Elsie vra:

Ná die afgelope tyd se koerantberigte oor lyfstraf tuis en op skool wat baie gemoedere laat vlam vat het – het julle al enigiets daaroor geskryf, veral na aanleiding van Spreuke 13:24; 29:15?

Antwoord

Prof hermie van Zyl antwoord:

Die hele oogmerk van dissiplinering is om ‘n leefwyse te kweek wat tot eer van God, tot opbou van die individu en tot voordeel van die gemeenskap strek. ‘n Mens maak ook ‘n fout om te dink dat dissiplinering net vir kinders bedoel is; grootmense het dit net so nodig. Die lewe is immers niks anders nie as ‘n lewenslange opvoedingsproses. Maar nou is dit so dat kinders wat nog besig is om die basiese lesse van die lewe te leer, dissipline in ‘n besondere mate nodig het. En dit is in hierdie verband dat lyfstraf kort-kort opduik as ‘n opsie in die dissiplineringsproses.

Vanuit Bybelse oogpunt is dit ook so dat die verhouding tussen God en sy kinders dikwels in terme van dissiplinering uitgedruk word. Dissiplinering dien as ‘n metafoor om bepaalde aspekte van hierdie verhouding te beskryf. Verskillende vertalings gebruik verskillende woorde hiervoor. In die 1933/53-Afrikaanse Vertaling word meesal die woorde “tugtig” (werkwoord) en “tugtiging” (selfstandige naamwoord) vir die onderliggende Hebreeuse en Griekse woorde ingespan. Die 1983-Afrikaanse Vertaling gebruik ‘n groter verskeidenheid van begrippe, soos “straf”, “tug” of “dissiplineer”. Maar dit kom alles op dieselfde neer: Wanneer die verbondsvolk ongehoorsaam is aan God, dan dissiplineer God hulle soos aardse ouers hulle kinders dissiplineer. Dit het niks met gevoelloosheid of wreedheid te doen nie. Inteendeel, dit spruit voort uit God se liefde vir sy kinders en het daarom hulle langtermyn welstand en heil op die oog – sodat hulle mense kan wees wat tot eer van God lewe en ‘n samelewing tot stand bring waar die hart en wil van God, soos onder andere uitgedruk in die Tien Gebooie, sigbaar vergestalt word. Liefde en dissipline is daarom twee kante van dieselfde saak (Spr 3:12; Jer 31:20; Heb 12:4-12; Op 3:19). In ‘n onvolmaakte wêreld is beide nodig. Liefde skep ‘n veilige ruimte waar die kind kan gedy, liefde inspireer, dit laat die kind besef dat die ouers/God dit goed met hom/haar bedoel. En dissipline is nodig omdat ons nie altyd die goeie vanself kies nie. Ons is geneig om af te dwaal, ons eie kop te volg. En dan moet ons vermaan, gestraf en getug word om die verkeerdheid van ons weë in te sien en weer terug te keer na wat wys, goed en reg is.

Die hele gedagte van dissiplinering lê daarom ingebed in die algemene konsep van wysheid van die antieke tyd. Wysheid destyds het te make met hoe die lewe prakties werk, wat goed is vir ‘n mens en wat vermy moet word. Geen wonder nie dat baie van die uitsprake waar God as die dissiplinerende Vader beskryf word, in die sogenaamde wysheidsliteratuur van die Bybel gevind word (Spreuke en Psalms). Wat verder opmerklik is, is dat God van verskillende metodes gebruik maak om sy kinders te dissiplineer. Soms sluit dit aan by die gedagte van lyfstraf, wat in die antieke midde-Ooste geen onbekende verskynsel was nie; trouens, dit was ‘n gegewe in die opvoedingsproses. Die gedagte van die “roede” (stok, lat) wat nie gespaar mag word nie, is dus vanselfsprekend teenwoordig wanneer oor opvoeding gepraat word (bv Spr 13:24; 19:18; 22:15; 23:13; 29:17; Deut 22:18). So gesien word dan beskryf dat God met baie streng maatreëls optree, vergelykbaar met die pynlikheid van lyfstraf (vgl Lev 26:18,28; Ps 39:12; Jer 30:14). ‘n Mens sou ook kon sê dat die ballingskap van Israel niks anders was nie as ekstreme tugtiging of ‘n vorm van “lyfstraf” deur die Here om die volk weer terug te bring na Hom toe (Jer 31:17-18). Ander kere is ‘n ligte teregwysing of bestraffende woord egter voldoende (vgl Deut 21:18 [veronderstel]; kyk ook Spr 1:2-3,8; 6:23). Trouens, in die gewone gang van sake is vermaning eintlik wat normaalweg in die opvoedingsproses gebeur: kinders leer die reëls van die lewenspel deur hulle ouers se voorbeeld en wyse woorde te gehoorsaam en in hulle eie lewe toe te pas. Dis slegs wanneer nie geluister word nie, dat ander, meer ekstreme vorme van dissiplinering nodig word.

Met hierdie vlugtige stukkie Bybelse agtergrond kan ons iets sê oor vandag. Mens moet besef dat ‘n groot gaping ons eie tyd skei van destydse opvattings oor kinderopvoeding, waarvan dissiplinering deel uitmaak. Soos met baie ander dinge kan ‘n mens nie alles wat in die Bybel oor tugtiging voorkom letterlik vandag toepas nie, spesifiek wat lyfstraf betref. Lyfstraf was so deel van die antieke vorm van dissiplinering dat niemand ‘n oog daaroor sou knip nie. Dit was eenvoudig as vanselfsprekend aanvaar; dis ondenkbaar dat in die antieke tyd opvoeding daarsonder kon plaasvind. En dit is dikwels so dat lyfstraf gevrees is omdat dit buitensporig toegepas is. Iets hiervan slaan deur in die woorde van Spr 19:18, en waar die profeet pleit dat die Here “met mate” sal tugtig (Jer 10:24; vgl 30:11).

Maar intussen het opvoedkundige insigte ontwikkel en is daar baie studies gedoen oor die opvoedkundige waarde van lyfstraf. Op sy minste moet gesê word dat opvoedkundiges vandag daaroor eens is dat lyfstraf uiters beperkte opvoedkundige waarde het. Kinders leer die spelreëls van die lewe nie soseer deur die vrees vir (lyf)straf nie, maar deur die voorbeeld wat ouers en ander rolmodelle van die samelewing stel. Met inagneming van die Bybelse gegewens soos hierbo geskets en wat ons vandag weet oor opvoeding, sou mens die volgende riglyne oor dissiplinering kon trek:

• Die kind moet ervaar dat dissiplinering uit liefde geskied. Die motivering vir ‘n ouer om ‘n kind te dissiplineer mag dus nooit voortspruit uit haat of ‘n begeerte om seer te maak nie, maar omdat die ouer die kind liefhet. Watter vorm van dissiplinering ook al toegepas word, dit moet die ouer eintlik seerder maak as die kind. Die ouer wil nie eintlik tug nie, maar het soms nie ‘n keuse nie, en dan mag nie daarvan weggeskram word nie, omdat die kind se langtermyn heil op die spel is.
• Die oogmerk van dissiplinering is om ‘n beter situasie te skep as wat vóór dissiplinering gegeld het. Die kind moet die ervaring hê dat daar ‘n beter leefwyse tot stand gebring word as wat die kind op die oomblik het. In die Bybel gaan dit altyd om die wil van God wat deel van die kind van God se leefwyse moet word. As God se volk hiervan afwyk, is daar negatiewe gevolge wat nie vir God aanvaarbaar is nie, en mag daar slegte dinge gebeur wat sy kinders weer wil terugbring na gehoorsaamheid aan die wil van God, omdat laasgenoemde uiteindelik die beste is. In dissiplinering moet daar dus altyd by die kind ‘n besef gekweek word van waarheen die ouer met die kind op weg is en watter leefstyl graag by die kind gekweek wil word. Dissiplinering is ‘n middel tot ‘n doel, nie ‘n doel in sigself nie.
• Daar is nie net een vorm van dissiplinering nie. Ons het hierbo daarop gewys hoe bestraffende woorde en lyfstraf in die antieke eintlik hand aan hand gegaan het. Selfs in ‘n kultuur waar lyfstraf die aanvaarde vorm van dissiplinering was, was dit nooit as die enigste vorm van straf of dissiplinering gesien nie. Dit was altyd ingebed in ‘n breër konteks van opvoeding wat ten doel het om te vorm, op te voed, te beskerm en uit te daag om die norme van die ouer, God en die samelewing te aanvaar. Vandag sou mens kon sê dat indien lyfstraf wel nog as deel van die opvoedingsproses gesien wil word, dit seer sekerlik net een aspek van dissiplinering is. Daar is baie maniere waarop die kind op ‘n pynlike manier kan ervaar dat dit beter is om te luister as om nie te luister nie, om gehoorsaam te wees as om ongehoorsaam te wees. Byvoorbeeld, bepaalde voorregte wat die kind dalk as vanselfsprekend aanvaar of wat vir hom/haar baie belangrik is, kan die kind tydelik ontneem word om die kind te laat besef dat alles nie vanselfsprekend in die lewe is nie. Die probleem met lyfstraf is dikwels dat die kind, veral groter kinders, dit as vernederend ervaar, en natuurlik dat dit soms in ‘n oomblik van woede toegepas word wat maklik kan hand uitruk en ontaard in fisieke aanranding. Die gevolge hiervan is dus alles behalwe van positiewe opvoedkundige waarde vir die kind. Inteendeel, daar kan allerlei negatiewe gevolge vir die verhouding tussen ouer en kind wees (soos vrees en terugtrekking) wat die opvoeding van die kind eerder strem as bevorder. Dit is dus altyd beter om wanneer ‘n kind gedissiplineer moet word, ‘n vorm van straf te kies wat verantwoord is, ‘n rasionele basis het (moet pas by die situasie, die ouderdom en aard van die kind), binne aanvaarde norme geskied (dit mag nooit ontaard in fisiese aanranding nie), en waarvan die kind ook die sin kan insien.

Om dus saam te vat: Indien lyfstraf steeds gesien word as toepaslik vandag, moet dit in elk geval as ‘n klein onderdeel van ‘n omvattende proses van dissiplinering verstaan word en nie as die aller antwoord vir alle probleme wat ‘n ouer met ‘n kind mag hê nie. Verder moet dit binne bostaande riglyne uitgevoer word. Die ideaal sou egter wees om lyfstraf sover moontlik te vermy en eerder ander vorme van dissiplinering te gebruik wat meer opvoedkundig verantwoord is. Maar dissiplinering moet daar wees, anders word die kind nie voorberei vir die eise van die lewe nie en kan hy/sy nie sy/haar plek as volwaardige mens en volwassene in die lewe inneem nie.

Skrywer:  Prof Hermie van Zyl

Amanda vra:

Waar in die Bybel se dit jy moet trou

Antwoord

PROF Francois Malan antwoord:

In Matteus 19:1-12 antwoord Jesus op die vraag van die Fariseërs of ’n man oor enige saak van sy vrou mag skei. Daarop verwys Jesus na Genesis 1:22-24 dat die Skepper hulle van die begin af man en vrou gemaak het. Daarom sal die man sy vader en sy moeder verlaat en aan sy vrou verbind word, en die twee sal een vlees wees, sodat hulle nie meer twee is nie, maar een. Daarom, wat God saamgevoeg het, moet ’n mens nie skei nie.

Die Fariseërs vra toe waarom Moses dan bepaal het dat ’n man aan sy vrou  ’n skeibrief moet gee om sodoende van haar te skei. Daarop antwoord Jesus: Moses het weens julle harde harte toegelaat om van julle vroue te skei, maar van die begin was dit nie so nie. Ek sê vir julle dat wie van sy vrou skei, behalwe weens owerspel, en met ’n ander trou, egbreuk pleeg.

Markus 10:12 voeg by: en as ’n vrou van haar man skei en met ’n ander man trou, pleeg sy egbreuk.

Toe Jesus se dissipels daarop reageer dat dit dan beter is om nie te trou nie, antwoord Jesus: Nie almal kan hierdie saak begryp nie; slegs hulle aan wie dit gegee is. Daar is inderdaad mans wat impotent gebore word, daar is mans wat deur mense gekastreer is, en dan is daar mans wat selibaat is ter wille van die koninkryk van die hemele. Laat enigiemand wat kan, dit begryp (Matt 19:11-12).

Daar is nie ’n teks in die Bybel wat die huwelik direk gebied nie, maar vir die ongetroudes en die weduwees sê Paulus in 1 Kor 7:8-9 dat dit vir hulle goed is om soos hy (ongetroud) te bly. Maar as hulle hulleself nie kan beheer nie, moet hulle trou, want dit is beter om te trou as om van begeerte te brand. En vir jongmense, wat eers gedink het hulle sal as verloofdes steeds maagde kan bly, en dan uitvind dat dit nie vir hulle moontlik is om maagde te bly nie, sê hy: as die verloofdes dan trou, tree hulle reg op, hoewel hulle beter sou doen as hulle wel as maagde verloof kon bly (1 Kor 7:36-38).

Uit Genesis 2:24 en Jesus se verduideliking daarvan in Matteus 19 is dit duidelik dat God die huwelik van ’n man en vrou as ’n permanente verhouding van eenheid tussen man en vrou bedoel het.

Om saam te leef sonder om te trou, impliseer dat ‘n saamblyverhouding nie permanent is of permanent hoef te wees nie. Om enkel en ongetroud te bly is nie verkeerd nie, soos Jesus in Matteus 19:12 sê. Met ‘n huwelik word egter in die openbaar voor God aan mekaar trou gesweer.

Paulus brei in 1 Korintiërs 7 uit op die ongetroude staat en die eenheid van die huwelik. In 7:1 sê hy dit is goed vir ’n man om nie met ’n vrou omgang te hê nie, en in 7:7: ek wens dat alle mense soos ek (ongetroud) kon wees, maar elkeen het ’n eie gawe van God ontvang, die een dit (om ongetroud, sonder omgang met ’n man of vrou te wees), die ander iets anders (om in die huwelik gemeenskap te hê, waar elke man sy eie vrou en elke vrou haar eie man het, wat hulle aan mekaar gee en aan mekaar onderwerp, soos in 7:2-5 beskryf is).

Oor die lewenslange verhouding sê Paulus in  Kor 7:39-40: ’n Vrou bly aan haar man verbind solank as wat hy leef, maar as haar man ontslaap/gesterf het, staan dit haar vry om te trou met wie sy wil, maar slegs as dit in verbondenheid aan die Here is. Tog sal sy gelukkiger wees as sy bly soos sy is, om die Here as weduwee te dien (1 Timoteus 5:9). Vir die jonger weduwees sê hy in 1 Timoteus 5:14 dat hulle moet trou en kinders hê en hulle huishoudings bestuur.

Vir jongmense, wat die gawe van onthouding van God ontvang het, sê Paulus dat as hulle ongetroud in ’n vriendskapsverhouding sonder seksuele omgang kan bly doen hulle goed. Maar as hulle nie die gawe van onthouding ontvang het nie, doen hulle reg om te trou (1 Korintiërs 7:7 en 7:36-38).

Efesiërs 5:21-33 brei uit op die verhouding tussen man en vrou in die huwelik: (1) dat die man sy vrou so lief moet hê soos Christus die gemeente liefhet en vir ons sonde gesterf het om ons te verlos en ons te reinig (Ef 5:25); (2) dat die man sy vrou moet liefhê soos sy eie liggaam, soos Christus sy kerk liefhet (Ef 5:28-29). (3) Paulus noem die verbintenis van man en vrou tot een liggaam ’n groot geheimenis, wat ’n beeld en getuienis is van die verhouding tussen Christus en sy kerk (Ef 5:31-32). Die geheimenis is dat ’n huwelik in die selfopofferende liefdesverhouding wat hy hier beskryf het, vir mense iets wys van die verhouding tussen Christus en sy kerk vir wie Hy so liefgehad het, dat Hy vir ons sonde aan die kruis betaal het en ons vrygemaak het van die sondelas om as kinders van God te lewe.

Skrywer: Prof Francois Malan

Anna vra:

In Matt 10:28 staan God kan LIGGAAM en siel in die hel werp. Wanneer gebeur dit? Die liggaam is dan in die graf? Gaan die fisiese liggaam dan eendag hel toe, asook jou siel?

Antwoord:

Prof Hermie van Zyl antwoord

Die vraagsteller stel skerp en interessante vrae, maar vrae wat nie so maklik te beantwoord is nie, gewoon omdat die bedoeling van die teks in ‘n ander rigting lê as waarin ons vraagsteller geïnteresseerd is. Ek sal dus eerder iets oor die oogmerk van die teks probeer sê en dan enkele opmerkings maak oor die spesifieke vrae.

Matteus 10:28 lui: “Moenie bang wees vir dié wat die liggaam doodmaak, maar die siel nie kan doodmaak nie. Nee, vrees Hom eerder wat sowel die liggaam as die siel in die hel kan laat vergaan” (1983-AfrVert). Hierdie vers is deel van die sogenaamde uitsendingsrede van Matteus – waar Matteus vertel hoe Jesus sy dissipels na die “verlore skape van die volk Israel” gestuur het met die boodskap dat die koninkryk van God naby gekom het (10:6-7). In 10:17-25 word dan vertel van die teenstand wat die dissipels te wagte kan wees, wat neerkom op aktiewe vervolging. Dit is duidelik dat Matteus nie bloot die situasie tydens Jesus se aardse bediening weergee nie, maar dat hy as ‘t ware die omstandighede van sy eie tyd, ongeveer 50 jaar nadat Jesus op aarde was, inbou in sy beskrywing. In hierdie tyd het die Matteaanse gelowiges (waarskynlik die kerk in Antiogië in die tagtiger jare van die eerste eeu, aan wie Matteus skryf) geweldige druk ervaar van hulle mede-Jode wat nie in Jesus as die Messias geglo het nie. Die Jode-Christene is deur die Jode voor die hof gesleep, in die sinagoges gestraf (10:17) en daar was baie onmin in Joodse families as gevolg van sommige se geloof in Jesus (10:21). En dan troos Jesus sy dissipels deur daarop te wys dat hulle so juis bewys lewer dat hulle egte volgelinge van Jesus is, want die leerling is nie bó die leermeester nie – as die leermeester vervolg is, sal dit ook met die leerlinge gebeur (10:24-25).

Vervolgens sit Jesus sy bemoediging voort. Hy gaan in op die vrees wat die dissipels het vir hulle vervolgers. Op twee maniere besweer Jesus hierdie vrees as ongegrond: Eerstens het hulle ‘n visie van die koninkryk van God wat die vervolgers nog nie het nie. Daarom moet hulle dit onbevrees van die dakke af verkondig sodat dit aan almal bekend gemaak kan word (10:26-27). As hulle stilbly, sal dit beteken dat hulle eintlik nog maar dieselfde siening van die werklikheid het as hulle vervolgers – dat die maghebbers van hierdie wêreld die eintlike heersers is. Maar deur die koninkryk soos dit in Jesus gekom het, onbevrees te verkondig, wys hulle dat hulle Jesus se visie van die werklikheid deel – dat God regeer en uiteindelik sy koninkryk sal laat kom op aarde, soos Hy dit reeds in Jesus laat kom het; ‘n koninkryk van liefde, geregtigheid, vergifnis en herstel.

Maar daar is ‘n tweede manier waarop hulle hulle vrees vir menslike owerhede kan oorkom, en dit is deur te besef dat menslike owerhede slegs beperkte gesag het: hulle kan net die liggaam doodmaak (10:28a). Daar is egter ‘n hoër gesag, naamlik God, wat nie net oor die liggaam gesag het nie, maar ook oor die siel. En Hy kan beide liggaam en siel, dit wil sê die totale mens, in die ewige verderf laat vergaan. Dit is dus beter om Gód te vrees as menslike owerhede. Die sin van die teks is dus dat die gelowiges onbevrees met hulle verkondigingswerk kan voortgaan; daardeur bewys hulle dat hulle God meer vrees as mense en dat hulle reeds deel is van ‘n koninkryk wat geen einde het nie, waaroor God alleenbeskikking het.

Ons moet egter hierdie “vrees vir God” reg verstaan. Die bedoeling is nie dat hulle moet bang wees vir God en Hom dien net omdat hulle God se ewige straf in die hel vrees nie. Nee, “vrees” moet hier eerder in Ou-Testamentiese sin verstaan word, waar God “gevrees” en gedien word. Ons sê ook: iemand is Godvresend en bedoel dan dat God uit liefde, respek, dankbaarheid en gehoorsaamheid gedien word. Hierdie gedagte lê wyd in die OT ingebed, vergelyk Deuteronomium 6:13; 10:12,20; Spreuke 1:7; 8:13; 9:10 (lees dit in die 1933/53 AfrVert, waar “vrees van die Here” in die betekenis van eerbied, respek en liefde vir God gebruik word). En omdat die dissipels God só dien, ervaar hulle ook sy beskerming. Hulle weet dat wat hulle doen, binne sy wil is en dat niks met hulle sal gebeur waarvan Hy nie weet om hulle daardeur te dra nie. As die Here selfs die mossies beskerm, hoeveel te meer sal Hy húlle nie beskerm nie. Selfs die hare op hulle kop is getel (Matt 10:29-30).

Dit behoort nou duidelik te wees binne watter verband Matteus 10:28 verstaan moet word. Die oogmerk van hierdie teks is nie dat ons allerlei afleidings moet maak oor die lewe ná die dood en presies hoe mense wat “hel toe gaan” die ewigheid sal deurbring nie. Die bedoeling is eerder om die dissipels vir hulle verkondigingstaak op aarde te versterk: aardse owerhede kan net tydelik straf, maar God straf vir ewig. Dis daarom beter om God te “vrees”, Hom te dien, Hom te gehoorsaam en lief te hê.

Dit is wel waar dat Matteus hier gebruik maak van tipiese onderskeidinge van destyds wat sowel in Joodse as Griekse kringe gewild was. Daar is byvoorbeeld onderskeid gemaak tussen liggaam en siel. Die liggaam is die voor die hand liggende konkrete bestaan van die mens op aarde; wanneer die mens sterf, vergaan die liggaam in die graf. Die siel verwys na die voortbestaan van die mens ná sy dood, maar in Joodse kringe het die mens as “siel” nie noodwendig ewige, onsterflike status geniet nie, soos wel oor die algemeen in die Griekse wêreld geglo is. Daarom dat daar ook hier gesê word dat God die liggaam én siel kan laat vergaan, wat duidelik aantoon dat die mens in sy totaliteit kan vergaan, hoewel ons nie seker is wat presies met “vergaan” bedoel word nie – totale vernietiging of ewige, bewustelike straf? Waarskynlik laasgenoemde (kyk Matt 25:41,46). Punt is dat Jesus/Matteus hierdie onderskeid tussen liggaam en siel gebruik om God se absolute en ewige gesag oor die mens te beklemtoon. Aardse owerhede het hoogstens gesag oor die liggaam, maar God oor die totale mens – liggaam én siel, vir ewig.

Verder maak Jesus/Matteus waarskynlik ook hier gebruik van die gedagte van die opstanding van die dooies – goeies én slegtes – aan die einde van die tyd, ‘n gedagte wat wyd verbreid onder die Jode van destyds voorgekom het. Ook die verdoemdes wat intussen gesterf het, sal dan liggaamlik opstaan om hulle ewige straf as volledige mense te ontvang. Daarom dat Matteus 10:28 kan sê dat “sowel die liggaam as die siel” in die hel sal vergaan.

Ons moet egter nie te veel maak van al hierdie kategorieë van denke van destyds nie, omdat, soos reeds betoog, die oogmerk van die teks in ‘n ander rigting lê as om presiese inligting te gee oor wat met die mens ná die dood gebeur of in watter hoedanigheid mense die ewige hel sal deurbring. In die algemeen is die Bybel se siening nie dat die mens ‘n soort samevoeging van gees, siel en liggaam is nie, maar eerder dat die mens gees is, siel is en liggaam is. Elkeen van hierdie kategorieë druk eintlik die volledige mens uit, net vanuit ‘n ander perspektief gesien. “Vlees/liggaam” beskryf die mens in sy brose, tydelike, sondige bestaan; “gees” in sy verhouding met God, en “siel” in sy ewige bestaan, hoewel laasgenoemde twee kategorieë mekaar kan oorvleuel. Die saak is eintlik taamlik kompleks. Die vraagsteller kan gerus op Bybelkennis.co.za verder hieroor lees in bydraes soos: “Alle paaie lei na Jesus: siel, gees en liggaam”; “Siel, gees en liggaam”; “In die gees by iemand”; en “Die siel”. Soek hierdie bydraes op Bybelkennis se webblad deur die soekwoorde: siel, gees en liggaam in te tik.

Skrywer:  Prof Hermie van Zyl

Wayne vra:

Ek het ‘n paar vrae wat handel oor die sogenaamde bevrydingsbediening wat deur so baie Pinksterkerke verkondig word:

1. Ek het heelwat boeke oor die onderwerp gelees maar ek sukkel om tekste in die Woord van God te vind wat hulle stellings regverdig. Waar kry hulle hulle inligting dan vandaan?
2. Hoekom neem die mense wat hierdie bediening aanhang geen verantwoordelikheid vir hulle probleme en sondes nie en blameer hulle altyd die duiwel of die een of ander demoon daarvoor?
3. Waar kry hulle die name van die demone wat hulle so blameer? Ek vind dit nie in die Bybel nie.

Antwoord

Prof Hermie van Zyl antwoord:

Ek sal probeer om ‘n algemene perspektief op die bevrydingsbediening te gee wat hopelik die vraagsteller se vrae sal beantwoord.

Die sogenaamde bevrydingsbediening spits hom toe op die geestelike bevryding van mense wat demoniese binding ervaar, d w s, mense wat so onder die invloed van die duiwel en sy trawante (bose geeste, demone) is dat hulle nie normaal kan lewe nie; hulle ervaar allerlei manifestasies van die Bose. Hierdie manifestasies kan verskillende vorme aanneem: vasgevang in bepaalde sondes (soos ekstreme seksuele wellus of uiterse haatdraendheid teenoor mense), presenteer met geestesversteurings (soos waandenkbeelde, vreemde stemme, maniese depressie, geheime kennis oor situasies en mense), en demonstreer selfs vreemde liggaamlike verskynsels, soos die vermoë tot distorsie (om die liggaam in vreemde posisies te plaas) en levitasie (om jouself sonder enige eksterne hulp te laat sweef bo die grond).

Dis meteen duidelik dat baie van bogenoemde verskynsels anders geïnterpreteer kan word as demoniese binding. Die moderne sielkunde sal dadelik sê dat genoemde sondes eerder as bepaalde fiksasies gesien moet word en met die regte behandeling onder beheer gebring kan word, en dat geestesversteurings niks met demoniese werking te doen het nie maar gewoon die gevolg is van chemiese afwykings of tekorte in die brein en met die regte medikasie goed beheer kan word. En dis presies die dilemma wat ons met hierdie “abnormale” verskynsels het – wat die een as demoniese manifestasie sien, sien die ander as medies behandelbare siektes. Wat meer is, sal sielkundiges sê, om ‘n erkende geestesafwyking met bevrydingsterapie te probeer behandel, kan erge trauma veroorsaak en die persoon in ‘n erger toestand laat as waarin hy of sy voorheen was. Wie dus met ‘n bevrydingsbediening opereer, moet weet wat hulle doen, anders word meer skade aangerig as wat genesing gebring word.

En tog, ons kan nie ontken nie dat die Bose bestaan en werksaam is in die wêreld. Daarvan is die Bybel vol. 1 Petrus 5:8 sê immers dat die duiwel soos ‘n brullende leeu rondloop, op soek na iemand om te verslind. Die vraag is net hoe ons die Bybelse gegewens oor die Bose moet interpreteer, watter status ons aan die Bose toeken, hoe ons sy werking in die alledaagse lewe sien, en veral – hoe ons die oorwinning van Christus oor die Bose ‘n plek gee in ons lewe en aan ander bedien.

Oor die interpretasie van die duiwel se manifestasies in die Bybel is daar vandag twee redelik uiteenlopende sieninge onder Christengelowiges. Die eerste siening aanvaar alle gegewens in die Bybel oor die duiwel en demone as letterlik toepaslik vir vandag. Daar is letterlik ‘n persoonlike duiwel, met sy onderdane (bose geeste, demone), wat daarop uit is om Jesus se koninkryk op enige denkbare manier teen te staan en te ondergrawe. Jesus en die apostels se bediening om mense van demoniese binding te bevry, word gevolglik as die bloudruk geneem vir wat ook vandag gedoen moet word. Hieruit vloei dan die sogenaamde bevrydingsbediening van vandag voort as nie net moontlik nie, maar ook noodsaaklik. Want daar bestaan ‘n bose bonatuurlike geesteswêreld waarteen geestelike oorlog gevoer moet word. Efesiërs 6:10-17 – die Christen se wapenrusting – word gewoonlik as die klassieke teks geneem wat ons oproep tot hierdie oorlog. Allerlei tegnieke en rituele word soms ontwikkel wat aangewend word om mense van demoniese binding te bevry. Dit kan ‘n heel gespesialiseerde bedryf word wat besondere fokus plaas op die teenwoordigheid en werking van die Bose in die wêreld. So word daar soms gepraat van ‘n drank- en rookduiwel: dit is dan ‘n spesifieke demoon wat jou maak rook of drink, en as jy van hierdie demoon bevry is, sal jou drank- en rooklus verdwyn. Hierdie siening kan ook deurgevoer word na toevallige kontaminasie deur amulette of beeldjies van vreemde (Oosterse) oorsprong, waardeur die Bose dan toegang tot jou huis kry, wat op sy beurt weer kan lei tot allerlei rampe of siektes wat jou of jou familie tref. Eers as hierdie ornamente verwyder is, en jou huis gereinig is met allerlei rituele en beswerings, kan jy weer normaal leef.

Hierteenoor is daar die tweede siening dat die beskrywing van die duiwel en demoniese werking in die Bybel deel is van die “antieke verpakking” waarin die evangelie van Christus tot ons kom; dit verteenwoordig die antieke wêreldbeeld wat nie meer deel van ons belewing en uitkyk op die lewe is nie. Mediese kennis rakende die oorsake en manifestasies van byvoorbeeld geestesafwykings was destyds uiters beperk. Daarom, gegewe die algemeen aanvaarde opvatting in daardie tyd dat die lug vol bose geeste is wat daarop uit is om mense gevange te neem, is abnormale gedrag by mense summier as ‘n eerste opsie in terme van duiwelbesetenheid verklaar. Selfs gewone liggaamlike siektes, soos blindheid, stomheid (Matt 9:32; 12:22) en ruggraatverkromming (Luk 13:11,16) is dikwels aan demoniese werking toegeskryf. Maar vandag, so word geredeneer, weet ons van beter. Ons eerste verklaringsopsie vandag is daarom nie duiwelbesetenheid nie, maar dat ons met ‘n behandelbare siekte te doen het wat ons na ‘n dokter, sielkundige of psigiater moet verwys.

Die verlengde van hierdie tweede siening is dat soms die hele bestaan van ‘n bonatuurlike geesteswêreld as oudmodies afgewys word. ‘n Persoonlike duiwel, met sy uitgebreide leërmag van demone en bose geeste, word as behorende tot ‘n vergange wêreldbeeld gereken. Die duiwel, so word gesê, hoef daarom nie meer deel van ons verwysingsraamwerk te wees nie; dit behoort tot die mitologiese wêreldbeeld van antieke tye wat ons hoef nie meer hoef te glo nie. Myns insiens is dit egter ‘n riskante afleiding. Ja, dit is wel so dat ons nie al die besonderhede van ‘n antieke wêreldbeeld hoef te aanvaar nie. En in elk geval, so leer die Bybel ons, moet die oorwinning van Christus oor die Bose voorrang geniet. Ons hoef dus nie duiwelbehep te wees nie; die duiwel is inderdaad ‘n oorwonne vyand. Ons hoef nie beangs te lewe dat die duiwel ons enige oomblik in sy mag kan kry nie. Ons hoef ook nie aan ‘n persoonlike duiwelfiguur met ‘n naam, pylstert en ‘n drietandvurk te glo nie. Ons mag nie in die duiwel glo soos ons in Christus glo nie. Dit is alles waar, maar daarmee is die werklikheid van die Bose nog nie van die tafel gevee nie. Want dat daar ‘n bose mag is wat bo mense se persoonlike keuses en aanvaarding van eie verantwoordelikheid uitgaan en wat besit kan neem van mense, instellings, strukture en denke, op so ‘n manier dat mens die gevoel kry dat hier iets bo-natuurlik boos aan die gang is, moet ons ook erken. Die onnoembare wreedhede waarmee ideologiese denksisteme soos die nazisme en kommunisme – en sommige sou ook apartheid wou byvoeg – geskep en in stand gehou is, is genoegsame bewyse dat boosheid meer is as net menslike keuses, gebrokenheid en sonde. Dis asof die Bose vlees geword het in hierdie stelsels. En dit geld ook op persoonlik-menslike vlak. Sommige mense tree eenvoudig met sulke irrasionele, destruktiewe boosheid op dat mens dit nie met normale mediese kategorieë kan verklaar nie.

Die vraag is net hoe die Bose beveg moet word. Myns insiens moet dit nie gebeur deur duiwel-gefokus te lewe nie. Ons beveg nie die duiwel deur voortdurend met hom besig te wees nie. Ons beveg hom deur hom te weerstaan (Jak 4:7; Ef 6:10-17) en op Christus te fokus (Heb 12:3). ‘n Christus-gefokusde lewe het nie regtig plek vir die duiwel in sy of haar lewe nie. Persoonlik is ek dus nie baie opgewonde oor ‘n bevrydingsbediening, in die sin van eksorsismes nie. Die fokus is verkeerd, en dit kan so maklik ontspoor. Die meerderheid kerke is blykbaar ook van hierdie oortuiging. Want mens moet diep delf om van kerke te verneem wat ‘n volskaalse bevrydingsbediening naas ‘n Christusbediening het. Tog moet mens ruimte laat vir verskillende kontekste en spiritualiteite. Dit mag wees dat byvoorbeeld in ‘n tradisionele Afrika-konteks en in ‘n bediening onder Hindoes daar ‘n behoefte aan ‘n spesifieke bevrydingsbediening mag wees. Maar ook hier sal so ‘n bediening met groot verantwoordelikheid en binne sekere parameters beoefen moet word, wat die volgende kan inhou: Tipiese psigiatriese afwykings mag nooit aangesien word vir duiwelbesetenheid nie. Daar moet genoeg kundigheid wees om tussen die twee soorte verskynsels te onderskei. Die eerste opsie moet altyd wees om iemand met sulke manifestasies by ‘n dokter, sielkunde of psigiater te kry. Eers as ‘n laaste uitweg kan duiwelbesetenheid en bevrydingstrategieë oorweeg word, en dan moet dit ook deel wees van ‘n spanbenadering. Verder, menslike verantwoordelikheid mag nooit ondermyn word nie. Dit is ‘n bedenklike bediening wat vir elke probleem ‘n duiwel verantwoordelik wil hou, terwyl dit eintlik die persoon self is wat verantwoordelikheid moet aanvaar vir sy of haar probleme en dit met die nodige erns en oorgawe aan Christus te bowe moet kom. Die Bybel leer ons immers dat die mens self verantwoordelik is vir die meeste van sy/haar probleme. Dis deel van die gebrokenheid van die lewe en van ons sondige natuur. Daarom moet skuldbelydenis, aanvaarding van God se vergifnis in Christus, restitusie en ‘n verantwoordelike lewenstyl altyd deel wees van die Christen se dankbaarheidslewe en die hooffokus vorm van enige kerklike bediening.

Skrywer: Prof Hermie van Zyl