Ons gaan ‘n hele reeks artikels oor hierdie boek publiseer van Prof Jan.

Hierdie is die Inleiding.

Die een ou het eenmaal vir ’n ander een gevra: “Wat doen jy vir ’n lewe? Jy lewe tog, nie waar nie?”

Voel jy ook partymaal so oor die ou lewe? Jy is nou een-maal hier en om “hier” te wees is nie altyd so maklik nie. Die lewe druk en skaaf en soms voel dit vir jou of jy tussen die meule van die lewe fyngedruk gaan word. Boonop is die lewe nog onregverdig ook. Jy probeer, spook, beplan, werk, maar die dinge wil maar net nie loop soos jy beplan nie. Die lewe voel vir jou soos ’n stort: een verkeerde draai en jy is in die warm water. En dan wonder jy of jy regtig nog kans sien om te lewe, want partymaal voel dit soos een lang oorlewingstryd. Soms gaan dit beter, maar die “beter” duur nie lank genoeg nie. Net as jy dink jy het jou kop mooi opgelig, sloeg jy weer in die stof; jy cope net nie meer so lekker nie.

Maar die lewe is eintlik baie lekker. As jy kan, moet jy dit nie mis nie. Die lewe is amper soos ’n sprokie van die held wat met ’n draak moet veg. Daar kom verskriklike oomblikke wanneer dit lyk of die draak die held gaan opvreet, maar as die held die regte dinge doen, het die draak nie regtig ’n kans nie. Op die ou einde weet ons die held gaan wen. Daardie held in die avontuur van jou lewe is jyself. Jy kan wen en die lewe kan vir jou ’n avontuur wees soos vir die held in die sprokie. Glo dit maar!

Jy moet net een ding onthou: jyself skryf daardie sprokie van jou lewe. Jy is die een wat die besluite neem oor wat in jou lewe gaan gebeur. In dié boek wil ek gesels oor een van die grootste drake wat jy gaan teëkom. Ons almal loop maar in die draak vas en hy kan die lewe vir ons moeilik maak. Maar as ons ons wapens reg kies en nie sit en wag dat die draak ons opvreet terwyl ons onsself sit en jammer kry nie, sal ons wen. Die draak het egter nie net een naam nie, want hy het baie koppe. Met die volgende paar voorbeelde gaan ons probeer beskryf wat die draak aan jou kan doen.

Sarie is ’n goeie ma en die mense by die werk sê sy doen goed. Tog skrik sy in die nag wakker met ’n beklemming om haar hart. Sê nou net iets gebeur met klein Sarie terwyl sy by die werk is? Wat nou as mnr. Potgieter (haar baas) nie hou van wat sy doen nie? Wat as … ? en dan lê sy die hele nag wakker en bekommer haar oor een ding na die ander.

Kobus was nie altyd so nie, maar deesdae is hy sommer befoeterd as mense kom kuier. Eintlik is dit nog erger. As hy by die winkel instap en mense sien wat hy ken, dan loop hy sommer langs die ander gangetjie op. Hy gesels ook nie meer so lekker soos altyd nie. By die werk is sy konsentrasie net so kort soos sy humeur. Dit is of iets hom gedurig jaag. Dit is regtig nie die ou Kobus wat mens ken nie.

Anita is weer ’n regte werkesel, maar dit lyk of sy by die klagtekantoor van die lewe kamp opgeslaan het. As sy uit die menslike ras kon bedank, sou sy dit gedoen het; so klink dit as jy na haar geklaery luister. Sy kla egter dat sy net nie weet waar om die bedanking in te dien nie. Sy kla oor alles en niks is goed nie. Haar arme familie moet bontstaan, want Anita is nie sommer met enigiets tevrede nie.

Arme Piet is weer die teenoorgestelde: hy sê gedurig vir almal dat hy niks regkry nie. Hy het ’n regte “arme-ek-kry-my-jammer”-houding. Die lewe behandel hom stief, sal hy dadelik vir jou vertel. Hy kry niks reg nie en wil nie eers probeer nie. “Ag, dit help nie; ek kan nie,” is sy slagspreuk.

Al die mense veg met dieselfde draak: hulle cope nie regtig nie. Die lewe is vir hulle nie so lekker nie. Hulle voel nie hulle haal uit die lewe uit wat hulle moet nie. En dit laat hulle sleg voel. Om die waarheid te sê, dit maak hulle bang en laat hulle stres. Daarom praat die dokters dikwels van hierdie verskynsel as angs.² Dit is soos om op ’n donker pad met jou kar te gaan staan en nie te weet wat om te doen nie. Jou broek begin bewe, jou hande begin sweet, jou hart begin vinniger klop. Dit voel vir jou of ’n groot, donker hand jou vasdruk … jy’s bang, vrekbang. En dit gebeur nie net op ’n donker pad met jou nie. Dit gebeur ook met jou in die lewe. Jou huwelik, jou werk, jou vriende, jyself of die lewe in die algemeen kan soos daardie donker hand wees wat jou vasdruk. Jy voel jy is nie meer in beheer nie en dan word jy bang. Dinge is besig om stadig maar seker uit jou hande uit te glip.

Maar daar is maniere om weer ’n greep op die lewe te kry; om weer beheer oor te neem oor jou lewe of dele van jou lewe wat besig is om vir jou weg te hardloop. Hierdie boek wil jou daarmee help met so ’n bietjie advies. Nou is advies nie soos geld nie. Advies deel baie mense vrylik uit, maar min mense vat dit. Ons gaan ook advies vrylik gee, maar tog hoop dat dit vir jou soveel sin sal maak dat jy dit sal vat.

Ons gaan nie vir jou maklike antwoorde of kitsoplossings probeer gee nie. Ons gaan in hierdie boek vir jou vertel wat daar met jou liggaam gebeur as die ou draak jou aanval en hoe jy die draak moet regsien. Ons gaan op ’n sielkundige en gods-dienstige manier vir jou probeer lei in die geveg. Dit help nie om net met een wapen te probeer veg as die Here eintlik vir jou baie wapens gegee het nie. Maar ’n mens moet ook weet hoe jou wapens werk en waarom dit so werk. Daarom gaan ons probeer om vir jou te verduidelik wáárom sekere dinge met jou gebeur, maar ons gaan net so hard probeer om vir jou te verduidelik wáárom die raad wat ons vir jou gaan gee, behoort te werk.

Kom ons gaan soek die draak van stres en die gevoel dat jy nie cope nie, en sien hom reg.

Skrywer: Prof Jan van der Watt

¹ Omdat die Engelse woord “cope” – algemeen in die volksmond vir “ek kan nie meer die mas opkom nie” – nie ’n geskikte Afrikaanse vertaal- ekwivalent het nie, en omdat dit in hierdie manuskrip die kern van die bespreking vorm, word dit sonder aanhalingstekens en niekursief in die teks geïntegreer.

² As in die eerste 5 hoofstukke van angs gepraat word, verwys ons nie na die mediese verskynsel soos beskryf word in hoofstuk 6 nie, behalwe waar anders aangedui. Angs in hierdie hoofstukke verwys na ‘n intense stres wat vir ‘n mens onhanteerbaar begin word, en jy “toegedruk” voel. Stres verwys na die gewone spanning en druk waaronder ‘n mens leef.

Johan vra:

Is deelname verkeerd. Deur daarna op tv te kyk is dit so goed as deelname. As jy die oggend of aanddiens bywoon en tussenin aan sport deelneem op n eerder by uitsondering as n reel basis?

Antwoord

Prof Jan van der Watt antwoord:

Nie alle kerke sien deelname aan Sondagsport op dieselfde manier nie. Kerke wat meer protestants is, is geneig om Sondagsport sterker te veroordeel as wat die Rooms-Katolieke doen. Vir Christene gaan dit meer oor die Sondag as die sabbat (wat vir die Jode op Saterdag val). Vir baie Christene het die Sondag egter soos die sabbat vir die Jode geword (die vierde gebod) waarop mens dus nie mag werk nie, maar moes rus. (Hoe die verskuiwing plaasgevind het en of Christene spesifiek die sabbat moet hou, gaan nie hier bespreek word nie).

Die hou van die sabbat as rusdag was vir die Jode in die tyd van Jesus baie belangrik omdat dit een van die basiese maniere was waarop jy Jode van nie-Jode kon onderskei. Dit was vir hulle ’n identiteitmerker wat gesê het: ons is Jode en is gehoorsaam aan die gebooie. As jy dus iemand gesien het wat nie die sabbat hou nie, is hy of sy nie as ’n goeie wetgehoorsame Jood gesien nie. Wat jy mag doen of nie doen op ’n sabbat nie was met baie reëls gerugleer en die basiese vereiste was dat jy nie op die dag mag werk nie, wat beteken het dat jy niks moes doen wat iets skep of verander nie. Dit was dus ’n baie wettiese benadering.

In die Evangelies lyk dit of Jesus nie heeltemal met die wettiese benadering saamgestem het nie. Hy het sy dissipels toegelaat om are uit te vryf (Mark 2:23-28 – met ander woorde die koring korrels uit die koringaar te vryf sodat hulle brood kon bak). Dit was werk, en nogtans het Jesus dit toegelaat. Net so maak Jesus ’n hele paar mense op die sabbat gesond wat die Jode baie kwaad gemaak het (vgl. bv. Joh 5:7-13, 18; 9:14, 24).

Wat was die rede? Jesus gebruik in Mark 2:23-28 die voorbeeld van koning Dawid wat honger was en toe van die wette gebreek het omdat die lewe belangriker as die wet was. Dit is wat dit beteken as Jesus sê dat die sabbat vir die mens gemaak is en nie die mens vir die sabbat nie. Die reëls is nie belangriker as die nood en behoeftes van mense nie. Daarom is Jesus is die Here van die sabbat – Hy is balengriker as die sabbat, soos ’n heer belangriker is as die onderdaan. Mens moet dus die wil van die Jesus doen, wat na die wêreld gekom het om lewe in oorvloed te bring. Dit is presies wat in Matteus staan as hy oor die uitvryf van die are op die sabbat skryf (Matt 12:1-8). Hy sit ’n ekstra rede by – God soek nie offerhandes (dit is wat die wet vereis) nie, maar barmhartigheid (12:7). Die Griekse woord vir barmhartigheid verwys na empatie en meegevoel (die resultate van liefde) wat gemik is om iets goeds met die ander persoon te laat gebeur – met ander woorde, om goed en gaaf te wees teenoor iemand wat dit nodig het.  

Wat Jesus dus hier doen is om die identiteitsmerker van die kind van God te verander van die wettiese hou van die sabbat na die navolging van die Heer vaan daardie sabbat wat liefde, goedheid en meegevoel het met mense. Om te doen wat Jesus gedoen het, om Hom te volg is nou die manier waarop God se kinders in die wêreld uitgeken word (Joh 13:34-35). En Jesus het mense op die sabbat gesonde gemaak, met ander woorde, Jesus het vir die LEWE gekies eerder as vir die wet van die sabbat wat jou verhoed om die keuse te maak.

Gelowiges wat dus meer die wettiese deel beklemtoon sal klem daarop lê dat mens soos die Jode niks regtig op ’n sabbat mag doen nie, dus dat mens moet rus. Dit beteken dat mens kerk toe moet gaan en weinig anders mag doen. Gelowiges wat egter meer klem lê op Jesus se voorbeeld om lewe te skep op die sabbat sal vryer daarmee omgaan en meer klem op die lewe en die positiewe omgang met ander lê. ’n Groot deel van die Christendom het dus geen probleem met sport of die sabbat (of Sondag) nie, juis omdat dit positiewe lewe beteken. Jesus het gewys dat ‘rus’ nie vir hom stilsit beteken het nie, maar dat Hy bereid was om mense te help en geleenthede vir lewe vir ander te skep, veral as hulle in nood is.

Skrywer: Prof Jan van der Watt

Jesus is gekruisig en dit was, soos ons gesien het, nie ‘n eervolle manier om dood te gaan nie. Dit was ook nie outomaties dat mense wat gekruisig is sommer begrawe is nie. Ons moet onthou dat die mense wat gekruisig is ernstige kriminele in die oë van die staat was. Hulle het volgens die staat eintlik nie ‘n behoorlike begrafnis verdien nie. Ons het verhale uit die ou tyd wat vir ons vertel dat die lyke dikwels sommer so aan die kruis gelos is om te vergaan of deur die voëls opgeëet te word. So iets kon dae duur. In Palestina was dit darem ‘n bietjie anders. Die Romeine het  die Joodse godsdiens gerespekteer en hulle toegelaat om hulle lyke af te haal voor die Sabbat sodat die Sabbat nie onteer word nie. In ander gevalle is die liggame wat wel van die kruis afgehaal is, sommer saam in ‘n gat of selfs op die ashoop gegooi waar dit deur diere opgevreet is.

Ons weet ook dat die lyke van die kriminele nie mooi van die kruis afgehaal is nie. Die enkelbene van iemand wat in die ou tyd gekruisig is, is in Palestina opgegrawe. Die spykers het nog aan die bene vasgesit, wat natuurlik beteken dat die persoon se been net bokant die enkel afgekap is. Die enkel en voet het dus aan die hout agtergebly. Dit was natuurlik dikwels nodig om vinnig te werk, veral as die son begin sak en die Sabbat nader kom. Die spykers was dik en groot en is omgeklink aan die agterkante. Om so spyker uit te kry was nie maklik nie. Daarom was die ‘afkapmetode’ die vinniger en makliker een.

In Jesus se geval het dit anders gewerk. Wat Jesus se volgelinge oor sy begrafnis te sê gehad het, lees ons op die volgende plekke in die Nuwe Testament: Mat 25:57-66; Mk 15:42–47; Luk 23:50–56; Joh 19:38–42.

Die son het begin sak en die Sabbat het begin nader kom (dit was reeds laat middag, vertel die Bybel ons – Mat 27:57). Wat moet met Jesus se liggaam gebeur? Ons lees dat ‘n belangrike Jood, wat lid van die Joodse Raad (hulle ‘parlement’) was, naamlik Josef van Arimatea, moed bymekaar geskraap en vir Pilatus gaan vra het of hy Jesus se liggaam kon kry. So het hy gekeer dat Jesus se liggaam miskien op die ashoop kon land. Ons lees wel dat in die gesprek Pilatus verbaas was dat Jesus reeds dood is. Hy het toe die offisier laat roep om dood seker te maak dat Jesus wel dood was. Daar is dus nie ‘n kans dat Josef Jesus lewend van die kruis kon  afneem nie. 

Josef was een van Jesus se volgelinge en sou later in die geskiedenis ook ‘n belangrike rol onder die Christene speel. Sy familiegraf was naby die plek waar Jesus begrawe is. Dit was die gebruik in daardie tyd om familiegrafte te hê. So ‘n graf was eintlik ‘n tipe grot of kamer wat uit die rots gekap is – daarom kon daar ‘n rots voor die ingang na die grot gerol word. In die grot was daar dan gewoonlik ook meer as een plek vir ‘n liggame, byna soos rakke. Gewoonlik is ‘n liggaam vir ‘n jaar op een van die ‘rakke’ gelos. Dan is die bene bymekaar gemaak en in ‘n spesiale kissie saam met die familie geneem of in die graf op ‘n spesiale plek op ‘n hoop gegooi. Dit is wat die Bybelse uitdrukking ‘by die beendere van die ouers versamel wees’ beteken. Dan was die ‘rak’ in die graf weer beskikbaar vir ‘n volgende lid van die familie. Die Bybelskrywers vertel ons dat Jesus in ‘n nuwe graf  wat volgens Johannes in ‘n tuin geleë was, begrawe is. Dit beteken bloot dat daar nog nie ander liggame op die ‘rak’, of selfs in die graf, waar Jesus begrawe is, gelê het nie.

Ons word ook vertel dat Jesus se liggaam in doeke toegedraai is. Daar is so bietjie onsekerheid wat daar presies gebeur het. Volgens Johannes het Nikodemus letterlik ‘n vrag olie wat lekker ruik gebring en saam met Josef van Arimatea Jesus se liggaam gebalsem het, soos dit die gebruik onder die Jode was (Joh 19:39). Die balsem was onder ander om met die reuke van ontbindende liggame te help, aangesien ons weet dat van die familie die graf gaan besoek het. Daar is selfs met opgrawings oorblyfsels van etes in die grafte gekry, wat wys dat die mense daar gaan eet het, waarskynlik as tipe godsdienstige gebaar. As ons egter die ander Evangelies lees, dan klink dit daar nie genoeg tyd was om Jesus se liggaam te balsem nie. Die Sabbat was te vinnig op hulle. Hulle het Jesus wel in doeke toegedraai (Mat 25:59), maar nie gebalsem nie. Hulle het die olie en salf wat lekker ruik gaan voorberei nadat Jesus reeds in die graf neergelê is (Luk 23:56) en is Sondagoggend vroeg na die graf om Jesus te gaan balsem. Natuurlik was Hy toe nie meer daar nie.

Nadat Jesus dus vir die graf voorberei is, is Hy in die nuwe graf gaan neerlê. Die klip is voor die ingang na die ‘grotkamer’ en boonop verseël. Ons word vertel dat die Jode bang was dat die liggaam gesteel sou word en daarom het Pilatus ingewillig dat wagte die graf oppas (Mat 25:62-66). Tog was die graf die Sondagoggend leeg. Jesus het opgestaan!

‘n Vraag wat sommige mense tog oor wonder is of die manier waarop Jesus begrawe is deel van sy vernedering was. Hulle argumenteer dat Jesus nie ‘n eervolle begrafnis gehad nie. Om eervol in die tyd van Jesus begrawe te wees het beteken dat jy in die familiegraf begrawe is en dat daar behoorlik oor jou gerou is deur jou familie. Dit het nie met Jesus gebeur nie… en dit beteken dat Jesus oneervol begrawe is. Dit beteken dat sy graf as deel van sy lyding en vernedering gesien moet word. Jesus se lyding gaan dus selfs in sy graf aan. Eers met sy opstanding is die oorwinning regtig daar!

Hoewel dit mooi inpas by die lydensverhaal is dit nie seker of Jesus regtig oneervol begrawe is nie. Hy is in ‘n nuwe graf van sy volgeling begrawe en sy ma en Maria Magdalena was by die graf om te rou (Mat ). Ons lees nie dat die res van sy familie in Jerusalem was om te rou nie.

Daar word gesê dat Jesus drie dae in die graf was. As ‘n mens 24-uur dae tel, was Jesus natuurlik nie drie dae in die graf nie. Maar so is dae nie noodwendig getel nie. Dele van dae het ook as dae getel, nie net volle dae nie. So is Jesus op Vrydag begrawe, was Saterdag in die graf en is Sondag uit… drie dae.

Word daar iets gesê oor wat Jesus gedoen het terwyl Hy die drie dae in die graf was? Johannes sê in 10:17-18 dat Jesus wel sy fisiese lewe afgelê het, maar dat Hy geestelik bly leef het, wat maar ‘n ander manier is om te sê dat Hy by God was. As Hy heeltemal dood was, hoe sou Hy weer sy lewe kon opneem, soos wat hy volgens 10:17-18 wel gedoen het? Hy is immers die opstanding en die lewe wat lewe al het Hy ook gesterf (Joh 11:25-26). Petrus gee vir ons ‘n ander kykie op die drie dae: Christus wat as mens doodgemaak is, maar deur die Gees lewend gemaak is. En so het Hy na die geeste in die gevangenis gegaan en daar sy oorwinning aangekondig. Dit is hulle wat aan God ongehoorsaam gebly het toe Hy groot geduld met hulle aan die dag gelê het in die tyd toe Noag die ark gebou het (1 Pet 3:18-20). Volgens hierdie verse sou Jesus in die doderyk – waarheen dooies almal gegaan het – sy oorwinning oor die duiwel en die dood gaan aankondig het. In die drie dae was Hy dus op ‘n oorwinningstog… en die ware oorwinning kon almal sien toe Jesus uit die dood opgestaan het.

Skrywer: Prof Jan van der Watt

Bresler vra:

Hoekom moes onskuldige diere geoffer word, bv 2 Samuel 6:13? Diere ly ook weens droogte, maar hulle is onskuldig. Hoe versoen ‘n mens dit met ‘n God van liefde?

Antwoord

Proff Hermie van Zyl antwoord:

Wanneer ons as moderne mense met iets soos die offerkultus van die Ou Testament gekonfronteer word, is daar baie wat vreemd en selfs afstootlik aandoen, soos wat ons vraagsteller suggereer. In die lig van die klem wat vandag tereg geplaas word op die bewaring van die natuur, wat uiteraard diere insluit, is dit vir ons ondenkbaar dat diere so voor die voet geslag kon word net om een of ander onverstaanbare en bedenklike godsdienstige ritueel te voltrek (gesien vanuit ons perspektief vandag). Veral as mens in aanmerking neem dat die tempel in antieke Jerusalem gesentreer het rondom die offerkultus en dat duisende diere elke jaar daar geoffer is, kan ons vandag inderdaad die vraag vra: Het God werklik vereis dat onskuldige diere se bloed moet vloei om Hom te dien? Hoe versoen ons dit met ’n versorgende en liefdevolle God? Maak dit nie van Hom ’n “bloeddorstige” God wat eers tevrede is wanneer daar bloed vloei nie?

Die verdere verwysing na onskuldige diere wat weens droogte ly, laat ek daar, want ménse ly ook onder natuurrampe waarvan hulle nie die oorsaak is nie. Laasgenoemde handel dus eerder oor die onvolmaakte en brose struktuur van hierdie bedeling, wat ietwat op ’n ander vlak lê as die kwessie van offerdiere wat deel was van antieke godsdienstige rituele waarvan ons die sin vandag nie mooi begryp nie.

Om die vraag na die offerdiere na behore te beantwoord, is dit nodig om ’n paar aspekte van die antieke samelewing uit te lig soos dit onder andere in die Bybel manifesteer, asook om te probeer agterkom wat werklik aan die wortel van die offerkultus van oud-Israel gelê het. Ek stel dit puntsgewys aan die orde.

Eerstens, oud-Israel was deel van die antieke oud-Oosterse kultuur. Daar was nie ’n nasie wat nie een of ander vorm van offerkultus as deel van hulle godsdiensbeoefening gehad het nie. Noem maar op: Kanaäniete, Fenisiërs, Arabiere, Babiloniërs, Egiptenare, Grieke – offerandes was eenvoudig deel van die manier waarop die verhouding met die godheid beleef en ingerig is. En as kinders van hulle tyd was die offerkultus een van die belangrike maniere waarop Israel uitdrukking gegee het aan hulle belewing van en diens aan God. Dis daarom nie soseer God wat dit as eis gestel het om so gedien te word nie (die verdere verloop van die geskiedenis sou dit bevestig), maar dis eerder so dat Hy aanvaar het wat Israel aangebied het en dat Hy dit terselfdertyd ook so gelei het dat die essensie van wat Hy eintlik van hulle verwag het, ook in die offerkultus na vore sou tree. Mense het destyds ook nog nie ’n goeie besef gehad van die fyn ekologiese balans tussen mens en dier nie, en dat diere ook die reg het om waardig behandel te word. Die punt is: om te verwag dat oud-Israel, hoewel aanbidders van die lewende God, hulle godsdiens anders tot uitdrukking moes bring as onder andere deur middel van die offerkultus, sal ’n totale anakronisme wees. Dit sal hulle tot lewensvreemde mense in hulle eie tyd brandmerk, as mense wat ernstig te kort skiet in hulle toewyding aan God. Dis amper soos om vandag te verwag dat Christene hulle geloof beoefen sonder om die sakramente van die doop en nagmaal te gebruik.

Tweedens, ons moet die diereoffers vanuit ’n wyer perspektief bekyk. Drie gedagtes is hier belangrik. 1. Allereers was die diereoffers slegs ’n onderdeel van die totale offerkultus. Nie net diere is geoffer nie, maar ook plantprodukte. So was daar die graan- en vrugteoffers as simbool dat die totale oes aan die Here gewy word. En die pinksterfees, wat vyftig dae na die paasfees gevier is, was ’n oesfees waar God geprys is as die gewer van reën en die vrugbaarheid van die land. Wierookoffers, bestaande uit allerlei plante en speserye, is ook gebring as selfstandige én as begeleidende offers by diereoffers, en was onder andere simbool van reiniging en van die gelowiges se gebede wat tot God opstyg (vgl Op 8:3-4). Belangrik in die offerkultus was ook die feit dat sommige offerandes bedoel was om die priesters wat diens gedoen het in die tempel, te versorg. Die tiendes was weliswaar ’n belangrike deel van die tempelonderhoud, maar sekere offers is nie volledig verbrand nie maar aan die priesters geskenk as deel van hulle lewensonderhoud. Dit is dus duidelik dat die offerkultus nie net op die diens aan God gerig was nie, maar ook in diens van die naaste gestaan het. 2. Verder was die offerkultus nie die enigste manier waarop God gedien is nie. Die onderrig in die verbondsbepalings – die torah – het die ander groot deel van die gelowige Israeliet se godsdiens uitgemaak. Trouens, in die tyd van die ballingskap (6e eeu vC), toe die tempel in Jerusalem in puin gelê het en die offerkultus tydelik tot stilstand geruk is, was die uitleg en uitleef van die wet van God die enigste manier waarop God gedien kon word. En ná die val van Jerusalem en die vernietiging van die tempel in 70 nC het die offerdiens in elk geval vir altyd opgehou om te bestaan en was dit slegs die sinagogale erediens met sy torah-onderrig wat die kenmerk van die Judaïsme geword het, tot vandag toe. 3. Hiermee hang saam die kritiek op die offerkultus wat reeds in die Ou Testament teenwoordig was. Nie dat die offerkultus as sodanig aangeval is nie, maar veral die profete en die Psalmdigters het te velde getrek teen die gedagte dat mens kan voortgaan met offers maar nalaat om God met jou hart en lewe te dien. Dan vloek die offerdiens teen die ware godsdiens. Jesaja 1:11-17, Amos 5:21-27, Miga 6:6-8 en Psalm 50:8-15 is goeie voorbeelde van hierdie kritiek teen die dubbelslagtigheid en huigelary onder Israel as dit kom by die diens aan God – wanneer jy (offer)handelinge werktuiglik en onnadenkend uitvoer terwyl jou hart ver van God is. So asof die offerhandeling in sigself outomaties die verhouding met God in stand hou. In al die genoemde Bybeltekste word die klem daarop geplaas dat God nie in die eerste plek offers vereis nie, maar opregtheid voor God en dade van geregtigheid teenoor mense.

Deur die offerkultus so in wyer perspektief te plaas, is dit duidelik dat hierdie vorm van godsdiens nie die enigste manier was waarop oud-Israel God gedien het nie; trouens, dit het algaande op die agtergrond getree totdat dit heeltemal verdwyn het. Dit het mettertyd duidelik geword dat die offerdiens nie op ’n outomatiese manier die verhouding met God kan bewerkstellig en bestendig nie, maar in der waarheid ’n simboliese karakter het. En dit bring ons by die volgende aspek van diereoffers.

Derdens, ten spyte van die aversie wat die bloedige offers van die Ou Testament by moderne gelowiges oproep, moet ons probeer verstaan waaroor dit eintlik in die offerkultus gegaan het, ten minste soos dit in Israel verstaan is. Ons moet begryp dat offerandes nie bedoel was om God te paai sodat Hy nie in toorn teen die volk ontbrand nie, of om Hom met gawes om te koop en gunstig te stem sodat Hy sy gunste en gawes aan die volk sal gee nie. (Hierdie gedagte was dikwels in die heidense godsdienste teenwoordig.) Daar is veral drie elemente te onderskei wat sin verleen het aan die offerkultus. 1. Die offerdier was ’n gawe uit die kudde van die gelowige Israeliet, uit dankbaarheid vir wat die Here aan sy kinders skenk. Alles behoort aan die Here, daarom is die eerstelinge van die oes of kudde wat aan die Here geoffer word ’n erkenning hiervan. Meer nog, so ’n offer kom uit die kudde of produkte wat die gelowige nodig het vir sy lewensonderhoud. Die offer is dus eintlik ’n stuk van homself wat aan die Here gewy word. Hy verloor iets van homself, maar wen tegelyk, want so verbind hy hom aan die Gewer van alle goeie gawes. Hierby moet ook onthou word dat veral by diere wat doodgemaak en geoffer word, daar permanent afstand gedoen word van daardie gawe. Dit word onherroeplik aan God gewy, waarmee gesimboliseer word dat die offeraar niks terughou nie; alles wat hy besit behoort aan God. Hiermee hang saam dat die Israeliet geglo het dat die lewe in die bloed van die dier gesetel is (Levitikus 17:11); die bloed wat vloei was dus simbool van die lewe van die gelowige wat aan God gewy word. En wanneer die bloed gestort word by die altaar, die setel van God se teenwoordigheid, is die offeraar se eie lewe dus so in diens van God gestel. 2. Met die offerande word daar ook gemeenskap gestig met God en medegelowiges. Wanneer God die offer aanvaar, en die offeraars die oorblywende deel van die offer by ’n godsdienstige maaltyd eet, kry hulle deel aan die gemeenskap met God en mekaar. Dit was veral van toepassing by die dank-, familie- en maaltydoffers waar slegs ’n gedeelte aan God geoffer is en die res deur die offeraar geëet is. Dit bring die vreugdekarakter van die offerhandeling na vore waar offer as gawe en gemeenskap saamval. 3. Elke offer het vanweë sy aard as gawe en gemeenskapstigtende handeling tussen God en mens ook ’n versoenende waarde. Dis veral hier waar die bloed van die offerdier belangrik is; spesifiek by die sondeoffer en skuldoffer staan dit op die voorgrond. By hierdie offers vind daar geen offermaaltyd plaas nie, maar alles word op die altaar verbrand. Die offerdier se bloed wat vloei kry dan ’n plaasvervangende karakter ten opsigte van die lewe en oortredings van die offeraar. Die offer kom staan tussen God en mens en so word die verhouding tussen God en mens herstel.

Vierdens, in die tyd van die Nuwe Testament tree die fisiese offer heeltemal op die agtergrond. Hoewel die tempel in Jerusalem met sy offerkultus in die tyd van Jesus se aardse optrede nog bestaan het, word die offergedagte in die geskrifte van die Nuwe Testament eerstens betrek op Jesus se finale offer, en vervolgens figuurlik toegepas op die gelowige se diens aan God. So sê die Hebreërgeskrif (9:23-28) dat alle offers in die Ou Testament eintlik maar net ’n afskaduwing was van die offer van Jesus: Hy was nie net die volmaakte offer nie maar ook die enige en ewige hoëpriester wat vir ons blywend versoenend intree by God. En Romeine 12:1 sê dat gelowiges hulleself as lewende en welgevallige offers aan God moet gee (vgl ook Hebreërs 13:15-16). Dít is die wesenlike van ons godsdiens, en dis dieselfde gedagte wat ons reeds by die Ou-Testamentiese profete en psalmdigters teëgekom het as hulle afwysend teenoor wanopvattings rakende die offerkultus staan en die klem plaas op wat vir God werklik belangrik is: liefdesdiens aan God en naaste. Verder, as herinnering aan en ter versterking van Jesus se offer en die klem op naastediens het veral die sakrament van die nagmaal eintlik die simboliese plek ingeneem van die Ou-Testamentiese offers. Want in die nagmaal vier ons die gemeenskap met God en met mekaar, en herdenk ons die versoening wat die eenmalige offer van Christus aan die kruis bewerk het.

Met bostaande oorsig het ons probeer om die essensie van die offerkultus in die Ou Testament vas te vat en ook probeer aantoon hoe die offerkultus geleidelik op die agtergrond getree het ten gunste van die essensiële van ons diens aan God. En so vind ons dat God inderdaad ’n genadige en liefdevolle God is, dat Hy nie net mense liefhet nie, maar ook diere. Maar dit sou lank duur voordat hierdie insigte behoorlik deurgebreek het by gelowiges. Ons moet ons daarom nie blindstaar teen die bloedige aard van die Ou-Testamentiese offerdiens nie, maar oog kry vir die feit dat Israel as kinders van hulle tyd op dié manier (onder andere) uitdrukking gegee het aan hulle liefde vir en toewyding aan God. Eers mettertyd sou dit deurdring dat God nie eintlik in diereoffers belangstel nie, maar in die offers van die hart en lewe van elke gelowige. Dít is ons wesenlike godsdiens.

Skrywer:  Prof Hermie van Zyl