Alle Paaie lei na Jesus: Die Benamings van God (7) – Adrio König

10.3 El Shaddai, El Eljon, El Olam, El Roï

Daar is ’n aantal bekende benamings vir God wat met El gevorm word soos El Shaddai, El Eljon, El Olam, El Roï.

El Shaddai word meestal vertaal met God die Almagtige. Dit is jammer, want die betekenis van shaddai is onseker. Hierna het ons ook gekyk by Jahwe Sebaot. Ons weet nie meer met enige sekerheid wat shaddai beteken het nie. En ons is nie die eerstes wat onseker is nie. Twee eeue voor Christus het die vertalers van die Septuagint alreeds nie meer geweet nie. Hulle het dit op minstens agt verskillende maniere vertaal en soms ook onvertaal gelaat en net in Griekse letters geskryf. In die Vulgaat het die kerkvader Hieronymus dit ook op vyf verskillende maniere vertaal.

Daar is ’n hele aantal teorieë oor die betekenis van shaddai. Dit kan van ’n woord af kom wat sterk/gewelddadig beteken, maar ook van ’n woord wat beteken om tevredenheid te bring. Dit kan ook met “uitgooi” verband hou. Dit kan ’n berg aandui. Die gedagte dat dit inderdaad verband hou met verhewenheid of mag, is die aanvaarbaarste.

In die lig van soveel onsekerheid is die vertaling met “almagtig” nie geregverdig nie. “Almagtig” sê baie meer as sterk, magtig. Trouens Hebreeus het glad nie ’n woord vir almagtig nie! En die gangbare betekenis wat almagtig vir ons het, is totaal vreemd aan die Bybel se boodskap oor God. Kyk by Jahwe Sebaot. Dit is waarskynlik die beste om dit onvertaald te laat, soos die NJB: El Shaddai. Natuurlik is dit lekker om betekenis daaraan te gee. En omdat die betekenis van “mag” die waarskynlikste is, sou GN se vertaling wel oorweeg kon word (“die magtige God” – “der gewaltiger Gott,” Jes 13:6), maar dan met ’n nota dat dit onseker is. Natuurlik kan ’n mens jammer voel dat ons nie weet presies wat sekere ou woorde beteken het nie. Maar ons moet ook bereid wees om dit te erken.

El Eljon In hierdie geval is die betekenis van eljon goed bekend: verhewe, hoog. “Die hoë/verhewe/hoogste God” sou dus goeie vertalings wees. GN vertaal met: “Die hoogste God” (Gen14:18). Maar ook in hierdie geval is “Allerhoogste” nie verkieslik nie omdat dit deel is van die uitgebreide filosofiese sisteem van “al”- woorde vir God wat in die Griekse filosofie voorgekom het, wat baie indrukwekkend lyk, maar wat nie regtig in die Bybelse denke oor God pas nie (almagtig, alwerksaam, alomteenwoordig, alwetend). Hieroor het ek uitvoerig geskryf in: God, Waarom lyk die wêreld so? Ons kry die naam El Eljon so vroeg as Genesis 14 waar ons lees van die priester-koning Melgisedek wat koning van Salem was en priester van El Eljon.

Hierdie Naam het vir ’n lang tyd in die Ou Testament nie ’n besondere rol gespeel nie. Maar ná die terugkeer uit die ballingskap het dit sterk na vore gekom. Ons kry dit byvoorbeeld dikwels in Esra en Daniël, en ook in sommige Apokriewe boeke. Dit was ’n tyd waarin die Jode sterker uitgereik het na die ander volke. Skynbaar het hulle op daardie stadium verkies om nie die eg Joodse Name vir God te gebruik nie (soos Jahwe, Jahwe Zebaot), maar eerder name wat die ander volke ook vir hulle gode gebruik het. En juis dit het die Naam El Eljon baie aantreklik gemaak.

El Olam Die woord olam beteken gewoonlik “die verste tyd”  in die verlede in of in die toekoms in, en dan ook onbegrensde tyd. Ook hierdie Naam vir God kom eers sterk na vore in die tyd rondom die ballingskap. Dit kan vertaal word met “God van die voortyd”, of “Ewige God”. Hierdie naam is van vroeg af bekend (Gen 21:33). Dit beteken dat Hy nie aan die wisselings van die tyd onderworpe is nie. Dit stel Hom teenoor die natuurgode en vrugbaarheidsgode wat direk afhanklik is van die tydswisselings soos winter (wanneer die god sou doodgaan) en lente (wanneer hy weer sou opstaan). Dit gaan in hierdie Naam glad nie oor die gedagte dat God tydloos is nie – iets wat ons hoegenaamd nie in die Bybel kry nie, maar oor sy volkome vryheid teenoor die tyd. Hy word nie, en Hy vergaan ook nie. Dit bring dadelik sy trou na vore. Deur dik en dun is Hy by sy volk.

Dit is belangrik dat hierdie naam eers regtig tydens en na die ballingskap sterk na vore kom. Dit hou waarskynlik verband met die feit dat die volk gevoel het die ballingskap het hulle “doodgemaak”, hulle is vernietig, hulle is verganklik, en daarom gegryp het na Hom wat die ewige God is. In die boeke wat tydens en na die terugtog geskryf is, lees ons dikwels van El Olam (Jes 40:28). Teenoor die dag en nag wat mekaar afwissel, staan Hy as “die ewige lig” wat nie ondergaan en dof word nie (Jes 60:19-20).

El Roï Hierdie benaming vir God kom net een keer in die Bybel voor (Gen 16:13), wanneer Hagar wegvlug van Sara af. Die Engel van die Here ontmoet haar en beveel haar om terug te gaan. Hy gee aan haar beloftes. Dan reageer sy deur Hom (wat intussen blyk die Here te wees) El Roï te noem. Dit kan beteken die God wat sien of die Verskyningsgod. Haar rede waarom sy Hom só noem, is nie so duidelik in die Hebreeus nie. Daar is verskillende vertalings moontlik. Maar dit kom heel waarskynlik daarop neer dat die Here haar gesien het waarmee sy bedoel het dat Hy na haar omgesien het. Die naam van die fontein daar naby wys ook in hierdie rigting. Dit alles kan beteken dat sy bedoel het God is Een wat omsien na mense in nood. En daarvan getuig die res van die Bybel oorvloedig, veral die Naam Jahwe.

Mense wonder dikwels oor verskeie aspekte van die Christelike geloof. Alle Paaie lei na Jesus (2010) deur prof Adrio König is ʼn baie nuttige naslaanwerk wat ʼn betrokke en uitdagende verduideliking bied van die die middelpunt van ons geloof: Jesus Christus.

Bybelkennis gaan gereeld gedeeltes uit hierdie bron publiseer. Ons dank aan prof König en CUM vir hierdie vergunning.

Vir meer inligting oor CUM, besoek gerus hulle webblad by www.cumuitgewers.co.za

Skrywer:  Prof Adrio König

Watter taal het Moses gepraat? – Francois Malan

Willie vra:

Antwoord

Prof. Francois Malan antwoord:

Die Bybel gee nie ‘n direkte aanduiding van die taal wat Moses gepraat het nie. Maar uit die antieke geskiedenis en die Bybelnavorsing kan die volgende tentatief afgelei word.

Tussen die jare 1700 en 1600 v.Chr. het die Hyksos (‘regeerders uit vreemde lande’) die regering van die noordelike en middel deel van Egipte oorgeneem. Dit was waarskynlik gedurende hierdie jare wat Josef en sy familie na Egipte toe gekom het. Die Hyksos het uit Sirië en Palestina gekom. Hulle hoofgod was Baal. Hulle het heelwat tegnologiese ontwikkelings na Egipte gebring, o.a. die gebruik van perde en oorlogswaens, en in die tyd het brons al meer bekend geword. Hulle het toegelaat dat die Egiptiese taal as offisiële taal bly geld het, maar kon seker gemaklik met die Jakob-groep, wat ook uit Palestina gekom het, kommunikeer.

In die tydperk nadat die Egiptenare die Hyksos verdryf het, en nog later in die tyd van die briewe wat by Tel-el-Amarna opgegrawe is (geskryf tussen 1400-1350 v.Chr. tydens die regering van Amenhotep IV, genoem Ignathon/Agnathon, die skoonvader van die bekende Tutankamen) was die algemene omgangstaal oud-Egipties. Maar offisiële dokumente, met o.a. opdragte van die farao en sy hoofmanne aan hulle Egiptiese goewerneurs in Palestina, was geskryf in Akkadies, die ou taal van Mesopotamië. Die 382 Amarna kleitablette is geskryf in die spykerskrif wat in die Akkadies van Mesopotamië gebruik is.

Die oud-Hebreeus waarin Eksodus 15 en Rigters 5 geskryf is, is in Kanaänitiese skrif geskryf en dateer uit die tyd van konings Dawid en Salomo (1000-931 v.Chr.). Die standaard Hebreeus waarin die meeste van die Hebreeuse Bybel geskryf is, dateer uit die laaste jare van die konings van Juda en die tyd van die ballingskap in Babel en word klassieke Hebreeus genoem (630-430 v.Chr.). Die laat-Bybelse-Hebreeus, waarin Esra en Nehemia geskryf is, begin na die ballingskap, en is in Aramese skrif geskryf, die skrif waarin die Hebreeuse Bybel vandag geskryf is. Daniël 1:1-2:4a en 8-12 is in Hebreeus geskryf, maar 2:4b-7:28 is reeds in Aramees.

Die teorie is dat die eerste vyf boeke van die Bybel en die geskiedenis daarna, eintlik geskryf is in die tyd wat strek vanaf Dawid (1000 v.Chr.) tot na die ballingskap in Babel. In dié tyd het klassieke Hebreeus sy bloeityd beleef. Die skrywers van die boeke in die Ou Testament het as bronne gebruik gemaak van mondelinge oorlewerings, ou geskrifte, en gedeeltes in Eksodus wat deur Moses self opgeteken is, bv. die tien gebooie.

Hebreeus het ontwikkel uit Aramees, wat in Mesopotamië gepraat is, bv. in Haran waar Abraham vandaan gekom het, en in Paddan-Aram (die gebied van Aram) waar Rebekka vandaan kom (Gen 25:20) en Jakob vir twintig jaar gebly het (vgl. Deutr. 26:5). In Kanaän het hulle die taal van die Kanaäniete opgeneem en so het die taal van die Hebreërs ontstaan. In Genesis 14:13 word Abraham ‘n Hebreër genoem (‘vreemdeling’ of soos die Jode beweer, as afstammeling van Heber uit die nageslag van Sem (Gen. 10:21). Na 400 jaar in Egipte het hulle van ou-Egipties opgeneem in hulle taal. Tydens die 70 jaar in ballingskap in Babel is nog Aramese woorde oorgeneem. Later word Aramees die omgangstaal in die hele Midde-Ooste, en moes die Hebreeuse Ou Testament vir die Jode van Jesus se tyd in Aramees getolk word.

Dit is te betwyfel dat Moses die klassieke Hebreeus van die laaste Judese konings en die ballingskap in Babel sou gepraat het, wat in die grootste deel van die eerste vyf boeke en die res van die Ou Testament geskryf is. Na 40 jaar in die farao se paleis kon hy waarskynlik oud-Egipties praat. Na nog 40 jaar in Midian en getroud met Sippora het hy seker die Aramees van die Midianiete gepraat (hulle was afstammelinge van Abraham en Ketura se seun Midian Gen.25:1-2). Na die volgende 40 jaar saam met die Israeliete in die woestyn het hulle seker ‘n vorm van Aramees onder ou-Egiptiese invloed gepraat.

Skrywer: Prof Francis Malan

Alle Paaie lei na Jesus: Die Benamings van God (6) – Adrio König

10.2 El, Elim, Eloah, Elohim (God)

Die bekendste benamings (nie eiename nie!) vir Israel se God is El en Elohim.

El was in die tyd en omgewing van ou Israel ’n baie algemene naam vir gode. Dit is onseker wat die woord El se oorsprong en betekenis is. Dit kan verband hou met ’n woord vir “sterkwees” wat dan sou beteken dat die benaming El op die mag van God wys.

Dit sou beteken dat dit God teenoor die swak mens stel, en juis die andersheid en veral die grootheid, mag en verhewenheid van God beklemtoon, en nie soseer sy betrokkenheid by mense soos die Naam Jahwe nie. Dit is opvallend dat hierdie algemene benaming vir God ouer is as die spesifieke name (eiename) vir spesifieke gode. Dit kan beteken dat die gedagte dat daar een oorheersende God is wat groter is as al die ander, van vroeg af na vore gekom het. Al was dit nog nie die oortuiging van monoteïsme, net een ware God nie, was dit ten minste die oortuiging van Een wat groter is as al die ander (monargiese politeïsme).

Verder is opvallend dat, wanneer El vir die Here gebruik word, dit nie aan ’n plek (kultusplek) verbind word soos die meeste Kanaänitiese gode nie, maar juis aan bepaalde mense, by voorbeeld die El (God) van Abraham, Isak en Jakob, wat beteken dat dit veral staan téénoor die Baäls van die Kanaäniete wat plekgebonde was, en van vroeg af bevestig dat God meer in mense en verhoudings met mense as in vaste aanbiddingsplekke belang stel. En juis dit laat weer die ruimte dat juis Jahwe die ware El kan wees omdat Hy by uitstek in die geskiedenis van Israel ingegaan het, of nog beter gesê: met Israel ’n nuwe geskiedenis gemaak het, die uittog, toe Hy juis ook sy Naam aan hulle bekend gemaak het.

Saam met El is Elohim baie algemeen vir God. Dit is ’n baie interessante woord. Wat sy vorm betref, is dit ’n meervoud, maar ’n ongewone vorm vir ’n meervoud. Die normale meervoud vir El is Elim. Dit word ook baie vir ander gode gebruik. Maar Elohim is by uitstek die benaming van Israel se God. Die feit dat dit meestal saam met die enkelvoud van werkwoorde gebruik word, dui daarop dat die meervoudsvorm eerder ’n aanduiding van die grootheid en mag van hierdie God is (pluralis maiestatis). Dit is by voorbeeld kenmerkend dat juis Elohim gebruik word in Genesis 1 waar die groot skeppingsmag van God beklemtoon word.

Daar is dikwels ’n poging om aan te toon dat ons alreeds in die Ou Testament getuienis kry dat God drie-enig is. Dan word onder andere verwys na hierdie meervoudsvorm vir God. Daarmee saam word graag verwys na uitsprake waarin God van “ons” praat, soos “Kom Ons maak die mens” (Gen 1:26). Daar is egter ander moontlike betekenisse wat “Ons” kan hê (soos die bekende pluralis maiestatis of hoogheidsmeervoud), en dié is te verkies omdat daar geen aanduidings van enige soort  meervoudigheid in God in die Ou Testament is nie. Die Jode het dan ook nooit enige vorm van ’n meervoudigheid in God aanvaar nie. Hulle het sterk uitsprake in die Ou Testament dat God één is (oa Deut 6:4, NLV). Die kerk bely dat God drie-enig is uitsluitlik op grond van die getuienis van die Nuwe Testament dat Jesus en die Heilige Gees op een of ander manier ook Goddelik is en deel is van God.

Die benaming Eloah word ook vir God gebruik. Dis ’n enkelvoud, maar moontlik kom dit van ’n ander woord as El. Omdat dit eers baie laat in die Ou Testament voorkom, is dit moontlik dat die ongewone meervoudsvorm Elohim die oudste is, en dat Eloah later as die enkelvoud van Elohim gevorm is. Dit het nie ’n besondere betekenis nie. Dit kom hoofsaaklik voor in Job en ander digterlike tekste. 

In die volgende artikel gaan ons onder andere na El Shaddai kyk.

Mense wonder dikwels oor verskeie aspekte van die Christelike geloof. Alle Paaie lei na Jesus (2010) deur prof Adrio König is ʼn baie nuttige naslaanwerk wat ʼn betrokke en uitdagende verduideliking bied van die die middelpunt van ons geloof: Jesus Christus.

Bybelkennis gaan gereeld gedeeltes uit hierdie bron publiseer. Ons dank aan prof König en CUM vir hierdie vergunning.

Vir meer inligting oor CUM, besoek gerus hulle webblad by www.cumuitgewers.co.za

Skrywer:  Prof Adrio König

The thing that lies at the foundation of positive change, the way I see it, is service to a fellow human 

being. – Lee Iacocca

Kom hoor wat God gedoen het!

In Psalm 65 en 66 roep die psalmis alles wat God gedoen het in herinnering. Hy verwys na God se kragtige dade (65:6) en God se oorvloed – vir mense en diere – as Hy vir die land voorsien. In 66:5 sê hy: Kom hoor wat God gedoen het, kom hoor van sy magtige dade onder die mense.

As die psalmis vir ons sê hoe om geestelike genesing te ervaar, sê hy nie vir ons om ‘n TV of nuwe kar of self-help boek te koop nie. Hy sê dat ons God in die natuur wat Hy geskep het, kan kry. Hierdie wêreld van die natuur het dikwels groter skoonheid en vrede – iets wat dikwels afwesig is in ons materiële wêreld.

Watter geneesmiddel skryf God vir ons voor? Groen weivelde en waters waar daar vrede is (Psalm 23:2). Kry ‘n plek waar jy geen mensgemaakte ding kan sien nie. Sit; wees stil en weet wie God is. Moenie vir jou bekommer nie; moenie dink nie. Jou huis, selfoon, ens verheerlik nie vir God nie. Dit wat God gemaak het – stroompies, berge, voëls, bome – verheerlik Hom.

Miskien is baie van ons probleme – ook terneergedruktheid en angs – waarskuwings dat ons lewenstyl nie deur God goedgekeur word nie. As ons terneergedruk en angstig is, is dit miskien weer tyd om ons verhouding met God te herstel. Miskien is groen weivelde en waters waar daar vrede is – God se natuur – die antwoord.

Die Bybel sê dat God elke blom en voëltjie ken. Ons spandeer baie tyd om die name van mensgemaakte dinge te ken. Hoekom? Gee ons nie dalk aandag aan die verkeerde dinge nie? Hierdie is ons Vader se wêreld – miskien moet ons meer aandag daaraan gee. Dink ‘n bietjie daaroor.