Posttraumaties stresversteuring is verwant aan die sogenaamde gevegs­uitputting of “bomskok”. Hierdie is ’n uitmergelende toestand wat volg nadat die persoon blootgestel is aan erge siel­kundige trauma, soos ontvoering, aanranding of verkragting en motor- of vliegtuigongelukke. Natuurrampe soos aard­be­wings of vloedskade kan ook daartoe bydra. Posttraumatiesse stres kan ook ontwikkel as jy net ’n insident sien en nie nood­wendig self direk daarby betrokke is nie. Dit kan iemand van enige ouderdom tref.

Persone met die posttraumatiese stresversteuring kry her­haalde gedagtes en geheuebeelde wat hulle herinner aan die aanvanklike insident. Dit speel oor en oor voor hulle gees­tes­oog af. Dit is of hulle nie daarvan kan ontsnap nie. Die terug­flitse wat hulle ervaar, kan soms geheuebeelde en visuele beelde wees. Met ander tye kan hulle egter klanke, reuke en gevoelens ervaar wat verband hou met die aanvanklike insident.

Hulle kan dikwels aggressief, gewelddadig en geïrriteerd wees. Daaglikse gebeurtenisse wat hulle herhinner aan die insident kan ook simptome afvuur en hulle irrasioneel laat optree. Hierdie mense vermy plekke en situasie wat die herin­ne­ringe terugbring.

Hierdie mense raak later emosioneel afgestomp en staan soms koud teenoor die mense rondom hulle. Sekere mense herleef die trauma. Hulle ervaar nagmerries en slaapprobleme. De­pressie tref hulle dikwels. Weens dié probleme kan hierdie mense nie effektief werk nie. Hulle sukkel om te konsentreer. Hulle skakel ook moeilik in by die samelewing en sukkel om te sosialiseer. Dikwels wend hulle hulle tot alkohol.

Behandeling bestaan uit ’n kombinasie van geneesmiddels en psigoterapie (sielkundige terapie). Die geneesmiddels wat die meeste gebruik word, is die trisikliese antidepressante. Ander geneesmiddel is ook Benzodiasepines. Hierdie genees­middels word in ander afdelings van die boek vollediger be­spreek.

Die sielkundige behandeling is eerstens daarop gemik om stres en angs te hanteer wanneer hulle dit er­vaar. Ontspan­ningstegnieke en progressiewe spieront­spanning­stegnieke, wat reeds bespreek is, word aangeleer.

Die tweede doel van die psigoterapie is desensitasie. Die pa­siënte word gelei­delik bloot­gestel en soms selfs teruggeneem na die plek waar die insident gebeur het. Daar word hulle ge­-leer om hulle eie vrese en gevoelens te beheer.

Obsessief-kompulsiewe versteuring

’n Obsessie beteken dat iemand sekere gedagtes, idees of beelde het waaraan hy gedurig dink. Hy weet dit is sinnelose gedagtes wat irrasioneel is, maar kan dit nie effektief weerstaan nie. Hierdie gedagtes maak hom bang en veroorsaak angs.

Die tweede been van hierdie toestand is die sogenaamde kom­pulsie. Dit is ’n daad of ’n ritueel wat die persoon doen om van die angs ontslae te raak of om dit te ontlont. Hierdie ob­ses­sies wat die mense ervaar, is onwelkom, maar tog is dit aan­hou­d­end teenwoordig en hou net aan en aan. Dit lei tot ’n intense behoefte van die persoon om die ritueel te doen om van die angs ontslae te raak.

’n Voorbeeld is dat iemand aanhoudend gedagtes ervaar dat voorwerpe met kieme besmet is. Dit maak die persoon angstig en om van die angs ontslae te raak, was hy sy hande aan­houdend. Hierdie handewassery maak dan ’n groot deel van hulle daaglikse aktiwiteit uit.

Almal van ons ervaar somtyds obsessies. Die obsessies word egter ’n probleem as dit meer as een uur van jou dag in beslag neem, byvoorbeeld deur die rituele te doen, of as dit jou lewenspatroon affekteer en negatief beïnvloed. Die algemeen­ste obsessies wat voorkom, is vrees vir kieme of gedagtes van geweld, soos om iemand naby aan jou kwaad aan te doen. Hierdie gedagtes is dikwels baie ontstellend en druis in teen jou sin vir waardes en geloof. Dit lei tot angstig­heid.

Hierdie mense het ook sekere ander afwykings. Depressie kom baie algemeen voor en hulle is dikwels geneig om eetsteur­nisse te ervaar en oormatig gewig te verloor. Hulle kan ook obsessioneel wees in hulle oefenmetodes. ’n Sekere persentasie mense wend hulle tot alkohol en selfs tot die ge­bruik van dwelmmiddels.

Die obsessief-kompulsiewe versteuring kom in mans en in vroue voor. Een uit elke vyftig mense ly daaraan. Dit mag enige tyd in die lewe begin, selfs in die kin­der­jare. Die verloop van die toestand varieer. Sommige mense ervaar die probleme met die obsessies en kompulsies net met sekere tye, sodat dit kom en gaan. In ander mag dit heeltemal verdwyn. Dit mag egter soms ’n progressiewe toestand wees wat steeds ver­erger en tot baie probleme lei.

Behandeling behels ’n kombinasie van geneesmiddels en gedragsterapie. Die geneesmiddels wat effektief is, is die sogenaamde selektiewe-serotonien-heropname-inhibitore, soos Fluoxetine en Paroxetine (Aropax).

Redelike hoë doserings van hierdie medikasie moet gebruik word en behandeling moet ten minste vir  agt tot tien maande geskied. Die ander middels wat gebruik word, is die trisikliese antidepressante.

Die sielkundige behandeling by hierdie mense is daarop gemik om te keer dat hulle toegee aan die kompulsies. Hulle sal byvoorbeeld blootgestel word aan vuil voorwerpe indien hulle bang is vir kieme. Met hulp sal die natuurlike respons om onmiddellik die hande te was teengewerk word.

Maak gebruik van professionele hulp

Soms is dit nodig om ’n spesialis te kry om jou te help as jou kar breek en jy nie self weet hoe jy die probleem gaan oplos nie. Net so is daar spesialiste om jou te help as jy voel dinge loop heeltemal verkeerd vir jou. Natuurlik praat ons nie hier van elke klein probleempie nie. Jou vriende of familie kan jou mak­lik daarmee help. Dit gaan hier oor probleme wat ons die ge­voel gee dat ons nie meer kan cope nie, omdat die probleme han­de begin uitruk.

Daar is mense wat opgelei is om spesifieke probleme op ’n pro­fessionele manier te hanteer en op te los. Moenie huiwer om hulle kennis en professionele opinie te gebruik nie. Moet ook nie skaam voel om dit te doen nie; jy sal nie die eerste een met jou probleem wees wat daar opdaag nie.

Afhangende van wat jou probleem presies is en wat jy graag wil hê, is daar verskillende moontlike professionele mense wat jou kan help. Daar is byvoorbeeld die geneesheer of leraar en natuurlik ook allerhande gespesialiseerde beraders, soos sielkundiges, terapeute en so meer. Ons gaan hier meer uit­voerig aandag gee aan die dokter en hoe hy ’n mens kan help.

’n Dokter kan jou help

Vir siektetoestande soos suikersiekte of verkoue be­hoort jy hulp te gaan soek by ’n dokter. Hy het verskillende ma­niere waarop hy jou kan help. As hy dink dat jy meer ge­spesia­liseerde aandag nodig het, kan hy jou verwys na ’n gespesia­liseerde persoon soos ’n kliniese sielkundige of ’n psigiater.

As jy siek voel, behoort die dokter na ’n ondersoek vir jou te kan sê wat verkeerd is met jou. Moenie sommer self besluit wat verkeerd is met jou nie. Mense wat met lae bloedsuiker of ’n abnormale skildklierfunksie of selfs met hartprobleme suk­kel, mag dieselfde simptome toon as iemand wat stres er­vaar of sukkel om te cope.

Depressie of die misbruik van alkohol of dwelmmiddels mag byvoorbeeld die simptome van stres of angs wees. Na ’n behoorlike ondersoek sal die dokter vir jou raad kan gee oor die behandeling en hantering van jou probleem.

Omdat stres en angsaanvalle jou liggaam affekteer, is dit belangrik om die dokter tog maar te gaan raadpleeg, veral as jy die fisieke tekens van hartkloppings, kortasem, duiseligheid, swak konsentrasie en so aan begin ervaar. Ons het reeds gesien hoe kognitiewe gedragsterapie ’n persoon met ’n probleem kan help. Hier gaan net ’n idee gegee word van watter genees­middels daar tot die beskikking van die geneesheer is en wat hulle effekte is.

Geneesmiddels

Daar is wonderlike middels om angs te beheer. Sommige mense ervaar  ’n hemelse verligting indien hulle van hierdie tablette gebruik. Van hierdie tablette verander die angs in ’n kalmer, rustige gevoel.

Hierdie geneesmiddels kan egter nie die oorsaak van die angs wegneem nie. Dit dien dus net as ’n tydelike ontvlugting. Daarvoor word ’n prys betaal. Die prys is dat sommige van die middels gewoontevormend is. Indien mens hulle misbruik of vir te lank gebruik, kan jy nie weer van hulle ontslae raak nie. Een probleem word dus met ’n ander probleem vervang. Die ge­woontevormende probleem kom veral voor met die soge­naamde Benzodiasepine-preperate. Hierdie middels het dus ’n baie belangrike plek, maar hulle moet met omsigtigheid aangewend word.

Die doel van die geneesmiddels is om die pasiënt te help om oor ’n krisistydperk te kom. Dit moet dus vir ’n kort tydperk soos ’n week of tien dae gebruik word. Slaaptablette kan gebruik word om ’n slaappatroon te vestig. Hierdie middels moet egter nooit as ’n kruk gebruik word en op ’n chroniese ba­sis saamgedra word nie. Gebruik die geneesmiddels om ’n krisis te oorbrug, maar hanteer die probleem deur ander be­stuurs­metodes. Die belangrikste klasse geneesmiddels wat in angs en stres en angstoestande gebruik word, is:

Betablokkeermiddels. Soos ons reeds weet, bestaan die angs-reaksie uit die aktivering van ons veg-vlugreaksie. Hierdie akti-vering van die veg-vlug­-reaksie lei tot vrystelling van adrenalien. Adrenalien is ’n be­lang­­rike streshormoon. Die betablokkeer-middels blokkeer hier­die adrenalien. Hulle voorkom dat adrenalien aan die selle bind en hulle effekte kan uitoefen. Beta-blokkeermiddels neu­traliseer dus die oormatige adrenalien.

Bekende geneesmiddels wat vir die doel gebruik word, is Propranolol (Purbloka of Inderal of Oxprenolol), Trasicor. Hierdie betablokkeermiddels verminder dus die effek van adre­nalien en verstadig die pols, verlaag die bloeddruk, het ’n geringe kal­merende effek , verminder sweet en neem ang­stigheid en bewerigheid weg. Dit is ’n geneesmiddel wat met vrug gebruik kan word waar simptome van bewerigheid, sweterigheid en hartkloppings ter sprake is.

Persone wat in die openbaar moet praat of moet redeneer, vind ook baat by hierdie geneesmiddels. Dit kan jou ook aansienlik minder bewerig maak as jy byvoorbeeld moes klavier speel of teiken skiet. Hierdie geneesmiddels is baie veilig en is reeds vir baie jare op die mark beskikbaar. Ongelukkig het dit sekere newe-effekte. Aangesien dit adrenalien blok en adrena-lien een van ons natuurlike stimulante is, kan dit lei tot moeg-heid in sekere persone. Dit beïnvloed ook ons slaap­patroon en sommige mense ondervind slapeloosheid en dik­wels ook nagmerries.

Die geneesmiddels kan ook in sommige mense lei tot ’n te stadige pols of te lae bloeddruk. In sekere persone lei dit ook tot koue hande en koue voete. Oor die algemeen gesien is die newe-effekte egter vir die meeste persone aanvaarbaar en is hierdie middels baie gewild. Daar is geen verslawingspotensiaal aan hierdie middels verbonde nie.

Benzodiasepines. Hierdie klas geneesmiddels is baie effektief om angs en span­­ning te neutraliseer. Die middels wat aan hierdie klas behoort, het almal tot ’n meerdere of mindere mate die vermoë om angs te breek, om as slaapmiddel te dien of selfs om as ’n antikonvulsiewe agens gebruik te word. Mid-dels wat aan hierdie klas behoort en wat algemeen gebruik word, is byvoorbeeld Diazepam (Valium, Alprazolam, Xanor, Oxazepam, Serepax, Bromazepam, Lexotan en Prazepam, Demetrin) en Lorazepam (Ativan). Dit word gebruik as angio­litiese middels. Dit beteken hulle word gebruik om angs te beveg of te neutraliseer.

Ander geneesmiddels in hierdie groep word weer meer gebruik om mense te laat slaap. Bekende slaapmiddels is Triazolam of Halcion (Temazepam, Normison, Flunitrazepam, Rohypnol) en Midazolam (Dormicum). Hierdie geneesmiddels kan vir kort tydperke in enige angstoestand gebruik word. Vir angsversteurings soos paniekaanvalle is hulle spesiaal geïn­dikeerd. Hierdie middels is baie effektief en werk goed. Hulle het egter sekere newe-effekte. Veral in ouer mense kan dit ’n geruime tyd neem vir die middels om uit te werk en kan dit lei tot effens trae reaksies en oormatige slaperigheid. Hulle kan ook maklik val en hulleself beseer. Die grootste probleem is egter dat hierdie geneesmiddels potensieel gewoonte­vormend is. As dit misbruik word en vir ’n geruime tyd aan­houdend gebruik word, is dit moeilik om dit te los.

Indien dit gelos word, word onttrekkingsimptome on­dervind. Hierdie onttrekkingsimptome sluit in bewerigheid, angstigheid, palpitasies, slaapsteurnisse en abnormale gewaar­wordings en gevoelens.

Indien dit as slaapmiddels gebruik word, los dit nie die probleem op nie en indien dit gelos word, herhaal die slaap­steurnis hom dikwels. Die pasiënte sit dan dikwels met ’n baie groter probleem.

Trisikliese antidepressante. Die trisikliese antidepressante is ’n groep geneesmiddels wat vir ’n verskeidenheid toestande gebruik word. Dit word ge­bruik vir depressie, spierspannings-hoofpyne, slaapsteurnisse, hantering van pyn en dikwels ook vir angs. Onder hierdie groep geneesmiddels word ingesluit Clomipranine (Anafranil, Amitriptyline, Tryptanol asook Trimipramine, Sermontol). Die geneesmiddels is baie veilig en het nie ’n verslawende potensiaal nie. Hulle werk deur die chemiese stof noradrenalien in die brein te verhoog. Alhoewel hierdie middels baie veilig en effektief is, is daar tog ’n groot persentasie mense wat hulle newe-effekte nie goed kan verdra nie. Hierdie middels lei onder andere tot versteurde visie, droë mond, hardlywigheid en soms tot oormatige slaperigheid. As ’n beginsel moet daar met ’n lae dosis begin word en dit moet geleidelik verhoog word en die pasiënt moet veral aangemoedig word om daarmee voort te gaan vir ten minste twee weke. Die newe-effekte verdwyn of verbeter dikwels tot heeltemal aan­vaarbare vlakke. Hierdie middels is veral aangedui in sekere toestande byvoorbeeld paniekversteurings of algemene angsversteurings.

Selektiewe serotonien-opname-inhibitore. Hierdie is ’n nuwe klas geneesmiddels wat baie effektief is in verskeie toestande. Hulle veroorsaak dat die serotonienvlak in die brein verhoog. Dit voorkom dat die serotonien weer deur die selle opgeneem word. Veral in sekere toestande soos  paniekversteurings of obsessief-kompulsiewe angsver­steuring is daar abnormaliteite in die serotonienvlak. Hierdie middels is dus effektief in hierdie toestande.

Dit is egter oor die algemeen ook effektief vir angs. Die middels het relatief min newe-effekte en is baie aanvaarbaar vir die pasiënt. Hulle lei nie tot oormatige slaperigheid nie, maar kan tog soms lei tot newe-effekte soos hoofpyn, slaap-steurnis, moegheid of buikpyne. Hierdie klas genees­middels is topverkopers en is van die geneesmiddels wat die meeste in die wêreld verbruik word. Hulle hoofindikasie is depressie. Hierdie groep geneesmiddels sluit in Fluoxetine (Prozac, Sertra-line of Zoloft, Paroxetine of Aropax), Citalopram (Cipramil).

Die geneesmiddels het dus ’n presiese plek in die hantering van angs. Geneeshere sal altyd probeer om die geneesmiddels op die korrekte manier voor te skryf. Die geneesmiddels is egter nie die oplossing tot angs nie en is maar net een van die strategieë wat ons kan toepas om die angs in ons lewe onder beheer te hou.

Gaan soek hulp!

As jy jou voet sny, sal jy dokter toe gaan om steke te kry. Dit sal ’n skande wees as jy dit nie doen nie. Nou wonder ons waarom dit ’n skande vir sommige mense is om dokter toe te gaan as jy voel jy cope nie meer nie of as jy met angs sukkel. Gaan dokter toe sodat hy jou kan help, want hy kan. Moenie dit vir die mense rondom jou moeilik maak bloot omdat jy nie dokter toe wil gaan nie.

Help jouself om jouself te wees.

Ons het tot dusver gepraat van mense wat voel hulle cope nie. Maar die saak kan ook baie ernstiger raak en kan die vorm van angsversteurings aanneem. Soos die woord “versteu­ring” sê, begin mense abnormale angs ervaar en sukkel om dit te hanteer. Hulle voel nie net dat hulle nie meer kan cope nie, maar stort in duie. Dit voel vir hulle of hulle wêreld om hulle ver­krummel en hulle stukkie vir stukkie saamvat.

Die oorsaak daarvan kan gedeeltelik by fisieke steurnisse ge­soek word (byvoorbeeld ’n chemiese wanbalans), en daarom kan dit voorkom sonder dat daar noodwendig ’n spesifieke rede voor is. Dit kan spontaan toeslaan en daardie persoon verin­ne­weer. Soms kan iemand vir weke met ’n intense gevoel van angstigheid sit en nie mooi weet waarom nie. Daarom is dit goed om daarvan te weet; ’n mens weet nooit wanneer so iets jou of jou familie dalk kan tref nie.

Angsversteuring is waarskynlik die algemeenste siel­kundige probleem waarmee dokters en sielkundiges te kampe het. Dit word as die nommer een sielkundige probleem onder vroue en nommer twee onder mans in Amerika gereken. Hierdie toestand hou verband met ons biologiese samestelling en oorerwing, met ander woorde, dit loop in families. Dit word vererger deur negatiewe lewenservarings en krisisse.

Die algemeenste vorms van die siektetoestande van angs­versteuring wat bespreek word, is:

• paniekversteuring
• algemene angsversteuring
• fobie

      sosiale fobie

• posttraumaties stresversteuring
• obsessief-kompulsiewe versteuring

Paniekversteuring

Paniekversteuring is ’n algemene toestand waaronder omtrent 2% van die bevolking deurloop. Hierdie aanvalle pak die slagoffer spontaan, sonder ’n rede en kan herhaaldelik voor­kom. Eintlik is dit ons vlug-veg-reaksie wat sonder rede geaktiveer word en daarvoor sorg dat ons met dié abnormale, negatiewe gevoelens sit.

Ek kan byvoorbeeld voel dat ek sweef en dinge nie vir my werklik voel nie, of die gevoel kry dat ek besig is om beheer te verloor. Ek kan ook ’n eienaardige, onverklaarbare gevoel kry dat gevaar of onheil dreig, en iets slegs met my of my geliefdes gaan gebeur. Soms klem die vrees ’n mens so vas dat jy dink jy is besig om mal te word. Jou liggaam begin ook oppak: jou bors begin pyn, jy kry hartkloppings, voel lighoofdig en duiselig, raak naar en uitasem. Jy begin sommer vir niks bewe of sweet nie en voel ’n tinteling in jou hande en om jou mond. Vroue en jong volwassenes loop gewoonlik deur, maar ouer mense en kinders moenie dink dit kan hulle nie ook tref nie.

Die eerste aanvalle begin dikwels wanneer die persoon abnormale stres ervaar. Dit mag wees as jou weerstand laag is of jy jou oorwerk of as jy ’n groot verlies ervaar deur byvoor­beeld iemand aan die dood af te staan of as jy deur ’n egskeiding is. Ongelukke, ernstige siektes of operasies kan dit ook veroor­saak. Daar is sekere medisynes wat kan help om hierdie aan­valle te ontlok, byvoorbeeld medisyne vir asma, skild­klier, malaria, verkoue of medisyne wat kafeïne bevat. ’n Mens moet ook oppas vir sekere eetlusdempers.

Dit is belangrik om te onthou dat hierdie aanvalle dikwels in die nag voorkom. Jy skrik skielik wakker en voel of jy uit die bed wil spring van vrees en angs sonder ’n werklike rede.

Selfs as die aanval verby is, los dit jou nie heeltemal nie. Tussen die aanvalle ontwikkel ’n mens ’n vrees vir die aanvalle; jy raak dus eintlik bang vir jou eie bang. Jy vrees die situasie en plekke waar hierdie aanvalle aanvanklik begin het en probeer dit vermy.

Byvoorbeeld, sekere dinge by die werk kan jou bangmaak en daarom kry jy daardie dinge net nie gedoen nie. Dit hoop op en elke dag sê jy dat jy dit moet doen, maar jy kom nie daar­by uit nie. Of jy is miskien bang vir ’n ongeluk en daarom wil jy nie meer ry om te gaan inkopies doen of om op vakansie te gaan nie.

Mense met paniekversteurings raak ook soms bang om in ’n situasie te land waaruit hulle nie sou kon kom indien hulle ’n aanval sou kry nie. Hulle wil dus nie tussen mense wees nie. Hulle haat dit om in ’n tou te staan en wil nie van pu­blieke vervoer gebruik maak nie. Hulle soek heeltyd na ’n plek waar hulle veilig voel. Soms word depressie of drank hulle beste vriende. So ontwikkel daardie persoon ’n vorm van fobie. Ongelukkig bring dit mee dat so ’n persoon baie afhank­lik word van die mense wat die naaste aan hom is. Dit plaas na-tuurlik baie druk op die familie.

Gelukkig is paniekversteurings vandag ’n behandelbare toestand. Nege uit tien mense kan feitlik heeltemal gehelp word. Dit mag miskien ’n tydjie neem, so ses tot agt weke, maar uiteindelik is daar ’n groot kans dat hierdie aanvalle met sukses beheer sal kan word. Die twee bene van die behandeling is ’n vorm van sielkundige hulp saam met medikasie.

Psigoterapie of kognitiewe gedragsterapie. Laat ons vir ’n oomblik afwyk van die beskrywing van angsversteuring en kyk hoe die sielkundige behandeling van paniekaanvalle werk.

Die vorm van psigoterapie of sielkundige behandeling wat gebruik word in paniekaanvalle wil die persoon help om uit ’n ander hoek na sy of haar probleem te kyk. Mense wat paniek-aanvalle kry se probleem lê dikwels by die manier waarop hulle oor dinge dink en wat hulle hulleself oor dinge voorstel. Die aanval gebeur in ’n groot mate “in hulle kop”. (Onthou dat ’n deel van die probleem ook fisiek is en daarvoor help die medisyne.) Hulle besef baie keer nie eers dat dit is waar die probleem lê nie. Hulle sien dinge op ’n abnormale manier en hulle gedagtepatroon is versteur. Dit maak dat hulle so bang en angstig begin voel, want hulle glo wat hulle dink. Die sielkundige behandeling, of kognitiewe gedragsterapie, wil die persoon probeer help om anders te dink en te reageer op die dinge wat hom bangmaak en die paniek veroorsaak.

Paniekaanvalle kan byvoorbeeld kop uitsteek wanneer ’n persoon ’n borskaspyn ontwikkel en dan skielik voel dat hy besig is om ’n hartaanval te kry. Die duiseligheid mag hom miskien laat voel dat hy wil doodgaan. Met die behandeling word daar probeer om die gedagtekettings te breek sodat die pasiënt op ’n ander manier oor hierdie sensasies dink en dan nie paniekerig raak nie. So verander hy sy opinie oor dinge en word uiteindelik nie meer daaroor bang nie. Daar word ook probeer om die pasiënt se aandag op iets anders en meer positief te vestig. Ontspanningsoefeninge en asemhalings­oefen­inge asook die positiewe denke sal die persoon help om die pa­niek­aan­valle teen te werk as dit sou opduik.

’n Moontlike strategie:

• Besef dat hierdie aanval maar net jou veg-vlug-reaksie is wat op een of ander manier buite beheer is. Hierdie reaksie word geaktiveer sonder dat dit nodig is. Jy is eintlik gelukkig, want jy hoef nie te veg of te vlug nie.
• Dink daaraan dat die gevoelens wat oor jou kom, nie lewensgevaarlik is nie. Hulle sal weer verdwyn en sal jou nie skade aandoen nie.
• Wanneer die gevoelens oor jou kom, moet jy dit nie probeer beveg of probeer wegvlug nie. Moet ook nie probeer om hulle weg te wens nie. Kyk hulle in die oë en sê vir hulle wat hulle regtig is: irrasionele en onrealistiese vrese.
• Verban woorde soos: “Wat as dit gebeur?” of “Sê nou net!” uit jou gedagtes. Moenie negatief dink aan dinge wat mis­kien verkeerd kan loop of slegte dinge wat mag gebeur nie.
• Dink aan ander dinge of doen byvoorbeeld iets eenvoudigs soos om vanaf honderd terugwaarts te tel.

Die sielkundige behandeling probeer om ons gedrag te verander. ’n Pasiënt word bewustelik aan sy probleem blootge-stel, sodat hy dan kan leer hoe om dit te hanteer.

Indien ’n persoon nie in ’n hysbak wil ry nie, word die per-soon geleidelik en gekontroleerd aan ’n hysbak blootgestel. Daar word vir die persoon gewys dat hy nie so bang hoef te wees vir ’n hysbak nie. Op die manier word die persoon se kop en gevoelens oor die hysbak “gedokter” en geswaai.

In ge­valle waar ’n persoon situasies vrees, word daar probeer om hom aan daardie situasies bloot te stel en so te help om die vrees te oorkom. Indien ’n aanval voorkom, word die persoon ook geleer om asemhalings­oefeninge te doen en om te ontspan deur bepaalde ont­span­nings­­oefeninge van die spiere te doen.

Medikasie

Daar is effektiewe medikasie vir paniekaanvalle. Hierdie medisyne verminder die intensiteit van die aanvalle en maak die aanvalle ook minder. Die vrees, wat die pasiënt tus­sen aan­valle ervaar, moet verminder word. Die pasiënt moet dik­wels die tablette vir ’n geruime tyd gebruik en indien die me­dikasie gestaak word, is daar ongelukkig ’n kans dat die aan­valle ook weer kan terugkom. Geneesmiddels wat gebruik kan word is byvorbeeld:

• Selektiewe-serotonien-heropname-inhibitore(SSRI). Dit sluit in middels soos Paroxetine (Aropax), of Fluoxetine (Prozac). Daar word gewoonlik met ’n lae dosis begin en dan word die dosis geleidelik verhoog. Hierdie middels het gewoon­lik min newe-effekte. Hulle werk deur die konsentrasie van serotonien in die brein te verhoog.
• Trisikliese antidepressante. ’n Middel wat algemeen gebruik word is Imipramine (Anafranil). Hierdie middels werk op die brein se biologiese funksies. Die vlak van noradrenalien word verhoog. Hierdie middels is baie veilig. Ongelukkig ver­oorsaak hulle dikwels newe-effekte soos ’n droë mond of hard­lywigheid en selfs gesigsteurnis. Daar word ook met klein do­serings begin. Dit neem ’n paar weke om heeltemal simp­toomvry te wees. Die behandeling moet gewoonlik vir ses tot twaalf maande geskied en indien dit gestaak word, moet die middel geleidelik afgeskaal word.
• Benzodiasepines. Hierdie middels is baie effektief, maar het die potensiaal om gewoontevormend te wees. Dit sluit middels in soos Alprazolam (Xanor), Clonazepam (Rivotril), Lorazepam (Ativan). Behandeling met hierdie middels moet ook vir ses tot twaalf maande geneem word. Indien hulle gestaak word, kan die paniekaanvalle weer terugkeer. Stakings van die middel mag lei tot ontrekkingsimptome wat soms eienskappe het wat baie dieselfde is as die paniekversteuring, soos hartkloppings, bewerigheid en duiseligheid.

Algemene angsversteuring

Die kenmerk van mense met hierdie toestand is dat hulle sit en wag vir ’n ramp wat hulle dink hulle gaan tref. Hulle is aanhoudend en oormatig bekommerd en angstig sonder goeie rede. Daarom is hulle bekommernis totaal buite verhouding. Die bekommernis kan oor omtrent alles wees, soos oor hulle familie, geld, gesondheid, skool- of werks­pro­ble­me.

Hierdie mense kan glad nie hulle spanning beheer nie en dit kan herken word aan hulle fisieke toestand. Slaapprobleme teister hulle dikwels; hulle kan eenvoudig nie aan die slaap raak nie. Indien hulle wel aan die slaap raak, raak hulle in die nag wakker en bekommer hulle verder. Hulle het ook dikwels fisieke simptome van spiertrekkings, bewerigheid, gespanne spiere, irritasies, oormatige sweet, lighoofdigheid en hoof­py­n. Hulle moet dikwels toilet toe gaan om die blaas leeg te maak, al­hoewel daar net ’n bietjie urine gepasseer word. Verder is hul­le moeg en dikwels kortasem.

Die angs en bekommernisse is gewoonlik nie so erg dat hulle dinge vermy en hulle aan alles onttrek nie. Hulle is egter ongelukkige, gefrustreerde en geïrriteerde mense. Dikwels word hierdie angs vererger deur ’n vrees vir mislukking of verwerping, ’n vrees vir siekte en dood. Hierdie mense sukkel ook om stres te hanteer. Enige vorm van geringe stres maak die simptome baie erger. Hulle kan net nie cope nie. ’n Mens sou kon sê dat hulle nie die betekenis van die woord “ontspan” verstaan nie.

Die behandeling bestaan, soos in die vorige geval, weer uit ’n kombinasie van geneesmiddels en psigoterapie. Die siel­kundige behandeling is daarop gemik om hulle versteurde ge­dag­tepatrone te verbeter of heeltemal reg te stel. Hulle word gehelp en geleer om te ontspan deur middel van asemhaling­oefeninge en ontspanningsterapie. Die geneesmiddels wat ge­bruik word, sluit trisikliese antidepressante en die Benso­diase­pine in. Die geneesmiddels word elders volldedig be­spreek.

Fobies

’n Fobie is ’n tipe angsversteuring waar die betrokke per­soon ’n intense irrasionele vrees of angs vir ’n situasie of plek ont­wik­kel. Een uit tien mense het ’n vorm van fobie. Hulle weet dat die vrees onlogies is en dat hulle eintlik nie bang hoef te wees nie, maar sodra hulle weer in daardie situasie kom, kan hulle dit glad nie hanteer nie.

Die fobie begin dikwels in die tienerjare, maar kan ook eers in die volwasse jare begin. Daar is ’n baie dinge wat fobies kan veroorsaak, byvoorbeeld spinnekoppe, honde, hysbakke, vliegtuie, snelweë, hoogtes, tonnels of slan­ge.

Wat behandeling betref, kan ten minste 75% pasiënte redelik goed behandel word vir hierdie toestand. Die behan­deling is weer sielkundige behandeling. Die eerste doel­stelling is om die mense te help om die aanvalle te beheer. Hulle word geleer om te ontspan deur asemhalingstegnieke en pro­gres­siewe spier-spanningstegnieke. ’n Tweede deel van die be­handeling is om die mense te desensifiseer. Dit beteken dat daar probeer word om die mense se vrees te verwyder.

Hulle word geleidelik blootgestel aan dit waarvoor hulle bang is, aanvanklik deur dit in hulle gedagtes te visualiseer en te ervaar. Daarna word die blootstelling in die werklike lewe aangepak. Hierdie desensitasie moet egter in noue same­wer-king met professionele hulp aangepak word. Vader Tyd genees dikwels fobies in kleiner kinders. Ouers moet net nie die fobies oorbeklemtoon en die kind nog banger maak nie.

Sosiale angsversteuring

Mense met ’n sosiale fobie het ’n intense vrees om voor mense in sosiale situasies verneder te word of om voor ander mense “sleg” te lyk. Hierdie mense is bang om ’n gek van hulleself te maak voor ander.

Hulle weet dat hierdie gevoelens irrasioneel is en daar geen werklike gronde vir hulle vrese is nie. Nogtans kan hulle niks doen om dit te beheer nie en hulle probeer dikwels om situasies te vermy. Klein sosiale foute word as baie erg beskou en dit voel vir hulle of almal altyd net vir hulle kyk. Hulle is bang om in die openbaar en voor ander te praat en dit is of die woor­de soms net verdwyn. Hulle raak bang om saam met mense te wees. Daarom vermy hulle mense en byeenkomste.

Hierdie toestand beïnvloed hulle verhoudings, loopbaan en hulle werk. In groepe presteer hulle nie so goed nie. Hulle het min of geen vriende nie. Hulle sosialiseer dus nie normaal nie en geniet ook nie die lewe nie.

Daar is gelukkig vir hierdie mense ook hoop en effektiewe be­han­deling. Tagtig persent van hulle het ’n goeie kans om te verbeter met psigoterapie en geneesmiddels. Hierdie behan­deling is gemik daarop om hulle te help om die situasies wat die vrees en angs uitlok te hanteer en hulle te leer om      te ontspan.

Dit geskied deur hulle gedagtes te beheer en om ont­spanning­soefeninge te doen met behulp van sekere asem­halings­tegnieke of progressiewe spierontspanning. Genees­middels word ook gebruik. Die algemeenste geneesmiddels is die selek­tiewe serotonien-heropname-inhibitore, soos Paroxetine (Aropax) en, Fluoxetine (Prozac). Die trisikliese antidepressante soos , Imipramine (Anafranil) of Amitriptyline (Tryptanol) kan ook gebruik word om hierdie mense te help om te ontspan. Ander geneesmiddels wat gebruik word, is die beta­blokkers wat geneesmiddels is om die effek van adrenalien te neutraliseer, byvoorbeeld Meclo­zine (Aurorix).

Corina vra:

Is die genooides in Jesus se gelykenisse oor die bruilof (bv. Matt 22:1-14), (uiteindelik) ook die Bruid? Die wat goed doen aan die geringstes (uiteindelik) sy skape? bv. In Matt. 25. Beteken dit dat die Bruid en die genooides dieselfde mense is?

Antwoord

Prof Jan van der Watt antwoord:

Hierdie vraag gaan oor die manier waarop die Bybel praat.  Om oor godsdienstige sake te praat is nie altyd maklik nie, want ons kan God nie sien nie en hoe praat ons dan oor Hom? Wat Jesus vir ons gedoen het, is so groot en ryk, hoe praat mens daaroor. Net so praat die Bybel op baie verskillende maniere oor God se mense. Daar is byna 100 beelde wat in die Nuwe Testament vir die kerk gebruik word (bv. skape, tempel, mosterdsaadjie, lote in ’n wingerdstok, uitverkorenes, volk van God ens.).

Elke beeld het sy eie boodskap en moet dus nie met ander beelde gemeng word nie. Byvoorbeeld, in die Bybelse tyd het almal geweet hoe ’n herder sy skape oppas en hoe lief hy vir hulle is. Nou gebruik die Bybelskrywers die beeld om te verduidelik hoe God (of Jesus) ons oppas en hoeveel Hy vir ons omgee (Joh 10:11-18). Dit beteken nou nie skielik dat gelowiges skape of net is nie – hulle word net vergelyk met skape sodat die Bybelskrywer iets daarmee vir ons kan sê. As hy byvoorbeeld wil verduidelik hoe heg die verhouding tussen gelowiges en Jesus moet wees, sê hy dat ons so naby Jesus is soos takkies in ’n wingerdplant (Joh 15:1-8). Dieselfde gelowiges word dus met takkies en skape vergelyk om twee verskillende dinge oor hulle te sê.

Net so word gelowiges in Matt 22 die uitgenooides genoem. Die bruid word nie in die verhaal genoem nie, want die klem is op alle mense (nie net die Jode nie) wat uitgenooi word na God se feesmaal. In Open 19:7-8 of 21:2 word van die bruid gepraat. Daar word die gelowiges inderdaad vergelyk met ’n bruid wat haar vir haar man gereed maak en dan na haar man toe kom. Dit lê weer die klem op gelowiges wat gereed moet wees vir die Here wat kom.

Die feit dat die Bybelskrywers soveel verskillende bekende beelde gebruik om vir ons te vertel wie ons as gelowiges is, of wie God is, maak die Bybel ’n baie ryk.   

Skrywer:  Prof Jan van der Watt

Daar is ’n segging: “Wees goed vir jou vriende, want sonder hulle is jy ’n vreemdeling.” ’n Mens kan nie alleen deur die lewe gaan nie, jy het mense nodig om jou regtig “mens” te maak. Vriende laat jou gewaardeer en nuttig voel, hulle help jou as jy hulp nodig het en gee jou raad as jy raad nodig het. In dié sin vorm hulle inderdaad jou ondersteuningsisteem. Paulus het dit goed geken, want God maak van ons mekaar se onder­steuners: “Soos ’n goeie Vader troos God ons elke keer wanneer ons swaarkry. Hy help ons uit al ons moeilikhede en probleme uit. Daarom kan ons nou ook ander mense help en ondersteun wanneer hulle die slag swaarkry. Ons kan hulle op dieselfde manier help as wat God ons gehelp het” (2 Kor. 1:3-4, p. 567).

Moenie toelaat dat fyngevoeligheid en ’n oormaat trots jou vrien­de van jou vervreem nie. Jy kan ’n hele lewe daaraan werk om ’n vriend te maak en hom in ’n oomblik verloor. Op­-pas ook dat die “te besig wees-monster” nie ook jou vriendskap wegvreet tot daar niks oorbly nie. Vriendskap is baie soos ’n plantjie. Dit moet water kry om mooi te bly.

’n Mens kan ook so gou in die strik val om oor alles sleg te voel en te dink dinge is jou skuld. God en ander mense het jou al lankal vergewe en dan stoei jy nog steeds met jou skuld en skuldige gewete. Ons dra allerhande skuldgevoelens met ons saam en dit laat ons voel ons is nie goed genoeg nie. Maak vre­de met die feit dat jy ook foute maak en dat jy net soveel van vergifnis afhanklik is as enigiemand anders. Moenie die hele tyd voel die enigste keer dat jy reg is, is wanneer jy erken dat jy verkeerd is nie.

Moet ook nie die hele tyd met die gevoel lewe dat jy ander mense iets skuld nie, al weet jy self nie wat nie. Dit sal jou die hele tyd onder stres en druk plaas. Natuurlik moet ’n mens ander mense in ag neem en hulle respekteer, maar dit moet jou nie beroof van jou reg om jouself te wees nie. Maak moeite om jouself hier binne-in te leer ken. Luister na jou eie stem in jou hart. Pak dan die lewe daarvolgens aan.

’n Mens moet dus aan basiese dinge soos vergifnis en aan­vaarding van ander werk. Niemand van ons is dieselfde nie en selfs jou beste vriend sal partymaal dinge doen wat vir jou verkeerd lyk of jou miskien krapperig kan maak. Dit moet jy verwag en daarvoor gereed wees. Ons werk soms met valse ver­wagtings van mense: ons dink ’n vriend is iemand wat jou nooit sal teleurstel nie. As jy egter kyk na hoeveel foute jy self maak en hoe die ou sonde jou maar vasdruk, moet en   kan jy nie verwag dat jou vriende perfek moet wees nie.      Daarom moet jy jouself instel om te kan vergewe en foute te kan oorsien.

Dit is net so belangrik dat jy nie ander sal blameer vir foute wat jy maak nie. Vriendskap beteken dat jou vriend dinge saam met jou doen. Jy verwag dat hy jou moet vergewe as jy ’n fout gemaak het. Net so moet jy hom kan vergewe as hy ’n fout maak. Dit is amper soos ’n dubbelspel in tennis. Al twee die spelers gaan beslis foute maak, maar as hulle mekaar se foute gaan beklemtoon en verwytend gaan optree, gaan hulle sukkel om die wedstryd te wen.

So is die spel van die lewe ook. Hoor hoe mooi praat Paulus daaroor:

Moenie toelaat dat julle bitter word nie. Beteuel jou humeur en as jy dalk jou humeur verloor, moet jy nie kwaad bly nie. Moenie mekaar vloek of lelike dinge vir mekaar sê nie. Moet ook nie iets doen wat vir ’n ander een sleg is nie. Behandel mekaar mooi en goed. Laat dit vir ander lekker wees om by jou te wees. Sien mekaar se foute oor net soos God julle foute oorgesien het omdat julle Jesus S’n is (Ef. 4:31-32, p. 631).

Werk dus hard aan jou vriende (veral aan jou huweliksmaat of mense wat saam met jou in dieselfde huis bly en by dieselfde plek werk). Jy sal op hulle moet steun as jy voel dat die lewe vir jou te veel begin raak. Dan sal jy ’n gesonde ondersteuning­sisteem hê as jy dit nodig het.