het wat met ons praat deur die Bybel te lees en te oordink).

Die woord Parakletos wat met ‘Helper’ vertaal is, beteken ‘die Een wat geroep is om by jou te wees, om jou te ondersteun.’ In die 1953-vertaling is dit met ‘Trooster’ vertaal; in die 1983-vertaling as ‘Voorspraak,’ wat altwee aspekte is van sy werk, maar ‘Helper’ omvat meer.

Romeine 8:26-27 sê: So kom die Gees ons ook in ons swakheid tot hulp (deur saam met ons te werk as ons Helper), want ons weet nie mooi waarvoor ons behoort te bid nie; maar die Gees tree self vir ons in met versugtinge wat nie verwoord kan word nie (as ons Voorspraak by die Vader – met die begeerte en versugtinge wat jy bv. nie onder woorde kan bring nie).

2 ‘ek weet nie wat om te se nie’

Ons ‘gesels’ met God beteken dat ons sy woord sal lees om te luister wat Hy sê, en dat ons sal bid om van ons kant af met Hom te praat.

Ons gebed gaan om vir Hom dankie te sê vir alles wat Hy elke dag vir ons doen, van ons verlossing deur Jesus en leiding deur sy Gees, vir ons lewe en beskerming, talente en geleenthede, gesondheid en daaglikse behoeftes, vir werk en ons familie en vriende wat Hy alles vir ons gee en aan ons voorsien. Maar ons bely ook ons sonde en tekortkominge van die dag aan Hom. Daarby gaan dit om God te loof en te prys vir sy goedheid, en Hom as jou God te aanbid, aan wie jy jou hele lewe by die huis en by die werk en by jou ontspanning toewy.

Kyk maar na Paulus se briewe wat meestal met ‘n dank aan God begin (Romeine 1:8;

1 Kor 1:4; 2 Kor 1:3 loof hy God; so ook Efesiërs 1:3 en dank in 1:16; Filipense 1:3; Kolossense 1:3; 1 Tes. 1:2-3; 2 Tes 1:3; ens.)

En dan doen ons voorbidding vir ander, ons kinders en ouers, en familie, mense wat ons ken wat ly en swaarkry, siek is of iets oorgekom het, of nog nie die Here ken nie, ens. Kyk bv. na Paulus se voorbidding vir die gemeente in Filippense 3:14-19.

Jesus het sy dissipels in die Onse Vader (Mt 6:9-13) geleer om eers te bid vir die heiliging van God se Naam veral deur ons mense en ons self, vir die koms van sy koninkryk in die wêreld dat Hy sal regeer oor die lewe en oor my lewe, en dat sy wil sal geskied met ons en ons mense, maar ook in ons samelewing en in die hemel;

om dan te bid vir ons behoeftes aan lewensmiddele, vir die vergifnis van ons oortredings, en vir ons verlossing van bose sondige gedagtes, woorde en dade.

Skrywer:  Prof Francois Malan