Geloofsvrae: Alomteenwoordigheid, alwetendheid, onsienlikheid, onkenbaarheid, selfgenoegsaamheid – Adrio König

Alomteenwoordigheid, alwetendheid, onsienlikheid, onkenbaarheid, selfgenoegsaamheid  

In die opskrif bokant hierdie paragraaf staan ‘n hele aantal begrippe wat tradisioneel gebruik word vir God. Hulle is saam gegroepeer omdat hulle saamhoort. Hulle is almal eerder geïnspireer deur strominge in die Griekse filosofie. Die atmosfeer wat die meeste Bybelse boeke adem, is net eenvoudig anders.

Oor die alomteenwoordigheid van God is die filosofiese vraag hoe ons dit moet verstaan dat God altyd oral is. In die Bybel is die boodskap eerder dat God altyd naby sy kinders is, veral as hulle in nood is, maar ver van die ongehoorsames en die goddelose. In die NT kry ons die nuwe perspektief dat Hy die goddelose regverdig, maar die veronderstelling is dat die goddelose hulle bekeer en sy kinders word, en dan is Hy natuurlik naby hulle.

Onder die alwetendheid van God word gewoonlik verstaan dat Hy alles weet, alles wat al gebeur het, alles wat nou gebeur, en alles wat ooit sal gebeur. Die vraag is dan of God alles weet bloot omdat Hy vooruit weet wat die mense sal doen (dus voorkennis), en of Hy alles weet omdat Hy vooruit presies bepaal het wat hulle sal doen. Die argument is dan gewoonlik dat dit meer tot sy eer is om sy albeskikking te aanvaar omdat Hy dan die inisiatief behou. Voorkennis maak Hom nog altyd afhanklik van dit wat mense besluit om te doen. Maar uiteindelik blyk dit ongeloofwaardig te wees om sy albeskikking te probeer rym met die vreeslik baie sonde, ellende en lyding in die wêreld. Dit laat ‘n mens net opnuut besef dat ons die dampkring van die Bybel verlaat het.

In die Bybel sal ons eerder verwysings daarna kry dat God weet van sy kinders se nood en dat ons geen sonde vir Hom kan wegsteek nie. `Alles lê oop en bloot voor sy oë’ (Heb 4:13).

In verband met die onsienlikheid van God gaan dit gewoonlik daaroor dat God gees is en dat ‘n mens nie ‘n gees kan sien nie. Dan word dit ‘n groot probleem hoe God Homself sigbaar kan maak. Omtrent dieselfde probleem kom na vore in verband met die onkenbaarheid van God. Die argument is dat die eindige (die mens) nie die oneindige (God) kan ken nie. Dan is dit weer openbaring wat ‘n probleem word. En verder, as God gees is, hoe kan Hy in elk geval in ‘n mens geopenbaar word? Ons is dan `vlees.’

Min van hierdie probleme kom na vore in Bybelse stowwe. Die probleme rondom die vraag of ons God kan sien, het eerder te doen met sy heiligheid en heerlikheid as met sy `samestelling’ (gees). Daarom is dit ook ‘n heerlike vooruitsig dat die kinders van God Hom sal sien wanneer Hy die aarde nuut gemaak het en op die nuwe aarde by ons kom bly.

Dat Hy Hom in ‘n mens kan openbaar, is nooit in die Bybel ‘n probleem nie. Trouens die mens is juis as die beeld van God geskep wat beteken dat ons God op aarde verteenwoordig en iets van sy manier van lewe in ons lewe moet reflekteer. Daarom word daar ook voortdurend op mensvormige (antropomorfe) wyse oor God gepraat. En anders as wat Christene vir baie eeue geglo het, praat ons juis paslik en reg oor God as ons dit in mensvormige terme doen. Juis omdat ons as sy beeld geskape is, kan Hy Homself bekend maak in terme wat by ons menslike lewe pas (OT) én kan Hy Homself as ‘n mens openbaar (Jesus). Die moontlikhede wat ons menslike lewe bied, kan uitdruk hoe God na sy wese is: oorredende liefde. Daarom was Jesus ook nie ‘n vreemde wese toe Hy God kom openbaar het nie. Hy was ‘n mens onder mense.

Die selfgenoegsaamheid van God stam ook uit direkte Grieks-filosofiese invloed. Dit hou verband daarmee dat God se Naam in Eks 3:14 (Ek is wat Ek is) verstaan is as die ewig synde of bestaande, waaruit mense dan afgelei het dat Hy geen emosies ken nie en nie reageer op mense nie. Die oortuiging het bestaan dat dit sleg is om emosies te hê, want dan kan jy deur iemand anders beïnvloed en ongelukkig gemaak word. Hoe meer afsydig jy teenoor enige gebeure buite jouself kon bly, hoe gelykmatiger en bestendiger kon jy leef. En hierdie ideaal sou dan volmaak verwesenlik wees in God. Hy is die in-sigself-genoegsame wat geen behoeftes het nie en op niks reageer nie.

Die lewende, betrokke God van die Bybel wat omgee vir sy skepsels, het daarmee op die agtergrond verdwyn ten koste van ‘n koue, ongenaakbare, ongevoelige, in sigselfgenoegsame wese wat net aan Homself kon dink. ‘n Mens kan jou byna nie ‘n groter teenstelling voorstel as dié tussen hierdie twee sienings van God nie.

Dit beteken nie dat daar nie goeie redes was waarom Joodse en Christenteoloë in die eerste eeue van die kerkgeskiedenis die heersende filosofie gebruik het om oor God na te dink nie. Die evangelie moet altyd sinvol geïnterpreteer word vir die mense aan wie dit verkondig word. En as dié mense oortuig is dat alles wat vasstaan, wat onbeweeglik is en nooit verander nie, goed is, kan dit volkome aanvaarbaar wees om die evangelie in sulke terme te probeer uitdruk. Maar dit maak nie sin in ‘n situasie waarin omgee, betrokkenheid, deernis hoë waardes is nie. En sowel in die Bybel as in ons kultuur is dit sondermeer die geval.

Die onveranderlikheid van God is onder die trou van God bespreek.

Mense wonder dikwels oor verskeie aspekte van die Christelike geloof. Fokus op 300 Geloofsvrae deur prof Adrio König is ʼn baie nuttige naslaanwerk wat ʼn verduideliking van 300 geloofsvrae bied.

Bybelkennis gaan gereeld gedeeltes uit hierdie bron publiseer. Ons dank aan prof König en Lux Verbi.BM vir hierdie vergunning.

Skrywer: Prof Adrio König

Geloofsvrae: Geskiedenis – Adrio König

Geskiedenis

Dit is in hierdie verband nodig om iets te probeer sê oor die aard van die geskiedenis wat God met ons maak. Dit is egte geskiedenis waarin daar egte beslissings val, van sy kant, én van ons kant. Dit is nie ‘n toneelstuk wat vooraf geskryf is en nou net opgevoer word nie – ‘n siening waartoe ‘n mens omtrent genoodsaak is as jy die pad van sy verborge-wil-as-sy-eintlike-wil loop. Daarteenoor is dit beter om te aanvaar dat geskiedenis verbondsgeskiedenis is, geskiedenis waarin daar meer as een deelnemer is. In werklikheid moet ons ‘n paar deelnemers onderskei wat elkeen ‘n daadwerklike invloed op die uiteindelike verloop van die geskiedenis het. Daar is minstens God, die mense, die magte, en bepaalde wetmatighede in die natuur. Wat uiteindelik in die geskiedenis gebeur, is die resultaat van God se inisiatiewe, ons reaksies (wat ‘n mengsel van ontrou en trou is), die aanvalle van die bose magte op die heerskappy van God, en sekere dinge wat gebeur eenvoudig omdat daar bepaalde wetmatighede in die natuur is. Hierdie geskiedenis kan nie vooruit bepaal word nie omdat daar te veel onseker faktore is. Voorafbepaalde geskiedenis is in elk geval nie meer geskiedenis nie, maar ‘n toneelstuk.

Wat ons wel uit God se geskiedenis met Israel en in Jesus kan aflei, is enersyds dat Hy ‘n bepaalde doel met die wêreld en die mense het, en andersyds dat Hy in die loop van die geskiedenis telkens nuwe inisiatiewe geneem het om die geskiedenis terug te kry op die pad wat Hy wil loop om sy doel te bereik: soos die roeping van Abraham, die uittog uit Egipte, die koningskap in Israel, die ballingskap, die koms en veral die opstanding van Jesus, die koms van die Gees, en volgens sy beloftes, uiteindelik ‘n nuwe hemel en ‘n nuwe aarde. Tussen hierdie beslissende wendings lê egter eeue van worsteling met sy kinders (Israel en die kerk) en fel aanslae van die bose magte.

Dit beteken dat die geskiedenis nie reëlmatig verloop nie, maar ‘n mengsel is van hoogtepunte en laagtepunte, van egte gemeenskap tussen God en sy volk (waarvan daar pragtige getuienis in die Psalms is). Van ons as mense se kant is daar sprake van aangrypende bekerings en mense wat gehoorsaam is aan God, maar ook van eeue van ongehoorsaamheid en ontrou in die geskiedenis van Israel en die kerk, met die hoogtepunt van menslike opstand teen God as sy Seun verwerp word. Só lyk ons (gemengde!) insette in die geskiedenis. Van God se kant af is daar die eeue van geduld, van terugroep en selfs oordeel, van vergewe en versorg, van telkens nuwe inisiatiewe en tekens van sy oorwinnende mag op sy pad na die nuwe aarde.

Dit is duidelik dat ons met hierdie siening op die geskiedenis moeite sal hê om die tradisionele filosofiese begrip van God se almag te akkomodeer.

Die werklike probleem met die tradisionele Gereformeerde siening lê in die oorweldigende indruk wat die Bybel maak oor die omgang van God met sy volk en met die mense in die algemeen. Laat ons ‘n bietjie uitbrei op wat opsommend gesê is. Ons het gesê God neem telkens nuwe inisiatiewe om sy doel te bereik as mense in hul ontrou sy vorige inisiatiewe dwarsboom. Hierdie nuwe inisiatiewe bring telkens wendinge mee in die verloop van die geskiedenis.

‘n Mens kan dink aan die roeping van Abraham nadat God se direkte omgang met die hele mensdom nie uitgeloop het op hulle toekeer tot Hom nie (Gen 1-11). In Abraham begin Hy iets nuuts: om deur één volk al die nasies na Jerusalem te lok om Hom daar te kom aanbid. As sy volk aan Hom getrou is, sou Hy hulle só seën dat die volke rondom oortuig sou word dat Israel se God die ware God moet wees. Veral sommige profete het daarna uitgesien (Jes 2:1-5; Miga 4:1-5).

Uiteindelik het ook dit egter nie gewerk nie. Israel se langdurige ontrou het eerder daarop uitgeloop dat die Here hulle só gestraf het dat hulle voor die volke vernerder is en die volke sy Naam begin belaster het (Eseg 36:16ev). Daarom het die Here die volk swaar gestraf sodat net ‘n klein klompie oorgebly het (die sg. oorblyfsel) wat aan Hom getrou was.

In hierdie tyd het die verwagting onder Israel toegeneem dat daar ‘n besondere persoon sal kom wat Israel sal verlos. Daar was verwagtings van die Messias as nasaat van Dawid, van ‘n lydende dienaar, ‘n profeet, ‘n menslike wese (of `seun van die mens’).

Uiteindelik neem God dan die een nuwe inisiatief wat alles in ‘n nuwe perspektief stel: die koms van Jesus Christus wat al hierdie verwagtings vervul. In Hom word ‘n ongelooflike rykdom van beloftes vervul. Hy is die Messias, die Seun van Dawid, die lydende Kneg, die profeet, die menslike wese of die Seun van die mens, die nuwe mens, die troue bondgenoot van God, die een wat God van die begin af in die oog gehad het. Deur Hom uit die dood op te wek, gee God aan die mensdom ‘n nuwe lewe. Alle mense moet deur geloof met Hom verenig word en só deel kry aan die verbond as God se skeppingsdoel, aan hierdie nuwe lewe van liefdesgehoorsaamheid aan God en liefdesdiens aan die naaste, ‘n nuwe lewe wat God in die opgestane Jesus aan ons voorsien.

Deur die Gees bring God nou die nasies tot geloof in Hom, om uiteindelik te deel in sy heerlikheid op die nuwe aarde.

Dit is wat ons onder die mag van God moet verstaan. En dan maak dit nie veel verskil of ons dit mag of almag noem nie. Al neem dit God soms baie lank, het ons in elk geval in Jesus se opstanding die versekering dat Hy uiteindelik sy doel sal bereik, ondanks al ons ontrou en onbetroubaarheid. Hy doen dit deur ons, sonder ons en uiteindelik selfs ondanks ons en teen ons weerstand in.

Mense wonder dikwels oor verskeie aspekte van die Christelike geloof. Fokus op 300 Geloofsvrae deur prof Adrio König is ʼn baie nuttige naslaanwerk wat ʼn verduideliking van 300 geloofsvrae bied.

Bybelkennis gaan gereeld gedeeltes uit hierdie bron publiseer. Ons dank aan prof König en Lux Verbi.BM vir hierdie vergunning.

Skrywer: Prof Adrio König

Geloofsvrae: God se almag – Adrio König

God se almag 

By die bespreking van die wese van God is doelbewus oor sy `mag’ gepraat. In die geskiedenis van die kerk is voorkeur gegee aan die begrip `almag.’ Dit is een van ‘n aantal begrippe wat mense vir God gebruik, maar wat nie so direk uit die Bybel afkomstig is nie maar eerder uit sekere strominge in die Griekse filosofie, begrippe soos alomteenwoordigheid, alwetendheid, onkenbaarheid. Daarom is die bespreking van hierdie begrippe tot nou toe uitgestel. Kom ons kyk eers na die begrip almag.

In die Apostoliese Geloofsbelydenis word eksplisiet net een eienskap van God genoem: `die Almagtige.’ Mense wat graag balans in die belydenis wil sien, wys tereg daarop dat, voordat ons sy almag bely, ons bely dat God `die Vader‘ is, wat beteken dat God omgee. Die probleem is natuurlik dat dit slegs ‘n indirekte belydenis is waaruit ons wel die liefde van God kan aflei, sonder om dit in soveel woorde te bely. In die teologiegeskiedenis is God dan ook veel eerder met almag as met liefde beskryf, en het sy liefde selde of ooit ‘n plek gekry in die `definisies’ wat teoloë van God gegee het, al was dit (gelukkig!) nie altyd waar van die prediking en die persoonlike vroomheid nie.

In die Bybel is alles nie so duidellik nie. In die OAV het die woord `almag’ selde voorgekom. In die NAV kom dit veral in die OT dikwels voor omdat die vertalers besluit het om twee benaminge van God (El Shaddai en Jahwe Zebaot), waarvan die betekenis nie regtig vasstaan nie, te vertaal met `die almagtige God’ en `die Here die Almagtige.’ Bybellesers kry nou die indruk dat dit omtrent op elke bladsy van die Bybel staan dat God almagtig is, terwyl die Bybel in werklikheid opvallend selde dié gedagte uitspreek.

Die tweede probleem is dat die begrip `almag’ eerder in terme van sekere strominge in die Griekse filosofie verstaan word as in terme van die Bybel. Baie Christene verstaan onder almag die letterlike betekenis dat God enige tyd enigiets kan doen. Hierdie almagsbegrip het sy eie probleme, want ‘n mens kan God se almag beswaarlik letterlik verstaan as sy vermoë om enigiets te doen. God kan byvoorbeeld nie ‘n klip maak wat so swaar is dat Hy dit nie kan optel nie.

Maar ‘n mens besef natuurlik dadelik dat dít ook nie regtig die soort mag is wat in die Bybel aan God toegeskryf word nie.

In die bespreking van die wese van God het ons die onderskeid gemaak tussen sy oorredende mag en sy oorweldigende mag. Daar is duidelike voorbeelde van oorweldigende mag, van God wat eenvoudig oor sy vyande loop. Veral die apokaliptiese boeke het voorbeelde hiervan. Dit is egter iets wat by geleentheid gebeur en nie op staande voet nie. Dit is eerder die uitsondering as die reël. Dit getuig daarvan dat God soms op ‘n vreemde manier optree en sy vyande oorweldig. Ons kom ook sterk onder die indruk hiervan in die stryd van Jesus teen die bose magte. Hy vernietig hulle eenvoudig.

Die oorweldigende indruk wat ‘n mens egter uit die Bybel kry, is nie dat God te enige tyd enige iets kan doen nie, selfs nie as Hy dit graag wil hê nie. Inteendeel, God word dikwels gefrustreer in sy planne met Israel, Hy moet vir lang tye by hulle pleit om na Hom te luister, daar is dikwels baie min reaksie op sy dreigemente by monde van die profete, sodat Hy dikwels nuwe inisiatiewe moet neem as mense enduit onwillig bly om positief te reageer.

Natuurlik is daar ‘n manier om hierdie gegewens te probeer interpreteer sodat ‘n mens nog altyd kan vashou aan die gedagte dat alles wat gebeur, die direkte beskikking van God is omdat Hy almagtig is en dus enige oomblik alles kan laat gebeur wat Hy wil. Later sal dit egter blyk dat dít ‘n pad is wat ‘n mens beswaarlik kan loop. Dit verwring eenvoudig die duidelike patroon wat ons uit sy eeuelange omgang met Israel aflees.

Daarom is dit miskien die beste om te aanvaar dat God met sy oorweldigende mag mense kan vernietig, maar dat God nie mense kan dwing om iets te doen nie, soos om hulle te bekeer en Hom lief te hê nie. Daarvoor kan Hy net sy oorredende mag gebruik, en mense (die volk Israel!) kan weier om daarop te reageer. In die volgende paragraag word verder hierop ingegaan.

Mense wonder dikwels oor verskeie aspekte van die Christelike geloof. Fokus op 300 Geloofsvrae deur prof Adrio König is ʼn baie nuttige naslaanwerk wat ʼn verduideliking van 300 geloofsvrae bied.

Bybelkennis gaan gereeld gedeeltes uit hierdie bron publiseer. Ons dank aan prof König en Lux Verbi.BM vir hierdie vergunning.

Skrywer: Prof Adrio König

Geloofsvrae: God se heiligheid en toorn – Adrio König

God se heiligheid en toorn

Net soos God se geregtigheid nie teenoor sy liefde staan nie maar eerder ‘n vorm van sy liefde is, so staan sy heiligheid ook nie teenoor sy liefde nie. Dit sê eerder iets oor die aard of die grens van sy liefde.

In die ou Bybelvertalings het ons nog gelees dat God jaloers is (Eks 20:5). Dit kon natuurlik misverstaan word, want jaloesie tussen mense is lelik. Daarom vertaal nuwer vertalings dit met iets soos: die God wat onverdeelde trou eis, of die God wat omgee vir ons liefde, die God wat nie mededingers duld nie. God se liefde is so eg en ernstig dat Hy kan seerkry. As ons sy liefde nie met wederliefde beantwoord nie, krenk dit Hom. Enigiets van ons kant is nie maar goed genoeg nie. Hy het ons met onverdeelde liefde lief, en Hy eis onverdeelde liefde van ons.

Dit is vir Hom so ‘n ernstige saak dat ons selfs van sy toorn lees. As ons deur ons ontrou sy liefde misken, wek ons sy toorn op sodat ons onder sy oordeel kom. Ons moet nie sy toorn verwar met woede of haat as onbeteuelde emosionele reaksies waarin Hy buite Homself is en dinge doen waaroor Hy later spyt kry nie. Sy toorn en straf is berekende reaksies van die God wat liefde is, sodat die miskenning van sy liefde Hom wesenlik raak. Sy toorn pas by sy liefde, dit sê hoe eg en diep sy liefde is.

Dit is ook nie waar dat sy toorn tot die OT beperk is en eintlik maar ‘n vroeë vorm van Israel se geloof reflekteer wat later tot ‘n hoër trap sou ontwikkel het sodat sy liefde sy toorn heeltemal vervang het nie. Net soseer as wat ons alreeds in die OT van sy liefde lees (o.a Hos 11!), lees ons in die NT nog steeds van sy toorn oor dié wat sy liefde verwerp. Net in die Romeinebrief alleen kry ons dit minstens ses keer (soms met `straf’ vertaal: 1:18; 2:5; 4:15; 5:9; 9:22; 12:19).

‘n Deel van God se heiligheid is sy afkeer van die sonde. `U is nie ‘n God wat onreg verdra nie, die kwaad het by U geen plek nie’ (Ps 5:5). Hy haat selfs almal wat onreg doen en verafsku moordenaars en bedrieërs (vers 6-7). Dit beteken nie dat daar nie vergifnis by God is nie, trouens dit beteken juis dat mense opgeroep word om hulle te bekeer sodat die Here hulle kan vergewe en hulle die toorn van God kan ontvlug.

Daar is ‘n sin waarin hierdie heiligheid en toorn van God tot die wese van die evangelie behoort. As God nie omgegee het vir ons liefde nie, sou ons sy liefde ook nie kon ernstig neem nie, dit sou goedkoop, vryblywende liefde gewees het waarop ‘n mens nie kon reken nie. Dat sy liefde heilige liefde is, liefde wat beantwoord moet word, maak dit duur liefde waarop ons kan reken. En ons kan Hom dank vir sy eis dat ons Hom met wederliefde moet antwoord en net aan Hom getrou moet bly, want wat sou van ons geword het as ons maar tussen verskillende gode kon rondskarrel?

Was Augustinus nie reg toe hy gesê het dat ons vir God gemaak is en dat ons harte onrustig sal bly tot dit rus vind in Hom nie? Is ons verhouding tot God nie deel van ons menswees nie?

Skrywer: Prof Adrio König