Die Groot Geloofswoordeboek: Sondag; Sabbat

Sondag • Eerste dag van die week • Sabbat

‘n Misverstand

Die bekende misverstand is dat die Sabbat van die Ou Testament oorgegaan het na die Sondag van die Nuwe Testament. Alles sou net dieselfde gebly het, al die bepalings oor die Sabbat wat ons in die Ou Testament kry, sou nog van krag wees, maar dit sou alles net oorgeskuif het na die eerste dag van die week, Sondag.

Vir eeue lank het baie Christene nog probeer om die Sabbats­wette van die Ou Testament op Sondag te onderhou. Hulle het Saterdag kos gemaak wat Sondag geëet is, hulle het nie op Son­dag gekoop nie, nie (onnodig) gery nie, geen sport beoefen of koerante gelees nie, nie geswem as hulle by die see vakansie hou nie, en nog duisend ander dinge.

Dit het hulle taamlik weerloos gemaak teen die Sabbatariërs, die Sewendedagadventiste, wat gevra het waar hulle dié ver­andering in die Nuwe Testament gekry het. Volgens hierdie Ad­ventiste het hierdie Christene presies reg opgetree, maar hulle moes net terug­gegaan het na die regte dag, Saterdag. Die sewende dag is die Sabbat.

Terloops, dit word vandag al moeiliker om nog te besef dat Son­dag die eerste dag is omdat dit al hoe meer as die laaste dag van die week op kalenders gedruk word, natuurlik om die twee dae van die naweek, Saterdag en Sondag, bymekaar te kry.

In die Nuwe Testament is daar nie ‘n aanduiding dat die dag moet verskuif sodat ons die Sabbat op ‘n ander dag as die se­wende dag moet hou nie. Wat wel gebeur, is dat die Sabbat en die Sabbatsgebod heeltemal verdwyn uit die lewe van die vroeë Christene.

Voor die opstanding van Jesus is die onderhouding van die Sab­bat nog in volle swang, in sy eie lewe én in dié van sy vol­ge­linge. Sy verskille met die godsdienstige leiers gaan nie oor die feit van die Sabbat nie, maar oor die wyse waarop dit onderhou moet word. Maar ná sy opstanding verander die situasie drasties sodat daar nooit weer ‘n verwysing is na die onderhouding van die Sabbat deur Christene of na die gebod om dit te doen nie.

 

Die vierde gebod verdwyn

Dis interessant om dit na te gaan in die briewe van Paulus. Ter­wyl hy dikwels na die Tien Gebooie verwys, kom die vierde gebod, die een oor die Sabbat, eenvoudig nooit voor nie. Teen die einde van
sy briewe volg gewoonlik ‘n lang lys vermanings wat juis op die Tien Gebooie gebaseer is. ‘n Goeie voorbeeld is Efe­siërs 4-5. Agtereenvolgens is daar vermanings gebaseer op die volgende gebooie:

•             Die negende: 4:25

•             Die agste: 4:28

•             Die derde: 4:29 (Gereformeerde Christene deel alle vloektaal onder hierdie gebod in)

•             Die sesde: 4:31

•             Die sewende: 5:3, 5

•             Die eerste: 5:3, 5

 

Daar is meer sulke voorbeelde. Maar die opvallende feit is dat die vierde gebod nooit in een van hierdie lyste, of in enige ander verband ná die opstanding van Jesus in die Nuwe Testament voorkom nie. Wat dit nog meer opvallend maak, is die feit dat dit vir die slawe-Christene in Paulus se sendinggemeentes ‘n groot probleem sou gewees het om nie op die Sabbat te werk nie omdat hulle heidense eienaars geen waarde aan dié dag geheg het nie. Dink maar net aan die gemeente in Korinte waar die meeste lidmate slawe was (1 Kor 1:26-28; 11:20-21). Dit is ondenkbaar dat hulle nie gewetensprobleme sou ontwikkel het as hulle nog die Sabbatswette moes hou en daarom op die Sabbat geen werk doen nie terwyl hul eienaars dit as ‘n gewone werksdag beskou het. Die vraag word nog dringender as ons onthou dat die kwessie of heidene nog die wet moes onderhou ‘n sentrale probleem was waaroor die eerste kerkvergadering in Jerusalem ‘n besluit moes neem. Maar ook hier word nie eens na die Sabbat verwys nie (Hand 15).

‘n Mens kan moeilik tot ‘n ander gevolgtrekking kom as dat die onderhouding van die Sabbat in die Nuwe Testament ‘n sagte dood gesterf het onder die heiden-Christene.

 

Wat doen Paulus op die Sabbat?

Natuurlik aanvaar die Sabbatariërs dit nie. Hulle wys met na­druk op die feit dat Paulus oor en oor juis op die Sabbat “kerk­hou” in Handelinge. En op sigself is dit heeltemal korrek. In omtrent elke stad wat hy besoek het, het hy op die Sabbat na die sinagoge gegaan (13:14, 42; 16:13; 17:1-2; 18:4). Maar die vraag is: Om wat te doen?

Onthou dat Paulus op sendingreise was. Onthou verder dat sy beleid was: “In die eerste plek die Jood, maar ook die nie-Jood” (Rom 1:16). Paulus begin dus in elke stad by die Jode. Daarom gaan hy op die Sabbat sinagoge toe om die Jode te oortuig dat Jesus die Messias is. Hy preek nie vir hulle soos ons “preek” verstaan nie. Hy het “uit die Skrif met die Jode geredeneer en daaruit aangetoon dat die Christus moes ly, en uit die dood moes opstaan. ‘Hierdie Jesus wat ek aan julle verkondig,’ het hy gesê, ‘Hy is die Christus (Messias)'” (Hand 17:2-3).

Paulus gaan op die Sabbat sinagoge toe omdat hy elke keer by die Jode begin en hulle net op die Sabbat in die sinagoge sou kry, nie omdat hy self juis op die Sabbat daar wou gaan aanbid nie. Daarom is daar in Handelinge geen melding van Christene wat op die Sabbat bymekaarkom nie. Die enigste verwysing na ‘n spe­sifieke dag is Handelinge 20:7 waar “Sondag” die vertaling is van die Grieks “die eerste dag van die week”. Die Christene het Sondag bymekaargekom.

Dit lyk dus of die Sabbat uit die lewe van die heiden-Christene verdwyn het, al kan ‘n mens aanneem dat die Joodse Christene aan­vanklik nog daarmee voortgegaan het, net soos met die be­snydenis (Hand 21:20-21). Ons weet ook uit ander bronne dat se­ke­re gemeentes nog vir ‘n paar eeue lank sowel die Sabbat (op Saterdag) as die Sondag onderhou het. Dit kan beteken dat hulle deeglik daarvan bewus was dat dit twee verskillende dae was. Dit is inderdaad ook volkome sinvol om iewers in die week werklik ‘n breek te maak. Baie Christene doen dit nog altyd op Sondag. Om een dag uit sewe te rus, was nie net in die ou tyd belangrik nie.

 

Hebreërs 4

Die enigste positiewe verwysing na die Sabbat is in Hebreërs 4:9-11. Hier het dit egter heeltemal ‘n ander betekenis as in die Ou Testament. Dit gaan om die intog in Kanaän. Die gedagte is dat die intog in die beloofde land vir Israel rus moes gebring het, maar: “As Josua hulle in die rus laat ingaan het, sou God nie daarná nog van ‘n ander dag gepraat het nie. Daar wag dus nog steeds ‘n sabbatsrus vir die volk van God, want elkeen wat in die rus van God ingaan, rus van sy werk, net soos God van Syne. Laat ons ons dan beywer om in daardie rus in te gaan” (8-11).

Dis nie so maklik om presies te verstaan wat hier bedoel word nie, maar skynbaar kry die Sabbatsrus hier ‘n soort geestelike be­tekenis wat nie met ‘n bepaalde dag verband hou nie, maar met ‘n lewenstyl van “rus van jou werke soos God van Syne”. God rus ook nie net op ‘n bepaalde dag nie. Die tema van rus is al van 3:18 af onder bespreking, en daar word dit direk met die ge­loof verbind: “Ons wat glo, gaan wel die rus in” (4:3). Dit lyk dus of Sabbatsrus hier met ons lewe in die geloof te doen het, glad nie meer met ‘n bepaalde dag nie.

 

Oorsprong van ons Sondagviering

Waar kom die Christene se Sondagviering dan vandaan? Dit is belangrik om van die begin af te onthou watter woorde hier gebruik word. Net in die vorige paragrafie is nog deurgaans van “rus” gepraat. En nou skielik by Sondag praat ons van “viering”. Dit is ‘n beslissende verskil wat nou na vore gaan kom.

Jesus het op die eerste dag van die week, Sondag, opgestaan. Daardie aand en weer die eerste Sondag daarna was die dissi­pels bymekaar (Joh 20:19, 26). Die Gees word ook op ‘n Sondag uit­gestort en daarna word Sondag (die eerste dag van die week) tel­kens ge­noem in verband met sekere dinge wat Christene doen terwyl geen an­der spesifieke dag ooit genoem word nie. Die Christene vergader op Sondag, hulle moet geld opsy sit op Son­dag om arm Christene te help, Johannes is op Sondag “deur die Gees meegevoer” (Hand 20:7; 1 Kor 16:2 – wat volgens v 1 nie net vir Korinte gegeld het nie, maar vir al Paulus se gemeentes – Op 1:10). Dis opvallend dat Sondag in die laaste geval “die dag van die Here” genoem word. Hulle het hier­die dag dus op ‘n besondere manier aan die Here verbind.

Waarom? Omdat die Here op Sondag opgestaan het. Daar kan geen ander rede wees waarom hulle skielik op Sondae byme­kaar­kom nie en hierdie dag juis die Here se dag noem nie. Dik­wels word gevra waarom nie Vrydag, die dag van die kruisiging, nie. Maar in die bespreking van die *opstanding van Jesus word dit duidelik dat die evangelie as opstandingsevangelie begin het en dat die heilsbetekenis van die kruis eers baie later na vore gekom het. Ons weet ook dat dit juis die opstanding is wat bevestig het dat God die offer van Jesus aangeneem het. Sondag, die op­stan­dingsdag, was die groot verlossingsdag.

En juis daarom het die Christene dié dag gevier en nie gerus nie. Sondag is ‘n dag met heeltemal ‘n ander karakter as die Sabbat. Die Sabbat was ‘n rusdag, Sondag is ‘n feesdag. As jy feesvier, rus jy nie, jy juig.

Dit beteken dat dit onvanpas is om die Sabbatswette van rus op die feesdag toe te pas. Die feesdag het sy eie karakter: ‘n dag van feesvreugde omdat Jesus opgestaan het en ons verlos het.

Dit bring die vraag na dinge soos Sondagsport op heelte­mal ‘n ander vlak. Sondagsport of watter ander aktiwiteit ook al op Son­dag kan nie beoordeel word in die lig van die Sabbatsgebod nie, want Sondag is nie ‘n Sabbat nie. Die vraag is wat is in oor­eenstemming met ons feesvierings as Christene. Sondag is ‘n spesiale dag, en ons gebruik dit om saam met ander Christene die fees van ons verlossing te vier. En daar is meer maniere om dit te doen as net ‘n kerkdiens.

Daar word soms verwys na die naam “Sondag”: die dag van die son. Daar is ook Maandag, die dag van die maan, en Dinsdag, wat weer aan ‘n ander god gewy is. Maar dit het te doen met waar die dae hulle name onder nie-Christene gekry het, nie met wat Christene op dié dae doen nie. Ons wy nie meer Sondag aan die son en Maandag aan die maan nie.

 

Skrywer: Prof Adrio König

Die Groot Geloofswoordeboek: Sonde en genade

Sonde en genade • Skepping-sondeval-verlossing • Wet en evangelie • Koninkryk • Verbond

Verskillende groepe het elk hul eie kernbegrippe (sleutels) waar­mee hulle die Bybel probeer “oopsluit”.

Ons het hier vyf sulke sleutelbegrippe of grondmotiewe. Dis veral die *Evangelicals (“Evangeliese Christene” gee nie die teg­nie­se term goed weer nie, maar word dikwels daarvoor ge­bruik) wat “sonde en genade” gebruik terwyl die Gereformeerdes die By­bel probeer oopsluit met die sleutel “skepping-sondeval-ver­los­sing”. Die Lutherane kies weer “wet en evangelie”. Intussen is daar teo­loë wat verkies om die begrip “koninkryk” te gebruik, en ander weer “ver­bond”. Ek self kies vir verbond.  Hierdie keuses is egter nie noodwendig eksklusief (uitslui­tend) nie. Sonde en genade staan nie noodwendig so ver van skep­ping-sondeval-verlossing af nie, en koninkryk en verbond kan ook goed saam funksioneer.

Kom ons kyk hoe sluit hierdie begrippe die Bybel oop. Let op hoe die sentrale begrippe oor en oor gebruik word.

 

Sonde en genade

Sonde en genade interpreteer die hoofsake van die evangelie on­geveer op die volgende manier: Die mense is sondaars wat net van genade kan leef. God veroordeel ons sonde, maar Hy is die genadige God wat graag genade aan ons wil bewys. Hy gee Christus as die konkrete uitdrukking van sy genade sodat ons sonde uit genade ver­soen en vergeef kan word. Die Heilige Gees oortuig ons om hierdie genade-aanbod van God te aanvaar en ons sonde te bely. Dan word ons be-genadig-de sondaars, wat uit genade die ewige lewe van God ontvang. Ons taak is om die genade van God in Christus aan sondaars te verkondig.

Ons het nou in terme van sonde en genade gepraat oor God, die mense, die werk van Christus, die werk van die Gees, die kerk en die sending. Dit is die nadruk van die meeste Evangelicals.

 

Skepping-sondeval-verlossing

Skepping-sondeval-verlossing is die keuse van die Gere­for­meerdes. Hulle is oortuig hierdie sleutel is breër en omvattender as sonde en genade omdat dit skepping byvoeg. Dit gaan in die evangelie nie net om sonde en genade nie, maar ook om die skepping wat God gemaak het en onderhou. Dit beteken dat die leer van God se voorsienigheid hier beter na vore kom. God red nie net sondaars uit genade nie, Hy het hulle ook gemaak en Hy sorg ook só vir hulle dat lewe op aarde moontlik bly al word nie almal gelowiges nie. Dit beteken nie dat die Gereformeerdes die waar­de van sonde en genade as sleutels sal ontken nie. Hulle wil net ‘n breër perspektief op God se werk bied. Hulle sal dus ook in die samelewing betrokke wil wees om God se wil in die wêreld te bepleit en te bevorder.

 

Wet en evangelie

Wet en evangelie is die sleutel van die Lutherane. Vir die meeste lesers van hierdie boek sal dit baie onbekend wees. Dit werk egter baie soos sonde en genade.

 

Koninkryk

Die begrip “koninkryk” word ook deur sommige Ge­reformeerdes as ‘n sleutel gebruik. God is die Koning wat alles gemaak het. Sy koninkryk is daar waar sy koningskap erken word en sy wet ge­hoorsaam word. As die Koning het Hy gesag oor ons en die reg op ons gehoorsaamheid. Ons is sy onderdane wat sy gesag moet erken en aan Hom gehoorsaam moet wees. Hy het sy wet gegee as die norm waarvolgens ons moet leef, en om die wet te oortree is om sonde te doen. Omdat Hy die koning is, het Hy die reg en die mag om oor ons te besluit. Daarom kan Hy besluit aan wie Hy genade wil betoon en aan wie nie (die uitverkiesing). Gelowiges is geroepe om sy wet te hou. Die kerk moet aan die wêreld wys hoe lyk ‘n gemeenskap wat aan Hom gehoorsaam is. Sy wet moet op alle terreine van die samelewing gehoorsaam word.

Hierdie sleutel sluit die evangelie nie veel anders oop as die skepping-sondeval-verlossingsmotief nie. Dit gaan ook in hierdie geval daaroor dat Christene hul invloed sal gebruik om die sa­me­lewing te verchristelik en die mense aan die wet van God onderda­nig en gehoorsaam te kry.

 

Verbond

“Verbond” is nog so ‘n sleutel. God is die Verbonds­god wat mense met liefde aan Hom wil verbind. Hy het die aarde gemaak as die plek waar Hy in liefdesgemeenskap met ons wil leef. Sy belofte is: Ek sal julle God wees, en julle sal my volk wees. Hy het die ini­sia­tief geneem en hierdie verbond met Abraham gesluit. Hy het uit Abraham ‘n volk laat groei om in hulle midde in Pale­sti­na te leef en hulle met sy seëninge te oorlaai. Hulle sonde het hulle egter van Hom vervreem en sy oordeel oor hulle gebring.

Maar sy liefde is sterker as sy oordeel en daarom het Hy Chris­tus gestuur om deur sy versoeningswerk die vervreemding op te hef en die mensdom weer in gemeenskap met Hom te bring. Die kerk is die versoenende gemeenskap wat in verbondenheid aan God leef, en hulle het die opdrag om mense te oortuig dat God hulle so liefhet dat Hy die grootste offer denkbaar gebring het om hulle te oortuig om hulle vyandskap teen Hom te laat vaar en in liefdesverbondenheid met Hom te leef.

Op die nuwe aarde sal God tussen die mense kom bly en on­afskeidelik aan hulle verbonde leef. Alle vervreemding sal weg­geneem wees, en die hele nuwe mensdom sal sy gemeenskap geniet en Hom uit liefde dien.

So werk hierdie “sleutels” waarmee mense die Bybel “oop­sluit”. En dit is nie nodig om juis net met een te werk nie. Soms het ons hierdie nadruk in die evangelie nodig, en soms weer ‘n ander. Die meeste mense is ook nie so duidelik bewus van watter sleutel hulle gebruik nie. Sommige gebruik selfs kombinasies van verskillende sleutels.

 

Sonde teen die Heilige Gees • Onvergeeflike sonde

Sonde teen die Heilige Gees (Matt 12:31 ev), wat ook die “on­ver­geef­like sonde”, en deur Johannes die “sonde tot die dood” (1 Joh 15:16-17) genoem word, is ‘n besonder moeilike saak. Die groot pro­bleem is dat dit lyk of daar ‘n sonde is wat te groot is om vergewe te word terwyl ons oortuig is dat Jesus genoeg gedoen het om al die sonde van die hele wêreld te versoen. Het Hy dan nie regtig genoeg gedoen nie? Was sy offer nie voldoende nie? Reinig die bloed van sy Seun ons dan nie van álle sondes nie? (1 Joh 1:7)

Hierdie “onvergeeflike sonde” word gewoonlik die “sonde teen die Heilige Gees” genoem, maar in Hebreërs word dit ook na die Seun uitgebrei (6:6; 10:29) sodat dit nie net ‘n sonde teen die Gees is nie, maar ook teen Christus. Uit Matteus en Hebreërs word gewoon­lik twee kenmerke van hierdie sonde afgelei.

Dis opsetlik

Dit word beklemtoon in Hebreërs 10:26: “Wan­neer ons opsetlik bly sondig nadat ons die kennis van die waarheid ont­vang het, is daar geen offer meer wat ons sondes kan wegneem nie.” Volgens Matteus doen Jesus ‘n wonderwerk wat duidelik die werk van die Heilige Gees is, en dan skryf die Fariseërs dit aan die opperste duiwel toe. Dit is opsetlike sonde, ‘n opsetlike, kwaad­willige ar­gument omdat hulle nie wil erken dat Jesus deur God gestuur is nie. Immers, dit is duidelik genoeg dat die duiwel nie sy eie ryk sal vernietig nie (Matt 12:22 ev).

Dis radikaal

Veral Hebreërs 6 beklemtoon dat die persone van wie gesê word dat dit onmoontlik is om hulle weer tot bekering te bring, alreeds die evangelie goed geken en beleef het (6:4-5). So ‘n persoon verwerp dan nie maar net die evangelie nie, maar maak dit be­spotlik (6:6; 10:29).

‘n Mens kan egter vra of dit regtig die saak is waarom dit gaan. Baie ander sondes is opsetlik en radikaal. Is dit nie eerder die aard van hierdie sonde wat dit uitsonderlik maak nie? Hierdie persoon verwerp die enigste offer wat daar vir die sonde is (10:26). Die persoon verwerp dus die redding wat God aanbied. Wie die offer van Chris­tus minag, kan nie gered word nie, nie omdat die genade van God nie groot genoeg is nie, maar omdat daar geen ander ma­nier is om gered te word as hy of sy die (groot) genade verwerp nie.

Dit bring ons by ‘n tweede saak, en dit is dat dit hier om ‘n waar­skuwing gaan, nie om ‘n beskuldiging nie. Jesus beskuldig nie die Fariseërs dat hulle dié sonde gedoen het nie, Hy waarsku hulle daar­teen. In die Hebreërbrief is dit ook ‘n waarskuwing (10:26-31) wat telkens eindig met die versekering dat die skrywer oortuig is sy le­sers het dit nie gedoen nie (6:9 ev; 10:39). Dit sou dus ‘n misbruik van hierdie gedeeltes wees om iemand (jouself of iemand anders) te be­skuldig van hierdie sonde. Dit is ‘n waarskuwing.

Juis daarom is dit verkeerd om te vra of sulke sonde dan glad nie vergeef kan word nie, selfs as ‘n persoon berou daar­oor het en weer die offer van Christus wat hy of sy verwerp het, aan­vaar en op Hom vertrou. Dit is ‘n waarskuwing, nie ‘n be­skuldiging nie. Wie op Jesus Christus vertrou, sal gered word.

Al sou iemand nie hierdie verklaring aanvaar nie, is dit no­g­tans ‘n misverstand om te meen dat Hebreërs 6 leer dat ‘n gelowige weer verlore kan gaan. Dit mis die hele punt. As die skrywer wou sê ‘n gelowige kan verlore gaan, kon hy dit in ‘n paar woorde gesê het. Maar die blote feit dat hy ‘n hele lys dinge noem wat die per­soon reeds beleef het (v 4, 5), beteken dat hy wil beklemtoon dat die persoon alreeds baie beleef het, maar nog nie regtig tot geloof gekom het nie. Dit is ook die punt van die beeld van die grond wat wel goed reën gekry het (die evangelie gehoor het), maar nie vrugte voortgebring het nie (die vrug van bekering, 6:7-8).

 

Sondeloosheid van Christus

“Sondeloosheid van Jesus” beteken dat Hy nooit gesondig het nie. Daarvoor is daar sterk getuienis in die Bybel: “Hy was im­mers in elke opsig net soos ons aan versoeking onderwerp, maar Hy het nie gesondig nie” (Heb 4:15). Jesus daag ook die godsdienstige leiers uit: “Wie van julle kan sonde by My aanwys?” (Joh 8:46). Sy sondeloosheid is die rede waarom Hy in ons plek voor God kon staan, ons sonde op Hom kon neem, en die offer vir ons sonde aan God kon aanbied (Ef 5:2).

Daar is egter twee verskillende sienings oor sy sondeloos­­heid. Die een is dat Hy nie kon sondig nie; dit beteken dat Hy nie in staat was om te sondig nie. En die ander is dat Hy wel kon sondig, maar nooit gesondig het nie.

Met die eerste oogopslag lyk die eerste standpunt baie eer­biedi­ger teenoor Jesus. Dit lyk na groter respek vir Hom. Hy is Goddelik, en God kan tog nie sonde doen nie. Hy is een­voudig op ‘n ander vlak. Die meeste Christene kies dan ook ge­woonlik vir hierdie standpunt.

‘n Mens kan egter vrae hieroor vra. Juis die sin wat ons uit Hebreërs aangehaal het en wat uitdruklik sê dat Hy nie gesondig het nie, begin met: “Hy was immers in elke opsig net soos ons aan versoeking onderwerp.” Kon Hy regtig net soos ons versoek ge­wees het as Hy nie kon sondig nie? Die punt in die vorige deel van hierdie vers is juis dat Hy ons ken en verstaan sodat ons met vrymoedigheid met ons probleme na Hom kan gaan. Maar verstaan Hy regtig wat dit vir my beteken om versoek te word as Hy glad nie aan versoekings kon toegee nie?

Trouens, vroeër in hierdie brief lees ons: “Want deurdat Hy self onder versoeking gely het, kan Hy dié help wat versoek word” (Heb 2:18, 1953-vertaling, vgl ook New International Ver­sion). Die rede waarom ek Hom kan vertrou, waarom Hy met my swakhede medelye kan hê, is juis omdat Hy self gely het onder versoekings. Maar hoe kon Hy werklik gely het onder versoekings as dit geen invloed op Hom kon hê nie? Dan het Hy eenvoudig van bo af daar­op neer­ge­kyk en het Hy geen ervaring van my swakheid en nood nie. Dit beteken dat die standpunt dat Jesus glad nie kon sondig nie, Hom in werklikheid los van my laat staan as ‘n supermens wat geen begrip van my probleme met sonde het nie. Dit word dus ‘n harde standpunt.

Dit pas ook nie regtig by die verhaal oor sy versoeking deur die duiwel in die woestyn nie (Matt 4:1-11). Waarom sou die duiwel al die moeite doen as Jesus glad nie kon sondig nie? En wat is die sin daarvan dat die Gees Hom die woestyn inlei om deur die dui­wel versoek te word? Dis tydmors. Hy kan nie sondig nie, wat ook beteken die feit dat Hy nie aan die versoekings van die duiwel toegee nie, maak geen punt nie. Almal het voor die tyd al geweet die uitkoms kan nie anders wees nie. Maar dan was dit mos geen oorwinning nie.

En juis dit bring ons by die vreugde en die troos in die stand­punt dat Hy inderdaad kon gesondig het en juis nie gesondig het nie. Dit beteken die feit dat Hy nie aan die duiwel se versoe­kings toegee nie, is ‘n heerlike oorwinning. Maar die feit dat Hy werk­lik gely het onder die versoekings beteken ek kan weet Hy besef wat my stryd is, Hy het volle simpatie met my. Hy staan naby my. Ek kan met vrymoedigheid na Hom toe gaan. En dit is presies hoe die deel in Hebreërs 4:18 afsluit: “Kom ons gaan dan met vrymoedigheid na die genadetroon … ” Hy het self onder versoeking gely, Hy sal my kan help.

Die vraag bly nog staan: Hoe is dit moontlik dat Jesus, wat mens én God was, in staat was om te sondig? God kan tog nie sondig nie.

Eerstens moet ons onthou dat Jesus wel ‘n Godde­like natuur ge­had het, maar nie as God op aarde rondgeloop en opgetree het nie. (*Goddelikheid van Christus) Die Fariseërs het nie vir God voor hulle sien staan toe hulle Jesus raakgeloop het nie. Hulle kon selfs vernederend met Hom praat. Hulle noem Hom by geleentheid selfs ‘n vraat en ‘n wynsuiper (Luk 7:34). Hulle sou dit voorwaar nie vir God gesê het nie. Hulle het Jesus beleef as ‘n jong Jood wat ge­weldige aansprake gemaak en won­derwerke gedoen het, en hulle het getwyfel aan sy oorsprong. Hulle het Hom nie beleef as meer as ‘n mens nie.

Dit bring ons by die tweede saak: Jesus se Goddelikheid en mens­likheid het nie op dieselfde vlak gelê nie. Daar is sterk aan­duidings dat sy Goddelikheid as’t ware nie voluit gefunk­sio­neer het nie, al het Hy dit nie prysgegee nie. Die beroemde uitspraak is Filippense 2:6-7 waar ons lees dat toe Hy aarde toe gekom het, Hy Hom nie vasgeklem het aan sy Goddelikheid nie, maar Homself verneder het deur die gestalte van ‘n mens aan te neem. Die 1953-vertaling lui Hy het Homself ontledig van sy Goddelikheid. Daar is baie verskille oor die betekenis van hierdie uitspraak van Paulus, maar ‘n mens sal moeilik kan ontken dat dit tenminste beteken dat Hy nie in die eerste plek as God geleef het nie, maar as ‘n mens.

Dit rym ook met ander uitsprake. Hy verklaar self die Vader is groter as Hy en dat die Seun van die mens nie alles weet nie (Joh 14:28; Matt 24:36). Verder weet ons dat Hy aan die kruis gesterf het, iets wat ons ook moeilik met sy Goddelikheid in verband kan bring. (*Twee nature van Christus) Onthou ook dat Hy sy wonderwerke deur die krag van die Vader doen, en nie op sy eie nie (Joh 11:40-44, waar Hy uitdruklik verklaar dat die wonderwerk die openbaring van die mag van God sal wees, en dan die hulp van God inroep).

Die standpunt wat aanvanklik vreemd gelyk het, is dus tog dalk die beste. Dit bring Jesus baie nader aan ons, en dit laat meer Skrifgegewens tot hul reg kom as Hy wel kon gesondig het, maar elke keer die oorwinning behaal het oor die versoekings. Dit gee my ook die moed dat ek in staat is om deur die krag van sy Gees die versoekings op my pad te oorwin. Ek het mos deel aan sy verheerlikte lewe. (*Doop)

Skrywer: Prof Adrio König

Die Groot Geloofswoordeboek: Sonde

Sonde • Oorsprong/Begin van die sonde

Sonde

Sonde kan op baie maniere omskryf word:

•             Dit is verkeerde dade wat ons doen, ook regte dade wat ons nie doen nie (sonde van com­mision en omission).

•             Dit is om die doel te mis (die betekenis van een van die Hebreeuse woorde).

•             Volgens Johannes 16:9 is dit allereers om nie in Jesus te glo nie, wat beteken dat sonde in die eerste plek ‘n verkeerde ver­houding is, en dat al die ander verkeerde dinge dan daaruit voortvloei.

Sonde as ‘n verhouding

Dis interessant om aan sonde te dink in terme van ons primêre verhoudings: met God, met ander mense en met die natuur.

•             Sonde teen God. Heelwat sondes het direk te doen met ons ver­houding met God: ongeloof, ongehoorsaamheid, ontrou, gebrek aan liefde.

•             Sonde teen ander mense. Baie ander sondes het te doen met ons menseverhoudings. Die lys sondes van Galasiërs 5:19-21 is almal die verbreking van gemeenskap tussen mense. Dink maar net aan onsedelikheid, jaloesie, woede, rusie, verdeeld­heid, skeuring. Nie een van hierdie dinge skep ver­troue of bou ‘n verhouding nie. Daarteenoor is die ver­skillende elemente van die *vrug van die Gees (5:22-23) al­mal gemeenskapstigtend en opbouend: liefde, vreugde, vrede, geduld, vriendelikheid, goedhartigheid, getrouheid, ne­de­righeid, selfbeheersing. Elk­een van hierdie dinge wek juis vertroue en bind mense aan mekaar.

•             Sonde teen die natuur. Dit kom nie in die Bybel so duidelik na vore nie. Ons werklike sonde teen die natuur het eers in ons tyd ontwikkel, veral besoedeling en uitputting van die hulp­bronne. Maar die mens is van die begin af in ‘n ver­ant­woor­delike verhouding met die natuur (Gen 1:28), en dit het die moontlikheid van ‘n wanbestuur van die natuur ingesluit.

 

Sonde as ‘n mag

Dit gaan egter in sonde nie net om verhou­dings nie, maar ook om ‘n mag. Net soos die *dood is sonde ‘n *bose mag wat mense in sy greep kry. Die klassieke hoofstuk oor die doop, Romeine 6, is duidelik hieroor. “Die sonde moet nie oor ons heerskappy voer nie”, “ons moenie ons lewe in die diens van die sonde stel nie”, “die sonde moet nie langer ons baas wees nie”, “die sonde betaal ‘n bepaalde loon” (Rom 6:12 ev) is almal uitdrukkings wat veronderstel dat die sonde ‘n mag is wat oor ‘n mens kan heers. Dit beteken dat God nie net ons son­de vergewe nie (“ver­gewe” veronderstel sonde is verkeerde dade of verhoudings), maar ons ook vry maak van die sonde (wat ver­onderstel dat sonde ‘n mag is). Johannes verwys ook hierna as hy skryf dat elkeen wat sonde doen, ‘n slaaf van die sonde is, en dat die Seun ons van hierdie tiran moet vry maak (8:34-36).

Dit beteken nie dat ‘n mens willoos aan hierdie mag uitgele­wer is nie. Die evangelie roep ons juis op om ons vryheid in Jesus te soek en te kry. Dit is op die ou end ons eie skuld as ons in die mag van die sonde bly.

 

Sondige strukture

Die mag van die sonde kom duidelik na vore in strukture. Struk­ture is die wyse waarop ons ons samelewing inrig en orga­ni­seer. Om aan die linkerkant van die pad te ry is ‘n verkeerstruk­tuur. Ons kinders gaan skool toe, wat netjies ingedeel is in ‘n struktuur van grade. Ons hoef dus nie op elke hoek van die straat te besluit aan watter kant ons sal ry, of elke môre hoe ons ons kinders sal leer nie. Die skool besluit ook nie elke môre weer in watter groepe hulle die kinders sal indeel nie. Dit beteken dat strukture die lewe baie eenvoudiger maak.

Maar daar kan sondige strukture wees. Apartheid was een. Dit het die lewe baie eenvoudiger en aangenamer gemaak vir die wit mense, maar die mense van kleur daagliks aan vernedering on­der­werp. Die geweldige probleme wat dit meegebring het om hierdie struktuur af te breek en met iets anders te vervang is ‘n goeie voorbeeld van die krag van strukture. Vandag is regstellen­de aksie ook ‘n struktuur. Dis nie in sigself ‘n sondige struktuur soos apartheid was nie, maar dit hou die moontlikhede in om sommi­ge mense onregmatig te bevoordeel en ander te benadeel. Dit is ‘n struktuur wat vatbaar is vir sonde. Net so is die huwelikstruktuur van ‘n monogame huwelik in sigself goed en reg, maar daar kan na­tuur­lik baie sonde binne die struktuur gedoen word. Maar die beginsel kan nooit verkeerd wees dat een man en een vrou hulleself lewenslank aan mekaar verbind nie.

As daar sondige strukture kan wees, moet ons ook van die hei­liging van strukture praat. Persoonlike sonde kan vergewe word as ons dit bely, maar strukture wat die moontlikheid van sonde in hulle omdra, moet geheilig word. Die ekonomiese stelsel in ons land bied baie ruimte vir sonde. Mense kan mekaar op ‘n oneerlike manier benadeel. Die struktuur word geheilig as die gate toegestop word waardeur mense oneerlik kan optree.

 

Die oorsprong van die sonde? – ‘n Verkeerde vraag

‘n Vraag wat verkeerd gevra word, kan nooit tot ‘n goeie antwoord lei nie. Die vraag: “Wat is die oorsprong van die sonde?” is ‘n verkeerde vraag omdat dit ‘n sinvolle verklaring veronderstel van waar en hoe die sonde ontstaan het. Dit is die rede waarom daar sulke vreemde antwoorde aangebied word. Sommige sien die vryheid van die mens as die oorsprong van die sonde. Ander dink weer aan die sluheid van die slang. Nog ander dink aan die plan van God.

God sou dan ‘n goeie plan of doel gehad het met die sonde. As Hy die mense van die begin af volmaak geskape het, sou die mens nooit regtig die volmaaktheid kon waardeer nie. Deur die mense so te skep dat hulle sonde kan doen, het Hy die moontlik­heid geskep dat hulle sou ervaar hoe sleg die sonde is en dus ook hoe goed die goeie is. Dit sou hulle motiveer om die goeie te kies en die sonde te los. So ‘n verklaring gee ‘n volkome sinvolle oorsprong aan die sonde.

Die ander bekende verklaring is dat God die mense gemaak het om Hom lief te hê. Maar gedwonge liefde is nie regtig liefde nie. God moes dus die mense vry maak sodat hulle kon kies om Hom lief te hê. Liefde as ‘n vrye keuse is die enigste soort liefde wat die naam liefde werd is. Maar as Hy die mense vry gemaak het om te kan kies om Hom lief te hê, is hulle ook vry om te kies om Hom nie lief te hê nie. Dit is dus volkome sinvol en verstaanbaar dat die mense kon kies om te sondig. Nog ‘n volkome sinvolle verklaring vir die ontstaan van die sonde.

‘n Ander verklaring is dat die slang eenvoudig te slu was en die vrou verlei het om ongehoorsaam te wees.

Die basiese probleem met al hierdie verklarings en ook met enige moontlike verklaring is dat dit ‘n sinvolle plek aan die sonde gee, of ‘n sinvolle verklaring waarom daar sonde in die wêreld is.

 

Sonde is sinloos

En dit bots met die wese van die sonde, wat sinloos, destruk­tief, chaoties is. Daar is niks in die skepping of in God wat sinvol met sonde in verband gebring kan word nie. Sonde pas nêrens in nie. Daarom is daar nêrens in die Bybel ‘n poging om sin aan die sonde te gee of om sinvol oor die “oorsprong” van die sonde te praat nie. Die teendeel is waar. Paulus roep in ontsteltenis uit: “Hoe kan ons wat dood is vir die sonde nog daarin voortleef?” (Rom 6:2). Nêrens kry ons ‘n aangrypender kreet oor die totale sinloosheid en onbegryplikheid van die sonde as uit die Here se eie mond in Jeremia 2 nie. Daar lees ons dat selfs onder die heidene dit nie gebeur dat ‘n volk sy gode vir ander gode verruil nie, en dit terwyl hulle gode nie eens regtig gode is nie. Maar Israel verruil sy God, die magtige God, vir afgode wat niemand kan help nie. Selfs die hemel word dan ingeroep om verskrik te staan by die besef dat Israel totaal sinlose dinge doen. Hulle verruil, by wyse van spreke, ‘n plaas met ‘n sterk fontein vir ‘n droë plaas waar net ‘n paar reënbakke staan om die reën op te vang, en die bakke is nog gebars ook. Dit is ‘n beeld van totale sinloosheid. Dit is sonde.

Genesis 3 se verhaal is net so sinloos. Trouens, as dit nie in die Bybel gestaan het nie, sou ek dit nie geglo het nie. Genesis 2 is ‘n idilliese verhaal oor die pragtigste tuin met die grootste stroom water en heerlike vrugtebome. Onthou, hierdie verhaal het in Pa­lestina sy oorsprong, ‘n land wat maar droog en kalkerig is. Die tuin van Eden is ‘n paradys.

En die Here se verhouding met die mense skep soveel ver­troue. Hy sorg vir hulle, voorsien in hul behoeftes, vul die leemte in die man se lewe. Wat ‘n sprokiesverhaal.

En dan kom die eerste die beste slang aangeseil, en weens sy goed­koop verdagmakery verloor Eva onmiddellik haar vertroue in die Here. Dis nie eens ‘n lang gesprek nie. Daar is omtrent geen weerstand by haar nie, en haar man volg gedweë, sonder enige na­vraag. Wie kan daaruit sin maak?

Wat sou ‘n sinvolle reaksie van Eva gewees het? As sy met een woord gereageer het: “Weg agter my, Satan,” soos Jesus soveel later vir Petrus gesê het (Matt 16:23, 1953-vertaling). Maar haar werklike reaksie pas op geen manier sinvol in enige patroon in nie. Dis son­de. Daarom pas dit hoegenaamd nie in ‘n kind van God se lewe nie, en kan Johannes selfs skryf dat dit eintlik onmoontlik is vir ‘n kind van God om sonde te doen (1 Joh 3:5, 6, 9). (*Perfeksionisme)

Die sonde het nie ‘n sinvolle oorsprong nie. Dit het net ‘n on­verklaarbare begin.

Skrywer: Prof Adrio König

Die Groot Geloofswoordeboek: Sinoptiese evangelies

Sinoptiese Evangelies

Matteus, Markus en Lukas word die Sinoptiese Evangelies ge­noem. Die woord “sinopties” is afgelei van ‘n Griekse woord wat “saam­kyk” beteken. Deur van die Sinoptiese Evangelies (ook Si­nop­tici genoem) te praat bedoel ons dat hulle saam na Jesus kyk, dat hulle ongeveer dieselfde oor Jesus skryf. Dit staan dan teen­oor Johannes wat ander dinge beklemtoon. Johannes gee baie lang gesprekke weer tussen Jesus en die “Jode” (Joodse leiers). Die Si­nop­tici het nie sulke gesprekke nie, maar eerder meer ge­skie­de­nis­se van wat Jesus gedoen het, baie meer wonderwerke, en veral meer duiweluitdrywings. Die Sinoptici noem net een besoek van Jesus aan Jerusalem, die een aan die einde toe Jesus daar gevang en gekruisig is, terwyl Johannes drie besoeke aan Jerusalem vermeld (2:13 ev; 5:1 ev; 7:10 ev). Dit beteken dat Jesus volgens Johannes die grootste deel van sy bediening in Jerusalem werk, terwyl Hy volgens die Sinoptici feitlik sy hele bediening in Galilea is.

In die opstandingsverhale kry ons nog ‘n goeie voorbeeld van die verskille. Die verhale van die Sinoptici stem in ‘n groot ma­te oor­een terwyl Johannes heeltemal sy eie verhaal oor die op­stan­ding het. Die Sinoptici het dus “saam gekyk” na die lewe van Jesus. Dit beteken nie dat hulle alles presies dieselfde oor Jesus skryf nie, maar dat daar groot ooreenstemming tussen hulle is terwyl Johannes meer sy eie pad loop.

Oor die probleme wat die verskille in die Evangelies na vore bring, kyk by *Sinoptiese probleem.

Vandag word taamlik algemeen aanvaar dat Markus eer­ste ge­skryf is, en Matteus en Lukas sy Evangelie gebruik het toe hulle hulle Evangelies geskryf het. Lukas skryf ook uitdruklik dat hy van bron­ne gebruik gemaak het (1:1-4), en daar is inderdaad groot oor­een­stemmings, soms selfs woordeliks, tussen Lukas, Matteus en Mar­kus. Hulle het waarskynlik ook ‘n ander bron gebruik, die so­­ge­naamde Q-bron, wat net ‘n lys uitsprake van Jesus bevat. Mat­teus was waarskynlik van hierdie bron afhanklik vir sy weer­gawe van die Bergrede (5-7). Maar dan is dit ook interessant om te kyk na elkeen se “eiegoed”, soos dit genoem word; dit wil sê die dinge wat nét Matteus het, en wat nét Lukas het.

Lukas het byvoorbeeld ‘n aantal verhale oor vrouens wat die ander twee nie het nie:

•             die engel wat aan Maria verskyn (1:26 ev)

•             Maria se besoek aan Elizabet (1:39-45) en haar loflied (1:46-56)

•             die opwekking van die weduwee van Naïn se seun (7:11 ev)

•             die straatvrou wat agter by Jesus se voete staan en huil (7:36 ev)

•             vrouens wat vir Jesus gesorg het (8:1-3)

•             Jesus se besoek by Marta en Maria (10:38-42)

•             die vrou wat uitroep oor die bevoorregte vrou (11:27-28)

•             die gebreklike vrou (13:10 ev)

•             die gelykenis van die vrou en die verlore geldstuk (15:8-10)

•             die gelykenis van die weduwee en die regter (18:1-8)

•             Die vrouens wat saam loop en huil terwyl Jesus sy kruis dra (23:27-29)

 

Dit is regtig ‘n indrukwekkende lys. Dit is verreweg die groot­ste deel van die “eiegoed” van Lukas, waaruit ‘n mens kan aflei dat hy besondere belangstelling gehad het in die vrou­ens in Jesus se bediening. Waarom? Daar is mense wat oortuig is dat hy aan vrouens ‘n besondere plek wou gee en veral wou aantoon dat Jesus vrouens ‘n bepaalde plek en regte gegee het wat hulle nie in die Ou Testament en in die Joodse samelewing gehad het nie. (*Fe­mi­nisme)

Daar word taamlik algemeen aanvaar dat hierdie drie Evan­ge­lies in die laat sestigerjare van die eerste eeu geskryf is, dus meer as 30 jaar na die opstanding van Jesus. Johannes is dalk nog baie later geskryf, dalk eers teen die einde van die eerste eeu.

 

Skrywer: Prof Adrio König