Jacob vra

Boodskapteks: Die 1983-Afrikaanse Vertaling vertaal die oorspronklike vlees van die mens as die mens se sondige natuur. Die nuwe 2014-Direkte Vertaling maak nou ook so.

Die sondige natuur van die mens kom uit die kerk se belydenisskrifte.

Dit maak ook dat die bose geen funksie het nie, want die mens is in sigself boos, van nature so.

Kan dit korrek wees om so te vertaal?

Antwoord

Prof Hermie van Zyl antwoord:

Die vraag gaan eintlik oor drie verskillende sake: (1) Is dit korrek om die onderliggende Griekse woord, sarks (“vlees”), met “sondige natuur” (1983-Arikaanse Vertaling [AV]) of “sondige aard” (2014-Afrikaanse Direkte Vertaling [ADV]) te vertaal? (2) Is die vertaling “sondige natuur” nie iets wat van buite (die kerk se belydenisskrifte) die Bybel ingedra word nie? (3) Wat is die verhouding tussen die mens se sondige natuur en die Bose; wie is met ander woorde verantwoordelik vir die sondige aard van die mens – net die mens self of het die Bose ook iets daarmee te doen? Ek handel agtereenvolgens oor dié drie kwessies.

1. Die vertaling van sarks. Die 1933/53-Afrikaanse Vertaling, wat ‘n baie letterlike vertaling is, het die Griekse woord sarks bykans deurgaans met “vlees” vertaal. Die probleem is net dat sarks in die Nuwe Testament in ‘n verskeidenheid van betekenisse voorkom, byvoorbeeld “vleis”, “liggaam”, “persoon/mens”, “uiterlike lewe”, “fisiese beperkings”, “menslike natuur”, en “sondige geneigdheid”. Dis veral vir laasgenoemde twee betekenisse dat Paulus sarks gebruik, byvoorbeeld in Romeine 8:3-4, 5-9, 12-13; Galasiërs 5:16-17, 19, 24; 6:8; Efesiërs 2:3; Kolossense 2:11, 13. In al hierdie kontekste is dit uit die verband duidelik dat Paulus nie hiermee iets soos vlees (letterlik) bedoel nie, maar eerder die mens in opstand teen God. Om dus konsekwent met “vlees” te vertaal, mag dalk baie “teksgetrou” voorkom, maar eintlik word die ware betekenis so verduister. Daar moet dus ‘n ander vertalingsbegrip gesoek word om Paulus se bedoeling beter weer te gee. En dit is waarom die vertalers van die 1983-AV gekies het vir “sondige natuur” (so ook die Nuwe Lewende Vertaling) en die 2014-ADV vir amper dieselfde uitdrukking, naamlik “sondige aard”. So word die mens in sy sondige, natuurlike staat wat nie die dinge van God bedink nie, beter weergegee. Daarteenoor word die mens gestel wat deur God se Gees vernuwe is en beheer word – ‘n nuwe natuur ontvang het – en daarom nou die dinge kan bedink wat in ooreenstemming met God se wil is en tot voordeel van die mens strek (vgl Rom 8:5-6). Vertalings in die Engelse wêreld volg dieselfde weg. Waar die ou King James Version nog konsekwent met “flesh” vertaal het (soos die 1933-AV met “vlees”), volg meer resente vertalings ‘n ander weg en vertaal met terme soos “selfish nature” (Common English Bible), “old/unspiritual nature” (Revised English Bible), “human nature” (Good News Bible / Today’s English Version), en “sinful nature” (New Living Translation). Die Hollandse Willibrord Vertaling (1995) praat ook van “zondig leven”.

Daar is nóg ‘n rede waarom vertalings wegbeweeg van “vlees” as vertaling vir die Griekse sarks, en dit is dat die indruk nie geskep mag word asof die vlees of liggaamlike as sodanig teenoor die Gees gestel word nie, so asof daar iets inherent sondig aan die liggaamlike is. Die liggaam met sy natuurlike behoeftes en begeertes is nie as sodanig sondig nie; dit is immers hoe God die mens gemaak het en waarvan Hy gesê het dat dit goed is (Gen 1:31). Dit is eerder die mens in sy totaliteit (gees, siel en liggaam) wat in sonde geval het en nou die aangebore, natuurlike neiging het om nie die dinge van God te bedink nie maar slegs sy eie kop te volg. Dít is waar die sonde lê – in hierdie natuur van die mens wat in opstand is teen God – en nie in die bloot liggaamlike nie.

2. “Sondige natuur” uit die kerk se belydenisskrifte? Ek vermoed die vraagsteller bedoel hiermee dat die gedagte van die sondige natuur van die mens oor tyd heen as algemene Christelike opvatting (op sterkte van die verstaan van die Skrif) ontwikkel het en toe sy weg gevind het in die kerk se belydenisskrifte, wat op sy beurt weer Bybelvertalings beïnvloed het. Vandaar die gedagte by die vraagsteller dat die konsep van “sondige natuur” van buite – uit die kerk se belydenisskrifte – die Skrif ingevoer is.

Dit is inderdaad so dat die taal van die kerklike belydenisse die algemene Christelike ervaring verteenwoordig (op grond van die breë verstaan van die Skrif) wat beskikbaar was ten tyde van die opstel van die belydenisskrifte. So byvoorbeeld sê die Heidelbergse Kategismus (HK), Sondag 2, Vraag en Antwoord 5, dat die mens “van nature geneig is om God en sy naaste te haat”. Die Afrikaanse vertaling van die HK volg op sy beurt die oorspronklike Duits wat eweneens van hierdie natuurlike geneigdheid van die mens praat (“denn ich bin von Natur aus geneigt, Gott und meinen Nächsten zu hassen”). Binne die Protestantse tradisie was daar dus ‘n opvatting, gegrond op die interpretasie van sekere Skrifgegewens, dat die mens ‘n verdorwe natuur het en nie anders kan as om God en sy naaste te haat nie. Die volgende Bybelgedeeltes word byvoorbeeld by hierdie Sondagafdeling van die HK (Vraag en Antwoord 5) aangegee as “bewysplase” vir die sondige geneigdheid van die mens: Rom 7:23; 8:7; Ef 2:3; Tit 3:3; Gen 6:5; 8:21. Vir die verdorwe natuur van die mens word in Vraag en Antwoord 7 van die HK weer die volgende tekste aangebied: Gen 3; Rom 5:12, 18-19; Ps 51:7; Gen 5:3. Die gangbare opvatting oor die menslike kondisie, op voetspoor van die verstaan van hierdie tekste, was dus ten tyde van die opstel van die HK dat die mens ‘n sondige natuur het.

Nou kan mens redeneer dat hierdie “sondige natuur” van die mens nie so letterlik in die Skrif voorkom nie en dat dit dus van “buite-af” die Skrif ingedra is (en later as handige vertaling van die Griekse woord sarks gedien het). Dis egter moeilik – eintlik onmoontlik – om te besluit watter van die twee gedagtes eerste was: (a) die gedagte van die sondige aard van die mens as ‘n “algemeen Christelike opvatting”, of (b) die verstaan van sekere Bybeltekste dat die mens ‘n sondige aard het. (Die gedagte van [a] sou dan ekstern tot die Bybel wees en [b] weer inherent tot die teks van die Bybel.) Feit van die saak is dat in die praktyk van sake “eksterne kennis” en Bybelinterpretasie altyd hand aan hand gaan. Ons interpreteer die Bybel vanuit ons kontekstuele kennis (“ekstern”) en dan interpreteer ons weer ons konteks vanuit ons Skrifverstaan. Dít is wat ons in die Bybelwetenskap die interpretasie- of hermeneutiese sirkel noem. Eksterne en interne kennis vorm ‘n verweefde eenheid, hulle is voortdurend in wisselwerking met mekaar en beïnvloed mekaar oor en weer, sonder dat mens bewustelik nadink oor watter van die eksterne of interne kennis eerste was of belangriker is.

Wat mens wel kan sê, is dat Skrifuitleggers vandag bewus is van hierdie “sirkelgang” van interpretasie en dat hulle voortdurend probeer om die twee prosesse te identifiseer (wát beïnvloed wát), en ook toelaat dat hulle ‘n kontrole vir mekaar vorm. Die eksterne werklikheid en lewensgevoel beïnvloed naamlik ons Skrifuitleg sodat laasgenoemde nie werklikheidsvreemd is nie. Omgekeerd is dit egter ook so dat die Skrif op sy beurt weer die eksterne werklikheid belig sodat dimensies daarvan ontdek kan word wat nie sonder meer direk uit die werklikheid afgelees kan word nie. Byvoorbeeld, die wysheid van Christus staan partymaal téénoor die wysheid van die wêreld. Dink aan die kwessie van diensbaarheid, wat so radikaal verskil tussen wat Christus hieroor sê en hoe dit in die wêreld daaraan toegaan.

Hoe dit ook al sy, wat die vertaling van sarks met “sondige natuur” betref – of dit nou oorspronklik uit die algemene Christelike lewensgevoel kom (ekstern) of as eerlike Skrifverstaan beskou moet word (intern) –  kan ons vandag sê dat die semantiek (betekenisleer) van die Nuwe Testament ons ten minste een ding geleer het, en dit is dat daar ‘n verskeidenheid van betekenisvelde is waarbinne sarks voorkom. Een van hierdie velde is die aard van die menslike natuur, naamlik dat die mens van nature neigings openbaar wat nie in ooreenstemming met God se wil is nie, ‘n siening wat ons veral by Paulus kry. En vertalers kies die uitdrukking “sondige natuur” om hierdie neiging van die mens mee te beskryf en as vertaling van sarks aan te bied. Ons beweeg dus op veilige grond met hierdie vertaling.

3. Die verhouding tussen die mens se sondige natuur en die Bose. Dit wil voorkom uit die vraagsteller se vraag asof hy dit teen die term “sondige natuur” het omdat daarmee die werking van die Bose uitgeskakel word in die sondige toestand van die mens. Dit is mos die slang (= duiwel, die Bose) wat die vrou in die paradys verlei het en veroorsaak het dat sonde die wêreld binnegedring het, nie waar nie? Die Bose moet dus ten minste mede-aanspreeklik gehou word vir die geneigdheid tot sonde by die mens.

 Dit is egter interessant dat Paulus, wanneer hy verduidelik hoe sonde die wêreld ingekom het, nie die Bose die skuld gee nie, maar slegs die mens daarvoor verantwoordelik hou. In Romeine 5:12-21 word naamlik Adam en Christus as twee verbondshoofde teenoor mekaar gestel. Deur die ongehoorsaamheid van Adam het die sonde die wêreld ingekom en na almal uitgebrei. Adam verteenwoordig dus die mens in sy sondige toestand; “in Adam” is ons almal sondaars. Maar deur Christus se gehoorsaamheid is God se genade en vryspraak in oorvloed beskikbaar gestel aan die wêreld. Christus verteenwoordig dus die nuwe mensheid; “in Christus” is ons vrygespreek deur God. Die punt is: in hierdie argument figureer die Bose nêrens as oorsaak van die mens se toestand van sondige verdorwenheid nie; net die mens self is hiervoor verantwoordelik.

Natuurlik hoef ons nie hiermee die Bose se teenwoordigheid en sy vernietigende werking in die wêreld te ontken nie. Paulus doen dit ook nie; hy is maar te bewus van die duiwel se destruktiewe werking in die lewe van gelowiges (bv 1 Kor 7:5; 2 Kor 11:14; 1 Tess 2:18). Dis maar net dat die duiwel nie die oorsaak is van die mens se sondige aard nie; daarvoor het die mens net homself te blameer. Ons moet dus baie versigtig wees om ‘n duiwel “agter elke bos uit te skop” en dié verantwoordelik te hou vir al die ellendes op aarde. Ja, die Bose loop rond soos ‘n brullende leeu om te kyk wie hy kan verslind (1 Pet 5:8), maar uiteindelik is die mens self verantwoordelik vir die keuses wat hy maak; ons kan nie die duiwel verantwoordelik hou vir ons dade en onsself so verontskuldig nie. En allermins kan ons hom verantwoordelik hou vir ons sondige natuur.

Skrywer:  Prof Hermie van Zyl

Eugene vra:

Hoekom is daar ‘n verkil in die naam van Moses se skoonpa. Eks.2:21 en Eks.3:1.

Ek is tans besig om ‘n boek saam te stel “Misgelees of Misverstaan” en wil graag kommentare kry rondom skere Bybel gedeeltes soos bv. die naamsverskille ens.

Antwoord:

Prof Francois Malan antwoord:

Die naam van Moses se skoonvader, Reüel (vriend van God), in Eks 2:18  en Numeri 10:29, is moontlik sy naam wat die familie hom noem. In Eks 2:18 word hy genoem as die pa van die sewe dogters. In Numeri 10:29 word Reüel die pa van Gobab genoem. Dus is Gobab die swaer van Moses.

Die naam Jetro (eksellensie) is waarskynlik ’n ampsnaam of titel vir Reüel omdat hy die priester van Midian is, in Eks. 3:1; 4:18 en talle kere in Eks.18.

In Rigters 4:11 word Reüel, Moses se skoonvader, Gobab genoem, maar in Numeri 10:29 word Gobab die seun van Reüel genoem. Waarskynlik moes skoonvader in Rigters 4:11 swaer gewees het.

Hoewel daar baie voorstelle is waarom die twee name Reüel en Jetro gebruik sou word, bly dit raaiwerk en onseker.

Skrywer:  Prof Francois Malan

Willie vra

Kan n mens die afleiding maak dat Paulus ʼn Hellinistiese Christen was,eerder as n Hebreeuse Christen in aggenome sy vermoë om te kon redeneer en dat sommige van sy skrywes ingewikkeld is, maar ook dat die Griekse invloed wel baie groot was in Israel?

Kan n mens die Griekse invloed sover as die Israeliete in ballingskap terugneem en op grond van dit aanvaar dat die meeste Israeliete ( na die balingskapperiode a.g.v Griekse wêreldoorheersing in daardie tyd) wel Grieks magtig was en op grond van dit kan aflei dat Petrus tog wel instaat was om n goeie Grieks te praat en skryf en nie noodwendig iemand nodig gehad het om uit Hebreeus of Aramees te moes vertaal nie ? Sy broer se naam wil tog die indruk gee dat dit Grieks is – ANDREAS ( FONETIES GRIEKS=ANDREAS?)

Antwoord

Prof. Francois Malan antwoord:

Aramees het reeds in Abram se tyd (1750v.C.) in Mesopotamië vanuit Ur tot in Haran die ou taal Akkadies begin verdring (vgl. Gen. 10:22; 22:21 vir die voorvader van die Arameërs). Dit was die taal van die Assiriërs wat die tien stamme in 622v.C. in ballingskap weggevoer het en in Mesopotamië verstrooi het (2 Kon 18:11).

In 597v.C. het Nebukadnesar vir Jojagin en die leiers van Juda weggevoer na Babel, en vir Sedekia as regent aangestel. Sedertdien het Aramees ook in Palestina die handels- en politieke taal en van die administrasie geword. Met Sedekia se opstand teen Babel is Jerusalem in 587v.C. verwoes en die res van die Jode na Babel geneem, waar Aramees Hebreeus as volkstaal gedurende die ballingskap verdring. Na die ballingskap, toe Kores die Pers met sy verdraagsame beleid die Assiries-Babiloniese ryk in 539v.C. oorneem, die Joodse ballinge in 538 v C toelaat om na Jerusalem terug te keer en die tempel te herbou, is die tempeldiens in Serubbabel se tyd heringestel. Aramees is egter as algemene spreektaal gevestig. Slegs as Bybeltaal en in die kultus sou Hebreeus voortbestaan. Ook Jesus en die vroegste kerk het Aramees gebesig.

In 332v.C. verower Alexander die Grote Jerusalem sonder slag of stoot. Hy gee die plaaslike godsdienste, politieke instansies en kulture soveel moontlik ruimte. In sy voetspore volg die Hellenisme, die magtige Griekse kultuurbeweging wat die gebiede rondom die Middellandse See vir baie eeue sou oorheers. Sedertdien begin die vereenvoudigde Grieks-Attiese spreektaal (koine) spoedig die algemene kommunikasie-medium van die groot kosmopolitaanse wêreld word waaroor die opvolgers van Alexander bewind gevoer het. Die boeke van die Nuwe Testament is in koine geskryf en het die evangelie vir groot dele van die destydse wêreld toeganklik gemaak. Selfs as Paulus aan die Christene in Rome skryf, kan hy dit in Grieks doen. Naas Grieks het die plaaslike tale egter bly voortbestaan (vgl. Hand 14:11). In Palestina het Aramees naas Grieks as gesproke taal bly voortleef.

Die Betsaida waar Petrus grootgeword het (Joh 1:44) lê in Galilea, 9km noord van Tiberias. Van Petrus en Johannes sê Hand. 4:13 dat hulle ongeletterd is. Hulle was vissers wat nie skool gegaan het nie. In Galilea het hulle Aramees gepraat maar kon waarskynlik Grieks verstaan. Hoewel 1 Petrus in goeie Grieks geskryf is, sê Petrus self in 1 Petr 5:12: ‘Ek het deur Silvanus..kortliks aan julle geskryf…’ Daarom sal die goeie Grieks van die brief van Silvanus kom, oor die dinge wat Petrus vir hom vertel het. So is die kerklike tradisie ook dat Markus sy Evangelie geskryf het omdat die gemeente in Rome hom gevra het om die verhale oor Jesus, wat Petrus aan hulle vertel het, op te teken.

Toe Tiglapeleser in 622v.C. die bevolking van Galilea, wat reeds soos die heidene geleef het (2 Kon 17:15), na Assirië weggevoer het (2 Kon 15:29), word die oorblywende bevolking met heidene vermeng (2 Kon 17:24). In Petrus se tyd het egte Jode die inwoners van Galilea geminag oor hulle gemengde bevolking en lewenswyse (Joh 1:47; 7:52). Matteus 4:13-15 haal Jesaja 8:23-9:1 aan oor Jesus se verblyf in Kapernaum in ‘Galilea van die heidene.’ Petrus se provinsiale uitspraak van Aramees vestig die aandag op hom as Galileër, soos op Jesus (Mat 26:73; Mark 14:70).

Die Jood Paulus kom van Tarsus (Hand 9:11) in die Klein-Asiese provinsie, Silisië, ’n burger van ’n nie onbelangrike stad nie (Hand 21:39), vermaard deur sy skole wat wedywer met Atene en Alexandrië. Hier het die ou Oosterse beskawing en die nuwe Griekse kultuur saamgekom. Hulle godsdienstige lewe was treurig met Baäl-Tars as hoofgod. Of Paulus hier op skool was, weet ons nie. Maar volgens sy eie getuienis is hy Jerusalem toe om by die gematigde Gamaliël opgevoed te word streng volgens die wet van die voorvaders, dit wil sê die Ou Testament (Hand 22:3). Gamaliël was ’n volgeling van Rabbi Hillel, bekend om sy soepelheid en vredeliewendheid (vgl. Hand 5:34-39 oor Gamaliël se optrede), teenoor die skool van die strenge rigoris Rabbi Sjammai.

Paulus se briewe, in koine Grieks geskryf, getuig van sy wye kennis van die Ou Testament. Sy aanhalings is meestal uit die Griekse vertaling van die Ou Testament, die Septuaginta, wat 200 jaar voor Christus uit die Hebreeus vertaal is, en wat die Bybel van die eerste Christelike gemeentes in die Grieks-Romeinse wêreld geword het.

Paulus roem daarop dat Hy ’n Fariseër is, die seun van Fariseërs (Hand 23:23:6) . Die Fariseërs het o.a. geglo dat die geskiedenis deur die goddelike voorsienigheid bepaal word, terwyl die Sadduseërs gesteld was op die vryheid van die indiwidu om sy lewe en geskiedenis te bepaal.

Die Fariseërs glo aan ’n opstanding na die dood, en ’n buitewêreldse bestaan waar die mens beloon of gestraf word volgens sy optrede in hierdie wêreld. Hierin is hulle grotendeels beïnvloed deur Persiese en Hellenistiese denke. Die Sadduseërs het die opstanding verwerp en gehou by die leer oor die doderyk (vgl. Hand 23:8).

In Jerusalem verdedig hy hom voor die volk in die Hebreeuse dialek, dit is in Aramees (Hand 22:2). Vir die Jode het hy soos ’n Jood geword om Jode te wen….vir diegene sonder die wet soos iemand sonder die wet (maar onder die wet van Christus) om hulle wat sonder die wet is, te wen (1 Kor 9:20-21).

Hieruit kan nie afgelei word dat hy eerder ’n Hellenistiese Christen was as ’n Hebreese Christen nie.

Skrywer:  Prof Francois Malan

Adri vra:

Die vrou Petla in die Apokriewe boeke. Radio FM het op Sondag 28 Mei in ‘n praatjie daaroor gepraat.

Boodskap Teks:

Ek soek inligting oor Petla en haar geskiedenis.

Ek weet nie van ’n vrou Petla wat in die apokriewe boeke genoem word nie, maar wonder of die praatjie nie van Tekla gepraat het nie.

Antwoord

Pof Francois Malan antwoord

Aan die einde van die tweede eeu na Christus skryf Tertullianus dat ’n ouderling in Klein-Asië uitgevang is dat hy die boek Die Handelinge van Paulus geskryf het oor dinge wat met Paulus sou gebeur het. Hy het gebieg dat hy dit geskryf het omdat hy so lief vir Paulus was.  Dit is waarskynlik ’n versameling van legendes wat in die skrywer se omgewing bekend geword het. Tertullianus het al gesê die legendes is nie betroubaar nie.

Drie dele van die boek in Grieks het tot ’n mate behoue gebly. Die eerste deel daarvan handel oor Paulus en die pragtige Tekla wat onder Paulus se prediking in die huis van Onesiforus in Ikonium tot bekering kom en besluit om nie met Tamuris, met wie sy sou trou, te trou nie. Hy kla haar en Paulus by die goewerneur aan. Paulus word met ’n sweep geslaan en sy word na die brandstapel gestuur. Sy word wonderbaarlik gered, kom weer by Paulus uit, gaan saam met hom na Antiogië, waar ’n belangrike man Alexander op haar verlief raak. Sy wil niks met hom te doen hê nie, verneder hom in die openbaar, en word veroordeel om vir die wilde diere gegooi te word. Sy word weer wonderbaarlik gered, en ook ’n volgende keer. Daarna gee Paulus haar die opdrag om te gaan preek in Seleusië.

Die hele legende van 43 afdelings is in Afrikaans vertaal, en is opgeneem in Jan van der Watt en Francois Tolmie se boek van 2005: Apokriewe. Ou en Nuwe Testament. Verlore boeke uit die Bybelse tyd. Bladsye 565-581. Uitgegee deur CUM-boeke.

Skrywer: Prof Francois Malan