Die PWL-Bybel – Hermie van Zyl

Jaco vra:

Ek wil graag iets weet omtrent die PWL – “Pad van die Waarheid tot die Lewe”-Bybel, geskryf deur Gerrie Coetzee. 1. Is die Bybel ’n betroubare bron om mense te leer, aangesien die vertaler reken dit is die egste vertaling ooit. 2. Word die PWL-Bybel in die teologiese wêreld (Universiteite en Bybelskole) aanvaar as betroubaar? 3. Word die Bybel in Universiteite gebruik vir naslaan of prediking? 4. Wat is die gevare of waarskuwings rondom die vertaling (indien daar is)? Sal u antwoorde opreg waardeer.

Die rede waarom ek vra is dat ek van die mense wat dit lees en leer as baie verwarrend beskou, weens die taal en beskrywing. Dit is baie Joods gebaseer en iemand het gesê dit is ’n tipe “Hebrew root Movement”-sekte of geloof.

Antwoord

Prof Hermie van Zyl antwoord:

In my antwoord maak ek onder andere gebruik van die insiggewende akademiese artikel van prof Chris de Wet van Unisa se departement Bybelse en Antieke Studie, met die volgende titel: “ ’n ‘Oorspronklike’ Aramese Nuwe Testament? ’n Kritiese evaluasie van die Pesjitta-voorrangsteorie, Die Pad van Waarheid tot die Lewe-vertaling (Afrikaanse Lamsa-Bybel), en die kulturele aanloklikheid van oriëntalisme”, wat verskyn het in die internet-vaktydskrif, LitNet Akademies, Jaargang 13(2), 2016. Ons vraagsteller kan gerus die volledige artikel daar raadpleeg, hoewel dit nogal tegnies sal oorkom vir enigeen sonder ’n Bybelkundige agtergrond. Nietemin, die artikel bied ’n baie vollediger evaluering van die PWL-Bybel as wat ek hier kan gee. Hieronder konsentreer ek net op die kernaspekte van die PWL-Bybel.

Die PWL-Bybel (hierna PWL) is ’n Afrikaanse vertaling van die Bybel deur Gerrie C Coetzee van Pretoria. Dit het oorspronklik in 2015 die lig gesien, met ’n heruitgawe in 2017. Daar is ’n webblad (www.padwlewe.ch) waar ’n mens meer oor die vertaling te wete kan kom en dit ook kan aflaai.

Dit is nie my doel om ’n volledige resensie te lewer van die PWL nie. Dan sou ’n mens opmerkings kon maak oor die volgende: Die gehalte van die vertaling; die manier waarop Bybelboeke en ander name weergegee word om die oorspronklike taal se spelling te behou; die rangskikking van veral die Ou-Testamentiese boeke om die volgorde van die Hebreeuse kanon te volg en nie soos dit in die meeste moderne Bybelvertalings voorkom nie; die verhouding tussen die PWL en die Engelse Lamsa-Bybel (kyk onder verder hieroor); ensovoorts. Ek wil slegs op een kenmerk van die PWL konsentreer, naamlik dat dit wat die Nuwe Testament (NT) betref vanuit die Aramese Nuwe Testament – die sogenaamde Peshitta – vertaal is. Volgens Coetzee is die Peshitta die oudste geskrif wat die NT bevat. Oor hierdie aanspraak kan ek onomwonde sê dat dit nie op die beste Bybelkundige navorsing berus nie, nie internasionaal nie en ook nie in Suid-Afrika nie. Laat ek verduidelik.

  • Coetzee se argument is dat die moedertaal van Jesus en sy eerste volgelinge Aramees was. Dit spreek dan vanself dat die eerste geskrifte van die NT ook in Aramees sou wees. En die bewys daarvoor, volgens Coetzee, is die bestaan van die Aramese Nuwe Testament, die Peshitta. Met ander woorde, as jy werklik die oorspronklike woorde van Jesus in die Evangelies en van die skrywers van die res van die Nuwe Testament wil hoor, dan moet jy die Peshitta lees en vertaal. Die akademiese wêreld wat die ou manuskripte oor eeue heen versamel en bestudeer het, vertel egter ’n ander, baie meer komplekse, prentjie as wat die PWL voorstel.
  • Op grond van die beskikbare manuskripte (’n manuskrip is ’n handgeskrewe dokument wat die hele NT, of ’n deel daarvan, bevat) is dit die oordeel van die akademiese gemeenskap wat hulle met die ontstaan van die NT besig hou dat die hele NT oorspronklik in Grieks geskryf is, nie in Aramees nie. Daar is byvoorbeeld nog nooit enige manuskrip (ms) ontdek van NT geskrifte in die Aramees van Jesus se tyd nie. Net Griekse manuskripte (mss) bestaan, meer as 5 500 van hulle. Die Peshitta is inderdaad ’n baie belangrike dokument as getuie vir die samestelling van die oorspronklike Griekse NT, maar nie soos die PWL dit wil hê nie. Die PWL stel dit so voor dat die Aramees wat in die Peshitta voorkom die oudste en oorspronklike taal van die NT is en dat die Griekse mss vertalings is van hierdie Aramees. Maar dis presies andersom: die Peshitta is ’n vertaling van Griekse mss. So gesien help die Peshitta ons baie om die oorspronklike Griekse teks van die NT daar te stel, want deur die Peshitta te vergelyk met die Griekse mss kan ons ’n beter oordeel vorm oor watter Griekse mss die mees oorspronklike bewoordings van die NT bevat. Maar die punt is: die NT is oorspronklik in Grieks geskryf – ál die boeke van die NT – en nie in Aramees nie. ’n Mens sou dink dat ’n afwyking van hierdie konsensus onder Bybelwetenskaplikes die PWL sou noop om ’n uitvoerige verduideliking te bied oor waarom hulle meen dat die Aramese NT die oorspronklike NT is. Maar mens soek tevergeefs daarna; daar word alleen die oortuiging gestel dat Aramees die oudste is, met die uitnodiging dat bewyse op versoek voorsien kan word. Maar dit is nie goed genoeg nie; so ’n groot afwyking van die konsensus vereis ’n uitvoerige beredenering in ’n vertaling wat ’n ander siening hierop nahou.
  • Selfs al sou ’n saak daarvoor uitgemaak kon word dat die NT oorspronklik in Aramees geskryf is, kan daar nie maar net kategories gestel word nie dat omdat Aramees Jesus se moedertaal was – wat inderdaad korrek is – die oudste geskrifte ook in Aramees moes gewees het, en dat die Peshitta die bewys daarvan is. Die situasie is veel ingewikkelder as dit. Ons moet ’n onderskeid tref tussen die Aramees in die Palestina van Jesus se tyd en die Aramees wat in die Peshitta voorkom. Eersgenoemde is deel van die Westers-Palestynse Aramees en laasgenoemde verteenwoordigend van die Oosterse Aramees wat in Sirië rondom die stad Edessa gepraat is. Hierdie Aramees word dan ook eintlik Siries genoem. En hoewel die twee dialekte van Aramees groot ooreenkomste vertoon, is hulle nie dieselfde taal nie – eerstens vanweë die dialektiese verskille en tweedens vanweë die tydsverloop tussen Jesus se tyd en die Siriese Aramees wat in die Peshitta voorkom (op sy minste ongeveer 350 jaar). Die punt is: die Aramees/Siries van die Peshitta is nie die Aramees wat Jesus en die ander Palestynse Jode gepraat het nie. Daar is geen reglynige ontwikkeling tussen die Palestynse Aramees van Jesus en die Siries wat in die Peshitta voorkom nie. Die volgende punt sal dit verder verduidelik.
  • Die Peshitta staan aan die einde van ’n lang ontwikkeling van Siriese vertalings, wat illustreer hoe daar geen kategoriese uitspraak gemaak kan word dat die Peshitta die oorspronklike NT bevat nie. Die oudste Siriese vertaling van die NT is die sogenaamde Diatessaron (beteken: “deur vier”), opgestel deur Tatianus in die tweede helfte van die 2e eeu nC. Dit staan bekend as ’n harmonie van die Evangelies. Tatianus het probeer om die vier Evangelies tot net een deurlopende Evangelie te reduseer (te “harmonieer”) sodat geen gebeure of uitspraak van Jesus herhaal word nie. Ons weet verder dat Tatianus eers ’n Diatessaron in Grieks gemaak het en dit toe in Siries vertaal het, wat weer eens wys dat die vroegste mss van die NT in Grieks was. Ná die Diatessaron is daar ’n verdere Siriese vertaling van die Griekse NT gemaak, waarskynlik in die laat 2e tot begin 3e eeu nC. Dit staan as die oud-Siriese vertaling bekend, wat in twee mss aan ons bekend is – die Curetoniaans-Siries en die Sinaïticus-Siries – en wat ook net die Evangelies bevat. Hierdie twee mss verskil in bewoording en omvang. Vanweë die “kompeterende” verhouding tussen dié twee mss het die behoefte aan slegs een standaard Siriese vertaling ontstaan. Dié het in die laat 4e, begin 5e eeu nC tot stand gekom, en is bekend as die Peshitta (letterlik: “eenvoudige weergawe”). Dit was nie ’n nuwe vertaling nie, maar ’n hersiening van die oud-Siries. Dit het net 22 van die huidige 27 NT boeke bevat (die sogenaamde betwiste boeke – 2 Petrus, 2 en 3 Johannes, Judas en Openbaring – is weggelaat). Wat ook kon bygedra het tot die ontstaan van die Peshitta was die behoefte om die Siries op een lyn te bring met latere standaard Griekse mss, laasgenoemde wat veral in Konstantinopel (later Istanbul), die sentrum van die kopiëring van Griekse mss, ontstaan het. Van die Peshitta het daar later ook hersiene uitgawes verskyn, die Filokseniese (begin 6e eeu nC) en Harklensiese (begin 7e eeu nC) edisies. Geleerdes is egter nie seker wat presies die verhouding tussen hulle is nie. Die Harklensiese Peshitta het ook die ontbrekende boeke – uit die Grieks! – vertaal, sodat vir die eerste keer hierdie boeke ook deel geword het van die Siriese kerk se kanon. Slotsom: bloot uit hierdie kort oorsig behoort dit duidelik te wees (a) dat die Peshitta ’n latere ontwikkeling in die Aramees/Siriese tradisie is, waarvan die oorsprong in die Griekse mss lê, en nie andersom nie, (b) dat die Siries vervat in die Peshitta nie direk herleibaar is na die Aramees van Jesus se tyd nie, en (c) dat vanweë die invloed van die Griekse mss die Peshitta ’n uitbreiding ondergaan het van 22 na 27 boeke.
  • Interessant is verder die inligting in die PWL dat hierdie vertaling naas die Gwilliams-Pinkerton 1920 kritiese uitgawe van die Peshitta ook gebruik gemaak het van die Khabouris-kodeks. (“Kodeks” beteken “boek”, en dit beteken maar net dat hierdie ms in boekvorm was, soos wat die meeste mss sedert die 2e eeu nC was. Voor die uitvinding van die boekdrukkuns in die 15e eeu kan “manuskrip” en “kodeks” dus as sinonieme gebruik word.) Die Khabouris is dus ’n manuskrip wat die Peshitta bevat. Hierdie kodeks het met sy ontdekking in 1966 groot aandag getrek in die VSA, omdat dit so voorgestel is dat die Khabouris-kodeks die oudste NT ms tot op datum was, ouer as enige Griekse ms. Die kodeks self dateer uit die 11e of 12e eeu nC, maar daar is glo ’n aantekening in die ms wat daarop dui dat dit van ’n tweede eeuse ms (164 nC) gekopieer is. Uiteraard versterk dit die aansprake van hulle wat meen dat die oorspronklike NT in Aramees geskryf is en nie in Grieks nie. Die probleem is egter dat hierdie inskrywing ten spyte van etlike ondersoeke nog nie deur streng akademiese ondersoeke bevestig kon word nie. Oor die egtheid van die inskrywing is daar dus geen sekerheid nie. Maar selfs al sou dit eg blyk te wees, bewys die Khabouris-kodeks nog steeds nie dat dit die Aramees bevat wat Jesus gepraat het nie. Hierbo is reeds gewys op die verskil tussen die Siries van die Peshitta en die Aramees wat Jesus gepraat het. Die Khabouris-kodeks, selfs al sou dit kom uit die 2e eeu nC, is dus hoogstens ’n voorbeeld van die Oos-Siries wat in Sirië gebesig is, min of meer in dieselfde tyd as wat die Diatessaron ontstaan het, en nie van die Palestynse Wes-Aramees wat Jesus meer as ’n eeu vroeër in Palestina gepraat het nie. Die Khabouris-kodeks, hoewel op sigself ’n interessante dokument as getuie van die Peshitta, is dus hoegenaamd geen bewys dat die NT oorspronklik in Aramees geskryf is nie. Die verdere lotgevalle van die Khabouris-kodeks is ook duister. Blykbaar is dit tans in private familiebesit. Die vraag is egter: indien hierdie ms so belangrik vir die ontstaan van die NT is, waarom het dit van die toneel van akademiese teksondersoek verdwyn? Dit bly dus ’n hoogs problematiese teks, en geen Bybelwetenskaplike van reputasie sal hierdie ms vandag gebruik as getuie in die samestelling van die oorspronklike Nuwe Testament nie.
  • Daar moet ook op die verwantskap tussen die sogenaamde Lamsa-Bybel en die PWL gewys word. In 1933 publiseer George M Lamsa sy The Holy Bible from Ancient Eastern Manuscripts. Lamsa is eweneens van mening dat die oorspronklike NT in Aramees verskyn het, nie in Grieks nie. Dit blyk egter dat ook hy die Peshitta as sy hoofbron vir die Lamsa-Bybel gebruik het, net soos die PWL. Die afkeer aan Grieks as die oerbron van die NT straal uit al Lamsa se geskrifte, net soos ons dit in die PWL aantref. ’n Mens kan dus konstateer dat die PWL uit dieselfde denkklimaat as die Lamsa-Bybel kom en waarskynlik deur laasgenoemde geïnspireer is, ’n denkklimaat wat Aramees as die moederbodem van die NT Bybelteks voorhou en bewustelik poog om Grieks as oorspronklike taal van die NT te minimaliseer en uit te rangeer. Nou, natuurlik is dit so dat die wêreld waarin Jesus, sy dissipels en die eerste kerk in Jerusalem gelewe het, ’n sterk Aramese en Hebreeus-Ou-Testamentiese onderbou gehad het. Niemand stry daaroor nie. Trouens, die afgelope 50 jaar was daar juis ’n doelbewuste poging onder Bybelkundiges om hierdie Joodse agtergrond van die Bybel te ontgin vir die verstaan en uitleg van die NT. Maar die feit van die saak is dat Grieks die kulturele taal van die destydse Mediterreense wêreld was, en dat volgens die beste getuienis tot ons beskikking die NT oorspronklik juis in Grieks geskryf is sodat dit die grootste impak op die destydse wêreld sou hê. Die meeste mense sou so direkte toegang tot die evangelieboodskap gehad het, selfs al was baie van hulle se moedertale nie Grieks nie. Dis maar baie soos Engels vandag. As jy met die “wêreld daar buite” wil kommunikeer, moet jy dit in Engels doen, of jy nou daarvan hou of nie. So was dit destyds ook met Grieks. Ja, die hartstaal van die eerste Christene in Palestina was Aramees, maar die groot kummunikasietaal was Grieks. Kyk byvoorbeeld die toneel wat deur Handelinge 21:40-22:2 geskets word. Paulus praat met sy Joodse volksgenote in Jerusalem. Hulle verwag eintlik dat hy Grieks sou praat, maar om hulle harte te probeer wen, gaan hy voort in “Hebreeus” (= Aramees). En toe kry hy hulle aandag. Daarom, die poging wat die Lamsa-Bybel en PWL aanwend om die Bybel vanuit die Aramese agtergrond te laat kommunikeer, is nie as sodanig af te wys nie. Maar dit hoef nie op ’n kwasi-wetenskaplike manier gedoen te word deur die Bybel – spesifiek die NT – vanuit ’n vermeende Aramese oermanuskrip te vertaal nie. Hulle sal beter doen deur eerder te aanvaar, soos die konsensus onder Bybelwetenskaplikes vandag is, dat die oorspronklik taal waarin die NT geskryf is, Grieks was. En dan kan jy in jou verstaan, uitleg van en kommentaar op die NT telkens op die Aramees-Joodse agtergronde wys, soos al die Bybelkommentare dit trouens vandag doen.

Ten slotte, om in die lig van bostaande uiteensetting op ons vraagsteller se spesifieke vrae te antwoord: Nee, die PWL is nie ’n betroubare manier om mense oor die oorspronklike taal van die NT in te lig nie; die PWL word nêrens in die teologiese wêreld as betroubaar aanvaar of gebruik as basis van die uitleg van die NT nie; en die gevare in die gebruik van die PWL is dat lesers mislei kan word oor hoe die NT ontstaan het. Hiermee spreek ek natuurlik geen oordeel uit oor die werk en lewe van enigeen wat by die vervaardiging van die PWL betrokke is of was nie. My oordeel is gewoon gegrond op my insigte as iemand wat ’n leeftyd van onderrig in die NT in die universiteitsomgewing agter die rug het, insigte wat ek deel met ander Bybelwetenskaplikes wat hulle op ’n streng akademiese manier met die ontstaan van die NT besig hou. Natuurlik, daar kan altyd nuwe ontdekkings gemaak word wat die hele appelkarretjie omkeer. Maar die teks- en manuskripgetuienis, versamel en bestudeer oor baie eeue, is oorweldigend ten gunste van die konsensusmening vandag dat die NT oorspronklik in Grieks geskryf is, nie in Aramees nie. En totdat die teendeel bewys word, bly ek by hierdie konsensussiening.

Skrywer:  Prof Hermie van Zyl




Besoeke aan die hemel , waar of vals – Jan van der Watt

Susan vra:

Mens hoor dikwels van mense wat sterf en dan terugkom met ‘n getuienis dat hulle in die hemel was. Is dit Bybels? Watter Skrif in die bybel verwys daarna?

Antwoord

Prof Jan van der Watt antwoord:

Die vraag raak ’n interessante onderwerp aan wat oor die jare al baie bespreek en oor gedebateer is. Daar is basies twee groot sienings, naamlik, mense wat getuig dat hulle in die hemel was, sekere dinge gesien het (bv. helder ligte, figure wat soos engele lyk) en toe weer lewend geword het – dit word dikwels ’n naby-dood-ervaring genoem. Dan is daar die siening dat dit ’n fisiologiese reaksie is van iemand wat besig is om dood te gaan en weens ’n gebrek aan suurstof in die brein so ’n ervaring van lig wat gesien word kry. Die verskynsel is ook skynbaar ook al waargeneem by lootse wat vinninge vliegtuie vlieg en dan in suurstofnood raak. Soos hulle breine gebrek aan suurstof kry begin hulle soortgelyke dinge sien as wat die mense sien wat naby die dood is. Daar word dan gesê dat die gemeenskaplike die gebrek aan suurstof is.

Hierdie is maar net die breë buitelyne van die debat. Aan albei kante is daar mense wat met verfynde argumente kom wat nie hier verder bespreek gaan word nie.

Wat die Bybelse getuienis betref is daar nie gedeeltes wat na so naby-dood-ervaring verwys nie. Daar word wel van visioene of drome gepraat, of mense wat dood was en byvoorbeeld deur Jesus opgewek is uit die dood, maar nie een van die verhale stem ooreen met wat ons met die naby-dood-ervarings sien nie. Dit lyk dus nie of die Bybel spesifiek daaroor praat nie.

Ons kan wel noem dat die Bybel twee tipes lewe na die dood beskryf. Die een is van iemand wat dood was en deur Jesus lewend gemaak word om so Jesus se mag oor lewe en dood te illustreer. Lasarus (Joh 11) is ’n tipiese voorbeeld van iemand wat al 4 dae dood was en toe weer lewend gemaak is. Daar word egter niks oor Lasarus se ervarings in die dood vertel nie. Die tweede tipe lewe is wat die Bybel die ‘ewige lewe’ noem. Jesus was die eerste een wat gesterf het aan die kruis en toe opgestaan het uit die dood – Hy het nie net na die gewone lewe teruggekeer nie, maar het die dood oorwin en het nou die ewige lewe. Die lewe word aan elkeen wat glo beloof. Wie dit kry, sal nooit weer sterf nie – veral die Johannesevangelie beskryf dit mooi – Joh 3:16, 17, 11:24-25, ens. Wat mooi is, is dat die opgestane Here, met ander woorde, Jesus wat die nuwe ewige lewe leef, tog deur sy Gees by ons is en vir ons voortdurend (bv. by die nagmaal) herinner aan die wonder van die hemel. Openbaring vertel ons hoe dit daar lyk!

Skrywer:  Prof Jan van der Watt




Geld die Tien Gebooie steeds? – Hermie van Zyl

Janus vra:

Daar was vroeër vanoggend ’n praatjie oor die wet/gebooie oor Radiokansel waarná ek baie deurmekaar en vol vrae gelaat is. En ek is seker ’n groot deel van Radiokansel se luisteraars is kinders van God.

Soos ek die gesprek verstaan het, is Bybelgelowige Christene nie meer veronderstel om elke gebod (insluitende die 4e Sabbatsgebod) te onderhou nie. Ons moet nou eerder na die geestelike betekenisse en die liefde kyk in plaas daarvan om die uitdruklike letter van al tien gebooie te gehoorsaam.

Hoekom is daar nie vir die luisteraars duidelik gemaak nie dat die 4e gebod deel is van die tien gebooie en nog steeds vandag gehoorsaam moet word? Jesus het dit tog baie duidelik gemaak dat geen deel daarvan ooit sal verby gaan nie.

Wat beteken dit as Jesus in die Nuwe Testament sê: As julle my liefhet, onderhou (doen) dan my gebooie? Ja, ons het Hom lief, maar dit beteken tog ook ons moet die tien gebooie doen uit gehoorsaamheid en liefde, naamlik: Moenie steel nie, moenie egbreuk pleeg nie, onderhou die sewende dag (sabbat), ensovoorts.

Die 4e gebod was reg aan die begin vir die Jode in plek gesit deur die sewende dag wat deur God geheilig en geseën is. Waar was dit ooit ontheilig en gesê dat ons dit nie meer hoef te heilig en te rus op die sewende dag (Saterdag) nie? Mag ons nou kies watter van die tien gebooie ons wil nakom en watter nie? Net nege of al tien soos Jesus gevra het?

Let wel, die 4e gebod begin met die woorde “onthou” – onthou die Sabbatdag, so asof die mense dit later sou vergeet en afmaak as niks.

Mag God se Gees die waarheid laat seëvier en mense laat terugkeer om sy wil te doen. Dit gaan immers oor sola Scriptura in plaas van slim redenasies.

Selfs Paulus het dit duidelik gemaak dat ons sonde ken deur die wet.

Ek is baie ontsteld want baie mense, glo ek, word mislei deur redenasies in plaas daarvan dat die Woord van God reg gesny en bedien word.

Daar is net een waarheid en dit moet verkondig word. Wat mis ek?

Antwoord

Prof Hermie van Zyl antwoord:

Ons vraagsteller vra eintlik twee afsonderlike vrae: (a) of die tien gebooie steeds vandag relevant is vir Christene, en (b) hoe die 4e gebod vandag verstaan moet word. Oor (a) verwys ek die vraagsteller graag na die volgende artikel wat op ons webblad “Bybelkennis.co.za” verskyn het (geskryf deur ondergetekende): “Die wet se relevansie vir vandag”. Hierin word volledig aandag gegee aan hoe ons as Christene steeds die tien gebooie as deel van ons lewe moet aanvaar en uitleef. Soek die artikel met die soekfunksie op Bybelkennis.co.za se webblad. Oor (b) – die 4e gebod se verstaan vandag – handel ek vervolgens graag meer uitvoerig.

  • Wat is die probleem waarvoor Christene in die vierde gebod gestel word?

Die vierde gebod (Eks 20:8/Deut 5:12) sê: “Sorg dat jy die sabbatdag heilig hou”. Die wyse waarop die Israeliete dit moes “heilig hou”, was om geen werk te doen nie. (Die woord “sabbat” kom van die Hebreeus werkwoord šabat wat “rus [van iets]” beteken.) Christene sê: Die tien gebooie geld nog steeds vir ons; dus, die vierde gebod ook. Indien die vierde gebod nog geld, waarom vier ons die Sabbat op die eerste dag van die week, en nie die sewende dag nie? Waar kom hierdie verskuiwing van sewende dag (Sabbat) na eerste dag (Sondag) vandaan? Verder, wat is die kernsake vervat in die vierde gebod wat steeds geld vir vandag? Dít is die sake wat ons wil hanteer.

  • Herkoms van die Sabbat in Ou Testament (7e dag as rusdag)

Waar kom die Sabbat vandaan? Daar is drie moontlikhede:

  • Die Sabbat is leengoed uit die oud-Ooste

In oud-Babilonië is sekere dae van die maand gesien en onderhou as sogenaamde bose/ongelukkige dae waarop die koning en ander hoë amptenare sekere goed nie mog doen of eet nie, en waarop offerandes aan gode gebring is om hulle gelukkig te hou.

’n Alternatiewe siening is dat die 7 dag-week gekoppel is aan die vier fases van die maan per maand, soos in Babilonië.

Dit is egter onwaarskynlik dat die herkoms van die Ou-Testamentiese Sabbat in Babilonië lê, omdat die Israelitiese 7 dag-week nie gekoppel is aan die fases van die maan of aan ’n jaarkalender nie.

Verder kom die tipies menslike karakter van die Sabbat (naamlik dat mense moet rus op hierdie dag) nie in Babilonië voor nie. By laasgenoemde was die rusdae gekoppel aan vrees vir die straf van die gode, ’n gedagte wat glad nie by Israel voorgekom het nie. Dit was ook net die konings en hoë amptenare wat dit moes nakom, nie die hele volk, soos by Israel nie.

Dus, die verskille tussen die Ou-Testamentiese Sabbat en die feesdae van die Babiloniërs is baie groter as die ooreenkomste. Die gedagte dat die Sabbat by die Babiloniërs geleen is, is daarom nie aanvaarbaar nie.

  • Die Sabbat is uniek aan Israel

Hierdie gedagte beklemtoon dat die tien gebooie ’n unieke geskenk van God aan Israel is. Hy gee dit vir eerste keer aan Israel by Sinaï (Eks 20). Maar, dit is duidelik dat die Sabbat reeds vóór Sinaï bekend was, want gedurende die woestyntog, vóór Sinaï, mag die Israeliete nie manna op die sabbatdag opgetel het nie (Eks 16:22). Dus, die herkoms van die Sabbat lê verder terug in die geskiedenis, maar presies hoe ver terug is onduidelik. En, soos ons verder sal sien, hoewel die Sabbat gekoppel is aan Israel, gaan dit Israel ook te bowe.

  • Die Sabbat is ’n universele instelling (= vir alle mense bedoel)

Volgens die skeppingsverhaal kan mens sê dat die Sabbat met die skepping gegee is. Die skeppingsverhaal in Gen 1 struktureer die skeppingsgebeure as ses dae werk en sewende dag rus. Hoewel die tegniese term “Sabbat” nie hier gebruik word nie, vermeld die skeppingsverhaal wel dat God op die 7e dag gerus het van al sy werk en die 7e dag geheilig het (Gen 2:2-3). Dus, die skeppingsverhaal neem die 7 dag-week as uitgangspunt om God se skeppingswerk te beskryf. Dit probeer op hierdie manier iets verwoord van ’n Goddelike ritme in die skepping wat ook tot voordeel van die mens is. Daardeur verkry die sewende dag rus ’n universele betekenis: dis nie net bedoel vir Israel nie, maar vir alle mense. God se rus op die sewende skeppingsdag word ook as motivering vir die onderhouding van die Sabbat in Eks 20:11 gegee. So word God se “skeppingswerksweek” en Israel se weekritme wedersyds direk aan mekaar gekoppel. Die skeppingsverhaal word geskryf vanuit die perspektief van Israel se weekritme, en laasgenoemde word weer gemotiveer vanuit die skeppingsgebeure.

Dus, sedert die totstandkoming van die Mosaïese wetgewing in die volkslewe van Israel was die onderhouding van die Sabbat (7e dag) tiperend van Israel se godsdienstige en siviele lewe, tot vandag toe. Weliswaar het sieninge daaroor gewissel oor tyd heen, maar dit verander nie daaraan dat sabbatsonderhouding tiperend van die Judaïsme was nie.

Voorbeelde van wisselende sieninge oor die Sabbat: (1) In die koningstyd was die sabbatsviering nie so omring met streng bepalings soos in die tussentestamentêre tyd toe die skrifgeleerdes allerlei beperkinge ingestel het nie, bv hoe ver jy mag reis op die Sabbat (1 200 meter). (2) “Geen werk” is in die Makkabeërtyd (167-142vC) so geïnterpreteer dat jy eerder moet sterf as jouself verdedig (wat tot ’n groot slagting gelei het). Hierna is dit aangepas dat jy op die Sabbat wel die wapen mag opneem.

  • Betekenis van die Sabbat

In die godsdienstige lewe van Israel het die Sabbat die volgende betekenis gehad:

  • Rus: herwinning van kragte

Eks 20:8-11 sê: God het op die sewende dag gerus van sy ses dae se skeppingsarbeid, daarom moet die mens ook rus van sy arbeid. Die mens is die beeld van God; hy verteenwoordig God op aarde. In die sabbatsrus verteenwoordig die mens dus die Goddelike ritme van lewe. Die mens is nie ‘n slaaf van arbeid nie, is nie vasgevang in die bose kringloop van werk nie. Een dag rus wil sê dat die mens vertrou dat God sal sorg.

So verkry die Sabbat ’n universele betekenis: die lewenstyl van Israel het ‘n boodskap uitgestuur na die omringende volke: Vertrou jou lewe toe aan God wat sal sorg. Verder, die genade-aspek by die mens se skepping staan voorop: By God is dit eers werk, dan rus. By die mens: eers rus, dan werk. Want die mens is op die sesde dag geskape; dus, sy eerste volle lewensdag was die sewende dag, God se rusdag. Die mens begin dus sy lewe/werksweek met rus in God, gemeenskap met God. Van daaruit lewe hy. Die mens verdien nie sy lewe uit sy arbeid nie, maar vanuit die rus in en gemeenskap met God.

  • Verlossing: Vier God se reddingsdaad uit Egipte

Deut 5:12-15 se weergawe van die vierde gebod sê: God het Israel uit die slawerny van Egipte verlos, daarom moet Israel die sabbatdag vier. Die sewende dag is dus nie net rusdag nie, maar ook viering van God se groot verlossingsdade – dat hulle aan God behoort. Hy het hulle tot sy eiendom gemaak deur hulle te verlos uit Egipte. Die verlossingsmotief beklemtoon dus veral die Sabbat as dag van oorwinning oor alles wat verslaaf en van God wat red. Dis ‘n dag van feesviering.

  • Gemeenskapsaspek: Gemeenskap met God en mekaar

Die feit dat daar gerus en feesgevier word op die Sabbat laat mense fokus op gemeenskap met God en met mekaar. Die hele lewe kom tot stilstand (Israeliet, slaaf, vreemdeling en dier). Die Sabbat laat die mens ontdek dat mense mekaar en vir God nodig het; dat hulle vreugde kan vind in mekaar.

  • Van Sabbat na Sondag

Met die koms van Christus het baie dinge verander, ook die viering van die Sabbat. Alles het egter nie skielik gebeur nie, maar geleidelik. Dit het baie lank geduur voor ’n nuwe patroon gevestig is. Maar die wortels van die verandering t o v die Sabbat lê reeds in die Nuwe Testament.

Jesus het soos enige ander godsdienstige Jood die Sabbat gevier en die sinagoge besoek. In Luk 4:16 staan daar byvoorbeeld: “Soos sy gewoonte was, het Hy op die sabbatdag die sinagoge besoek”.

Hoe het dit dan gebeur dat ons as volgelinge van Jesus nie, soos Hy, op die sewende dag ons rusdag vier nie, maar op die eerste dag, die Sondag? Dit het alles te make met die opstanding van Jesus op die eerste dag van die week. Dit het tot gevolg gehad dat Christene spontaan op hierdie dag – in onderskeiding van die Jode – begin vergader het. Sondag het ook algaande bekend geword as “die dag van die Here” (kuriakē hēmera). (Vgl Openb 1:10, dis die dag waarop die skrywer van Openbaring sy gesig gehad het.)

  • Gegewens in Nuwe Testament om bg te staaf

Ses van die agt verskynings van Jesus ná sy opstanding vind plaas op ‘n Sondag.

Pinkster was volgens berekeninge daardie jaar (van Jesus se kruisiging en opstanding) op ‘n Sondag. Dus, die Heilige Gees is ook op ’n Sondag uitgestort.

Hierdie gebeure beklemtoon tegelyk die “bonatuurlike” karakter van hierdie dag in die gemoed van die eerste Christene.

Daar is min bekend in die Nuwe Testament oor die dag van samekoms van die vroeë kerk, maar drie geleenthede staan uit:

  • 1 Kor 16:2: Paulus verwys na die insameling van ’n kollekte vir die kerk in Jerusalem, en sê dat die Korintiese gemeente elke Sondag iets hiervoor opsy moet sit. Dit wys dat die gemeente waarskynlik gereeld op Sondae bymekaargekom het vir die gemeentelike byeenkoms.
  • Hand 20:7: Paulus in Troas: Hier word vermeld dat die gemeente op die eerste dag van die week “brood gebreek het”. Dit verwys waarskynlik na die gebruiklike samekoms van die gemeente op die eerste dag van die week om nagmaal te vier en na die uitleg van die Woord te luister.
  • Openb 1:10: “die dag van die Here”. Die skrywer van die boek Openbaring ontvang die openbaring van Jesus op dieselfde dag van die week as wat Jesus opgestaan het uit dood. Dit wys verder dat die begrip “Dag van die Here” as verwysing na die Sondag waarskynlik teen die einde van die eerste eeu reeds gevestig was.
  • Gegewens uit vroeë kerk tot en met edik van keiser Konstantyn die Grote (321 nC)

Alle kerkvaders en dokumente uit hierdie era (100-321 nC) is dit eens dat Christene op die eerste dag van die week vergader het vir gemeentelike byeenkomste: Ignasius (van Antiogië), Didage, Barnabasbrief, Justinus die Martelaar, Ireneüs, Klemens van Aleksandrië, Tertullianus, Origenes, Siprianus.

Keiser Konstantyn die Grote vaardig in 321 nC ’n edik uit wat ’n nuwe era in die geskiedenis van Sondagviering inlui. Hy sê: Alle regters, stedelinge en vakmanne moet op Sondag rus. Tot nou toe het Christene wel op die Sondag bymekaar gekom, maar van nou af was Sondag van owerheidsweë ook ’n amptelike rusdag. Hieroor skryf kerkvader en historikus Eusebius (4e eeu): Keiser Konstantyn het nou met die instel van die Sondag as ’n rusdag vir alle onderdane van die Romeinse Ryk, “die hele mensdom gelei tot die ware diens aan God”. Dis miskien ’n bietjie oordrewe, maar dit verteenwoordig ten minste die sentiment dat die rusdag nie net vir gelowiges bedoel is nie, maar vir alle mense. Dit onderstreep die universele betekenis van die rusdag waarvan hierbo hierbo melding gemaak is.

  • Betekenis van oorgang van Sabbat na Sondag

Ons kan al bogenoemde soos volg saamvat:

  • Joodse Christene het aanvanklik beide die Joodse Sabbat en die (Christelike) Sondag gevier. Dit hang saam met die samestelling van die Christendom in die 1e eeu: aanvanklik was die meeste Christene voormalige Jode. Eers aan die einde van die 1e eeu het die heidene in die meerderheid geraak, en het die behoefte aan die onderhouding van die Joodse Sabbat afgeneem.
  • Nêrens in die Nuwe Testament staan dat Sondag die Sabbat vervang nie. Wat wel gebeur het, is dat Christene algaande die betekenis van die Sabbat (kyk volgende punt) op die Sondag van toepassing begin maak het. Die gevolg is dat in die gemoed van Christene ons steeds die vierde gebod nakom, hoewel soos vanuit die koms van Christus geïnterpreteer.
  • Sabbat beteken rus, verlossing en gemeenskap: Al hierdie betekenisse is deur Christene oorgeneem uit die Ou Testament, maar dit ondergaan ’n verdieping vanuit Christus se koms:
  • Rus word nou ook rus van al ons bose werke en sonde. Hierdie interpretasie kry ons reeds by die kerkvaders, ook in die Heidelbergse Kategismus;
  • Verlossing ondergaan ’n verdieping as verlossing uit die slawehuis van sonde, asook oorwinning oor die sonde;
  • ’n Eskatologiese (eindtydelike) moment kom by (veral vanuit Hebreërs): gelowiges verwag nou ook die ewige sabbatsrus;
  • Die gemeenskapsgedagte word nou verdiep as gemeenskap met Christus en met mekaar rondom die breek van die brood in die nagmaal.
  • Die vroeë Kerkvaders en latere reformatore waarsku teen die sabbatisering van die Sondag, d w s, om Sondagviering as ’n blote voortsetting van die Joodse Sabbat te sien, met al die wettiese elemente daaraan gekoppel soos in die Judaïsme van Jesus se tyd. Reeds Paulus waarsku hierteen in Kol 2:16-17. Al hierdie dinge (jaarlikse feeste, nuwemaansfeeste en sabbatte) noem hy ’n skaduwee van wat sou kom, naamlik Christus.
  • Ons kan dus steeds sê dat die vierde gebod – al die betekeniselemente daarvan – op ons van toepassing is, want die hele tien gebooie geld vir Christene, maar dan gesien vanuit die vervulling in Christus. Enige terugkeer na ’n Joodse viering van die Sabbat (bv om die sewende dag i p v die eerste dag te neem as dag van samekoms) ontken die vervulling wat daar in Christus gekom het.
  • In ’n gesekulariseerde samelewing – soos die Suid-Afrikaanse samelewing al meer word, selfs onder kerkmense – moet Christene dus ’n weg vind om enersyds nie in wettisisme te verval rondom die viering van die Sondag nie, maar andersyds ook uit hulle optrede te laat blyk dat die Sondag ’n besondere dag is van ontmoeting met God en met mekaar – ’n dag waarop jou kragte herwin kan word, die verlossing in Christus gevier word, en die gemeenskap van gelowiges beoefen word.

Skrywer:  Prof Hermie van Zyl




Die betekenis van getalle in drome – Hermie van Zyl

Vraag

Leilanie vra:

Ek wil net weet of u dalk vir my meer inligting kan gee oor getalle in drome en in die Bybel. In my droom was die getal 647.

Antwoord:

Prof Hermie van Zyl antwoord:

Drome word dikwels in die Bybel deur God gebruik om sy wil aan mense bekend te maak. So lees ons van die Here wat aan Abimelek in ’n droom bekendmaak dat hy nie by Sara, die vrou van Abraham, mag slaap nie (Gen 20:3). So ook wanneer die Here aan Salomo in ’n droom verskyn en Hy vir Salomo vra wat dit is wat hy van Hom verlang (1 Kon 3:5). En die engel wat in ’n droom aan Josef die opdrag gee om Maria as sy vrou by hom te neem (Matt 1:20), en later om Maria en die Kind Jesus te neem en na Egipte te vlug (Matt 2:13).

Drome is egter nie die normale manier waardeur God sy wil aan ons bekendmaak nie. Daarvoor het ons die Bybel. Wie dus net wil staatmaak op drome en allerlei bonatuurlike maniere om God se wil te bekom, bewandel ’n ongehoorsame paadjie. As ’n mens nie bereid is om na Moses en die profete (= die Bybel) te luister nie, sal jy ook nie luister nie al staan daar iemand uit die dood op om met jou te praat (Luk 16:31). (Lees gerus wat ons ook elders op Bybelkennis.co.za oor drome te sê het; tik “drome” in by die soekfunksie en lees die verskeidenheid van artikels wat beskikbaar is.)

Ons vraagsteller verwys verder spesifiek na getalle in drome. Dié kom nie baie in die Bybel voor nie. Ons kry wel die volgende gevalle: Josef lê die farao van Egipte se drome uit toe die farao droom van sewe vet en sewe maer koeie/koringare, wat dan uitgelê word as alternatiewelik sewe goeie oesjare en sewe jare van misoeste en hongersnood (Gen 41). So is daar ook Daniël wat in ’n visioen verneem dat daar 70 tydperke sal wees waarin Jerusalem opgebou sal word, maar dat aan die einde hiervan ’n bose koning sal kom wat die Jode wreed sal verdruk (Dan 9:20-27). (Uit die geskiedenis weet ons dit was Antiogus IV Epifanes.) In genoemde gevalle het die getalle in die drome dus spesifieke verwysings gehad na jare en tydperke.

Getalle buite die konteks van drome kom egter dikwels in die Bybel voor. In algemene kontekste, byvoorbeeld as verwysing na die afstande tussen dorpe, het dit uiteraard ’n letterlike betekenis. Maar die telwyse is soms anders as vandag. Drie is dikwels nie ’n voltal nie, maar word opgemaak uit die begin, ’n voltal en die afsluiting, waar die begin en afsluiting nie noodwendig ’n voltal is nie. Byvoorbeeld, as daar gesê word dat Jesus drie dae in die graf was, dan is dit eintlik net die Vrydagmiddag en -nag, die hele Saterdag en die vroegoggend van Sondag. Volgens ons telling eintlik nie vol drie dae nie, maar vir die antieke mens wel.

Getalle word ook baie as simboliese aanduidings in die Bybel aangewend. So het die getalle vier, ses, sewe, tien, 1 000 en 144 000 in die boek Openbaring almal simboliese betekenis. Vier in Op 4:6 verteenwoordig die hele skepping; ses is die getal van die mens, met 666 as die uiterste vorm van die mens in sy opstand teen God (Op 13:18); sewe en tien is getalle wat afgerondheid en volledigheid uitdruk (bv Op 1:20; 2:10); 1 000 (bv Op 20:3) is opgemaak uit 10x10x10 en het te make met ’n afgeronde tyd waar die evangelie ten volle sy loop neem op aarde; 144 000 is opgemaak uit 12x12x10x10x10. 12×12 verwys na die twaalf stamme van Israel en die twaalf apostels, en 10 tot die mag drie is die totale voltal van alle gelowiges.

’n Mens sou natuurlik kon sê dat hierdie getalle in Openbaring wel in ’n “droom” voorkom omdat die hele boek eintlik ’n visioen is (Op 1:10). En visioene is soms moeilik te onderskei van drome. ’n Mens kan wel sê dat drome normaalweg in ’n gewone slaaptoestand voorkom (bv Matt 1:20) terwyl visioene eerder ’n soort sinsverrukking is wat nie noodwendig aan ’n slaaptoestand gekoppel is nie (bv Hand 9:3-7). Maar na my mening behoort ons nie die getalle van die boek Openbaring te sien as iets wat in gewone droom voorkom nie, gesien die aard van Openbaring as apokaliptiese literatuur met besondere visioenêre eienskappe. Die slotsom is dus dat getalle in drome nie baie voorkom in die Bybel nie.

Laastens, wat die betekenis sou wees van die getal 647 in ons vraagsteller se droom het ek geen idee nie. Na my beste wete is dit nie ’n getal wat in die Bybel voorkom nie. Ek kan my dus nie daaroor uitspreek nie. Maar in die lig van bostaande uiteensetting, en wat elders oor drome geskryf word op ons webblad, Bybelkennis.co.za, sou ek versigtig wees om besondere betekenis daaraan te heg.

Skrywer:  Prof Hermie van Zyl