‘n Leser vra:

Ek het u artikel gelees rondom die verskil tussen doop of inseën. Die beplanning is dat my kleindogter binnekort ingeseën word. Ons is Gereformeerd en haar ouers Pinkster. Hulle predikant is onlangs oorlede en my kleindogter se pa het besluit hy wil self sy dogter inseën. Ons stem nie daarmee saam nie en dit veroorsaak spanning, ook omdat ons nie die geleentheid wil uitstel nie.

Wie mag ’n inseëning behartig? My gedagte was dat my man die seremonie waarneem en dan steeds die ouers toelaat om hul dogter in te seën. (My man is tans ’n diaken; hy moes as ouderling bevestig word maar weens die Covid-regulasies het die bevestiging nog nie plaasgevind nie.)

Ek soek asb raad hieroor, want my man sê hy is nie in ’n posisie om sy kleindogter aan die Here te wy en die seremonie waar te neem nie. Sy gevoel is dit moet ’n predikant (geordende leraar) van die kerk wees. Ons kinders bly ook nie meer in dieselfde dorp as waar hulle gemeente was nie, met die gevolg dat hulle nie ’n kerk bywoon nie, slegs selbyeenkomste. U bydrae sal hoog waardeer word.

Antwoord

Prof Hermie van Zyl antwoord:

Hier is ’n hele paar kwessies wat liefs persoonlik met al die betrokkenes rustig deurgepraat moet word, omdat mens met sulke sake nie oorhaastige besluite wil neem waaroor jy later spyt mag wees nie. Veral nie as daar verskil van mening is oor wat moet gebeur nie. Dit is ook nie vir my heeltemal duidelik wat die status van die selgroep is waaraan die ouerpaar behoort nie; funksioneer dit op sy eie of is dit deel van ’n groter gemeente? Indien laasgenoemde, dan sal my redenasie hieronder nog meer sin maak.

Ek wil graag voorstel dat julle met ’n leraar van die ouerpaar se kerk gaan gesels om te hoor wat hy of sy voorstel. (Dit is per slot van sake die ouerpaar se kerkgenootskap wat hier die deurslag behoort te gee, want dit is waar die kind gaan opgroei.) Al is die leraar van die gemeente waaraan die ouerpaar behoort, oorlede, kan mens steeds met ’n ander leraar uit daardie kerkgenootskap gaan praat sodat hy/sy kan leiding en raad gee. En weer eens, daar is geen haas nie, want wat met ’n inseëning of doop gebeur, is in ’n sekere sin slegs ’n de jure (amptelike) voltrekking van ’n de facto (feitelike) situasie. Daarmee bedoel ek: die feit dat daar bietjie gewag word om duidelikheid oor alles te kry, gaan niks verander aan die dogtertjie se “sielestatus” voor God nie. As kind van gelowige ouers is sy in elk geval opgeneem in God se genade en veilig in sy hoede.

Voortvloeiend uit bostaande gedagtes gaan ek ’n paar algemeen teologiese opmerkings maak wat dalk ’n breër perspektief kan gee op die kwessie van wie mag inseën of doop.

Ons moet onthou dat die doop of inseëning van ’n kind ’n amptelike kerklike handeling is, nie ’n privaat aangeleentheid nie. Daarom is dit nie aan te beveel dat die pa of oupa dit waarneem nie. Die reël wat die meeste kerke volg – hetsy Gereformeerd of Pinkster – is dat die inseëning of doop deur ’n geordende leraar van die kerk uitgevoer word. Want so word die kind amptelik lid van die kerk. In die Gereformeerde tradisie praat ons byvoorbeeld van so ’n kind as ’n dooplidmaat, met ander woorde hy/sy, hoe klein ook al, is reeds lidmaat van die gemeente, al het hy/sy nog nie belydenis van geloof afgelê nie. Dooplidmate se name word ook amptelik in die kerklike rekords opgeneem, en die gemeente neem dus – saam met die ouers – verantwoordelikheid vir hulle geloofsopvoeding.

Die rede waarom die doop of inseëning deur ’n geordende leraar waargeneem moet word, is die noue verband tussen Woord en sakrament. Die sakrament van die doop is nie ’n magiese, selfstandige handeling op sy eie, los van die Woordverkondiging nie, maar kry juis sy betekenis vanuit die bediening van die Woord. Dis dan ook een van die redes waarom in kerke wat net groot doop, daar eers ’n belydenis van geloof moet wees voordat die doop bedien word. Die Woord moes eers ingang gevind het by die dopeling voordat gedoop word. En dit kan net gebeur as iemand die Woord verkondig het. En daardie iemand – afgesien van die ouers – is die leraar; dis by uitstek die taak van die leraar om amptelik die lewende Woord van God te verkondig. Daarom is hy/sy ook die een wat die sakrament moet bedien, die sakrament wat sy “krag” uit die Woord kry. Natuurlik, in die Pinksterkerke is die inseëning nie ’n sakrament (soos die doop en nagmaal) nie, maar dis tog ’n amptelike handeling. En gewoonlik is dit so dat as die leraar dit nie kan waarneem nie, dit amptelik aan ’n ouderling of ander ampsdraer in die kerk opgedra word. Verder, die doop/inseëning is nie net ’n amptelike handeling nie, maar vind ook in die openbaar plaas, voor die oë van die hele gemeente. Almal neem kennis dat kind so-en-so nou opgeneem word in die gemeente en deel daarvan is. Soveel te meer rede dus dat die inseëning deur ’n geordende leraar gedoen word.

Met hierdie beredenering het ek net ’n teologiese konteks probeer skets waarbinne my raad verstaan moet word, naamlik dat dit beter is om die amptelike weg te loop, veral as die selgroep waaraan die ouerpaar behoort deel is van ’n groter gemeente of kerkgenootskap. Dan is dit altyd beter om eers te wag dat daar ’n nuwe leraar kom of dat ’n ander leraar die inseëning doen. Ook ter wille van die dogtertjie soos sy groter word. Dan weet sy presies waar sy tuishoort. Ek is oortuig daarvan dat die kerk waaraan die ouerpaar behoort ’n spesiale reëling sal tref met die inseënings terwyl die gemeente tans sonder leraar is.

Skrywer:  Prof Hermie van Zyl

Leser vra:

Waar staan dit dat twee kinders die name wat plunder en roof moet wees?

Antwoord

Prof Francois Malan antwoord:

Die 2020-vertaling van die Afrikaanse Bybel is nader aan die oorspronklike Hebreeuse teks en word hier gevolg. In Jesaja 8:3-4 staan dat Jesaja by die profetes ingegaan het en sy het swanger geword en ’n seun in die wêreld gebring. Toe het die HERE vir my gesê: Noem hom ‘Vinnig-buit-spoedig-roof’ in Hebreeus maher-sjalal-gasj-baz. Want voor die seun weet om te sê: ‘Pa!’ en ‘Ma!’ sal hulle die rykdom van Damaskus en die buit van Samaria voor die koning van Assirië uitdra. Dit volg op Jesaja 7. Damaskus, die hoofstad van Sirië, en Samaria, die hoofstad van Israel se tien noordelike stamme, het ’n verbond gesluit om Juda se gebied in te val en oor te neem, waar Agas koning van Juda in Jerusalem regeer het. Agas het toe vir Assirië ’n klomp goud gestuur wat hy van die tempel en die paleis gestroop het, om hom te kom help teen sy twee bure wat besig was om Juda se gebied oor te neem. Die HERE het vir Jesaja gestuur om vir Agas te sê die HERE sal hom help en hy kan ’n teken vra om dit te bevestig. Maar Agas het klaar sy hoop op Assirië geplaas en gesê hy gaan nie die HERE versoek nie. Toe gee Jesaja aan Agas ’n teken van die HERE: 7:14 en 16: Kyk, ’n jong vrou is swanger, en gaan ’n seun in die wêreld bring. Sy sal hom Immanuel (‘God is by ons’) noem… voordat die kind weet om die kwaad te verwerp en die goeie te kies, sal die grondgebied van die twee konings oor wie jy verskrik is, verlate lê. Jesaja het toe reeds by sy jong vrou ingegaan, wat swanger geword het en die seun in die wêreld gebring het. Die HERE het toe gesê hy moet die seun ‘Vinnig-buit-spoedig-roof’ noem. Dit is wat met Damaskus en Samaria gebeur het toe Salmaneser van Assirië hulle beleër het en Israel se tien stamme na Assirië in ballingskap weggevoer het (2 Konings 18:9-12). Dit het gebeur omdat die HERE by Juda was (Immanuel). Die Griekse vertaling het die Hebreeuse ‘jong vrou’ (‘alamah) met ‘maagd’ (parthênos) vertaal en Matteus 1:23 het die Griekse vertaling se maagd op Maria toegepas oor die geboorte van Jesus as God met ons, ‘Immanuel.’

Skrywer: Prof Francois Malan

Leser vra:

Hoe kan julle almal praat van Christene, as daar nie vir God so iets soos ’n Christen bestaan nie? Die Satan het tog die woord geskep in die mond van die vervolgers van die gelowiges/dissipels (kinders van God) om hulle te vloek (Hand 11:26).

Antwoord

Prof Hermie van Zyl antwoord:

Die vraagsteller aanvaar as vanselfsprekend dat die benaming “Christen” onder aanstigting van die Satan as ’n skeldnaam ontstaan het vir die volgelinge van Jesus, en verwys dan na Handelinge 11:26 as bewysplaas vir sy stelling. Maar hierdie aanname berus nie op goeie getuienis nie. Laat ek verduidelik.

Daar is slegs drie plekke in die Nuwe Testament waar die woord Christen voorkom: Handelinge 11:26; 26:28; en 1 Petrus 4:16. Laasgenoemde teks is die enigste van die drie waar “Christen” deur ’n Christen self (die skrywer van 1 Petrus) gebruik word om na die volgelinge van Jesus te verwys. Kennelik word dit hier in ’n positiewe sin gebruik: dit verwys na die lyding van gelowiges omdat hulle Christene is. Dit is dus al klaar ’n aanduiding daarvan dat “Christen” nie van huis uit ’n skeldnaam was nie maar ten tyde van die skrywe van 1 Petrus (waarskynlik in die tagtiger jare van die eerste eeu nC) as ’n selfbenaming deur Christene gebesig is.

Hierdie waarneming klop ook met die twee tekste in Handelinge, hoewel “Christen” hier nie in die mond van gelowiges voorkom nie. In Handelinge 26:28 word dit deur die Joodse koning, Herodes Agrippa II, gebesig, waarskynlik as ’n speelse manier om Paulus se vraag in v27 te ontduik. Hy wat Agrippa is glo weliswaar die Ou-Testamentiese profete, soos Paulus in v27 suggereer, maar dit beteken nog nie dat Paulus vinnig van hom (Agrippa) ’n Christen kan maak nie. Ongeag hierdie “speelse” antwoord is daar niks veragtelik of verkleinerend in die manier waarop Agrippa die woord Christen gebruik nie. So tref ons dit ook aan in Handelinge 11:26. Hier word vermeld dat die gelowiges in Antiogië vir die eerste keer Christene genoem is. Die vraag is, deur wie? Die waarskynlike antwoord is: deur die nie-Christelike Griekse bevolking van die stad. Want die Jode het die volgelinge van Jesus nie Christene genoem nie, maar “Galileërs” of “Nasareners” (vgl Luk 22:59; Hand 24:5), laasgenoemde waarskynlik ’n verkleinerende term (vgl Joh 1:46). En die gelowiges het na hulleself as “broers”, “dissipels”, “heiliges”, “mense van die Weg”, en “die kerk van God” verwys.

Maar hoekom “Christene” vir die eerste keer in Antiogië? Dit was hier dat die evangelie veral onder die heidene ingang gevind het en baie van hulle gelowig geword het (vgl Hand 11:20-26). Op sy beurt het dit tot allerlei spanninge in die gemeente gelei, wat bestaan het uit gelowiges uit die Jodedom en dié uit die heidene. Die geskilpunte het gegaan oor die besnydenis en Joodse eetgebruike wat van die heiden-gelowiges verwag is; ons lees hiervan in Handelinge 15 en Galasiërs 2:11-14. Die punt is egter dat die gelowiges in Antiogië vir die eerste keer nie net uit Jode bestaan het nie, maar ook uit Griekssprekende heidene. Dit het tot gevolg gehad dat die gemeente al hoe meer as ’n afsonderlike groep naas die Joodse sinagoge deur die mense van Antiogië beskou is, wat ook tot ’n aparte benaming vir die gelowiges gelei het. Dit was veral die Griekssprekende deel van die bevolking wat die titel Christus (Grieks: Christos) as ’n eienaam verstaan het en dit ook op Christus se volgelinge begin toepas het (Christianoi). Dit was dus glad nie as ’n skeldnaam bedoel nie, maar was bloot ’n neutrale verwysing na daardie groep mense wat volgelinge van Christus was.

Vir volledigheid kan net genoem word dat daar ’n interpretasie bestaan dat die naam “Christene” deur die Romeinse owerhede van Antiogië vir die gelowiges gebruik is, om laasgenoemde as ’n vyandige groep te brandmerk. Maar hierdie siening gaan nie op nie. Afgesien daarvan dat daar niks in die teks of konteks van Handelinge is om dit te ondersteun nie, is dit ook hoogs onwaarskynlik dat Lukas, die skrywer van Handelinge, die Romeine so in ’n slegte lig sou stel. Een van die kenmerke van Handelinge is juis dat die Romeine telkens in ’n gunstige lig geplaas word en selfs as “beskermers” van die evangelie voorgehou word. Paulus word byvoorbeeld deur die Romeinse kommandant in beskerming geneem teen die Jode (Hand 21:34-40; 22:22-30; 23:10,16-35). Die Christene word ook deurgaans as ’n beweging voorgestel wat geen gevaar vir die Romeinse owerhede inhou nie (vgl bv Hand 26:30-32). Trouens, die leser van Handelinge kry die indruk dat die evangelie sy vrye loop kan neem, ten spyte van baie struikelblokke, juis omdat die Romeinse staatsbestel nie as sodanig vyandig ingestel is teen die Christelike boodskap nie. Dit alles dui maar net daarop dat die naam “Christen” nie ’n skeldnaam was nie, in elk geval nie in Handelinge nie.

Hiermee word natuurlik nie beweer dat die Christene nie erge verkleinering, bespotting en vervolging in die beginjare moes verduur nie. Die Romeinse geskiedskrywer, Tacitus, het die Christene byvoorbeeld gebrandmerk as “haters van die mensdom” (odium humani generis). Daarmee het hy bedoel dat hulle met hulle afkeer aan praktyke wat van alle gehoorsame onderdane verwag is, byvoorbeeld die keiserverering en deelname aan die staatsgodsdiens, die gramskap van die gode kon ontlok en so die gemeenskap in gevaar stel. Die Christene is ook vals beskuldig van bloedskendige gebruike (omdat almal mekaar broer en suster noem), en dat hulle gereeld ’n kind offer en dan die bloed en vleis verorber (die nagmaalsviering). En nog baie ander absurde aantygings uit onkunde. Die naam Christen sou dus seer sekerlik in bepaalde kringe allerlei negatiewe konnotasies opgeroep het, soos in die omgewing waaraan die eerste Petrusbrief gerig is. Hierdie brief word omtrent in sy geheel gewy aan die sosiale uitsluiting en verontregting wat Christene in Klein-Asië moes verduur weens die feit dat hulle Christene was (1 Pet 4:16). Geen wonder dat hulle deur die skrywer van 1 Petrus “vreemdelinge” en “bywoners” genoem is nie (1 Pet 1:1; 2:11). Maar dit beteken nie dat die naam Christen as ’n skeldnaam ontstaan het nie. Nee, die ontstaan lê gewoon in die feit dat dit afgelei is van die naam Christus, en dat dit oorspronklik die volgelinge van Christus aangedui het. Dit bly dus steeds ’n naam wat elke volgeling van Christus vandag met groot dankbaarheid kan dra, selfs al moet mens soms die koue skouer ontvang weens die negatiewe konnotasies wat buitestanders aan die naam heg.

Skrywer: Prof Hermie van Zyl

Leser vra:

Romeine 9:11-13

Boodskapteks: Ek verstaan nie hoekom ’n liefdevolle Vader uitdruklik sal sê Hy haat Esau nie. Ek glo nie aan die uitverkiesingsleer nie, maar tog lees ek dit in die genoemde deel. Verder lees ek dat die toekoms van die tweeling van Rebekka reeds voor hul geboorte uitgespreek is. Verduidelik asseblief.

Antwoord

Prof Hermie van Zyl anywoord:

Die vraag raak eintlik twee kwessies: 1. die uitverkiesing in die algemeen, en 2. die verstaan daarvan in Romeine 9:11-13, spesifiek die kwessie dat God vir Jakob liefgehad maar vir Esau gehaat het. Oor 1. gaan ek nie hier handel nie, daar is genoeg bydraes oor die uitverkiesing op Bybelkennis.co.za. Ek verwys die vraagsteller graag hierna. Sleutel net “uitverkiesing” op die soekblokkie in en al die bydraes sal verskyn, ook dié wat ek self daaroor geskryf het. Ek is seker dat as die vraagsteller dit klaar gelees het, sal hy/sy anders dink oor die uitverkiesing as tans. Daar is soveel wanopvattings oor die uitverkiesing, maar ek kan die versekering gee: die uitverkiesing is nie iets waaroor ons bedruk of geaffronteer hoef te voel nie, asof God daarmee ons verantwoordelikheid as mense eenkant toe skuif en ons soos stokke en blokke na willekeur rondskuif sonder dat ons enige keuse het nie. Reg verstaan – soos die Bybel dit aanbied – is dit eerder ’n saak van verwondering en troos vir elke gelowige.

Oor die tweede kwessie – Romeine 9:11-13 – wil ek vervolgens in groter besonderhede handel. Om Paulus se argument hier te verstaan, is dit belangrik om dit binne sy breër konteks te sien. In Romeine 3-8 het Paulus die nuwe situasie beskryf met die koms van Christus: voorheen was die Jode die bevoorregte nasie; God het hulle sy volk gemaak deur met hulle ’n verbond aan te gaan en met hulle ’n besondere pad te loop. Maar nou het God sy redding uitgebrei na al die nasies toe. Hy het nou almal met homself versoen in Jesus Christus, en almal wat in Christus glo, deel nou in God se redding, ongeag wie jy is. Hierdie redding word nie gebou op jou eie godsdienstige prestasie – hoe goed jy die wet van God onderhou – nie, maar vloei enkel en alleen voort uit die genade van God. Ongelukkig het die Jode as nasie hierdie heilsweg verwerp; hulle het bly vashou aan getroue wetsonderhouding (= godsdienstige prestasie) as die manier om God te behaag. Nou ontstaan die vraag: wat is die posisie van Israel in die lig van God se nuwe heilsweg in Christus? Het God hulle afgeskryf? Het God sy beloftes aan Israel vergeet; geld dit nie meer nie? Dít is die vrae wat Paulus in Romeine 9-11 aan die orde stel.

Wat hierdie drie hoofstukke betref, loop die argument soos volg: In 9:1-5 betuig Paulus sy droefheid oor die Jode wat Jesus nie as die Messias wil aanvaar nie. Paulus is steeds voluit ’n Jood en sou wat wou gee – selfs om vervloek te word – as dit net tot hulle heil sou dien. In 9:6-10:21 handel Paulus vervolgens oor hoe bevoorreg die Jode was, dat God hulle uitgekies het, maar dat hulle in hardkoppigheid volhard het op ’n eiewillige weg van wetsonderhouding en nie die verlossing in Christus wou aanvaar nie. Daarom gaan God hulle verby en brei sy redding uit na die heidennasies toe. In hoofstuk 11 benadruk Paulus dat dit egter nie neusie verby is met die Jode nie. Hulle is miskien nou tydelik verhard, maar God gaan hulle jaloers maak op sy redding as hulle sien hoe die heidene daarin deel. Dan sal hulle weer die lig sien en sal God Hom oor hulle ontferm. En so sal Israel ook gered word.

Romeine 9:11-13 val dus in daardie gedeelte waar Paulus handel oor die bevoorregte posisie van die Jode. Hy prys hulle egter nie aan oor hoe voortreflik hulle die wet van God onderhou nie, maar beskryf hulle posisie as mense wat juis nie deur hulle uitnemende wetsonderhouding deel geword het van God se heil nie. Nee, hulle bevoorregte posisie is enkel en alleen toe te skryf aan God wat hulle soewerein en vrymagtig gekies het. Hulle het niks gedoen om hulle saligheid te verdien nie. God se soewereine optrede blyk daaruit dat Hy reeds aan die begin van Israel se geskiedenis, by die aartsvaders, dit duidelik gemaak het dat nie almal wat fisies Israeliete is, waarlik Israel is nie (’n gedagte wat Paulus later in 11:1-6 uitbou rondom die oorblyfsel uit Israel wat uit genade deur God uitverkies is). Daar is ’n fisiese lyn en ’n geloofslyn. En dis laasgenoemde wat die eintlike Israel is. Die onderskeid tussen hierdie twee lyne illustreer Paulus aan die hand van Abraham en Isak, en Jakob en Esau. Die belofte wat God aan Abraham gemaak het, was dat Hy vir Abraham ’n God sal wees en dat dié se nageslag vir God ’n volk moet wees. Maar dit het gou geblyk dat nie almal wat uit Abraham gebore is, waarlik kinders van Abraham was nie. Abraham het in eie krag vir hom ’n nageslag probeer verwek, en Ismael was die gevolg daarvan – die fisiese lyn. Maar God toon aan dat slegs Isak die seun van die belofte – die geloofslyn – was, juis hy wat in Abraham se ouderdom, toe Abraham nie meer kinders kon verwek nie, as ’n Godswonder uit Sara gebore is. En op sy beurt was dit net één van Isak se twee seuns wat die geloofslyn voortgesit het, naamlik Jakob, nie Esau die eersgeborene nie. En dan volg die belangrike woorde: Al hierdie gebeure is afhanklik van God se uitverkiesing; dit hang nie af van wat ’n mens doen nie, maar van God wat verkies en roep. Die vraag is nou, is dit nie onregverdig nie (v14)? Het die mens dan geen sê in sy eie heil nie? Hieroor moet ons ’n paar opmerkings maak.

Eerstens, die woorde “Vir Jakob het Ek liefgehad, maar vir Esau het Ek gehaat” (v13) is ’n aanhaling uit Maleagi 1:2-3. In laasgenoemde teks handel dit nie soseer oor Jakob en Esau as individue nie, maar oor hulle as verteenwoordigers van volke, naamlik Israel en Edom respektiewelik. En dít is ook die fokus in Romeine 9:11-13, want Paulus is besig om Israel as volk se huidige heilsposisie te beskryf, dat hulle nog altyd weens God se besondere bemoeienis ’n bevoorregte posisie beklee het – hoewel nie vanweë hulle inherente voortreflikheid nie, maar vanweë God se soewereine keuse. En dit is dan ook hoe die woorde “liefhê” en “haat” hier verstaan moet word. Hulle beskryf nie tipies menslike emosies van liefhê en haat nie, maar is ’n erkende Semitiese uitdrukking, ’n soort tegniese term, om Goddelike voorkeur uit te druk. Dit gaan dus nie oor ’n opwellende emosie van haat by God teenoor Esau nie (God is liefde; Hy haat niemand nie), maar daaroor dat Hy in sy heilsekonomie ’n bepaalde werkswyse gevolg het waar Hy vrymagtig en soewerein in sy Goddelike alwysheid besluit het om op Jakob se nageslag te fokus, nie op Esau s’n nie. Om hierdie bedoeling beter uit te druk, sou mens hier meer kontekstueel kon vertaal: “Vir Jakob het Ek gekies, maar vir Esau het Ek nie gekies nie”. En wat dít beteken, word nou verder verduidelik.

Tweedens, as hier staan dat God nog voordat Jakob en Esau gebore is, gesê het dat die oudste die jongste sal dien, dan klink dit asof ons met ewige en onveranderlike besluite van Goddelike willekeur te doen het: sommige verkies Hy lank voor hulle geboorte vir ewig en ander verwerp Hy vir ewig, en so staan dit vas vir tyd en ewigheid. En uiteraard beleef ons dit as arbitrêr en onregverdig. Vandaar ook die vraag in v14: “Wat moet ons hieruit aflei? Dat God onregverdig is?” Maar ons moet mooi begryp dat dit nie die ewige saligheid en verdoemenis van Jakob en Esau is waaroor dit hier gaan nie, maar die lotgevalle wat hulle in die tyd te beurt val. In teologiese taal sê ons dat die uitverkiesing en verharding waarvan hier sprake is heilshistoriese begrippe is. Dit beteken dat God ’n bepaalde keuse uitoefen om sy heil in die gang van die geskiedenis ’n sekere loop te laat neem. Dit verloop nie hoe die mens daaroor dink – via die eersgeborene, Esau – nie, maar via die lyn van Goddelike keuse en belofte, naamlik Jakob. Uitverkiesing en verharding het dus niks te make met die ewige lot van twee individue wat onveranderlik vooraf vasgelê is nie, maar verwys na die dinamiese gebeure van die geskiedenis, hoe God die geskiedenis rakende Israel en Edom gelei het sodat God uiteindelik sy heilsdoel met die hele wêreld sou bereik.

Derdens, as ons sê dit handel hier oor God se soewereine handelwyse in die lotgevalle van mense, dan val die klem nie op wat mense doen of nie doen nie, maar op wat God doen. Hierdie gedagte loop soos ’n goue draad deur Romeine 9. Die Jode was besonder trots op hulle godsdienstige prestasies, hoe getrou hulle die wet uitleef (vgl v32), maar in Romeine 9 sê Paulus dat Israel se heilsposisie in die oë van God niks te make gehad het met hulle prestasie, of hulle iets goeds of kwaads gedoen het nie, maar met God wat hulle gekies en geroep het (v11-13). Hierdie insig illustreer Paulus vervolgens in die geskiedenis van Moses en die farao (v14-18): God kies vrymagtig oor wie Hy Hom wil ontferm en wie Hy wil verhard. Paulus gebruik ook die voorbeeld van die pottebakker wat uit die klei tot sy beskikking iets besonders én iets alledaags maak (v21). Dis nie vir ons om vir God voor te skryf hoe Hy sy heil moet toeberei en beskikbaar stel nie. Hy het dit aanvanklik vir die Jode gegee, maar nou ook vir die heidene (v24-29). En dan sluit Paulus hierdie argument van God se soewereine handelinge af deur te sê dat die heidene wat God se vryspraak nie gesoek het nie, dit wel gekry het – deur die geloof; hulle is dus ook deel van die geloofslyn wat al van Abraham af kom. En die Jode wat God se vryspraak deur wetsprestasies probeer verkry het, het dit nie gekry nie (v30-33). Weer eens, die mens kan nie vir God voorskryf hoe Hy te werk moet gaan in die beskikbaarstelling van sy heil nie; God handel soewerein hierin. En wat ons ook goed moet besef, is dat wanneer God so soewerein handel, dit altyd met sy heil of redding te doen het. Hy is nie onregverdig wanneer Hy vrymagtig optree nie, maar Hy tree juis so op omdat Hy sy heil aan almal beskikbaar wil stel – nie net aan die Jode nie, maar ook aan die heidene. Ons kan God dus nie verwyt as Hy vir ons gevoel onverstaanbaar en selfs “onregverdig” optree nie. In sy alwysheid volg Hy juis ’n bepaalde weg in die geskiedenis om so sy goedheid aan almal te bewys.

Vierdens, dat God se verkiesing en verwerping nie ewige en onveranderlike begrippe is nie, word daarin geïllustreer dat Israel nie vir ewig verwerp word omdat hulle nie nou vir Christus aanvaar nie. Daar is nog hoop vir hulle. Romeine 11 beskryf hoe die redding van die heidene vir Israel nog jaloers gaan maak, en dan kan die mak lote van die olyfboom (Israel) weer terug geënt word op die olyfboom. Dit hang alles van Israel af, of hulle in ongeloof volhard of nie. So sien ons dat Goddelike uitverkiesing en menslike verantwoordelikheid nie onderling uitsluitende begrippe is nie, maar mekaar juis insluit. God se soewereine handelinge wanneer Hy kies en “verwerp” sluit nie die mens se verantwoordelikheid uit om daarop te reageer nie. God neem ons geloof en keuses in die tyd baie ernstig op. Daarom, die rede hoekom die Jode tans uitgesluit is, is nie omdat God hulle verwerp het nie, maar omdat hulle nie glo in Christus nie. Dit kan egter verander. Net so mag die heidene wat tans as wilde takke geënt is op die olyfboom (deel in God se genade) hulle nie aanstel oor Israel nie. Die heidene wat nou glo in Christus se posisie kan ook verander. As hulle nie volhard in God se goedheid nie, kan hulle weer uitgekap word (11:22). Goddelike verkiesing en verharding werk sigself dus altyd dinamies in die geskiedenis uit. Dit het niks te make met onveranderlike besluite vanuit die ewigheid wat maak dat mense vir ewig in ’n kategorie van verkiesing of verharding vasgevang is, ongeag of hulle glo of nie glo nie. Nee, wanneer God soewerein en vrymagtig kies, is dit om sy genade en redding beskikbaar te stel. Maar dit bly altyd die mens se verantwoordelikheid om te kies of hy in daardie stroom van genade wil deel of nie. Oor God se verkiesing staan mens altyd in verwondering: ons kan in vryheid daarop antwoord, maar ten diepste weet ons, ons kan dit nie weier nie. God se heilswerking in die geskiedenis is en bly ’n misterie; dit is enersyds onweerstaanbaar, maar andersyds laat God die mens ook toe om in vryheid te kies.

Skrywer: Prof Hermie van Zyl