DIE WYSE MANNE

Die beskrywing van die Wyse Manne vind ons net in die Matteus-evangelie. Ons weet nie veel van hulle nie, behalwe dat hulle waarskynlik uit Persië gekom het. Hulle was die destydse sterrekundiges, maar het ook die toekoms probeer voorspel aan die hand van die sterre. Hulle het baie invloed gehad in die koninklike hof in Persië. Matteus teken hulle in ‘n positiewe lig en gebruik hulle om Jesus se koningskap te belig. 

Van hierdie misterieuse figure lees ons net in die Matteus-evangelie. Matteus 2 sê hulle het die pasgebore koning van die Jode se ster in die ooste gesien, toe die tog na Judea aangepak om aan hom hulde te bring, uiteindelik ‘n oudiënsie met die uiters ontstelde koning van die Jode, Herodes die Grote, in Jerusalem gehad, die baba Jesus in Betlehem vereer met hulle geskenke, en toe, na ‘n goddelike waarskuwing, nie aan Herodes gerapporteer nie, maar teruggekeer na hulle land van herkoms.

Wie was hierdie figure? Die kerklike tradisie het gou allerlei stertjies aangelas, soos dat daar drie was, met die name Kasper, Melgior en Baltsasar. Maar die getal drie is waarskynlik afgelei van die vermelding van die drie geskenke – goud, wierook en mirre. En die name is blote spekulasie.

Ons het egter meer sekerheid oor die beroep van die wyse manne, waar hulle vandaan gekom het, en veral, watter betekenis die Matteus-evangelie aan hulle heg.

Eerstens, hulle beroep en land van herkoms. Die 1933/53 Afrikaanse vertaling noem hulle “wyse manne”, in navolging van die ouer Engelse vertalings, wise men. Die 1983-vertaling noem hulle egter “sterrekykers”. Die meer tegnies korrekte benaming is “magiërs”, na luid van die oorspronklike Grieks, magoi. So verwys sommige Engelse vertalings na hulle as magi.

Die magoi was waarskynlik van Persiese herkoms. Daarom praat Matteus tereg van die magoi as komende “van die ooste”. Hulle was geleerdes uit die priesterkaste van Persië, en het baie invloed in die Persiese koninklike hof gehad, omdat hulle kenners was van die stand en beweging van die hemelliggame. Hulle het egter ook wyer as net in Persië voorgekom. Mens sou dus kon sê dat hulle die destydse sterrekundiges was.

Maar daar is ‘n belangrike bykomende element: Hulle was nie net sterrekundiges in die suiwer wetenskaplike sin van die woord nie, maar het ook probeer om belangrike tekens en kennis uit die stand en verskyning van die sterre af te lei omtrent toekomstige aardse gebeure. Daarom dat hulle soveel invloed gehad het aan die koninklike hof. Hulle is byvoorbeeld geraadpleeg oor die moontlike verloop van staatkundige gebeure en die uitkoms van oorloë. Baie waarde is aan hulle opinie geheg. In vandag se terme sou hulle dus ook as astroloë of sterrewiggelaars bekend kon staan, wat natuurlik by ons (tereg) ‘n negatiewe betekenis het. Maar in die antieke tyd is daar nie so ‘n skerp onderskeid getref tussen sogenaamde suiwer wetenskaplike kennis en die manipulasie daarvan nie. Dit is as een en dieselfde ding gesien. Nou kan mens ook verstaan waarom Herodes so ontsteld was oor die koms van die magoi, veral toe hy hoor dat hulle navraag doen oor die geboorte van die koning van die Jode nadat hulle sy ster sien opkom het.

Hoe dit gekom het dat die magoi in die verskyning van ‘n besondere ster iets van die geboorte van die Jode se koning kon aflei, is nie duidelik nie. Maar dit klop met wat die magoi gedoen het, naamlik om die omringende nasies se lotgevalle te bestudeer aan die hand van die stand en verskyning van nuwe sterre. Moontlik was hulle bekend met die Joodse messiaanse verwagtinge, want ons weet dat die Jode sterk verteenwoordig was in Babilonië na die Joodse ballingskap.

En dit bring ons by Matteus se interpretasie van die magoi. Matteus sien hulle in ‘n positiewe lig. Hieruit moet mens nie iets aflei oor ‘n positiewe waardering vir iets soos astrologie nie. Ons moet onthou dat die magoi die internasionale intelligentsia van daardie tyd verteenwoordig. En dis juis hierdie geleerdes wat die baba Jesus vereer. Daarmee word Jesus ook as toekomstige wyse man gekenmerk – een groep wyses wat ‘n ander Wyse vereer.

Verder lê daar ook ‘n geweldige ironie opgesluit – dat die Joodse skrifgeleerdes wat moes geweet het van die geboorte van die messias, dit gemis het. Dit kos heidense geleerdes om hulle oë daarvoor oop te maak en te laat skarrel na die Skrifte se profesieë hieroor.

‘n Verdere ironie is die skrille kontras tussen Herodes se vals hulde en die egte hulde van die magoi (die magoi het gekniel = verering en aanbidding). Ook die geskenke spreek van koninklike verering: goud, wierook en mirre was destyds bekend as koninklike geskenke. Verder, dat die magoi heidene is, pas in by die boodskap van die Matteus-evangelie. In Matteus 28:19-20 sê Jesus die dissipels moet die evangelie aan die nasies verkondig en hulle sy dissipels maak. Die magoi se verering en aanbidding is dus ‘n voorteken van die hele wêreld wat tot aanbidding van Jesus sal kom.

DIE MAAGDELIKE GEBOORTE VAN JESUS – VOLGENS MATTEUS EN LUKAS SE GEBOORTEVERHALE

Daar word dikwels gesê dat die maagdelike geboorte van Jesus nie werklik ‘n Bybelse basis het nie, maar bloot ‘n kerklike belydenis is. Matteus 1 en Lukas 1 spreek egter in geen onduidelike taal oor die bonatuurlike aard van Jesus se geboorte nie, dat Hy inderdaad uit God gebore is.

Met “maagdelike geboorte” word bedoel dat Jesus se geboorte nie die gevolg is van die normale geslagtelike verkeer tussen man en vrou nie, maar dat Jesus gebore is sonder die tussenkoms van ‘n man. Hy is wel op die normale manier uit ‘n vrou gebore, maar sy konsepsie het direk van God gekom. En dit is een van die kernstukke van die evangelie – die belydenis dat ons in Jesus se geval nie bloot met ‘n normale geboorte te doen het nie, maar met niks minder nie as die menswording van God.

Die vraag is net, kan ons hierdie belydenis werklik uit die Bybel waarmaak, of is dit bloot ‘n kerklike belydenis sonder Skriftuurlike basis?

Ons hoef nie ver te soek vir antwoorde nie. Enersyds teken beide die Matteus- en Lukas-evangelie die geboorte van Jesus as ‘n doodgewone gebeure. Iemand wat in daardie tyd gelewe het, sou dus niks vreemd opgemerk het aan die geboorte nie. Andersyds het die latere kennis van wie Jesus werklik was, gemaak dat die Bybelskrywers die gebeure so weergee dat die eintlike betekenis van die gebeure in hulle verhale weerspieël word. Hulle gee as ‘t ware weer wat op Hoër Vlak – agter die skerms – aan die gebeur was.

Kom ons neem Matteus. Dit is merkwaardig hoe Josef, die aardse pa van Jesus, aan die bod kom, só dat daar geen twyfel by die leser kan wees oor Josef se status in die hele gebeure nie. In Matteus 1 word Jesus se geslagsregister weergegee, en telkens word gesê dat so en so die pa van so en so was. Maar as dit by Josef kom, word dit so gestel (1:16): “Jakob was die vader van Josef, die man van Maria, uit wie Jesus gebore is.” Volgens antieke verteltegnieke lê die belangrike moment juis in die formulering wat afwyk van die res. Presies daar moet die klem geplaas word. In Josef se geval word hy wel die man van Maria genoem, maar, anders as by die ander beskrywings, nie die pa van Jesus nie. Dit is veelseggend. (Hoewel Lukas Jesus wel Josef se seun noem, voeg Lukas “soos hulle gemeen het” by, waarmee die andersheid van Jesus se konsepsie onderstreep word.)

Maar bostaande sê nog nie wie Jesus se pa wel was nie, hoewel die bedoeling van Matteus vir die skerpsinnige leser reeds duidelik behoort te wees – God self. En laasgenoemde word bevestig uit die verdere beskrywing. In 1:18 word uitdruklik gesê dat Maria se swangerskap nie die gevolg was van seksuele gemeenskap tussen Josef en Maria nie, maar dat dit van die Heilige Gees gekom het.

Josef se reaksie toon ook duidelik dat hy onthuts is oor Maria se swangerskap, wetende dat hy nie die oorsaak is nie. Daarom wil hy van Maria skei. Dit kos toe ‘n engel om hom te oortuig dat die swangerskap van die Heilige Gees is (v20).

In v23 word dit met ‘n Ou-Testamentiese profesie (Jesaja 7:14) bevestig. Weliswaar kan die Grieks wat hier met “maagd” vertaal word (parthénos) ook met “jongvrou” weergegee word. So ook die oorspronklike Hebreeus, ‘alma. En ‘n “jongvrou” is nie noodwendig ‘n “maagd” nie. Maar die konteks waarbinne Matteus die profesie hier aanwend (soos hierbo beskryf), dui onteenseglik op “maagd” as die aangewese vertaling.

Mens moet dus werklik moedswillig wees as die voor die handliggende betekenis van wat Matteus wil oordra omtrent Jesus se uitsonderlike geboorte, ontken word.

Die getuienis van Matteus word deur die Lukas-evangelie bevestig wanneer Maria in 1:34 beswaar aanteken teen die engel se boodskap aan haar dat sy swanger sal word: “Hoe is so iets moontlik?” vra Maria, “want ek het nog nooit omgang met ‘n man gehad nie.” Waarop die engel antwoord: “Die Heilige Gees sal oor jou kom, en die krag van die Allerhoogste sal die lewe in jou wek. Daarom sal die een wat gebore word, heilig genoem word, die Seun van God.”

Die bedoeling van Matteus en Lukas is dus duidelik om aan te toon dat die geboorte van Jesus nie die gevolg was van die gewone samekoms van man en vrou nie, maar dat Jesus uit God gebore is.

Hoe mens dit moet beoordeel in die lig van die antieke beskrywings van belangrike figure se geboorte, is ‘n ander onderwerp. Maar ten minste moet ons sê dat die kerklike belydenis oor die maagdelike geboorte van Jesus (soos bo gedefinieer) wel ‘n sterk Bybelse basis het, spesifiek soos verwoord in die geboorteverhale van Jesus volgens Matteus en Lukas.

DIE TEKENS VAN DIE TYD

Die sogenaamde tekens van die tyd word in Markus 13 en Matteus 24 beskryf. Die tekens bestaan uit algemene rampe, druk van buite die kring van gelowiges, druk van binne en die verkondiging van die evangelie aan almal. Die bedoeling van die tekens is nie om berekenings te maak oor wanneer die einde van die wêreld aanbreek nie, maar om gelowiges waaksaam te maak en op te roep tot ‘n lewe van volgehoue toewyding aan Jesus. 

1.         Aanloop

Van tyd tot tyd vlam die bespiegelings op rondom die sogenaamde tekens van die tyd. Dan wonder mense of die tyd nie naby is dat die wederkoms van Christus sal plaasvind nie.

Kom ons kyk onbevange wat die bedoeling van die tekens van die tyd is. Ek konsentreer op Matteus 24.

2.         Die tekens van die tyd

In Matteus 24:3 vra die dissipels vir Jesus: “… wat is die teken van u koms en van die einde van die wêreld?” Matteus 24 bevat dan Jesus se antwoord op hierdie vraag.

Die tekens kan soos volg ingedeel word:

•          Algemene rampe: oorloë, opstande, hongersnode en aardbewings (24:5-8);
•          Druk van buite: vervolging, haat en onderdrukking (24:9,15-22);
•          Druk van binne: afvalligheid, verraad, haat, misleiding (vals profete en Christusse),
•          Minagting van die wet en liefdeloosheid (24:10-12,23-28); en
•          Die verkondiging van die evangelie aan die hele wêreld (24:14).

Die basiese gedagte is dat gelowiges nie weet wanneer die einde kom nie – nie eens die Seun weet dit nie, net die Vader (24:36). Met die tekens wil Matteus dus die houding en gedrag van gelowiges bepaal terwyl hulle wag op die einde. Daar vind ‘n etisering van die tekens plaas, sonder dat die toekomsaspek verlore gaan. [Etiseer = eties maak; op etiese grondslag behandel, uit etiese oogpunt beskou, met etiese hoedanighede beklee – WAT]

Uit hierdie etisering blyk duidelik dat die fokus weg van berekening na voordurende bekering verskuif. In elk geval is die tekens nie goed vir berekenings nie, want hulle is nog maar net geboortepyne van God se nuwe wêreld, die begín van die nuwe tyd (24:8). En verder is die tekens uiters non-spesifiek. Dis dinge wat met reëlmaat in die geskiedenis van die wêreld voorkom. Daar’s niks uniek aan hulle nie.

3.         Die nabyheid van die einde van die tyd

Verder sê Matteus 24:33 dat die einde van die tyd naby is, voor die deur; nog in Jesus en Matteus se tyd sal dit gebeur. Op een lyn hiermee het die kerk van die eerste eeu ‘n dringende wederkomsverwagting gehad. Vergelyk die roep van die gemeente in 1 Korintiërs 16:22 (“kom, Here”), en die gemeente se versugting dat die Here moet kom (Openbaring 22:17), en Jesus wat belowe: “Ja, Ek kom gou” (Openbaring 22:20).

Die vraag is wat ons vandag met hierdie naby-verwagting van die wederkoms moet maak. Sit ons verleë daarmee?

Dit is nie eenvoudige vrae hierdie nie. Tog is daar aanduidings in watter rigting die antwoorde gesoek moet word.

•          Eerstens moet ons sê dat die wederkoms altyd naby is, want sedert Christus se eerste koms leef ons in die laaste dae.
•          Maar tweedens moet ons sê dat eindtyd en genadetyd klaarblyklik hand aan hand gaan. Hulle sluit mekaar nie uit nie. Die eindtyd is die tyd van bekering.
•          Derdens, God se “gou” en ons “gou” is nie dieselfde nie. God werk met ‘n ander tydskaal. Gelowiges moet leer – en hét deur die eeue geleer – om geduldig op Gód se tyd te wag.
•          Vierdens, God se beloftes omtrent die einddinge kan herhaaldelik in vervulling gaan.
•          En vyfdens moet ons ook vashou aan die vrye vervulling van God se beloftes.

Die tekens is eerder suggesties wat ‘n appèl op die verbeelding maak as wat dit eksakte voorspellings is. Ons moet dus daarmee rekening hou dat die uiteindelike vervulling van God se beloftes verrassend anders mag wees as wat ons ervaring aan ons voorskryf.

4.         Die einde van alles as die koms van Jesus

Dis veelseggend dat Matteus die enigste Evangelie is wat die woord parousía (“koms”) vir die eindgebeure gebruik. In Matteus 24:3 vra die dissipels vir Jesus: “Wat sal die teken van u koms (parousía) en van die einde van die wêreld wees?” Dit gaan dus nie maar net oor dinge wat gebeur by die einde van die wêreld nie, maar oor die koms van ‘n Persoon, Jesus Christus.

Wat hou hierdie insig vir ons onderwerp in?

• Eerstens beteken dit dat ons wederkomsverwagtinge ‘n persoonlike verhoudingskarakter dra. Ons verwag nie maar net die einde van die huidige bedeling nie, maar dat die verhouding wat reeds tussen ons en die verhoogde Here bestaan, dan op ‘n volmaakte manier voortgesit sal word.
• Tweedens beteken dit dat die gespanne verwagting rondom sy wederkoms getemper word. Deur die Heilige Gees ontvang ons reeds ‘n voorsmakie van die krag van die eindtyd soos dit sigbaar geword het in Jesus Christus.

5.         Samevatting

Die tekens van die tyd laat ons dus nie skarrel om paniekerig berekenings te maak nie, maar roep ons op tot ‘n lewe van volgehoue toewyding aan Jesus.

DIE SONDES VAN DIE VADERS TOEGEREKEN AAN DIE KINDERS – VLOEK OF EIE TOEDOEN? (EKSODUS 20:5-6)

Eksodus 20:5-6 word dikwels gebruik om God as ‘n toornige en onvergewensgesinde God voor te stel wat mense vervloek. En dan ly tot die vierde geslag daaronder, teen wil en dank. Niks is egter verder van die waarheid af nie. God is haastig is om te vergewe. Dis mense wat nie wil verander nie, en dan geslagte lank ly onder hulle hardheid van hart.

Daar word soms gesê dat daar ‘n vloek op individue of families rus. Hulle kan net niks reg doen nie. Selfs al probeer hulle wat, blyk dit telkens tevergeefs te wees. En dan word dit dikwels met die woorde van die 2e gebod in verband gebring, naamlik dat God die sondes van die vaders aan die kinders toereken tot in die derde en vierde geslag. Eers daarna word die “vloek” opgehef en is daar hoop op ‘n beter toekoms. Maar nie voor die tyd nie. Is dít die bedoeling van Eksodus 20:5-6?

Eers moet mens erken dat dit waar is dat ‘n situasie van geslag tot geslag kan voortduur. Dit geld van baie dinge, byvoorbeeld armoede, sekere siektetoestande (liggaamlik of geestelik), (slegte) gewoontes (soos vroue- en kindermishandeling), ensovoorts. En die rede hiervoor is gewoon dat kinders grootword in en blootgestel word aan gedragspatrone wat hulle dan na-aap wanneer hulle groot is en op hulle beurt weer oordra op hulle kinders. En so duur die bose kringloop voort.

Maar dit beteken nie dat so ‘n situasie aan God se vloek of, nog erger, aan die werking van demone toegeskryf mag word nie. Want dan kry dit die kleur van een of ander bo-natuurlike mag oor ‘n mens waaraan jy nie kan ontsnap en waaroor jy geen beheer het nie. So-iets ruik ook na determinisme – jy is voorbestem, gedoem tot mislukking; jy kan niks daaraan doen nie.

Maar dít is glad nie die bedoeling van Eksodus 20:5-6 nie. Kom ons let net eers op die gewone grammatika van die teks. Die werkwoorde wat hier voorkom, is nie in die “eindige” vorm nie, maar in die vorm wat voortgaande handeling aandui. Ons moet dus vertaal: “Ek is besig om die sondes van die vaders aan die kinders toe te reken tot in die derde en vierde geslag van dié wat besig is om My te haat.” God het dus nie eenmalig ‘n vloek uitgespreek en, kom wat wil, nou ly mense onder daardie vloek nie. Wat eintlik gebeur, is dat solank as wat mense volhard in sonde en God se wil minag, só lank vreet die kanker van sonde voort en ly mense daaronder. In ‘n sekere sin is mense dus die skeppers van hulle onheil. God verdoem nie by voorbaat ouers en hulle nageslag tot ‘n lewe van swaarkry nie. God vaardig nie onveranderlike dekrete uit nie, maar dis mense self wat volhardend téén God kies, wat weier om hulle weë te verander, en dan oor geslagte heen daaronder ly. En God “eerbiedig” mense se keuses, selfs hulle slegte keuses. En Hy ly net soveel daaronder as die mense self. Want dis nie sy wil dat mense moet swaarkry onder hulle sonde nie.

Maar mense kan verander, tot bekering kom, en dan word daardie bose kringloop deurbreek. En dan begin weer ‘n nuwe kringloop – ‘n goeie een waar mense God liefhet en sy gebooie gehoorsaam, en as gevolg daarvan die seën van God geniet, tot in die duisendste geslag.

Dis opmerklik dat God se liefde en genade veel oorvloediger en effektiewer is as sy “straf” (eintlik straf mense hulleself deur hulle ongehoorsaamheid). Want Hy reken die sonde toe slegs tot in die vierde geslag, maar sy liefde strek tot in die duisendste geslag, eintlik tot in die oneindigheid. Wat nogmaals die hart van God blootlê: Hy is haastig om te vergewe en traag om te straf; Hy bly nie vir altyd toornig nie, Hy reken nie vir altyd die sonde toe nie (vergelyk Psalm 103:8-14; Jesaja 57:16).

Die punt is: Mense is nie deur een of ander permanente vloek gedoem tot die voortsetting van ‘n lewe van haat teen God nie. Dit kan verander! God is nie haatdraend nie. Dink maar aan die gelykenis van die verlore seun (Lukas 15). Hoeveel leed en pyn moes hy nie sy vader veroorsaak het nie. En tog, toe hy besluit om terug te keer na sy ouerhuis toe het sy pa hom met ope arms ontvang.

Wie dus aan Eksodus 20:5-6 ‘n kleinlike beeld van God wil ophang wat links en regs vervloek en mense verdoem tot in die verre nageslag toe, doen ‘n onreg aan hierdie teks en aan God. Dis presies hoe Hy nie is nie.

Skrywer: Prof Hermie C van Zyl