Bio-etiek (2): Wanneer begin lewe?
Bio-etiek (2): Wanneer begin lewe? – Coen Slabber
Hierdie is ʼn kernsaak in die debat oor aborsie, stamselnavorsing, kloning en baie ander etiese probleme waarvoor ons vandag staan. Kan ons bepaal wanneer lewe begin? Sommige sê dat ons hier met ʼn onsinnige speletjie besig is. Ons kan lewe op ʼn reguit lyn (kontinuum) plaas wat strek van die eiersel deur die embrio en baba tot by die volwassene. Om nou iewers op hierdie lyn ʼn kruis te gaan trek en te sê dit is waar lewe begin, is arbitrêr en nie wetenskaplik nie. Geen wonder dat as ons vra wanneer lewe begin ons ʼn verskeidenheid antwoorde kry nie. Dit strek vanaf bevrugting tot waar die baba asemhaal met ʼn klomp moontlikhede tussen in. Mense wat sê dat lewe begin sodra die baba asemhaal, haal Genesis 2:7 aan waar ons lees dat die Here God lewensasem in sy neus geblaas, sodat die mens ʼn lewende wese geword het. Beteken dit dat voor die eerste asemteug die baba nie ʼn lewende wese is nie?
Hoe nou gemaak? Daar is duidelik geen eenstemmigheid oor wanneer lewe begin nie. Hoe moet ons hierdie vraag vanuit ʼn wetenskaplike hoek benader? Om te bepaal wanneer lewe begin, moet die wetenskaplike twee sentrale vrae beantwoord:
(a) Wanneer word ʼn nuwe sel wat duidelik onderskeibaar van die eier- en saadsel is, gevorm?
(b) Is hierdie nuwe sel(le) ʼn menslike organisme?
I. Wanneer word ʼn nuwe sel wat duidelik onderskeibaar van die eier- en saadsel is, gevorm?
Wetenskaplikes gebruik twee eenvoudige kriteria om te bepaal of selle onderskeibaar van mekaar is:
(a) Hulle samestelling verskil; en
(b) Die gedrag van die selle verskil.
Wat gebeur by bevrugting? Die saad- en eiersel kom langs mekaar te lê en die membrane tussen die twee verdwyn en ons kry ʼn enkele sel (die sigoot). Hierdie sigoot bevat komponente van beide sy samestellende selle. Hierdie is dus ʼn unieke sel met ʼn unieke samestelling wat verskil van die eier- en saadsel. Om net een voorbeeld te noem: die eier- en saadsel het elk 23 chromosome, maar die sigoot het 23 paar chromosome – soos ʼn normale volwassene.
Die doel van die saad- en eiersel is om mekaar te vind en saam te smelt. Nou kry ons die sigoot met ʼn nuwe ontwikkelingspad. Sy ontwikkelingspad – verdeling en ontwikkeling – lei tot ʼn embrio en uiteindelik ʼn baba.
Nie alleen is hierdie sigoot se ontwikkelingspad anders nie, maar ook sy genetiese samestelling verskil. Ons het hier ʼn sel wat duidelik onderskeibaar is van die eier- en saadsel.
[ʼn Embrio is die organisme wat ontstaan na die eier- en die saadsel saamgesmelt het tot ongeveer agt weke na bevrugting. Daarna praat ons van ʼn fetus.]
II. Is hierdie nuwe sel(le) ʼn menslike organisme?
Ons het gesien dat ʼn nuwe sel – die sigoot – gevorm word, maar is dit die begin van ʼn nuwe menslike organisme? Het ons nie maar net ʼn nuwe sel wat verdeel en ʼn klomp selle vorm nie? Hoe definieer ons ʼn organisme?
(a) ʼn Organisme is ʼn ingewikkelde struktuur bestaande uit elemente wat van mekaar afhanklik is. Hierdie elemente se eienskappe word bepaal deur hulle funksie in die totale organisme. [Soos in die volwasse mens. So byvoorbeeld is die niere se funksie, onder andere, afhanklik van die bloedsirkulasie. Wat die nier doen, word bepaal deur die hele liggaam. Die niere is nie ʼn eiland nie – hulle werk nie in isolasie nie.]
(b) ‘n Organisme is saamgestel om die aktiwiteite van die lewe uit te voer deur organe wat verskil in funksie, maar interafhanklik is.
Is die menslike sigoot ʼn menslike organisme? Die gedrag en strukture van die volwasse mens is nie daar nie – embrio’s lyk nie en tree nie op soos volwasse mense nie. Die sigoot tree egter op soos ʼn volledige geheel. Al die dele van die sigoot tree in ʼn georkestreerde wyse op om na die volwasse toestand te ontwikkel. Die sigoot tree onmiddellik op om ʼn program van ontwikkeling te inisieer wat, as dit nie deur siekte of ʼn eksterne ingreep onderbreek word nie, sal lei tot ʼn mens.
Gevolgtrekking
Wat ek hier beskryf het, is ʼn vereenvoudiging van ʼn baie ingewikkelde proses. Tog kan ons sekere afleidings maak:
(a) Bevrugting vind plaas sodra die eier- en saadsel saamsmelt. ʼn Nuwe, unieke sel met ʼn eiesoortige ontwikkelingspad word gevorm.
(b) Hierdie nuwe sel het die potensiaal om te ontwikkel tot ʼn volwasse mens.
Wetenskaplik moet ons aanvaar dat lewe begin sodra die eier- en saadsel saamgesmelt het – dit wil sê, by bevrugting. Met hierdie as agtergrond kan ons nou kyk na ʼn paar bio-etiese dilemmas. Ons gaan begin by aborsie.
Outeur: Dr Coen Slabber