Die Groot Geloofswoordeboek: Genade en Genadetyd

Genade

• Algemene genade • Besondere genade

“Genade” is een van die kernwoorde van die *evangelie. Daar is men­se wat meen dit gaan eintlik in die Bybel oor wat die Here nie wil hê ons moet doen nie. En daar is natuurlik ’n tikkie waar­heid daarin. Maar die moeilikheid is dat ons dit toe wel gedoen het. Wat nou?

Gelukkig staan daar ook in die Bybel – en dis die eintlike bood­skap – wat God toe gedoen het om ons te behou. En dis genade.

Ons moet net onthou: “niks vir niks.” As jy iewers iets verniet kry, moet jy weet dit het iemand anders iets gekos. As dit baie is wat jy verniet kry, het dit die ander persoon baie gekos. En as jy die ewige lewe verniet kry, het dit God sy Seun gekos. (*Versoening)

Maar nou is genade verniet. Nou kan ons net vra … en kry.

• Algemene genade

Daar is mense wat ’n onderskeid maak tussen algemene genade en besondere genade. Algemene genade is die gewone dinge wat alle mense van die Here kry: reën, kos, gesondheid. Paulus praat van sulke dinge in sy preek in Listra: “Hy wat vir julle reën gee en gereelde oeste … ” (Hand 14:17). Elders lees ons spesifiek dat die Here dit vir goeies en slegtes gee (Matt 5:45).

• Besondere genade

Dit is die genade waardeur ons son­de vergewe word en ons kinders van God word. Dit is die ge­nade waarvoor Christus aan die kruis voorsiening gemaak het. (*Versoening)

Genadetyd

“Genadetyd” is ’n woord wat nie baie algemeen onder Christene voorkom nie, maar daar is Evangeliese Christene wat dit graag ge­bruik. (*Evangelicals) Die uitdrukking is gewoonlik dat “die genadetyd kan verbygaan”. Daarmee bedoel hulle dat daar ’n tyd in ’n ongeredde mens se lewe kan kom wanneer “die stem van die Heilige Gees stil raak”. Hulle verbind dit direk met die *sonde teen die Heili­ge Gees. Die sondaar moet nie aanhou om “die roepstem van die Gees” stil te maak nie. Daar kan ’n dag kom wanneer die Gees Hom aan jou onttrek, en dan kan jy nie meer gered word nie. ’n Mens kan ook deur ’n bepaalde sonde, die sonde teen die Heilige Gees, die stem van die Gees stilmaak. In hul prediking word hierdie saak gewoonlik as ’n ernstige waarskuwing gebruik om mense te beweeg om hulle te bekeer.

Skrywer: Prof Adrio König

Die Groot Geloofswoordeboek: Gereformeerd en Hervormd

 

 

Gereformeerd • Hervormd

Die woorde “gereformeerd” en “hervormd” kom voor in die name van kerke, soos die Nederduitse Gereformeerde Kerk, die Ge­re­formeerde Kerk, en die Nederduitsch Hervormde Kerk van Afrika. (*Afrikaanse kerke)

Hierdie woorde kom egter ook in ’n algemene betekenis voor, en dan word veral die woord “gereformeerd” gebruik.

“Gereformeerd” word gebruik as ’n versamelnaam vir die nasate van Calvyn sodat daar oor die wêreld heen baie Gere­formeerde Kerke is, soos daar ook Lutherse Kerke is in navolging van Luther se teologie. Daar is ook ’n Wêreldbond van Gere­formeerde Kerke. Ver­der word daar in die algemeen van Gerefor­meerde teologie en Gereformeerde *spiritualiteit gepraat.

Gereformeerde teologie beklemtoon ’n paar sentrale dinge, soos net die Woord (sola scriptura), net Christus (solus Christus), net uit genade (sola gratia), net deur geloof (sola fide). Hierdie beklemtonings het veral in die konfrontasie met die Katolieke teologie van die Middeleeue ontstaan. Terwyl die Katolieke van Skrif én tradisie gepraat het, het die Gereformeerdes gesê: Net die Woord (Skrif, Bybel). Terwyl die Katolieke teologie meer klem gelê het op goeie werke om gered te word, het die Gereformeerdes gesê: Net deur Christus, net uit genade, net deur geloof.

Onder “tradisie” is in hierdie tyd veral verstaan die amptelike leer van die kerk en die oorlewerings van die kerkvaders. Die Ka­tolieke het besondere waarde aan hierdie oorlewerings geheg selfs al was daar nie steun in die Bybel daarvoor nie. Hulle aanvaar by­voorbeeld vandag nog dat Maria sonder sonde gebore is (haar onbevlekte ontvangenis) en dat sy lewendig hemel toe opgevaar het. Hierteenoor het die Protestante in die algemeen en die Gere­formeerdes in besonder “net die Woord” gestel. Dit beteken as hier­die dinge nie in die Bybel geleer word nie, aanvaar ons dit nie as bindend vir ons geloof nie.

Met “net die Woord” het hulle nie bedoel dat net die Bybel vir Christene belangrik is en glad nie die tradisie nie. Hulle het altyd die groot waarde erken van die besluite wat die kerk in die verlede geneem het. Dit is deel van die tradisie. Dink maar aan die Konsilie (sinode) van Nicea (325 nC) waar die kerk besluit het dat Jesus self ook God is net soos die Vader. Dit is vandag deel van ons tradisie, van die oorlewering wat ons van die vroegste eeue kry. Maar ons glo dit word gesteun deur sterk getuienis in die Bybel terwyl daar nêrens in die Bybel sprake is van Maria se onbevlekte ontvangenis en hemelvaart nie. Die Gereformeerdes het met “net die Bybel” dus bedoel dat die kerk niks mag glo en leer wat nie deur die Skrif gesteun word nie.

Net Christus, net uit genade, net deur geloof was die Kerk­hervorming en dus ook die Gereformeerdes se reaksie op die nadruk wat die Katolieke gelê het op die noodsaaklikheid van goeie werke om gered te word. Vandag is daar teoloë wat sê dat dit ’n misverstand was. Maar die Gereformeerdes het gemeen die Katolieke Kerk leer amptelik dat Christus se kruisoffer nie voldoende was om ons te red nie, maar dat ons deur goeie werke ons eie bydrae moet maak. Daarteenoor het die Gereformeerdes gestel dat die kruisoffer van Christus genoeg was vir die sonde van die hele wêreld, dat ons dus net uit genade gered word en net as ons glo (deur geloof).

Hulle het wel ook die noodsaaklikheid van goeie werke be­klemtoon. Calvyn het uitdruklik geleer dat ons nie deur ons goeie werke gered word nie, maar hy het ook geleer dat ons nie sonder goeie werke gered word nie. Daarmee het hy bedoel dat ons goeie werke sal doen as ons gered is. As ons lewe nooit wys dat ons nuwe mense is nie, moet ons twyfel of ons ooit gered is.

Vandag is daar Katolieke teoloë wat meen dat die Katolieke Kerk niks anders as dit bedoel het nie en dat die geskil ’n groot misverstand was.

 

Skrywer: Prof Adrio König

 

Die Groot Geloofswoordeboek: Geregtigheid

Geregtigheid

Die begrip “geregtigheid” word meestal in verband met God ge­bruik, maar geld ook in menslike verhoudings. Dit is verwant aan reg-verdigheid. Ge-reg-tigheid is ’n begrip wat dikwels misverstand wek. Dit is ’n regsterm wat met reg te doen het, dit wil sê met dit wat reg is in ’n bepaalde verhouding.

Dit beteken dat daar nie een vaste betekenis is vir geregtigheid nie. Wat reg is, word bepaal deur die aard van die verhouding. Dit is reg dat ’n ouer sy of haar kind tug om­dat ouers gesag oor kinders het en vir hul opvoeding verantwoorde­lik is, maar dit is nie reg dat ’n man sy vrou tug, of ’n vrou haar man nie. Dit is reg dat ’n getroude man en vrou gemeenskap het, maar nie ’n ongetroude man en vrou, of ’n getroude persoon met iemand anders nie. Dit is reg dat ’n mens onvoorwaardelik gehoorsaam is aan God, maar nie aan ’n ander mens of menslike instansie nie om­dat net God ab­solute gesag oor ons het. Geregtigheid, dit wat reg is, wissel dus van verhouding tot verhouding.

Dit is ’n bekende uitdrukking dat God geregtigheid eis; dit be­teken Hy eis dat die verhouding tussen Hom en ons reg sal wees. Dit is ’n ernstige saak. Ons moenie dink God is ’n goedige oupatjie wat maar alles deur die vingers sien nie. God het sy wet aan ons gegee, en Hy verwag dat ons daarvolgens sal lewe. Dit het ook te doen met die heiligheid van God. God verdra nie onreg nie, Hy haat *sonde (Ps 5:5-7). Geregtigheid geskied (dit beteken alles is reg) tussen Hom en ons as ons Hom liefhet en dankbaar en gehoorsaam dien.

Die probleem is egter dat ons dit nie doen soos Hy dit van ons verwag nie. En daarom staan ons onder die oordeel van God – ook ’n regsterm. Daarom is God se geregtigheid ’n bedreiging vir ons.

Hiervoor het Luther in die sestiende eeu gevrees. As hy aan die geregtigheid van God gedink het, het hy in vertwyfeling uit­geroep: Waar kry ek ’n genadige God? Hy kon nie verstaan dat die gelowiges in die Psalms juig oor God se geregtigheid nie. Tel­kens word God se geregtigheid in dieselfde asem gebruik as sy liefde en sy trou (Ps 36:7; 85:11-12). In die vertaling van 1953 lees Psalm 31:2: “Bevry my deur u geregtigheid,” wat in 1983 vertaal is: “Bevry my, want U is getrou.” God se geregtigheid bedreig ’n mens dus nie net nie. Gelowiges juig ook oor sy geregtigheid, en wel om twee redes. In die eerste plek laat Hy reg geskied, wat beteken dat Hy mense help wat veronreg word. Hy word veral die God van die weduwees en weeskinders genoem omdat daar groot onreg aan hulle gepleeg is in die Ou Testament. Hy laat reg aan hulle geskied deur vir hulle om te gee en hulle te versorg.

Maar tweedens skenk Hy ook geregtigheid. Dit het Luther ver­al in Romeine 1:17 gekry. In die 1953-vertaling sê Romeine 1:17 oor die evange­lie: “Want die geregtigheid van God word daarin geopen­baar.” In 1983 lui dit tereg: “In die evangelie kom juis tot open­ba­ring dat God mense van hulle sonde vryspreek.” God gee hulle dus die ge­regtigheid wat hulle voor Hom nodig het. Daar­om lees ons ook van God “wat die goddelose vryspreek” (Rom 4:5). (*Regverdiging)

Sy geregtigheid beteken dus nie net dat Hy geregtigheid (dit wat reg is) eis nie, maar ook dat Hy reg laat geskied aan dié wat veronreg word, en dat Hy geregtigheid skenk aan dié wat dit nie het nie, maar op Jesus Christus vertrou wat vir ons geregtigheid voor God verwerf het. God regverdig ons; dit beteken Hy bring ons in die regte verhouding met Hom as ons op Jesus vertrou.

 

Skrywer: Prof Adrio König

Die Groot Geloofswoordeboek: God

God

(*Mensvormige spreke oor God, *Here, *Liefde)

• Geduld Frustrasie Onvergelyklikheid Liefde Mag

Dink. Of luister?

Onder die begrip “almag“ kyk ons na die gangbare beskouing van mense oor wat God se almag, alomteenwoordigheid en al­we­tend­heid beteken. Daar is met die opmerking afgesluit dat dit nie seker is dat hierdie algemene oortuiging ooreenstem met wat ons in die Bybel oor God lees nie. Verderaan in hierdie be­spreking oor God gaan hierdie begrippe nou weer ter sprake kom, maar dan soos ons hulle in die Bybel kry, en nie soos mense daaroor filosofeer nie.

Daar is ‘n groot verskil tussen dink (filosofeer) oor God, en luis­ter na sy woord. Onder die bespreking van almag is die op­mer­king gemaak dat Christene by sekere Griekse filosowe geleer het om oor God te dink in plaas van om na sy woord te luister. Daarom maak die gangbare siening oor die almag, alwetendheid en alom­teenwoordigheid van God dikwels so ‘n vreemde indruk as ons met die Bybel besig raak. Daar is goeie redes daarvoor. In die By­bel word daar nie oor Hom gedink nie, maar van Hom vertel. In die Bybel word nie teorieë oor Hom opgebou nie, Hy word beleef. Wat ons in die Bybel oor Hom het, is dus nie die resultaat van ons denke nie, maar van sy dade in die geskiedenis van Israel en in Jesus. Die Bybel is hoofsaaklik ‘n geskiedenisboek, nie ‘n filosofieboek nie. Die Bybel vertel verhale, dit gee nie lang, teoretiese beredenerings nie. Die Bybel raak grond, dit sweef nie bo in die lug rond nie.

Wat kry ons dan in die Bybel oor God? In die Ou Testament hoof­saaklik die verhaal van God en Israel. Wat in die verhaal oor­­heers, is die getrouheid van God en die ontrouheid van Israel. God voer ‘n lang en uitmergelende stryd om die hart van sy volk. Hy praat mooi, gee beloftes, vermaan, roep tot bekering, dreig, oor­­deel, straf, maar daar is min positiewe reaksie. Soms reageer hul­le wel so effens, maar meestal bly die bekering weg. Die trou van God en die ontrou van Israel is vir omtrent 2 000 jaar die een oor­heer­­sende tema in die byna 1 000 bladsye van die Ou Testa­ment.

Dit beteken dat Christene nie hoef te sit en filosofeer oor wie en hoe God is nie. Uit hierdie lang geskiedenis kan ons dit aflees. En dan is dit nie wat ons in ons slimmigheid oor Hom uitgedink het nie, maar wat Israel van Hom beleef het en neergeskryf het. Daar is baie dinge, meer as ‘n hele boek vol. Kom ons kies ‘n paar wat gewoonlik nie so prominent in boeke oor God voorkom nie, maar wat uitstaan in sy geskiedenis met Israel: God se geduld, sy frustrasie, sy liefde, sy onvergelyklikheid en sy mag.

• Geduld

Miskien is dit die een eienskap van God wat die sterk­ste uitstaan op bladsy na bladsy in die Ou Testament. Onthou maar net die geskiedenisboeke en die profete. Nog skaars het God met mense begin, of hulle is al klaar ongehoorsaam en ontrou (Gen 3 en 4). Ek wonder of ek nie maar die hele eksperiment met die mens net daar sou gelos het as ek God was nie. Maar God is ge­duldig. Hy gaan aan.

Maar net ‘n paar bladsye verder is die hele mensdom so on­trou en ongehoorsaam dat Hy regtig spyt kry dat Hy ooit met hulle be­gin het (Gen 6:5-7). En as Hy dan die wêreld skoonmaak en ‘n nuwe begin met Noag maak, is daar net twee hoofstukke ver­der al weer ‘n breekpunt: die toring van Babel. Maar God is geduldig, Hy begin weer, nou met Abraham (Gen 12). Maar dis ook nie sonder ernstige probleme nie: Abraham lieg vir die farao om homself te beskerm (Gen 12:10 ev). En hy glo God nie as God beloof om hom ‘n seun te gee nie (Gen 15:2; 16:1 ev; 17:17).

En so gaan dit aan: die uittog uit Egipte, die intog in Kanaän, die koningskap, die verdeling van die ryk, die voortdurende on­trou en afgodsdiens, die ballingskap, die terugkeer – wat ‘n geskiedenis! Maar God hou aan. Wat ‘n geduld!

• Frustrasie

Hy laat nie alles van Hom afloop soos water van ‘n eend se rug nie. Dis nie waar dat ons ontrou Hom nie raak nie. So het sekere Griekse filosowe wel gedink. Hulle het gedink dit sou onwaardig vir God wees om Hom te laat betrek by ons kleinlike probleme. Hy is hoog verhewe en steur Hom nie aan ons nie. Dit sou Hom in te veel intriges, spanning en frustrasie laat beland.

Maar dis mos nou presies die verskil tussen hulle gedink oor God, en Israel se belewing van God. Die verhaal van God en Israel is juis vol van God se intense betrokkenheid by sy volk. En inderdaad bevind Hy Hom in een frustrerende situasie na die ander. ‘n Mens sou van die pyn van God kon praat. Luister net hoe die profete dit in sy Naam uitkreun oor Israel se ontrou: “Gaan na die Kittiëreilande toe en kyk ‘n bietjie: Het daar al ooit so iets gebeur dat ‘n nasie sy gode verruil? Maar my volk het My, hulle magtige God, verruil vir gode wat nie kan help nie. Selfs die hemel moet hieroor skrik en beef en sidder! sê die Here” (Jer 2:10-12). “Hemel” is hier ‘n eufemisme vir God self. Hy sidder oor Israel se ontrou.

Wat ‘n frustrasie vir God! Israel tree absoluut onsinnig op. Dis soos ‘n boer wat ‘n plaas het met ‘n sterk standhoudende fontein, en dan verruil hy dit vir ‘n plaas met geen water nie behalwe ‘n paar reënbakke, en dié is nog gebars ook (Jer 2:13). Om dit sag te sê: God het nie ‘n lekker geskiedenis met sy volk nie.

• Onvergelyklikheid

Maar Hy hou aan! Maak dit Hom nie on­ver­gelyklik nie? Maak dit Hom nie veel heerliker as die hoë, ver­hewe God van die filosowe wat Hom nie bemoei met die klein­likhede van mense en só sy ewige rus laat versteur nie? Wie het al ooit ‘n God uitgedink wat eis dat die sondaars moet sterf, maar dan uit liefde vir hulle sy eie Seun ‘n “sondaar” maak om in hulle plek te sterf? (2 Kor 5:18-22) (*Versoening)

• Liefde

En juis dit het ons by die wese van God gebring. Waarom hou Hy so aan (geduld)? En waarom is Hy so gefrustreerd met Israel? Waarom los Hy hulle nie? Dit sal Hom oneindig baie moeite spaar.

Hy kan nie. Hy het hulle lief. Sy liefde is die dryfveer agter sy “vreemde”, heerlike optrede. Ons lees dit nêrens duideliker as in Hosea 11 nie. Hier worstel die Here opnuut oor die ontrou van die volk. Hy dink terug aan die tyd toe Hy hulle uit die slawerny van Egipte bevry het. Hy het hulle met soveel liefdesorg behan­del. Maar hulle het agter afgode aangeloop. Hy het voortgegaan met sy wonderlike versorging, “maar Efraim het geweier om hom te be­keer” (Hos 11:5). En dan besluit God Hy gaan hulle laat verwoes. Die vyand sal hulle stede platvee. Maar dan, asof uit die bloute, lees ons skielik: “Maar hoe kan Ek jou prysgee, Efraim? Hoe kan Ek jou laat vaar, Israel? Ek kan dit nie oor my hart kry nie. My liefde brand te sterk” (Hos 11:8).

In die bespreking van die almag van God het ons die populêre siening genoem: God kan enige oomblik enigiets doen wat Hy wil. Hier sien ons hoe daar in die Bybel in heeltemal ander terme oor Hom gepraat word. Hy wil Israel verwerp, maar Hy kan nie! Sy liefde maak dit vir Hom onmoontlik. Hier is ons by die hart van God. Daarom is die kortste “definisie” van God in die Bybel: “God is liefde” (1 Joh 4:8, 16). (Onder die begrip *liefde is breedvoeriger oor God se liefde geskryf.)

• Mag

‘n Mens moet baie versigtig wees met die woord “almag”. Dit skep maklik misverstand. Ons het in die bespreking van *al­mag ge­sien dat mense baie probleme daarmee het en vreemde dinge daaraan toeskryf wat ons nie in die Bybel kry nie. Trouens, die Name van God in die Ou Testament wat vertaal word met “die Here die Almagtige” (Jahwe Zebaot) en “die almagtige God” (El Shaddai), is nie goeie vertalings nie. (*Here) Daar is glad nie ‘n woord vir almag in Hebreeus nie, en die woorde wat in hierdie Name van God ge­bruik word, het ook nie die betekenis van almag nie. Daarom be­hoort hierdie name anders vertaal te word. Die Bood­skap vertaal byvoorbeeld Jeremia 8:3 met: “die Here wat sterker as almal en alles is” en Die Multivertaling Bybel gee: “die Here, die Magtige van die he­mel­se leër.”

Hierdie laaste moontlikheid is baie aantreklik, want die He­­-breeus is letterlik “die Here van die leërmagte” wat óf na die weer­mag van Israel verwys, óf na die engele as die hemelse leërmag. Die Here word dus die aanvoerder van hierdie magte ge­noem, en dit dui op sy eie groot mag. Maar met die begrip “almag” (“enigiets doen wat jy wil en net wanneer jy wil”) hou dit geen verband nie.

Daar is wel ‘n paar tekste wat gebruik word om die gedagte te verdedig dat die Here enige oomblik enigiets kan doen (Gen 18:10; Matt 19:26; Mark 14:36; Luk 1:37). Dis goed om net ‘n oom­blik na ‘n paar te kyk.

Die uitspraak in Lukas is die bekendste. Die engel Gabriël sê vir Maria: “Niks is vir God onmoontlik nie.” Die Grieks lees: “Nie is onmoontlik by God elke woord.” Van watter woorde sou die engel praat? Hy het pas twee “woorde”, dit is twee beloftes, aan Maria gegee: sy gaan ‘n baba kry (1:31), en haar tannie Elisabet ook (1:36). Beide “woorde” is natuurlik onmoontlik: Maria is nog nie getroud nie, en Elisabet is stokoud. Hoe werk dié woorde van die engel dan? Antwoord: “Nie is onmoontlik by God elke woord.” Dus: God is in staat om die twee “woorde”, die beloftes self te vervul. Hierdie wonderlike teks sê God kan sy beloftes vervul. Dit is sy groot mag.

Dit word nog interessanter as ons besef dat die engel eintlik terugverwys na die woord van die Here aan Abraham en Sara (Gen 18:14). Ons vertaling lui: “Is iets te buitengewoon vir die Here?” Die Hebreeus lui: “Is die woord vir die Here te won­der­lik?” Watter woord? Die een wat Hy net tevore vir Abra­ham ge­sê het: Volgende jaar dieselfde tyd sal Sara ‘n seun hê. Maar dis onmoontlik. Sara is oor die 80 jaar! Maar vir God is hierdie “woord” (belofte) nie te “wonderlik” nie, want Hy het die mag om sy beloftes te vervul.

Hierdie tekste het dus niks te doen met “enigiets te eniger tyd” nie, maar met dié God wat getrou is én in staat is om sy beloftes te vervul. Dít is die groot mag van God.

Hierdie kort bespreking oor God kan nie alles behandel nie. Dit is net bedoel om die punt te maak dat ons moet ophou om oor God te dink, en na sy Woord oor Hom begin luister. Nie al die vreemde dinge wat mense oor Hom kan uitdink nie, maar die boodskap oor Hom in die Bybel is die waarheid.

Natuurlik moet ons nog altyd dink oor wat ons in die Bybel oor Hom lees, maar dan dink ons nie oor wat ander gedink het nie, maar oor wat Israel ervaar het.

Skrywer: Prof Adrio König