Sabbat en Sondag (2) – Francois Malan
Vraag:
Nico Peyper het vantevore ʼn vraag oor die Sabbat en Sondag gevra. Hiermee verdere opvolgvrae van hom:
Baie dankie vir die antwoord. Op die stadium worstel ek baie met die aangeleentheid omrede die werke van ons Vader op die regte manier voortgesit moet word in die donker wêreld waarin ons leef – so ook reg onderhou word. Dwaling is aan die orde van die dag en ons as kinders van God moet waak daarteen.
Dit is sekerlik ʼn onderwerp wat elke mens op sy eie manier kan verklaar, MAAR:-
(1) Wat sê die Bybel hoe moet ons ʼn Sondag deurbring? Nie hoe wil ek of u of enige ander mense dit deurbring (in gemak volgens ons as mens) nie? Volgens my is dit bietjie verwarrend om te sê dat dit seker nie verkeerd is om op ‘n Sondag kos te koop nie – soos die dissipels koringare uitgevryf het nie. In die woestyn moes die Israeliete die dag voor die rusdag, genoeg kos opgetel het ook vir die rusdag – is dit maar net ʼn staaltjie – iets in die Ou Testament wat nie vandag meer van belang is nie of moet ons dit ernstig opneem – ook in ons lewe vandag?
(2) Is dit waar dat die sabbatdag in die Nuwe Testament weggeval het en indien ja – wat is die rede daarvoor?
(3) Volgens die Joodse kalender is die sabbatdag eintlik die Saterdag maar ons vier die rusdag op die Sondag. Is dit wel so en waarom het ons mense die dae verander? Is dit miskien dat Jesus Christus op die Sondag uit die graf opgestaan het? Is dit miskien dat Jesus vir ewig die dood en die wêreld oorwin het dat ons daardie dag as die Sondag – rusdag – vandag ook moet onderhou?
Ek persoonlik ondervind dat die mens vandag alles vir homself wil vergemaklik en daarom sal hulle alles doen om dit in hulle guns, tyd en omstandighede te verander om by hulle aan te pas. Die Bybel – God se Wet en gedeeltes uit die Bybel – word so verstaan dat dit by die mens se vinnige gejaagde lewe kan aanpas – (volgens my) nie by God en God se wil nie.
Daarom is dit vir my baie belangrik om persies te weet wat sê die Bybel van Sondag (rusdag) – nie wat wil die mens sê van Sondag (rusdag) nie. Ons geen elkeen voor ons Vader dit moet getuig wanneer Hy op die wolke verskyn en ek wil dit graag aan my kinders (dogter van 16 en seun van 12 – hulle vra die vrae aan my) – ook reg oordra vir hulle voorbereiding in die “siek” wêreld waarin ons vandag leef.
Antwoord:
Dr Francois Malan antwoord:
Vraag 1: Wat sê die Bybel hoe moet ons ʼn Sondag deurbring?
Die Bybel gee nie ʼn lys voorskrifte hoe ons die Sondag moet deurbring nie (wel ʼn paar duidelike aanduidings hoe ons dit nie moet doen nie, onder andere geen handeldryf nie, Nehemia 13:15-18). Maar wat ‘die dag van die Here’ is en hoe dit deur God bedoel is, word wel in die Bybel aangedui, en die beginsels moet ons onder die leiding van die Heilige Gees in ons praktiese lewe uitwerk. Ek gaan iets daarvan probeer weergee soos ek dit verstaan.
Genesis 2:1-3 sê letterlik: ‘1 En die hemel en die aarde en hulle hele skare (NAV: alles daarin…alles daarop) is voltooi. 2 En op die sewende dag het God sy taak (NAV: skeppingswerk) wat Hy verrig het, voltooi, en Hy het op die sewende dag gerus/opgehou met sy hele taak wat Hy verrig het (die Hebreeuse werkwoord sjabat beteken primêr ‘ophou werk’, en daarom ook ‘rus’; NAV: gerus). 3 En God het die sewende dag geseën en dit geheilig, want Hy het daarop gerus van sy hele taak wat Hy geskep het deur dit te maak’
Vers 1 verwys na die voltooiing van die ses dae se skeppingstaak wat God Homself opgelê het. Vers 2 verwys na sy rus as die voltooiing en doel van sy taak. Die ses skeppingsdae word elkeen beëindig met ‘en dit was aand en dit was môre…’. Die sewende dag word nie afgesluit nie. Dit gaan voort. Die woord ‘geheilig’ verwys na toewyding aan God, en hang saam met ‘straal van vreugde’. Hy is die Skeppergod, die seënende God, wat vrugbaar maak en Hom verbly oor sy skepping (vergelyk 1:28 ‘seën…:Wees vrugbaar…’ en 1:31 ‘…en dit was baie goed’). Daarom is die voortgaande sewende dag God se vreugde in sy skepping en in sy skepsels. Vir die mens was God se sewende dag natuurlik die eerste dag na die skepping van die mens op die sesde dag. Die mens se lewe begin met die vreugdevolle gemeenskap met sy Skepper.
Deuteronomium 5:12-15 gee die rede aan waarom Israel die sabbatdag heilig moet hou: Die Here jou God het jou as slaaf uit Egipte bevry (waar hulle elke dag as slawe moes werk; vergelyk Eksodus 20:2). Eksodus 20:8-11 gee die Here se rus op die sewende dag aan as die rede waarom Hy dit vir Israel as gereelde rusdag ingestel en geheilig het. God se verlossing (Deuteronomium) en skepping (Eksodus) vul mekaar aan. In Eksodus 31:13 is die viering van die sabbatdag die uitdrukking van Israel se noue band met God, ʼn teken van die Here se verbond met hulle (vergelyk Esegiël 20:12,17). Eksodus 31:17 sê letterlik: ‘…en op die sewende dag het Hy gerus en is verkwik’ (NAV: het Ek nie gewerk nie, maar gerus),
Dit is duidelik dat die sabbat ‘n onderbreking in die daaglikse arbeid moet wees, om verkwik te word in vreugdevolle gemeenskap met God. Daarby is die sabbat ʼn fees vir almal: vir die gesin: ouers en kinders, vir die arbeid: meesters en slawe, vir skepsels: mense en diere, vir alle volke: volksgenote en vreemdelinge (vergelyk Eksodud 20:10). Dit word uitgebrei na die skepping: na die aarde in die sabbatsjaar van herstel (Levitikus 25:2-12). Dié hersteljaar vind weerklank in Jesaja 61 se voorspelling van die herstel van Jerusalem na die ballingskap (vergelyk ‘die jaar van die Here se guns’ in 61:2; NAV: die tyd waarop die Here genade betoon). En dit lei tot wat die profete aankondig: ‘dag van die Here’, ‘n dag van oordeel oor die ongehoorsames, en verlossing vir die gelowiges (byvoorbeeld Joël 2:31,32; Obadja 15-17; Maleagi 4:5-6).
Vraag 2: Is dit waar dat die sabbatdag in die Nuwe Testament weggeval het en indien ja – wat is die rede daarvoor?
Lukas 4:16-21 begin Jesus se openbare optrede op die sabbatdag in die sinagoge in Nasaret, met sy voorlesing en toepassing van Jesaja 61. Hy het die aanbreek van die voorspelde aangename jaar (NAV: genadejaar) van die Here kom aankondig (vergelyk Matteus 11:2-5). Hy kom nie die sabbat afskaf nie, maar dit vervul. Sy verkondiging van die koninkryk van God wat naby is, maak die hele lewe ‘n sabbatsfees.
Markus 2:23-28 beskryf Jesus se reaksie op die Fariseërs se lang lys voorskrifte van wat jy nie op die sabbat mag doen nie. Daarmee maak hulle die onderhouding van die sabbat ‘n doel op sigself en plaas ʼn las op die mens. Jesus verwys na die sabbat as God se gawe aan die mens by die skepping, ʼn teken van sy verbond, ʼn vreugdedag, ʼn genadedag. Die sabbat is daar om Jesus as Heer te dien. Die sabbat is God se genadegawe, wat Hy gegee het met die oog op die vervulling daarvan deur Christus, die beloofde seun van Dawid. Hy kom die mense bevry van die Fariseërs se wettiese sisteem.
Markus 3:1-6 beskryf Jesus se reaksie op die Fariseërs se uitsonderings op die sabbatswette, wat slegs genesing op die sabbat toelaat as daar lewensgevaar is. Jesus red en doen goed op die sabbat. Maar hulle beplan sy dood op die sabbat, omdat sy goeddoen hulle sabbatswet oortree (vergelyk Lukas 13:10-17; 14:1-5; Johannes 5:9,10).
Johannes 5:1-18 beskryf die genesing op die sabbat by die bad Betesda. Jesus se verweer teen die Jode, wat teen Hom te velde trek omdat Hy die sabbatdag ontheilig, is: ‘My Vader werk tot nou toe, en Ek werk ook’. Hy is besig met die dinge van sy Vader, ook op die sabbatdag.
Johannes 9 beskryf hoe Jesus op ‘n sabbatdag ʼn blindgeborene genees, nadat hy klei, wat hy met sy spoeg aangemaak het, aan sy oë gesmeer het, en laat afwas het. Sy kommentaar op die Fariseërs wat Hom veroordeel, en op die blindgeborene wat in Hom glo, is dat Hy gekom het ‘sodat nie-siendes kan sien, en siendes blindes word’ (v39). Vir sy dissipels sê Jesus: ‘So lank as dit nog dag is, moet ons die werk doen van Hom wat My gestuur het; die nag kom wanneer niemand kan werk nie’ (v4). Hy is die lig vir die wêreld.
In Hebreërs 3:7-4:11 word die dae van Moses en God se volk in die woestyn vergelyk met die nuwe bedeling van Christus. Deur hulle opstand het die Israeliete God se belofte van die Beloofde Land versmaai, en het hulle God se rus verbeur, soos Psalm 95:11sê. God het op die sewende dag begin rus en rus nog steeds. Elkeen wat in Christus glo, word nou reeds deel van God se ewige rus. Ons behou deel aan Christus as ons end-uit volhard in vertroue op Hom.
Vraag 3: Volgens die Joodse kalender is die sabbatdag eintlik die Saterdag, maar ons vier die rusdag op die Sondag. Is dit wel so en waarom het ons mense die dae verander? Is dit miskien dat Jesus Christus op die Sondag uit die graf opgestaan het? Is dit miskien dat Jesus vir ewig die dood en die wêreld oorwin het dat ons daardie dag as die Sondag – rusdag – vandag ook moet onderhou?
Die woord Sondag kom nie in die oorspronklike Griekse Nuwe Testament voor nie. Die 1986-vertaling van die Afrikaanse Bybel het die woord gebruik vir ‘die eerste dag van die week’, toe die graf van Jesus leeg was, en Jesus uit die dood opgewek is (Markus 16:2,6; Markus 28:1; Lukas 24:1; Johannes 20:1). Dieselfde aand het Hy aan die dissipelgroep sonder Tomas verskyn (Johannes 20:19), en ʼn week later toe Tomas by hulle was (Johannes 20:26). Op die vyftigste dag na Paassabbat is dit die Joodse Pinksterfees, die Sondag waarop die Heilige Gees uitgestort is (Handelinge 2:1). In Openbaring 1:10 word dit ‘die dag van die Here genoem’. In die Oosterse kerk is dit later Opstandingsdag genoem. In die Westerse kerk is dit later ook Skeppingsdag en Dag van die Uitstorting van die Heilige Gees genoem. Die eerste Christelike keiser van die Romeinse ryk, Konstantyn, het die Sondag in 321 n.C. die offisiële rusdag van die Romeinse Ryk gemaak.
Die Romeine het eers ‘n 8-dae week gehad, met die agste dag as markdag en hofdag. Onder Joodse en Babiloniese invloed is dit in die eerste eeu v.C. tot sewe dae verander. Hulle het hulle dae na die son, maan en planete genoem, vandaar die naam Sondag.
Waarskynlik het die eerste Joodse Christene na hulle bekering die sabbat saam met die Jode onderhou: van sononder op Vrydag tot sononder op Saterdag. Daarna sou hulle waarskynlik in die huis van ʼn gelowige saamkom om, in die Gees, met hulle opgestane Heer, as sy volgelinge, saam te eet, en moontlik Sondagmôre vroeg saam te kom om die doop te vier.
Handelinge 6:8-8:3 vertel van die konflik tussen die Jode en die Joodse Christene oor die wet (vergelyk 6:13-14). Handelinge 15 bespreek die vraag of die bekeerlinge uit die heidendom besny moet word en die wet van Moses moet onderhou (v.5). Petrus meen dat hulle nie ʼn juk op hierdie gelowiges moet lê, wat die Jode nie eers kan dra nie, en dat die heidene, net soos die Jode, net deur die genade van die Here Jesus gered word (vv10-11). In die besluit word die onderhouding van die sabbat nie vereis nie (vv28-29. Die vergadering was ongeveer in 48 n.C.). Die Christene uit die heidendom se vryheid van die wet (vgl. bv. Galasiërs 5:1-6), lei tot ʼn Sondag wat nie aan die sabbatswette verbind is nie, maar aan Christus.
1 Korintiërs 16:1 plaas die Korintiese gemeente se kollekte vir die gelowiges in Jerusalem op die eerste dag van die week (NAV: Sondag. Die brief is ongeveer in 55 n.C. geskryf). En toe Paulus terugkom van sy derde besoek aan Korinte, kom die gemeente in Troas op die eerste dag van die week (NAV: Sondag) bymekaar vir die gemeenskaplike maaltyd, wat dié dag tot na middernag aanhou, met Paulus se lang preek (Handelinge 20:7. Dié erediens was ook in ongeveer 55 n.C. gehou).
Romeine 14:5-12 bespreek ‘n krisis in die gemeente van Romeine tussen Joodse Christene, vir wie die sabbat belangrik is, en Christene uit die heidendom, vir wie alle dae ewe belangrik is. Die Joodse Christene se gebruik van slegs rein kos en hulle onderhouding van die sabbat, was kenmerke van die Jodedom. As die ander gemeentelede die Joodse lidmate daaroor veroordeel, kon hulle besluit om Christus te los ter wille van hulle Joodse identiteit. Die Christene wat vry is van die wet, kon hulle weer losmaak van die Joodse wortels en invloed van hulle godsdiens, deur hulle Joodse broers ongevoelig te verag (Die brief word tussen 55-56 n.C. aan die gemeente geskryf).
Kolossense 2:16 sê: niemand moet vir ʼn ander voorskryf of veroordeel oor, onder andere, die sabbat nie, omdat dit ʼn skaduwee is van wat sou kom. Die werklikheid is Christus, aan wie ons moet vashou (vergelyk. v19). Die heiliging van die sabbat was ʼn voorloper van die heiliging wat ons in Christus het. In verbondenheid met Hom deel ons in die volle wese van God, word ons sonde vergewe, en word ons saam met Hom opgewek uit die dood (2:9-14. Die brief word tussen die jare 56-61 n.C. geskryf) ).
Nadat die Romeinse keiser Hadrianus die opstand van die Jode in 132-135 n.C. onderdruk het, Jerusalem verwoes het, en die Joodse wette in die Romeinse ryk verbied het, het Sondagviering die Christene se kenmerk geword, wat hulle van die Jode onderskei het.
Om die sabbatwet met ‘n lys ‘mag nie’s’ op die Christelike Sondag toe te pas, is verkeerd. Die Sondag moet eerder beskou word as Christus se uitbreiding van Israel se sabbat, om God se bedoeling daarmee te vervul. Dit moet ʼn dag van vreugdevolle gemeenskap met God wees, waarop ons na sy Woord luister, en Hom loof en dank by die samekomste van die gemeente (Hebreërs 10:25). ʼn Dag vir oordenking van ons lewe en werk. Daarby is dit ʼn dag vir die vreugdevolle saamwees van die gesin; ʼn rusdag vir ons werkers en lasdiere; ʼn dag vir uitreik na ander, soos die vreemdelinge van Eksodus 20 en Deuteronomium 5. Dit is ʼn dag waarin ons deur God verkwik word om vir ses dae, uit dankbaarheid vir sy genade aan ons, te gaan werk aan sy skepping en vir ons medemense.
Outeur: Dr Francois Malan