Janus vra:

Daar was vroeër vanoggend ’n praatjie oor die wet/gebooie oor Radiokansel waarná ek baie deurmekaar en vol vrae gelaat is. En ek is seker ’n groot deel van Radiokansel se luisteraars is kinders van God.

Soos ek die gesprek verstaan het, is Bybelgelowige Christene nie meer veronderstel om elke gebod (insluitende die 4e Sabbatsgebod) te onderhou nie. Ons moet nou eerder na die geestelike betekenisse en die liefde kyk in plaas daarvan om die uitdruklike letter van al tien gebooie te gehoorsaam.

Hoekom is daar nie vir die luisteraars duidelik gemaak nie dat die 4e gebod deel is van die tien gebooie en nog steeds vandag gehoorsaam moet word? Jesus het dit tog baie duidelik gemaak dat geen deel daarvan ooit sal verby gaan nie.

Wat beteken dit as Jesus in die Nuwe Testament sê: As julle my liefhet, onderhou (doen) dan my gebooie? Ja, ons het Hom lief, maar dit beteken tog ook ons moet die tien gebooie doen uit gehoorsaamheid en liefde, naamlik: Moenie steel nie, moenie egbreuk pleeg nie, onderhou die sewende dag (sabbat), ensovoorts.

Die 4e gebod was reg aan die begin vir die Jode in plek gesit deur die sewende dag wat deur God geheilig en geseën is. Waar was dit ooit ontheilig en gesê dat ons dit nie meer hoef te heilig en te rus op die sewende dag (Saterdag) nie? Mag ons nou kies watter van die tien gebooie ons wil nakom en watter nie? Net nege of al tien soos Jesus gevra het?

Let wel, die 4e gebod begin met die woorde “onthou” – onthou die Sabbatdag, so asof die mense dit later sou vergeet en afmaak as niks.

Mag God se Gees die waarheid laat seëvier en mense laat terugkeer om sy wil te doen. Dit gaan immers oor sola Scriptura in plaas van slim redenasies.

Selfs Paulus het dit duidelik gemaak dat ons sonde ken deur die wet.

Ek is baie ontsteld want baie mense, glo ek, word mislei deur redenasies in plaas daarvan dat die Woord van God reg gesny en bedien word.

Daar is net een waarheid en dit moet verkondig word. Wat mis ek?

Antwoord

Prof Hermie van Zyl antwoord:

Ons vraagsteller vra eintlik twee afsonderlike vrae: (a) of die tien gebooie steeds vandag relevant is vir Christene, en (b) hoe die 4e gebod vandag verstaan moet word. Oor (a) verwys ek die vraagsteller graag na die volgende artikel wat op ons webblad “Bybelkennis.co.za” verskyn het (geskryf deur ondergetekende): “Die wet se relevansie vir vandag”. Hierin word volledig aandag gegee aan hoe ons as Christene steeds die tien gebooie as deel van ons lewe moet aanvaar en uitleef. Soek die artikel met die soekfunksie op Bybelkennis.co.za se webblad. Oor (b) – die 4e gebod se verstaan vandag – handel ek vervolgens graag meer uitvoerig.

• Wat is die probleem waarvoor Christene in die vierde gebod gestel word?

Die vierde gebod (Eks 20:8/Deut 5:12) sê: “Sorg dat jy die sabbatdag heilig hou”. Die wyse waarop die Israeliete dit moes “heilig hou”, was om geen werk te doen nie. (Die woord “sabbat” kom van die Hebreeus werkwoord šabat wat “rus [van iets]” beteken.) Christene sê: Die tien gebooie geld nog steeds vir ons; dus, die vierde gebod ook. Indien die vierde gebod nog geld, waarom vier ons die Sabbat op die eerste dag van die week, en nie die sewende dag nie? Waar kom hierdie verskuiwing van sewende dag (Sabbat) na eerste dag (Sondag) vandaan? Verder, wat is die kernsake vervat in die vierde gebod wat steeds geld vir vandag? Dít is die sake wat ons wil hanteer.

• Herkoms van die Sabbat in Ou Testament (7e dag as rusdag)

Waar kom die Sabbat vandaan? Daar is drie moontlikhede:

• Die Sabbat is leengoed uit die oud-Ooste

In oud-Babilonië is sekere dae van die maand gesien en onderhou as sogenaamde bose/ongelukkige dae waarop die koning en ander hoë amptenare sekere goed nie mog doen of eet nie, en waarop offerandes aan gode gebring is om hulle gelukkig te hou.

’n Alternatiewe siening is dat die 7 dag-week gekoppel is aan die vier fases van die maan per maand, soos in Babilonië.

Dit is egter onwaarskynlik dat die herkoms van die Ou-Testamentiese Sabbat in Babilonië lê, omdat die Israelitiese 7 dag-week nie gekoppel is aan die fases van die maan of aan ’n jaarkalender nie.

Verder kom die tipies menslike karakter van die Sabbat (naamlik dat mense moet rus op hierdie dag) nie in Babilonië voor nie. By laasgenoemde was die rusdae gekoppel aan vrees vir die straf van die gode, ’n gedagte wat glad nie by Israel voorgekom het nie. Dit was ook net die konings en hoë amptenare wat dit moes nakom, nie die hele volk, soos by Israel nie.

Dus, die verskille tussen die Ou-Testamentiese Sabbat en die feesdae van die Babiloniërs is baie groter as die ooreenkomste. Die gedagte dat die Sabbat by die Babiloniërs geleen is, is daarom nie aanvaarbaar nie.

• Die Sabbat is uniek aan Israel

Hierdie gedagte beklemtoon dat die tien gebooie ’n unieke geskenk van God aan Israel is. Hy gee dit vir eerste keer aan Israel by Sinaï (Eks 20). Maar, dit is duidelik dat die Sabbat reeds vóór Sinaï bekend was, want gedurende die woestyntog, vóór Sinaï, mag die Israeliete nie manna op die sabbatdag opgetel het nie (Eks 16:22). Dus, die herkoms van die Sabbat lê verder terug in die geskiedenis, maar presies hoe ver terug is onduidelik. En, soos ons verder sal sien, hoewel die Sabbat gekoppel is aan Israel, gaan dit Israel ook te bowe.

• Die Sabbat is ’n universele instelling (= vir alle mense bedoel)

Volgens die skeppingsverhaal kan mens sê dat die Sabbat met die skepping gegee is. Die skeppingsverhaal in Gen 1 struktureer die skeppingsgebeure as ses dae werk en sewende dag rus. Hoewel die tegniese term “Sabbat” nie hier gebruik word nie, vermeld die skeppingsverhaal wel dat God op die 7e dag gerus het van al sy werk en die 7e dag geheilig het (Gen 2:2-3). Dus, die skeppingsverhaal neem die 7 dag-week as uitgangspunt om God se skeppingswerk te beskryf. Dit probeer op hierdie manier iets verwoord van ’n Goddelike ritme in die skepping wat ook tot voordeel van die mens is. Daardeur verkry die sewende dag rus ’n universele betekenis: dis nie net bedoel vir Israel nie, maar vir alle mense. God se rus op die sewende skeppingsdag word ook as motivering vir die onderhouding van die Sabbat in Eks 20:11 gegee. So word God se “skeppingswerksweek” en Israel se weekritme wedersyds direk aan mekaar gekoppel. Die skeppingsverhaal word geskryf vanuit die perspektief van Israel se weekritme, en laasgenoemde word weer gemotiveer vanuit die skeppingsgebeure.

Dus, sedert die totstandkoming van die Mosaïese wetgewing in die volkslewe van Israel was die onderhouding van die Sabbat (7e dag) tiperend van Israel se godsdienstige en siviele lewe, tot vandag toe. Weliswaar het sieninge daaroor gewissel oor tyd heen, maar dit verander nie daaraan dat sabbatsonderhouding tiperend van die Judaïsme was nie.

Voorbeelde van wisselende sieninge oor die Sabbat: (1) In die koningstyd was die sabbatsviering nie so omring met streng bepalings soos in die tussentestamentêre tyd toe die skrifgeleerdes allerlei beperkinge ingestel het nie, bv hoe ver jy mag reis op die Sabbat (1 200 meter). (2) “Geen werk” is in die Makkabeërtyd (167-142vC) so geïnterpreteer dat jy eerder moet sterf as jouself verdedig (wat tot ’n groot slagting gelei het). Hierna is dit aangepas dat jy op die Sabbat wel die wapen mag opneem.

• Betekenis van die Sabbat

In die godsdienstige lewe van Israel het die Sabbat die volgende betekenis gehad:

• Rus: herwinning van kragte

Eks 20:8-11 sê: God het op die sewende dag gerus van sy ses dae se skeppingsarbeid, daarom moet die mens ook rus van sy arbeid. Die mens is die beeld van God; hy verteenwoordig God op aarde. In die sabbatsrus verteenwoordig die mens dus die Goddelike ritme van lewe. Die mens is nie ‘n slaaf van arbeid nie, is nie vasgevang in die bose kringloop van werk nie. Een dag rus wil sê dat die mens vertrou dat God sal sorg.

So verkry die Sabbat ’n universele betekenis: die lewenstyl van Israel het ‘n boodskap uitgestuur na die omringende volke: Vertrou jou lewe toe aan God wat sal sorg. Verder, die genade-aspek by die mens se skepping staan voorop: By God is dit eers werk, dan rus. By die mens: eers rus, dan werk. Want die mens is op die sesde dag geskape; dus, sy eerste volle lewensdag was die sewende dag, God se rusdag. Die mens begin dus sy lewe/werksweek met rus in God, gemeenskap met God. Van daaruit lewe hy. Die mens verdien nie sy lewe uit sy arbeid nie, maar vanuit die rus in en gemeenskap met God.

• Verlossing: Vier God se reddingsdaad uit Egipte

Deut 5:12-15 se weergawe van die vierde gebod sê: God het Israel uit die slawerny van Egipte verlos, daarom moet Israel die sabbatdag vier. Die sewende dag is dus nie net rusdag nie, maar ook viering van God se groot verlossingsdade – dat hulle aan God behoort. Hy het hulle tot sy eiendom gemaak deur hulle te verlos uit Egipte. Die verlossingsmotief beklemtoon dus veral die Sabbat as dag van oorwinning oor alles wat verslaaf en van God wat red. Dis ‘n dag van feesviering.

• Gemeenskapsaspek: Gemeenskap met God en mekaar

Die feit dat daar gerus en feesgevier word op die Sabbat laat mense fokus op gemeenskap met God en met mekaar. Die hele lewe kom tot stilstand (Israeliet, slaaf, vreemdeling en dier). Die Sabbat laat die mens ontdek dat mense mekaar en vir God nodig het; dat hulle vreugde kan vind in mekaar.

• Van Sabbat na Sondag

Met die koms van Christus het baie dinge verander, ook die viering van die Sabbat. Alles het egter nie skielik gebeur nie, maar geleidelik. Dit het baie lank geduur voor ’n nuwe patroon gevestig is. Maar die wortels van die verandering t o v die Sabbat lê reeds in die Nuwe Testament.

Jesus het soos enige ander godsdienstige Jood die Sabbat gevier en die sinagoge besoek. In Luk 4:16 staan daar byvoorbeeld: “Soos sy gewoonte was, het Hy op die sabbatdag die sinagoge besoek”.

Hoe het dit dan gebeur dat ons as volgelinge van Jesus nie, soos Hy, op die sewende dag ons rusdag vier nie, maar op die eerste dag, die Sondag? Dit het alles te make met die opstanding van Jesus op die eerste dag van die week. Dit het tot gevolg gehad dat Christene spontaan op hierdie dag – in onderskeiding van die Jode – begin vergader het. Sondag het ook algaande bekend geword as “die dag van die Here” (kuriakē hēmera). (Vgl Openb 1:10, dis die dag waarop die skrywer van Openbaring sy gesig gehad het.)

• Gegewens in Nuwe Testament om bg te staaf

Ses van die agt verskynings van Jesus ná sy opstanding vind plaas op ‘n Sondag.

Pinkster was volgens berekeninge daardie jaar (van Jesus se kruisiging en opstanding) op ‘n Sondag. Dus, die Heilige Gees is ook op ’n Sondag uitgestort.

Hierdie gebeure beklemtoon tegelyk die “bonatuurlike” karakter van hierdie dag in die gemoed van die eerste Christene.

Daar is min bekend in die Nuwe Testament oor die dag van samekoms van die vroeë kerk, maar drie geleenthede staan uit:

• 1 Kor 16:2: Paulus verwys na die insameling van ’n kollekte vir die kerk in Jerusalem, en sê dat die Korintiese gemeente elke Sondag iets hiervoor opsy moet sit. Dit wys dat die gemeente waarskynlik gereeld op Sondae bymekaargekom het vir die gemeentelike byeenkoms.
• Hand 20:7: Paulus in Troas: Hier word vermeld dat die gemeente op die eerste dag van die week “brood gebreek het”. Dit verwys waarskynlik na die gebruiklike samekoms van die gemeente op die eerste dag van die week om nagmaal te vier en na die uitleg van die Woord te luister.
• Openb 1:10: “die dag van die Here”. Die skrywer van die boek Openbaring ontvang die openbaring van Jesus op dieselfde dag van die week as wat Jesus opgestaan het uit dood. Dit wys verder dat die begrip “Dag van die Here” as verwysing na die Sondag waarskynlik teen die einde van die eerste eeu reeds gevestig was.
• Gegewens uit vroeë kerk tot en met edik van keiser Konstantyn die Grote (321 nC)

Alle kerkvaders en dokumente uit hierdie era (100-321 nC) is dit eens dat Christene op die eerste dag van die week vergader het vir gemeentelike byeenkomste: Ignasius (van Antiogië), Didage, Barnabasbrief, Justinus die Martelaar, Ireneüs, Klemens van Aleksandrië, Tertullianus, Origenes, Siprianus.

Keiser Konstantyn die Grote vaardig in 321 nC ’n edik uit wat ’n nuwe era in die geskiedenis van Sondagviering inlui. Hy sê: Alle regters, stedelinge en vakmanne moet op Sondag rus. Tot nou toe het Christene wel op die Sondag bymekaar gekom, maar van nou af was Sondag van owerheidsweë ook ’n amptelike rusdag. Hieroor skryf kerkvader en historikus Eusebius (4e eeu): Keiser Konstantyn het nou met die instel van die Sondag as ’n rusdag vir alle onderdane van die Romeinse Ryk, “die hele mensdom gelei tot die ware diens aan God”. Dis miskien ’n bietjie oordrewe, maar dit verteenwoordig ten minste die sentiment dat die rusdag nie net vir gelowiges bedoel is nie, maar vir alle mense. Dit onderstreep die universele betekenis van die rusdag waarvan hierbo hierbo melding gemaak is.

• Betekenis van oorgang van Sabbat na Sondag

Ons kan al bogenoemde soos volg saamvat:

• Joodse Christene het aanvanklik beide die Joodse Sabbat en die (Christelike) Sondag gevier. Dit hang saam met die samestelling van die Christendom in die 1e eeu: aanvanklik was die meeste Christene voormalige Jode. Eers aan die einde van die 1e eeu het die heidene in die meerderheid geraak, en het die behoefte aan die onderhouding van die Joodse Sabbat afgeneem.
• Nêrens in die Nuwe Testament staan dat Sondag die Sabbat vervang nie. Wat wel gebeur het, is dat Christene algaande die betekenis van die Sabbat (kyk volgende punt) op die Sondag van toepassing begin maak het. Die gevolg is dat in die gemoed van Christene ons steeds die vierde gebod nakom, hoewel soos vanuit die koms van Christus geïnterpreteer.
• Sabbat beteken rus, verlossing en gemeenskap: Al hierdie betekenisse is deur Christene oorgeneem uit die Ou Testament, maar dit ondergaan ’n verdieping vanuit Christus se koms:
• Rus word nou ook rus van al ons bose werke en sonde. Hierdie interpretasie kry ons reeds by die kerkvaders, ook in die Heidelbergse Kategismus;
• Verlossing ondergaan ’n verdieping as verlossing uit die slawehuis van sonde, asook oorwinning oor die sonde;
• ’n Eskatologiese (eindtydelike) moment kom by (veral vanuit Hebreërs): gelowiges verwag nou ook die ewige sabbatsrus;
• Die gemeenskapsgedagte word nou verdiep as gemeenskap met Christus en met mekaar rondom die breek van die brood in die nagmaal.
• Die vroeë Kerkvaders en latere reformatore waarsku teen die sabbatisering van die Sondag, d w s, om Sondagviering as ’n blote voortsetting van die Joodse Sabbat te sien, met al die wettiese elemente daaraan gekoppel soos in die Judaïsme van Jesus se tyd. Reeds Paulus waarsku hierteen in Kol 2:16-17. Al hierdie dinge (jaarlikse feeste, nuwemaansfeeste en sabbatte) noem hy ’n skaduwee van wat sou kom, naamlik Christus.
• Ons kan dus steeds sê dat die vierde gebod – al die betekeniselemente daarvan – op ons van toepassing is, want die hele tien gebooie geld vir Christene, maar dan gesien vanuit die vervulling in Christus. Enige terugkeer na ’n Joodse viering van die Sabbat (bv om die sewende dag i p v die eerste dag te neem as dag van samekoms) ontken die vervulling wat daar in Christus gekom het.
• In ’n gesekulariseerde samelewing – soos die Suid-Afrikaanse samelewing al meer word, selfs onder kerkmense – moet Christene dus ’n weg vind om enersyds nie in wettisisme te verval rondom die viering van die Sondag nie, maar andersyds ook uit hulle optrede te laat blyk dat die Sondag ’n besondere dag is van ontmoeting met God en met mekaar – ’n dag waarop jou kragte herwin kan word, die verlossing in Christus gevier word, en die gemeenskap van gelowiges beoefen word.

Skrywer:  Prof Hermie van Zyl

14:21 Terwyl hulle die evangelie in Derbe verkondig het, het hulle ’n aansienlike getal (hikanós) dissipels vir Jesus gemaak. Hulle sou hulle seker in die Naam van die Vader en van die Seun en van die Heilige Gees gedoop het en geleer het om alles te onderhou wat Hy beveel het (vgl. Matt 28:19-20) asook Jesus se nuwe wet van die liefde (Joh 13:34; 15:13). Volgens Hand 20:4 vergesel Gaius van Derbe vir Paulus aan die einde van sy derde sendingreis as verteenwoordiger van die gemeente in Derbe, met die kollekte van die gemeentes wat Paulus georganiseer het vir die gemeente in Jerusalem. Ná die opbou van die gemeente in Derbe is Paulus en Barnabas terug na Listra, Ikonium en Antiogië in Pisidië waar hulle vroeër telkens weggejaag is. Die kortpad na Antiogië in Sirië sou oor die Taurusberge wees. Dit het Paulus op sy tweede sendingreis gevolg. Maar nou het hulle nog werk om te doen in die gestigte gemeentes.

14:22 Die rede waarom Paulus-hulle teruggegaan het na die drie stede word in drie sinne weergegee. Hulle het die geestelike lewe van Christus se dissipels gaan versterk, hulle aangemoedig in die geloof en die wete dat hulle deur baie moeilikhede heen ingaan in God se koninkryk. Versterk (epistêrizō) beteken om hulle sterker te laat word in die sin van stewiger en onveranderlik in hulle geloof in Christus; 1 Kol 1:23). Hule is aanmoedig om voort te gaan (emménō) in die geloof, om te groei in hulle verhouding met die Here Jesus deur al meer op Hom te vertrou. ‘Ons,’ alle gelowiges,’ moet ‘deur baie moeilikhede heen (thlipsis moeilikheid wat direkte lyding en vervolging insluit) in Hom bly glo. 1 Petrus 1:6 noem dit allerhande beproewings. So gaan ons in ‘die koningskap van God’ in.  Die koningskap van God (hê basileía tou Theou) verwys nie na ’n gebied of ’n tyd nie, maar na God se heerskappy.. Om God se koninkryk ‘in te gaan’ beteken om God se beheer oor jou lewe te aanvaar en te verwelkom. Dit behels die verloëning van jouself en elke dag jou kruis opneem en Jesus volg (Luk 9:23). Paulus se vervolgings en lyding wat hy moes verduur was ’n aanskouingsles om dié vier gemeentes in te lei in die aanvaarding van God se heerskappy oor hulle lewe, die ingaan deur die smal poort wat na die lewe lei (Matt 7:13-14; Joh 15:20).

14:23  Verder het hulle twee die organisasie van elke gemeente gaan reël. Met die opsteek van hande het hulle vir elke gemeente ouderlinge laat kies. In die ander drie gemeentes buiten Derbe kon Paulus-hulle nie ouderlinge deur die gemeente laat kies nie, omdat hulle telkens uit die vorige drie stede weggejaag is voordat hulle die organisasie van die gemeente kon reël. Die Jerusalemgemeente het reeds ouderlinge gehad wat as voorbeeld vir Paulus-hulle gedien het (Hand 11:30). Volgens Paulus se brief aan Titus 1:5,7,9 was ’n ouderling ’n bestuurder oor die huishouding van God, wat die gemeente deur die gesonde leer bemoedig en ook dié wat dit teengaan, weerlê het.

Met gebed en vas het hulle die gemeente en die ouderlinge in die hande van die opgestane Here oorgegee (paradídōmi) sodat die gemeentelede en ouderlinge op die Here sal wag om hulle te lei en te gebruik in sy diens in hulle gebied. Dit is die Here Jesus in wie hulle reeds begin glo het en voortgegaan het om in Hom te glo – dit is die betekenis van die voltooide verlede tyd van die Griekse werkwoord vir glo wat Lukas hier gebruik. Na Paulus en Barnabas  se vertrek gaan die Heilige Gees voort om die gemeente te lei in hulle geloof in Jesus. So neem Paulus en Barnabas voorlopig afskeid van die gemeentes tot Paulus weer op sy tweede en derde sendingreise die gemeentes weer besoek (Hand 16:1-6; 18:23). In 2 Korinthiërs 11:28 vertel Paulus van die daaglikse druk op hom wat sy kommer oor al die gemeentes hom besorg het. Daarom het hy soveel briewe aan die gemeentes gestuur om hulle op die pad van die Here voort te help, en het hy daagliks voorbidding vir die gemeentes gedoen dat die Here hulle sal lei, bewaar en  beskerm. 

14:24-25 Ná hulle tweede besoek aan Antiogië in Pisidië om ouderlinge aan te stel, waar hulle laas deur die Jode uitgedryf is (13:50), volg hulle terugtog dieselfde roete waarlangs hulle in die suidelike deel van die Romeinse provinsie Galasië ingekom het, oor die Taurusberge na Perge. Hier word vertel van hulle sendingwerk in Perge in Pamfilië aan die Cestrosrivier, waar Markus hulle verlaat het en na Jerusalem teruggekeer het (13:13). In Perge het hulle hierdie keer vertoef en die woord van God aan die mense van die stad verkondig. Daarna gaan hulle na die hawe Attalia waar hulle makliker ’n skip sou kon kry. Dié hawe is deur koning Attalos II laat bou. Hy was koning van Pergamum van 159-138 v.C.

14:26 Van Attalia af het hulle om die eiland Siprus gevaar, waar hulle op die heenreis gewerk het. Hulle skip het direk na die hawe Seleusië gegaan. Seleusië word egter nie weer hier genoem nie. Van Seleusië af is hulle weer te voet die 25 kilometer bergop na Antiogië in Sirië. Aan die begin van hulle sendingreis het die gemeente in Antiogië vir Paulus en Barnabas aan die genade van God opgedra (perfektum van paradídōmi) vir die werk wat hulle vervul het. Met dié perfektum impliseer Lukas dat Paulus-hulle die hele sendingreis in die genade van God gebly het en daarom die Heilige Gees se opdrag in (13:2) kon vervul. Die eerste sendingreis van Paulus het waarskynlik geskied in die jare 48-49 n.C.

14:27 In hulle sendende gemeente Antiogië aangekom, het hulle die gemeente saamgeroep vir ’n verslagvergadering oor hulle werk. Daar het hulle alles vertel wat God met hulle as sy instrumente, gedoen het (vgl. Hand 9:15 het die Here vir Ananias oor Saulus gesê: ‘Ek het hom uitgekies as instrument om my Naam uit te dra na nasies en na konings en na Israel’). Die Here het vir die heidene ’n deur van geloof oopgemaak. Aan die einde van Petrus se verslag oor sy werk by Kornelius se groep mense, het die gemeente in Jerusalem ook God verheerlik en gesê: ‘So het God dan ook aan die heidene die bekering tot die lewe geskenk’ (Hand 11:18). Geloof in Christus is vir almal die enigste toegang tot God en tot sy heil. God self skenk aan ’n mens die oop deur van geloof in Christus na Hom toe (Ef 2:8: ‘Want uit genade is julle verlos, deur geloof. En dit kom nie uit julleself nie; dit is die gawe van God’).

14:28 Paulus en Barnabas het nie ’n klein tydjie saam met die dissipels gebly nie (dit is Lukas se manier om ’n lang tyd aan te dui, waarvan hy nie die presiese lengte ken nie). Die gemeentelede word hier almal dissipels=leerlinge of volgelinge van Jesus genoem (vgl. Jesus se opdrag in Matt 28:19 maak dissipels van al die nasies…). Die Griekse woord hier vir ‘bly’ (diatríbo) impliseer dat hulle daar gebly het om in die gemeente te werk.

Vraag

Leilanie vra:

Ek wil net weet of u dalk vir my meer inligting kan gee oor getalle in drome en in die Bybel. In my droom was die getal 647.

Antwoord:

Prof Hermie van Zyl antwoord:

Drome word dikwels in die Bybel deur God gebruik om sy wil aan mense bekend te maak. So lees ons van die Here wat aan Abimelek in ’n droom bekendmaak dat hy nie by Sara, die vrou van Abraham, mag slaap nie (Gen 20:3). So ook wanneer die Here aan Salomo in ’n droom verskyn en Hy vir Salomo vra wat dit is wat hy van Hom verlang (1 Kon 3:5). En die engel wat in ’n droom aan Josef die opdrag gee om Maria as sy vrou by hom te neem (Matt 1:20), en later om Maria en die Kind Jesus te neem en na Egipte te vlug (Matt 2:13).

Drome is egter nie die normale manier waardeur God sy wil aan ons bekendmaak nie. Daarvoor het ons die Bybel. Wie dus net wil staatmaak op drome en allerlei bonatuurlike maniere om God se wil te bekom, bewandel ’n ongehoorsame paadjie. As ’n mens nie bereid is om na Moses en die profete (= die Bybel) te luister nie, sal jy ook nie luister nie al staan daar iemand uit die dood op om met jou te praat (Luk 16:31). (Lees gerus wat ons ook elders op Bybelkennis.co.za oor drome te sê het; tik “drome” in by die soekfunksie en lees die verskeidenheid van artikels wat beskikbaar is.)

Ons vraagsteller verwys verder spesifiek na getalle in drome. Dié kom nie baie in die Bybel voor nie. Ons kry wel die volgende gevalle: Josef lê die farao van Egipte se drome uit toe die farao droom van sewe vet en sewe maer koeie/koringare, wat dan uitgelê word as alternatiewelik sewe goeie oesjare en sewe jare van misoeste en hongersnood (Gen 41). So is daar ook Daniël wat in ’n visioen verneem dat daar 70 tydperke sal wees waarin Jerusalem opgebou sal word, maar dat aan die einde hiervan ’n bose koning sal kom wat die Jode wreed sal verdruk (Dan 9:20-27). (Uit die geskiedenis weet ons dit was Antiogus IV Epifanes.) In genoemde gevalle het die getalle in die drome dus spesifieke verwysings gehad na jare en tydperke.

Getalle buite die konteks van drome kom egter dikwels in die Bybel voor. In algemene kontekste, byvoorbeeld as verwysing na die afstande tussen dorpe, het dit uiteraard ’n letterlike betekenis. Maar die telwyse is soms anders as vandag. Drie is dikwels nie ’n voltal nie, maar word opgemaak uit die begin, ’n voltal en die afsluiting, waar die begin en afsluiting nie noodwendig ’n voltal is nie. Byvoorbeeld, as daar gesê word dat Jesus drie dae in die graf was, dan is dit eintlik net die Vrydagmiddag en -nag, die hele Saterdag en die vroegoggend van Sondag. Volgens ons telling eintlik nie vol drie dae nie, maar vir die antieke mens wel.

Getalle word ook baie as simboliese aanduidings in die Bybel aangewend. So het die getalle vier, ses, sewe, tien, 1 000 en 144 000 in die boek Openbaring almal simboliese betekenis. Vier in Op 4:6 verteenwoordig die hele skepping; ses is die getal van die mens, met 666 as die uiterste vorm van die mens in sy opstand teen God (Op 13:18); sewe en tien is getalle wat afgerondheid en volledigheid uitdruk (bv Op 1:20; 2:10); 1 000 (bv Op 20:3) is opgemaak uit 10x10x10 en het te make met ’n afgeronde tyd waar die evangelie ten volle sy loop neem op aarde; 144 000 is opgemaak uit 12x12x10x10x10. 12×12 verwys na die twaalf stamme van Israel en die twaalf apostels, en 10 tot die mag drie is die totale voltal van alle gelowiges.

’n Mens sou natuurlik kon sê dat hierdie getalle in Openbaring wel in ’n “droom” voorkom omdat die hele boek eintlik ’n visioen is (Op 1:10). En visioene is soms moeilik te onderskei van drome. ’n Mens kan wel sê dat drome normaalweg in ’n gewone slaaptoestand voorkom (bv Matt 1:20) terwyl visioene eerder ’n soort sinsverrukking is wat nie noodwendig aan ’n slaaptoestand gekoppel is nie (bv Hand 9:3-7). Maar na my mening behoort ons nie die getalle van die boek Openbaring te sien as iets wat in gewone droom voorkom nie, gesien die aard van Openbaring as apokaliptiese literatuur met besondere visioenêre eienskappe. Die slotsom is dus dat getalle in drome nie baie voorkom in die Bybel nie.

Laastens, wat die betekenis sou wees van die getal 647 in ons vraagsteller se droom het ek geen idee nie. Na my beste wete is dit nie ’n getal wat in die Bybel voorkom nie. Ek kan my dus nie daaroor uitspreek nie. Maar in die lig van bostaande uiteensetting, en wat elders oor drome geskryf word op ons webblad, Bybelkennis.co.za, sou ek versigtig wees om besondere betekenis daaraan te heg.

Skrywer:  Prof Hermie van Zyl

14:8 In Listra was ’n man wat onbekwaam was. Sy onbekwaamheid word uitgespel met drie beskrywings om die erns van sy situasie te beskryf en die wonder van sy genesing daarteen te laat skyn: onbekwaam aan sy voete het hy gesit, lam van sy geboorte af (soos die bedelaar by die tempel in Jerusalem, 3:2) en kon nog nooit vry loop nie.

14:9 Die Here open die man se ore dat hy luister na wat Paulus oor Jesus in Grieks aan die skare naby die tempel van Zeus aan hulle vertel. Die Here open ook die oë van Paulus wat deurdringend na die man kyk en sien dat die Heilige Gees in die man die geloof gewek het om genees/gered te word (die woord sōzō kan verlos, red en/of genees aandui). Jesus het ook geweet wat in die gedagtes van sy dissipels aangaan (Luk 9:47; vgl. ook Matt 9:4; 12:25; Luk 6:8; Joh 2:25).

14:10 Onder leiding van die Heilige Gees sien Paulus ook hoe die man genees kan word. Soos Stefanus met ’n harde stem uitgeroep het dat almal dit kon hoor: ‘Here, reken hulle hierdie sonde nie toe nie’ (Hand 7:60), sê Paulus vir die lam man met ’n harde stem dat almal dit kan hoor:’ Staan op, regop op jou voete!’ Dat dit die Here is wat deur Paulus praat, blyk uit die Here se opdrag aan Esegiël 2:1 ‘Mens, staan regop, Ek wil met jou praat.’ Jesus sterf ook met ’n harde stem: ‘Vader in u hande gee Ek my gees oor!’ en net daarna het Hy sy asem uitgeblaas (Luk 23:46). Die lam man het opgespring en rondgestap (vgl. ook die lam man voor die tempel in Jerusalem, Hand 3:8 waar dieselfde woord gebruik word; die Griekse woord vir opspring, hállomai, in die lug opspring, word volgens Joh 4:14 deur Jesus gebruik om die werking van die Heilige Gees te beskryf as die lewende water wat Hy gee, wat in ons sal opborrel tot die ewige lewe (vgl. Joh 7:37-38). Dat die wondergenesing van God kom, was vir die hele skare duidelik. Die man het in geloof Paulus se opdrag gehoorsaam, en aan sy uitbundige vreugde uiting gegee deur ’n borrelende gespring op die voete wat sy lewe lank sy hindernis was en sy gees ook terneergedruk het.

14:11 Die wondergenesing het hier ’n ander reaksie as by Hand 3:9 toe die Jode God geprys het oor die lam bedelaar se genesing en Hand 9:35 toe al die inwoners van Lidda en Saron hulle tot die Here gekeer het. Die Jode beskou ’n genesing as ’n wonder van God. Die heidene glo dat hulle gode self in mensgestalte verskyn. Die legende van die Griekse gode Zeus en Hermes wat in die gedaante van gewone sterflike mense Frigië kom besoek het, was by hulle bekend. Die gode is deur niemand gasvry ontvang nie, behalwe deur die ou egpaar Filemon en Baucis in hulle hutjie. Zeus het hulle daarna op ‘n heuwel laat bly waar hulle veilig was toe daar ’n groot vloed gekom het, hulle aangestel as die bewakers van sy tempel, tegelyk laat doodgaan en hulle toe in bome verander. Ten spyte van Paulus se verkondiging van die evangelie in Listra (14:7) het hulle bygeloof, dat hulle gode ’n menslike gestalte kan aanneem om by die mense uit te kom, hulle opinie van Barnabas en Paulus beïnvloed. In hulle moedertaal Likaonies, wat vir Paulus-hulle onbekend was, het hulle hulle stemme verhef (vir mekaar begin skreeu): ‘Die gode het soos mense geword en na ons toe afgedaal.’

14:12 Zeus was die hoofgod van die Grieke wat vanuit die berg Olimpus met sy bewolkte top regeer het, en Hermes was die boodskapper van die gode – Die Romeine het Zeus Jupiter genoem wat vanaf hulle berg Alba af regeer het en vir Hermes het hulle Mercurius genoem. (Die Romeine het ons planete se name gegee. Ons grootste planeet is Jupiter, die koning van die gode. Ons planeet met die kortste baan om die son is Mercurius, genoem na die vlugvoetige Romeinse god met vlerkies aan sy enkels).

Vir Barnabas het die mense van Listra Zeus genoem, die god wat nie self praat nie, maar deur sy boodskapper wat sy woorde oordra, en vir Paulus, wat die praatwerk gedoen het, noem hulle Hermes, die welsprekende boodskapdraer van die gode, wat voorspoed aankondig en bring. Die inwoners van Listra het geglo dat Barnabas en Paulus as dié twee gode self in menslike vorm na hulle toe gekom het. Hulle het die twee se goddelike name in Likaonies uitgeroep.

14:13 Die mense wou die vermeende gode goddelik vereer met ’n groot offerande. Hulle word gelei deur die priester in die tempel van Zeus wat buite die stadsmuur gebou is, soos baie tempels in die ou tyd. ’n Feestelike skare, gelei deur die priester en gevolg deur bulle met blomkranse om hulle nekke, beweeg deur die stad na die stadspoorte (letterlik: die stad se deure) op pad na die groot altaar voor die tempel, waar die bulle as offers gebring gaan word aan die gode wat hulle kom besoek het. Die apostels aanskou die skouspel. Die verlamde het waarskynlik by die poort van die stad op pad na die tempel gesit, waar Paulus hom voor die skare genees het.

14:14 Lukas noem Barnabas en Paulus hier apostels, hoewel hulle nie onder die twaalf apostels getel is wat Jesus op sy aardse reise in Palestina vergesel het nie. Die woord apóstolos verwys na iemand wat met ’n spesiale boodskap gestuur word, veral van die twaalf dissipels wat Jesus as apostels uitgekies het (Lukas 6:13), maar ook van Paulus wat Hy vanuit die hemel uitgekies het (Hand 9:15) en van ander vroeë Christene wat die evangelie aktief uitgedra het.

‘Toe die apostels hoor…’  Iemand sou vir hulle verduidelik het dat die groot feestelike optog bedoel is om hulle twee as gode in hulle stad te verwelkom en te vereer. Die persoon, waarskynlik die priester, het hulle kom haal vir die okkasie. Toe hulle dit hoor het hulle hulle klere geskeur as protes teen die stad se planne (Die Joodse hoëpriester het sy klere geskeur by die aanhoor van Jesus se ‘godslastering;’ (Mark 14:63-64; Matt 26:65). Vir Barnabas en Paulus was die gedagtes van die mense om hulle twee as gode te vereer, godslastering teen die ware God, die Here (Lev 24:13-16). Met die skeur van hulle klere wil hulle ook aan die skare wys dat hulle bloot mense is wat nie vereer moet word nie, dat hulle heidene die heerlikheid van die onsterflike Skeppergod verruil het vir sterflike mense wat deur Hom geskep is (Rom 1:23).  

Hulle twee storm toe skreeuend tussen die skare in om hulle optog te staak.

14:15 Hulle skreeu: ‘Mense wat maak julle? Ons is ook mense met dieselfde gevoelens (homoiopatheis) as julle’ – in alle opsigte soos julle, met dieselfde menslike natuur as julle.

‘Ons is verkondigers van die goeie nuus (euangelízomenoi; oor Jesus) aan julle, om heeltemal weg te draai van hierdie futiele dinge (mátaios nutteloos, sonder inhoud en vrugteloos; vgl. Rom 1:21 sinloos; in die Ou Testament gebruik van afgode, 1 Kon 16:13,26; Jer 2:5; Ps 115:4-8 se beskrywing) na die lewende God’ wat ook die lewe gee en om sinvol te lewe (vgl. 1 Thes 1:9-10). Hy het die hemel en die aarde en die see en alles daarin gemaak’ (Eks 20:11); dit sluit ons mense as sy skeppings in. Teenoor die heidene met hulle baie gode wat vir verskillende dinge verantwoordelik is, skilder Paulus die een ware God van die Ou Testament wat alles geskape het en alles onderhou (Jer 10:10-16; Jes 28:23-29).

Hierdie kortste preek in Handelinge is die eerste preek van Paulus voor heidene wat Lukas beskryf. Later volg die een op die Areopagus, wat langer weergegee word (Hand 17:22-31). Paulus se preek voor die Jode in Antiogië kon begin by die Ou Testament se heilsgeskiedenis. Die heidene ken nie die Ou Testament of die God van die Ou Testament nie. Hier begin Paulus met die valse voorstelling van die heidene se baie gode, en roep hulle om hulle tot die ware God te bekeer. Vir die heidene begin Paulus die ware God bekendstel met sy openbaring in die natuur en hoe Hy die skepping onderhou. Hy roep hulle om hulle heeltemal van die afgode af om te draai (epistréfō jou geloof en lewenswyse te verander en tot God te keer met jou denke oor God, geloof in Hom wat Jesus se offerande vir ons aangeneem het met Jesus se opwekking uit die dood en met ‘n lewenswyse wat daarby pas). Hy is die lewende God wat alles geskep het, sin aan die lewe gee en sy skepping onderhou. 

14:16 Gedurende die afgelope geslagte (paroíchomai merk die verloop van tyd, met die fokus op die voltooiing daarvan, tyd wat verby is) het die Skepper, Onderhouer en Regter van al die nasies, hulle toegelaat om volgens hulle eie lewenswyse (figuurlike gebruik van hodós pad) voort te lewe (poreúomai om op te tree volgens die gebruiklike manier, met die fokus op die voortgang daarvan). Die tyd van God se geduld en toelating van die mense se eie lewenswyses teen die wil van God, is nou voltooi. Die mense was onkundig oor die lewende God en sy wil vir die mense wat Hy geskep het. God het hulle afgodediens oorgesien vanweë hulle onkunde oor die ware God se wil vir al sy mense  (Hand 17:30). Maar nou het Hy sy wil spesifiek geopenbaar met die koms van Jesus Christus. Om dié goeie nuus te verkondig het Hy sy apostels, sy gestuurde boodskapdraers, uitgestuur na al die nasies van die wêreld.

 14:17 Teenoor die aanskoulike beeld van die heidene se lewe en toewyding aan afgode in verse 11-13, skilder Lukas met ’n aanskoulike beeld die Bybelse God se goedheid teenoor hulle, waaruit hulle Hom eintlik moes leer ken het. ‘Al het God in die verlede al die nasies toegelaat om hulle eie paaie te gaan, het Hy Hom tog (kaítoi tog, hoewel Hy dit toegelaat het) nie sonder die getuienis gelaat as Iemand wat steeds goed doen nie; vanuit die hemel/uitspansel het Hy aan julle reëns gegee en vrugbare seisoene (kaioùs, tye, geleenthede), julle gevoed met voedsame voedsel en julle harte met vreugde gevul;’ Letterlik: julle harte gevul met voedsame kos en vreugde (Ps 65:9-14; 145:15-16; 147:7-9). God se goedheid oor alle mense spreek uit die reën wat Hy gee oor regverdiges en onregverdiges (Matt 5:45) en vrugbare seisoene in die droogtegeteisterde gebied van Listra, waardeur Hy aan julle in Listra kos voorsien het en daarmee vreugde in julle harte gegee het. God gee wat die mens nie self kan maak nie, reën en goeie seisoene. Hy openbaar Hom van die skepping af in sy werke, maar die mense het die heerlikheid van die onsterflike God deur hulle sinlose denke verruil vir afbeeldings van sy skepsels om dié te vereer (Rom 1:20-23).

Die hoofpunte van Paulus se preek aan heidene in verse 15-17 (wat in hoofstuk 17 breër uitgewerk is en in die brief aan die Romeine) was anders as sy preek aan die Jode in Antiogië. Die Jode het die Ou Testament gehad en Paulus verwys hulle na die groot dade van God in die geskiedenis van Israel wat na Christus verwys. Maar tog is Paulus se preek aan die heidene gebou op die Ou Testament se uitsprake, soos sy teologie ook, byvoorbeeld in sy brief aan die Romeine:

1. Die radikale onderskeid tussen God en die mens – v15 (Jes 31:3; Eseg 28:2) vgl. Rom 1:20: sy onsigbare          goddelikheid is duidelik sigbaar in sy werke, wat elke mens kan sien.
2. Die sinloosheid van die afgodediens – v15 genoem ‘nuttelose dinge’ (Jer 2:5;8:19 hulle wat nikswerd afgode dien en so self niks word). Rom 1:21 hulle denke het sinloos geword en hulle het die heerlikheid van die onsterflike God verruil vir afbeeldings van sy skepsels.
3. Oproep tot bekering – v 15 wegdraai van die nuttelose dinge na die lewende God (is die hoofboodskap van die    profete en van Jesus, Mark 1:15). Rom 2:4 besef jy nie dat God se goedheid jou tot bekering wil bring nie?
4. Die titel ‘lewende God’ – v15 (Gen 16:13-14 Lagai Roï ‘Hom wat lewe en my sien’; Jos 3:10 die lewende God is    tussen julle; 2 Kon 19:4 om die lewende God te smaad; Hos 1:10  kinders van die lewende God, aangehaal in          Rom 9:26).
5. God as die Skepper van alles – v15 (Eks 20:11) Rom 1:25 die Skepper wat tot in ewigheid lofwaardig is; 1 Kor 8:6.
6. Die ‘eie paaie’ van die heidene – v16 (Jer 18:15 ompaaie, ongebaande weë van gode wat nie bestaan nie; Ps 1:1,6 die pad van sondaars, goddelose mense). Rom 3:16 Verwoesting en ellende is op hulle paaie.
7. Die gawe van reën – v17 (Jer 5:24, Joël 2:23 God wat die groot reëns gee, die vroeë en die laat reëns elkeen op die  regte tyd).
8. Die gawe van die jaargetye as tekens van die genadige mag van God – v17 (Gen 8:22 vir so lank as die aarde bly    bestaan; Ps 74:17 somer en winter, U het dit gevorm)
9. Kos as bron van vreugde – v17 (U het vreugde in my hart gegee, meer as in die tyd wanneer koring en mos volop is;   Ps 145:15-16) 2 Kor 9:10 Hy wat die saad aan die saaier voorsien en ook die brood as voedsel…

14:18 Met dié teregwysing kon die apostels die mense kwalik bedwing om aan hulle twee apostels offers te bring, asof hulle die gode Zeus en Hermes in menslike gestalte is, vir wie die mense van Listra wil vereer. So diep was die indruk wat die wondergenesing van die man wat van geboorte af lam was, op hulle gemaak het.

14:19 Verrassend en skokkend is die omswaai van die mense van Listra. Die een oomblik wil hulle die twee apostels as gode vereer, en die volgende oomblik stenig hulle vir Paulus, die woordvoerder – soos Jesus wat op Palmsondag in Jerusalem feestelik ontvang is op ’n donkie onder swaaiende palms, en Vrydag met sy kruis uit die stad moes strompel na Golgota. Die ommekeer word toegeskryf aan die haat van die Jode van Antiogië, wat Paulus-hulle uit hulle stad verdryf het en 138 km gekom het om saam met Jode uit Ikonium, wat destyds georganiseer het om Paulus-hulle te stenig oor ‘godslastering’ en 38 km gekom het om dit doen. Die haatdraende Jode het die Listra-skare omgepraat, Paulus gestenig en hom uit die stad gesleep, onder die indruk dat hy dood is (onder die indruk nomízō is om aan te neem dat iets so is sonder spesifieke sekerheid). Die lyk word buite gegooi vir die diere, want ’n lyk verontreinig die stad. Daarom moes Jesus ook buite Jerusalem gaan sterf het. Paulus verwys na hierdie steniging in 2 Kor 11:25; vgl. 2 Tim 11. So word vervul wat die verheerlikte Jesus vir Ananias oor Saulus gesê het: ‘Ek sal boonop aan hom toon hoeveel hy ter wille van my Naam moet ly’ (Hand 9:16).  In Romeine 8:17 sê Paulus self; ‘..as ons saam met Christus ly, kan ons ook saam met Hom verheerlik word.’   

14:20 Maar toe die dissipels rondom hom gaan staan het, is hy opgewek/uit die dood opgewek (anístêmi kan altwee die betekenisse aandui). Die kousale werkwoord impliseer dat dit die Here is wat Hom opgewek het. Nêrens word vertel van iemand wat gestenig is en daarna nog gelewe het nie. In 2 Korinthiërs 6:9 verwys Paulus na die uithouvermoë van die dienaars van God: ‘as sterwendes – maar kyk, ons leef; as gekastydes wat tog nie doodgemaak word nie.’ Dan was Paulus se spoedige opwekking uit sy amperse of regte dood deur die Here, ’n wondergenesing dat hy dadelik in die stad kon ingaan en die volgende dag saam met Barnabas na Derbe kon stap, wat 75 km oos van Listra geleë was. Dit spreek ook van Paulus se moed en vertroue op die Here om weer in die stad Listra wat hom vermoor het, in te gaan. Vir Jesus was dit egter op die derde dag ’n opwekking uit die dood met ’n verheerlikte liggaam. Te midde van die teenstand teen Paulus en sy steniging het sommige inwoners van Listra wel in Jesus geglo en kom hulle rondom die gebroke Paulus staan om hom te begrawe en het toe ook sy wondergenesing aanskou. Onder hulle was daar moontlik Timotheus en sy ma en ouma (2 Tim 1:5). Toe Paulus met die tweede sendingreis weer in Listra kom het hy die jongman Timotheus, wat daar gebore is, met hom op sy reise begin saamneem (Hand 16:1-3).

Skrywer:  Prof Francois Malan