Amos(8) – Francois Malan

Amos 5 vers 21-27 5:21-24 Die volgende vier verse is die HERE se veroordeling van Israel se godsdienstige gebruike sonder die uitlewing daarvan in die gemeenskap. In vers 21 word hulle feeste veroordeel, in vers 22 hulle offers, vers 23 hulle liedere, en vers 24 hulle gebrek aan reg en geregtigheid. 5:21 ‘Ek haat, Ek verwerp julle feeste, en verdra nie die reuk van julle feestelike samekomste nie. Israel se verwagting dat die dag van die HERE ’n dag van vreugde sal wees (5:20), kom uit hulle oortuiging dat hulle feeste en offers waarmee hulle die HERE versorg, vanself vir hulle ’n vreugdedag deur die HERE waarborg. Die gebruike gryp Amos nou aan. Die woord vir feeste verwys na die vrolike pelgrimstogte na die tempel, en samekomste na hulle feestelike saamwees. Die gedeelte van vers 21-27 word in die eerste persoon geskryf as die woorde van die HERE wat Amos by die groot fees uitbulder as die HERE se beoordeling van wat hulle besig is om doen. Hulle kom om hulle verhouding met God saam met Hom te vier en dink dat hulle fees vir Hom aanneemlik is en Hom gunstig stem teenoor hulle. Levitikus 23 beskryf, benewens die weeklikse sabbat (sjabbat) as rusdag aan die HERE gewy, die drie groot sewedaagse feeste wat die HERE deur Moses aan Israel gegee het om hulle aan Hom te wy (Eks 23:14-19). Paasfees (pêsach) sewe dae ongesuurde brood (matstsōth) aan die begin van die koring- en garsoes in April (14e dag van die eerste maand) om vir die HERE aanneemlik te wees; Pinksterfees (sjabbat sjanim ‘sabbat van jare’) vyftig dae vanaf Paassondag met die insameling van die volle oes. Die wenakkers word vir die armes gegee; Huttefees (soekkōt) vyf dae na die vas op die Versoendag (yōm kippoer), met die vrugte-oes, vir sewe dae moet hulle in hutte woon om hulle redding uit Egipte deur die HERE aan die nageslag te vertel (10e van die sewende maand). In plaas van ’n soete welbehaaglike geur is hulle feeste vir die HERE haatlik, verwerplik en draai Hy sy gesig weg van die reuk van hulle feestelike byeenkomste. Hy vier nie saam met hulle nie. Dit is sy oordeel wat Hy uitspreek oor Israel se godsdiens wat hulle so ywerig vier vir hulle eie bevrediging. Wat die Here wel behaag, is om Hom te eer (Jesaja 11:3.) 5:22 ‘Want as julle vir My julle brandoffers en graanoffers bring, vind Ek nie vreugde daarin nie (2020: Ek aanvaar dit nie), En julle maaltydoffer van vetgemaakte (kalwers) sien Ek nie aan nie (2020: Kyk Ek nie eers na nie). Die bloederige brandoffers (‘olah, Lev 1:3-9; 7:8) en die bloedlose graanoffers (minchah Lev 2; 7:9 ) word heel op die altaar verbrand. Die maaltydoffer (sjêlêm Lev 3:7,11) verwys na die laaste offer van die fees waar slegs van die bloed, niertjies, stukkie van die lewer en niervet op die altaar verbrand word. Die res word gekook; die priesters kry ’n deel daarvan en die gesin die res. Hulle eet dit as teken dat die HERE dit aanvaar (Lev 3:5). Die saameet is ‘n teken van die HERE se gemeenskap met hulle. Die drie offers volg Levitikus se hoofstukke 1,2,3. Die HERE kondig egter aan dat Hy geen vreugde in Israel se offers vind nie, en hulle manier, om met ’n maaltyd kastig gemeenskap met Hom te beoefen, is futiel want Hy is nie meer deel daarvan nie. Psalm 40:9 sê: Wat U behaag my God, wil ek graag doen, u wet is in my binneste (vgl. Hebreërs 10:1-17). 5:23 ‘Verwyder van my die geraas van jou feesliedere; die klank van jou harpe wil ek nie hoor nie. In verse 21-22 word Israel aangespreek as ‘julle.’ In vers 23 as ‘jou.’ Dit het ’n stygende effek, meer direk persoonlik. In vers 21-22 gaan dit om pelgrims wat van verskillende kante af kom, drie verskillende offers bring en afsonderlike familiegroepe wat die vleis eet wat elke groep gebring het. In vers 23 gaan dit oor die groot lawaai van almal wat saam sing. Die geraas verwys waarskynlik na die ekstatiese lawaai van die feesliedere waarmee die HERE dan deur almal saam geloof sou word tydens die fees. Dit word gesing onder begeleiding van die luit, dit is die tiensnarige harp. In vers 21 het die HERE sy neus gesluit vir die reuk van hulle samekomste; in vers 22 sy oë om nie die vet van hulle offers te sien nie; en hier in vers 23 sy ore vir die geraas van hulle liedere. Die HERE het Hom afgesluit van Israel se godsdiens: hulle feeste, offers, en prysliedere. Die luidrugtigheid van die vokale en instrumentale musiek bekoor die HERE net so min soos die vet op die altaar en die pelgrimstogte na die heiligdom. Dit is alles uiterlike dinge wat Israel kom geniet het en waarmee hulle die HERE se guns wou wen om sy seën te kry. Maar die HERE soek opregte harte wat na Hom luister en dat sy volk volgens sy woord sal lewe. 5:24 ‘Laat die reg voortrol soos water en geregtigheid soos ’n standhoudende waterstroom’ In plaas van die rumoer van Israel se lofprysings, die reuk van hulle offerandes en die optogte na hulle feeste, soek die HERE iets heel anders: die reg in hulle howe en geregtigheid in hulle samelewing wat alles teenwerk teen uitbuiting en onreg. Die beelde wat gebruik word stel die reg voor as ’n waterstroom wat aanrol in ’n rivier. Die geregtigheid, om reg op te tree teenoor jou medemens, moet alle oortreding onmoontlik maak soos in ’n standhoudende vol rivier wat jou meesleur as jy daarin beland, maar deur die hele jaar water voorsien aan mens en dier en plante en die aarde. Sonder reg in die howe en geregtigheid in die samelewing is alle godsdiens vir die HERE onaanvaarbaar. Maar Israel het ‘die reg verander tot wilde-als en geregtigheid by die deur uitgesmyt en daarop getrap’(5:7). Hulle lewe nou van onkruid in droë lope as beeld van die regters en getuies wat omgekoop word (5:7,10.12), armes word mishandel (2:6-8; 4:2), daar is geweld en verwoesting in hulle mooi huise (2:6-8; 3:10). Die HERE sê in Jesaja 1:26 dat Hy Sion weer ’n stad van geregtigheid sal maak. Daniël 9:24 voorspel ’n tyd van versoening vir oortredings en blywende geregtigheid. Paulus bid vir die Filippense dat hulle vervul sal word met die vrug van geregtigheid deur Jesus Christus tot verheerliking en lof van God (Flp 1:11). Verse 25-27 is vatbaar vir verskillende verklarings. Een word hier aangebied. ‘Julle’ verwys na Israel se 40 jaar in die woestyn toe daar nie altyd geleentheid was vir feeste en offers nie, hoewel die feeste en offers in Eksodus, Levitikus en Numeri beskryf word. Toe was Israel geheel en al van die HERE afhanklik. Hy het hulle daagliks gelei en gedra en beskerm. Uit sy hand het hulle water en hulle daaglikse manna ontvang. 5:25 ‘Het julle slagoffers en graanoffers vir My gebring die veertig jaar in die woestyn, huis van Israel? Veertig jaar verwys na die lewenspan van ’n mens. Dit verwys na die HERE se beslissing by Kades in die Paranwoestyn toe Israel geweier het om Kanaän in te trek, dat nie een van hulle (behalwe Josua en Kaleb) die beloofde land sal sien nie (Num 14:20-24,29-30,33-34). Numeri 15:1-4 gee dan die opdrag dat dié wat dan in die beloofde land sal inkom, brandoffers en graanoffers vir die HERE moet bring. Die punt van Amos se retoriese vraag is dat die HERE nie vir Israel in die land wat Hy aan hulle beloof het, ingelei het omdat hulle offers vir Hom gebring het nie. Die land was sy genadige gawe aan hulle, met die vereiste dat hulle Hom moes gehoorsaam. Die tien stamme het egter hulle feeste en offers en sang so goed ontwikkel, afgode begin dien en daarop vertrou, terwyl hulle die gehoorsaamheid aan die HERE en sy woord in hulle alledaagse lewe en regspleging gruwelik verwaarloos en verdraai het. 5:26 ‘Julle sal Sikkoet julle koning en Kijjoen (Saturnus) dra, die Ster van julle god wat julle vir julle gemaak het.’ LXX: en julle het die tent van Molog opgeneem en die ster van julle god Raifan…’ 2020: Julle sal Sakkoet, julle koning, en Kajjawan, julle beelde, die ster van julle gode moet dra…’ 1. Sakkoet – Die vokale van skkwt is in Hebreeus spottenderwys verander na Sikkoet ‘afstootlik’ 2 julle koning – hulle titel vir die ster wat vir hulle die belangrikste god is. 3 Kajjawan – nog ’n titel van Saturnus, vokale ook verander na vokale van ‘afstootlik’ Kijjoen’ As voorloper van vers 27, voorsien vers 26 ’n toestand wat in die toekoms voltooid sal wees. Dan sal die HERE se straf wat hier aangekondig word, voltooid wees. Israel het daarvolgens reeds die stergod Saturnus van die Assiriërs as hulle koning, hulle hoofgod, begin dien. Sakkoet en Kajjawan is twee name vir die planeet Saturnus. Die HERE, wat hulle deur die woestynreis gedra het, sien noual hoe hulle die beelde van hulle afskuwelike afgode, wat hulle met hulle eie hande gemaak het, gaan dra; eers as ballinge en later as slawe verstrooi in die vyand se land, in die optogte ter ere van die afskuwelike afgode. 5:27 ‘Ek sal julle in ballingskap tot anderkant Damaskus wegvoer’, sê die HERE. God van die leërskare is sy Naam. Amos spel in 760 v.C. die straf op Israel uit, waarop die HERE besluit het. Hulle het die bevele van die HERE geminag en terselfdertyd hulleself bedrieg. Hulle het aangeneem dat hulle deur hulle soort godsdiensfeeste en offers en sang rondom die goue kalf in Bet-El onder die ster Saturnus ’n stabiele verhouding met die HERE handhaaf (vgl. 2 Kon 17:15-16). Hy het egter klaar besluit om hulle in ballingskap te laat wegvoer. In 722 v.C. is hulle na Assirië toe weggevoer en verstrooi (vgl. 2 Kon 17:6). Israel, wat deur die HERE uit Egipte verlos is en in die beloofde land laat woon het, word deur die HERE daaruit verban om staatlose vreemdelinge te wees. Aan die einde van die vyfde profesie onderstreep Amos dat hy die draer is van die woorde wat die HERE, die ‘Ek is’ die altydteenwoordige HERE, self gesê het. Hy is die Heer wat die leier en gesagvoerder van die nasies is, van al die leërmagte in die hemel en op die aarde wat Hy kan inroep en gebruik waar en wanneer Hy wil (vgl. Matt 26:53).

Skrywer:  Prof Francois Malan




Amos(7) – Francois Malan

Amos 5 vers 16-20

5:16 ‘Daarom so sê die HERE, die God van die leërskare, my Heer: Op al die dorpspleine sal getreur word. In al die straatjies sal hulle sê: ‘Ag tog, ag tog! (Hō Hō – LXX en 2020: O wee! O,wee!) Hulle roep plaaswerkers om deel te neem aan die rouplegtigheid en rouklag, saam met die kenners van treursang.’ 5:17 In al die wingerde klink die treursang op, want Ek trek deur julle midde.’ Dit het die HERE gesê. Die Godspraak van die HERE deur Amos skilder Israel se stede en landelike gebied wat in diepe rou gedompel gaan word, met begrafnisse deur die hele land. Die lyksang begin met die volle Name van die HERE as die hoogste Regter teen wie se vonnis daar geen appèl is nie. So word die erns van die saak onderstreep. Dit eindig met die versekering dat dit van die HERE kom. Die Naam HERE is die Naam van die God wat met Israel sy genadeverbond van verlossing uit Egipte gemaak het, met die belofte van sy blywende teenwoordigheid om hulle te begelei en te lei as hulle aan Hom getrou bly (Eks 3:14-15; Ps 31:6; 16a; 20-21; 24). Hy is die God van die leërskare in die hemel en van al die leërs op aarde. Die Here wys dat Hy die enigste Regeerder is oor die ganse aarde en oor die lewe van elke mens. Net Hy is die God wat aanbid en gehoorsaam moet word. Die dorpspleine waar die mense bymekaarkom is by die poort van die stad, op die tempelterrein, of op die dorsvloer buite die stad. Daar sal getreur word wat gepaard gaan met slaan op die bors as teken van rou. Die luidrugtige en hartstogtelike geween sal ook in die nou straatjies tussen die huise opklink. ‘O wee’ of ‘Ag tog’ is ’n rou dierlike kreet van ongedissiplineerde gevoelsuiting. Dit strek ook van die nedersettings op die plase na die wingerde. Die boere roep hulle plaasarbeiders en wingerdarbeiders, wat van hulle grond berowe is, op om die rykes te kom begrawe in die grond wat die rykes begeer het. Die geskoolde lyksangers kan nie meer alleen hulle roeping vervul nie, want daar is net te veel mense wat sterf. Die rouklaers huil, maak ’n skeur in hulle klere, dra klere van sak , skeer hulle hare af, gooi stof op hulle koppe, vroue en mans (vroue: Jer 9:17-22; mans: Eseg 27:29-32). Die hele land word in rou gedompel. Die HERE se aktiewe teenwoordigheid, sy persoonlike ingryping, bring die dood oor Israel. Soos die HERE deur Egipte gegaan het en elke eersgeborene laat sterf het, so sal Hy deur Israel gaan in al die oop ruimtes, al die strate, al die paaie (Eks 12:12;29). Die HERE sal met Israel maak wat Hy met Israel se ou verdrukker 500 jaar tevore in Egipte gedoen het, maar nou net op groter skaal. Die HERE se koms beteken Israel se dood, maar dié wat na Hóm toe kom, lewe! (5:4,6; 5:14-15). Amos se vierde profesie teen Israel, wat in 5:1-3 met ’n lyksang begin het, sluit die deel af met ’n lyksang. Die jongmeisie Israel wat op die grond gegooi word (5:2), word deur die HERE verwerp en in die grond, in die graf, gegooi (5:16-17). 5:18 ‘Wee (hōi) hulle wat die dag van die HERE begeer! Wat hou die dag van die HERE vir julle in? Dit is duisternis en nie lig nie! Die mense wat vurig wens (ta’ewāh) dat die dag van die HERE kom, is soos die gulsige (ta’ewāh) vleiseters wat ’n onweerstaanbare lus (ta’ewah) vir vleis gekry het (Numeri 11:4-6,35 by Kibrot-Taäwa ta’ewāh ‘grafte van gulsigheid’). Vir Israel sal hulle begeerte na die dag van die HERE vervul word met grafte! Daarom begin die teks met ’n weeklaag, ’n lyksang oor Israel se valse verwagting en die HERE se antwoord daarop. Israel het gedink dat die dag van die HERE waarna hulle uitsien, ’n tydperk van vrede sou wees, sonder aanvalle van die vyand, amper soos in Amos se tyd toe Jerobeam II al Israel se vyande oorwin het en 41 jaar in Samaria regeer het oor die wye gebied waarmee hy Israel se grondgebied vergroot het. Hulle verwagting van lewe in die lig van God se goedgunstigheid, sal met duisternis begroet word en uitloop op dood en ballingskap (vers 27). 5:19 ‘Soos iemand wat vlug voor ’n leeu en ‘n beerwyfie val hom aan. As hy wel in die huis kom en met sy hand op die muur leun, dan pik ‘n slang hom.’ Amos skets hier ’n fyn prentjie van ’n boer in die veld wat van die doodsdreiging van ’n leeu teen ’n aanvallende beer vasloop, wat waarskynlik ’n bietjie erger as die leeu is. As hy wonderbaarlik ontsnap, sy huis (’n jagtershut?) bereik, die deur toeklap en verlig en uitasem teen die muur van die huis leun, maar onverwags gepik word deur ’n dodelike slang en so sterf (vgl. Num 21:6; Jer 8:17). Die man is ’n beeld van Israel wat telkemale uit groot oorlogsgevaar ontnap het en nou doodgerus in hulle eie land ’n tyd van voorspoed belewe na al die omliggende volke oorwin is (2 Kon 14:25,28). Maar oor die tien stamme het die HERE reeds die doodsvonnis uitgespreek. Hulle sien met groot verwagting uit na die lig, die goeie dag van die HERE, maar vir hulle wag die HERE se oordeelsdag, wat vir hulle duisternis, die dood en ballingskap beteken. 5:20 ‘Die dag van die HERE, is dit nie duisternis, en nie lig nie? donker met geen ligglans nie? Uit die beeldspraak van vers 19 maak Amos sy gevolgtrekking met ’n retoriese vraag wat nie ‘n antwoord verwag nie, maar waarsku hulle dat die dag van die HERE ’n dag van ellende vir hulle sal wees. Donkerheid en droefgeestigheid is kode-woorde vir verwoesting. Lig en helderheid/ligglans word gebruik in die tekste wat van verlossing uit die benoudheid en bedreiging van die vyand vertel (Ps 18:13:13,28-29; Hab 3:4). Duisternis word met onheil en lig met heil vereenselwig. Wat ’n dag van verlossing kon wees, wat die HERE aangebied het, maar wat Israel verwerp het, sal daarom vir hulle ’n dag van onheil wees (vgl. Sefanja 1:7). Amos se profesie probeer in die drie verse om met verskillende argumente die gehoor los te ruk uit hulle sorgeloosheid. Dit is ’n waarskuwing vir almal wat vertrou op hulle eie vermoë en versekerdheid. Die Johannesevangelie begin met die kontras tussen lig en duisternis (Joh 1:4-9 en Jesus se eie getuienis in Joh 8:12 is dat Hy die lig vir die wêreld is. Wie Hom volg, sal beslis nie in die duisternis leef nie, maar sal die lig vir die lewe hê.

Skrywer: Prof Francois Malan




Hoe het die vroegste Christene se Bybels gelyk? – Kobus Kok




Waarom is eskatologiese hoop belangrik vir n Christen? – Kobus Kok