Lukas het ’n eie berig oor die roeping van die eerste dissipels van Jesus, waarin slegs Luk 5:8-11 ooreenkoms met Mattheus 4:18-22 en Markus 1:16-20 vertoon.

5:1 Jesus is deur ’n skare omring aan die wal van die meer van Gennesaret (die vrugbare vlakte suid van Kapernaum, Ginnerot in die Hebreeuse Ou Testament, Jos 11:2; 12:3;  in Matt. en Mark die see van Galilea genoem, in Joh 6:1,23 en 21:1 see van Tiberias). Die meer is 22km lank x11km breed, en lê 208 meter onder seespieël. Die woord van God waarna die skare kom luister gaan oor die evangelie van die koninkryk van God (4:43) wat ’n vervulling is van Jesaja 61:1 en 58:6 (4:18-19).

5:2 Jesus sien twee klein bootjies (ploiaria) met vissers wat moeg is na die nag se vangwerk, en vroegoggend eers hulle nette uitspoel vir die volgende nag se vangwerk.

5:3  Weens die skare mense klim Jesus in die bootjie van Simon, wie se skoonmoeder Hy genees het (Luk 4:38-39), om vanuit die boot, wat ’n entjie in die meer sy anker laat sak het, die groot skare te onderrig. Jesus sit in die boot, soos die rabbi’s wat met hulle leerlinge om hulle sit en onderrig gee (vgl. Mark 3:9; 4:1).

5:4 Toe sy onderrig van die skare vanaf Petrus se boot klaar is, moontlik teen die middag, gee Hy aan Petrus die opdrag om op die swakste en onwaarskynlikste visvangtyd van die dag die diepte in te vaar en hulle nette, wat reeds vir die nag se vangs gereedgemaak is, te laat sak.

5:5 Petrus spreek Jesus aan as Meester (epistáta leier, meester) wat enigiemand in ’n leiersrol aandui en sy gesag aanvaar (die aanspreekvorm word slegs in Lukas gebruik en wel 7 maal vir Jesus). Lukas beklemtoon die wonder van die groot visvangs met Petrus se vertelling dat hulle die hele nag vrugteloos hard gewerk het (kopiao verwys na harde werk onder moeilike omstandighede; maar ook moeg en moedeloos as gevolg daarvan) en niks daarvoor gekry het nie. Hy is egter bereid, ten spyte van die verkeerde tyd vir visvang volgens die moeë ouhandvisser, om op Jesus se (enkele) woord (rhêma) die nette te laat sak. Ná Nasaret se ongelowige verwerping van Jesus se woord, skyn hier ’n gehoorsame gelowige aanvaarding van sy woord deur, wat teen al hulle visvang-kennis, vertrou op Jesus se woord, waarna hy so pas geluister het en wat ook die koors in sy skoonmoeder kon bestraf. Jesus het sulke mense as sy dissipels nodig, mense wat gedissiplineerd is deur harde werk, maar met onvoorwaardelike lojaliteit kon sê: as U ’n opdrag gee, sal ek dit doen.

5:6-7 Dat Jesus se woord werk, word bewys deur die massa visse wat hulle toe uittrek. Daar was so baie vis dat hulle nette besig was om te skeur (Met Joh 21:11 se groot visvangs ná Jesus se opstanding het die net nie geskeur nie). Selfs toe hulle vriende, Johannes en Jakobus, met die ander boot kom help, was die twee bote so vol visse dat hulle besig was om te sink. Dit alles was bewyse van die Here se ryke onverdiende seën.

5:8-9 Hier begin Lukas die dubbelnaam ‘Simon Petrus (rots)’ gebruik. Jesus roep hierdie man as sy volgeling, wat met sy erkenning ‘ek is ’n sondige mens’ voor Jesus se knieë kom buig en vra ‘Gaan weg van my.’ In die aangesig van die Here se heil, begryp die mens sy eie onheil, sy onwaardigheid om in die Here se teenwoordigheid te wees. So was ook Abraham (Gen 18:27), Job (42:5,6), Jesaja (Jes 6:5), Israel (Eks 20:18-19). Petrus wat sy nette dwarsdeur die nag vrugteloos laat sak het, waar hy sy lewe op sy eie werke probeer bou, weet nou dat die mens se moeisame nag beëindig is wanneer jy jou leë hande deur die Here laat vul. Sonder die seën van die Here is ons werk leeg. In die ontmoeting met die genadige goddelike Here gee die mens sy selfverheerliking prys, en word die kloof tussen die mens en God verander in verwondering en aanbidding.

5:10 Jakobus en Johannes in die ander boot was net so verbaas; dit is die twee seuns van Sebedeus en Salome (Mark 15:40/Matt 27:56/Mark 16:1; vgl. Mark 10:20).

Jesus sê vir dié rots (petra in Grieks) Petrus wat aan sy knieë kniel: ‘Moenie bang wees nie. Van nou af sal jy mense vang.’ ‘Moenie bang wees nie’ word in die Bybel gewoonlik deur die Here of ’n engel gesê. Hier sê die mens Jesus dit vir Petrus, wat die gevolge van sy goddelike woord gesien het in die magdom visse. Plaas dat Hy Petrus verlaat, trek Jesus hom nouer nader. Hy kry ’n aandeel aan Jesus se werk om voortaan mense te versamel vir die gemeente van God. Petrus se lewenstaak word deur dié woord van Jesus in ’n oogwink verander, van selfversorgende visserman tot volgeling en leerling van Jesus, in diens van die koninkryk van God. Die woord vir visvang (halieuo) verskil van die woord wat hier in die vertaling gebruik word vir mense vang (zogreo onder beheer bring, in toom hou). So het Jesus die massa visse onder beheer gebring en tot in Petrus se nette gelei, waar Petrus beheer oor die visse oorgeneem het. Nou gaan hy mense bring om lewende gevangenes van die ryk van God te maak. In 5:5 het Petrus Jesus nog as Meester aangespreek; hier as Here (kurios wat ook vir God gebruik word), en dit pas by sy kniel voor Jesus.

5:11 Die vier vissers bring die vol bote aan land, los die grootste vangs wat hulle in hulle lewe gesien het, en volg Jesus. Petrus het vir Jesus gevra om hulle gemeenskap te beëindig. Jesus het egter van die sondaar sy dienaar gemaak.

So begin die dissipelkring van Jesus nie met ’n oordeelswooord oor hulle sonde nie, maar met die evangelie van vergiffenis deur God wat onder die mense kom woon het.

In hierdie en die volgende twee gedeeltes maak Lukas redelik baie van Markus as bron gebruik, meer as Matteus. Dit is die eerste van vyf genesings deur Jesus op die Sabbat in Lukas (ook 4:38; 6:6; 13:10; 14:1 en volgende verse).

4:31 Jesus gaan af van Nasaret (in die heuwels 396 meter bo seespieël) na Kapernaum (aan die see van Galilea  208 meter onder seespieël).  Dit word sy nuwe tuisdorp nadat sy geboortedorp Hom verwerp het en Hom wou doodmaak (Matteus 4:13-16 sê Hy het hier gaan woon in die gebied van Sebulon en Naftali, Galilea van die heidene, volgens Jesaja 8:23-9:1; Johannes 2:12 sê Hy en sy moeder en sy broers en dissipels is saam daarheen, maar hulle het nie lank daar gebly nie). Lukas sê Hy het die mense op die Sabbatte geleer.

4:32 Die gemeente is verbaas oor Jesus se leer, want sy woord (logos) was met gesag (Mark 1:22 sê: want Hy het hulle geleer soos een wat gesag het en nie soos die Skrifgeleerdes nie). Opgeleide leraars haal gewoonlik ‘n lang ry geleerdes se menings oor ’n teks aan. Rabbi Eliëser het bv. vroom alle nuwighede verwerp: ‘Ek het nooit in my lewe iets gesê wat ek nie van my leermeesters gehoor het nie.’  Maar hier is iemand wie se woord met gesag kom weens sy intieme kennis van God, sy Sender. In Joh 14:10-11 sê Jesus: Ek is in die Vader en die Vader in My. Sy woord vervang die Skrifgeleerdes se wysheid. Dit gaan vir Lukas om Jesus se woord. Dit het die mense beïndruk. Dieselfde gesag blyk ook uit sy behandeling van die duiwelbesetene.

4:33-34 Van sy leer af gaan dit nou oor na Jesus se daad. In Nasaret het Hy Jesaja 61:1 op Homself toegepas: Die Here het My gestuur om vir gevangenes te verkondig dat hulle vrygelaat sal word. Hier in die sinagoge was daar ’n man wat deur ’n onrein demoon (daimon ’n bose bonatuurlike wese/gees) beset was, en vrygelaat moes word. In die antieke tyd is baie siektes en ongevalle toegeskryf aan die werking van demone, veral enige siekte wat die verlies van jou beheer inhou,  soos met vallende siekte, ylhoofdigheid, stuiptrekkings, sielkundige afwykings, geestesversteurings. Dit is beskou as tekens van die teenwoordigheid van ’n mag wat in die mens ingevaar het om hom oor te neem. Dit was nie in die eerste plek ‘n mediese diagnose nie, maar ’n godsdienstige diagnose.

4:34 Net Lukas het die demoon se skreeuende smarte-uitroep van afwysing ‘Ag (tog nie dit nie)! Los ons uit, Jesus van Nasaret…’’ Lukas teken die kontras tussen die demoon se onreinheid en sy herkenning van Jesus se heiligheid. Hy noem Hom ‘die Heilige van God.’ Dit staan teenoor die demoon se onreinheid. Jesus is heilig omdat Hy aan God toegewy is; demone is onrein omdat hulle slinks en slu juis teen God werk. Jesus het gekom om mense vry te maak, ook uit die mag van die Bose, vandaar hierdie demoon se vrees dat Jesus hulle gaan uitwis (Jak 2:19 sê, demone glo dat God Een is en hulle sidder). Hy kom hulle egter nie vernietig nie, maar om te oorwin met sy sterwe vir die sonde van die wêreld (Joh 1:29). Nou kan die duiwel (diabolos) niemand meer by God aankla nie. Tydens die optrede van Jesus lees ons egter nog van verskeie konfrontasies van Jesus met die demone.

4:35 Jesus lê die demone die swye op. Met hulle bonatuurlike kennis oor die mens Jesus van Nasaret word hulle nie toegelaat om Hom as die verwagte Messias van Israel aan te kondig nie, en Jesus wil nie daardeur valse verwagtinge oor ’n aardse koning onder die volk laat posvat nie. Jesus het gekom om mense uit die mag van die Bose te verlos. Die Herskepper genees die besetene deur ’n enkele herskeppende woord. Hy laat hierdie gevangene vry uitgaan (4:18; Jes 61:1). Die bose gees laat die besetene op die grond neerslaan as ’n laaste teken van sy mag, maar waag dit nie in die teenwoordigheid van Jesus om die man te beseer nie.

4:36 Die mense vra verbaas ‘wat is hierdie woord, dat Hy met gesag en krag die onreine geeste beveel, en hulle gaan uit?’ Jesus se toerusting met die Gees van God vir sy ampswerk (4:14) blyk nou uit sy optrede. Sy gesag is kenbaar uit sowel sy woorde as sy dade. Dit bewys dat God se heerskappy in Hom werksaam is. Die mense se verbasing is egter  nog nie geloof nie.

4:37 Die hele omgewing van Kapernaum (Mark 1:28 van Galilea) hoor die nuus (êchos soos in eggo) van die wonder wat hier gebeur het, terwyl die mense van Nasaret Hom reeds met jaloesie in hulle gedagtes verwyt het dat dit nie by hulle geskied nie (4:23).

Jesus genees baie mense (Luk 4:38-41)

4:38-39 In aansluiting by Markus 1:29-31 vertel Lukas dat Jesus die Sabbat van die sinagoge na Petrus se huis toe is Dit volg waarskynlik die Palestynse gebruik om die leraar uit te nooi na die feestelike Sabbatsmaaltyd (vgl. 14:1; die opgrawings plaas die huis van Petrus regoor die sinagoge, met ’n Roomse Kerk kapel tans bo-oor die uitgrawings). Lukas het nog nie vertel van die roeping van Petrus nie, en hierdie berig dien as voorbereiding vir Luk 5:1-11 (Markus 1:16-20 vertel van die roeping van Simon, Andreas, Johannes en Jakobus, wat in 1:29-31 saam met Jesus na Petrus en Andreas se huis toe is). Lukas meld dat Petrus se skoonmoeder ’n hoë (groot) koors gehad het, en dat hulle versoek het dat Jesus iets vir haar sal doen. Lukas vertel die verhaal meer dramaties as Markus, met Jesus wat oor haar buk en die koors bestraf, wat haar verlaat, dat sy opstaan en hulle onmiddellik bedien – wat die volmaaktheid van die genesing aantoon. Die bestraffing van die koors skep die indruk dat die koors die werk van ’n bose gees is (vgl. 13:11,16). Die grootheid van die wonder word beklemtoon met die graad van die koors en die vinnige genesing (soos in 5:25; 8:44,47; 13:13). Dat Jesus haar bedien het en sy hulle dadelik daarna bedien het, dien ook as voorbeeld vir elke gelowige om bereid te wees om te dien.

4:40-41 Hier gebruik Lukas vir Markus 3:32-34. Met sononder is die Sabbat verby, ook die verbod om iets op die Sabbat te dra (Jer 17:21-22), en kan die siekes aangedra word. Die mense bring al hulle siekes met ’n verskeidenheid van siektes na Jesus. Lukas skilder Jesus as die Geneser van die siekes vir wie Hy elkeen persoonlik behandel deur sy hande op hulle te lê, en hulle te genees. Markus 1:33 sê die hele dorp het voor die deur saamgedrom. Markus en Lukas verwys na die uitwerping van die demone uit baie. Lukas voeg by dat hulle geskreeu het: Jy is die Seun van God. Die swygverbod op die demone kom in beide voor, maar Lukas voeg by dat die demone geweet het dat Jesus die Christus is. Die Jode wag op ‘n Christus/Messias/Gesalfde, ‘n Leier en Koning om hulle uit die Romeinse oorheersing te bevry. Maar Israel was traag en onwillig om Jesus as hulle Messias te erken. Jesus wil egter nie deur demone bekendgestel word as die heerser oor die koninkryke van die wêreld nie (Luk 4:5,6).

Jesus preek in baie dorpe (Luk 4:42-44; vgl. Mark 1:35-38)

4:42-43 Jesus vertrek teen dagbreek na ’n eensame plek (Markus sê: om te bid). Die skares wat hulle siekes gebring het, soek Hom tot hulle Hom opspoor en vra dat Hy tog nie van hulle af moet weggaan nie. Maar Jesus verklaar aan hulle dat Hy onder ’n verpligting staan, die moet (dei) van sy Sending. Hy moet ook in die ander dorpe die evangelie gaan verkondig (2:10 dit is bedoel vir die hele volk). Vir die eerste keer word verwys na die ‘verkondiging van die goeie nuus’ (euangellomai) van die koninkryk (basileia koningskap) van God, dat God juis deur die teenwoordigheid van Jesus sy oorwinnende koningskap uitoefen (Luk 4:18-21). Daarvoor is Hy deur God gestuur.

4:44 Die preek-toer van Jesus deur Judea lewer probleme vir die verklaring. Moontlik is Judea hier ’n aanduiding vir die hele Palestina, wat die provinsies Galilea en Judea insluit, soos in 1:5; 6:17; 7:17; 23:5 Hand 10:37.

4:14-15 Nadat Jesus vir 40 dae in die woestyn van Judea versoek is, gaan Hy terug na Galilea in die krag van die Heilige Gees. Galilea (van die Hebreeuse woord ‘galil’ vir ’n sirkel) is die provinsie in die noorde van Palestina, ongeveer 65km van noord na suid en 33km van oos na wes, omring deur nie-Joodse volke. Die Galileërs was bekend vir hulle vooruitstrewende denke deur hulle kontak met die ander volke, maar daarom deur die ortodokse Judeërs as onrein beskou deur hulle kontak met die heidene. Dit is ’n vrugbare, waterryke gebied met baie vrugtebome en sierbome. Die nuus oor Hom het deur die hele omgewing versprei, deurdat Hy die mense in hulle sinagoges onderrig het tydens sy toer deur Galilea.

Volgens Lukas bly Jesus in Galilea werk tot aan die einde van hoofstuk 9:50. In 9:51 begin sy reis na Jerusalem vir 10 hoofstukke tot by sy intog in Jerusalem in 19:29. Die werk in Galilea en sy reis na Jerusalem word deur Lukas aangebied as die inleiding tot sy eintlike taak in Jerusalem deurdat Lukas telkens daarna verwys dat Jesus op pad is na Jerusalem (9:51,53; 13:22; 17:11; 19:11,28).

Na sy doop is Hy met die Heilige Gees toegerus vir sy taak en is Hy deur die Heilige Gees na die woestyn gelei om getoets te word en sodoende versterk en voorbereid te wees vir sy openbare optrede in die krag van die Heilige Gees. Op omtrent 30 jarige ouderdom (3:23) begin Jesus se optrede met onderrig in die sinagoges in Galilea.

Sinagoges (die Griekse woord vir ‘vergadering,’  vir die Hebreeuse Beth ha-Kenesset ‘huis van vergadering’) het waarskynlik tydens die Babiloniese ballingskap ontstaan toe daar geen tempel meer was nie, en die godsdienstige Jode bymekaargekom het in verskillende stede en dorpies van die Babiloniese ryk. Na hulle terugkeer het die gereelde byeenkomste voortgegaan en het die sinagoge ook die leerhuis geword in elke dorpie waar daar tien mans was. Daar is geen offerandes gebring nie, wat slegs in die tempel gebring word.

In die twee inleidende verse 14-15  gee Lukas ’n algemene inleiding tot Jesus se optrede in Galilea, wat oor  6 hoofstukke strek van 4:14-9:50. Hy vertel spesifiek van die sensasie en ontsteltenis wat deur Jesus se optrede gewek is. Jesus se optrede in Galilea word soms beskryf as sy lente-tydperk, maar by sy tuisdorp Nasaret blyk die teenstand teen sy prediking, wat impliseer dat  Hy nie-Jode durf insluit in God se koninkryk.

Jesus se preek in Nasaret (4:16-30)

4:16-17 Ná sy toer deur Galilea kom Jesus weer in sy tuisdorp Nasaret. Op die Sabbat gaan Jesus na die sinagoge soos Hy grootgeword het en met die gewoonte voortgegaan het. As lid van die volk Israel neem Jesus soos ’n vrome Jood deel aan hulle godsdienstige byeenkoms. Die boekrol van Jesaja word aan Hom gegee om voor te lees. Hy rol die boekrol oop tot by Jes 61:1-2 en 58:6 (Lukas haal hoofsaaklik uit die Griekse vertaling, die Septuaginta, aan). Die grootste deel van hierdie berig en die aanhaling uit Jesaja kom nie in die ander Evangelies voor nie. Markus 6:1-6 en Matteus 53-58 het net ’n opsomming van die reaksie van die inwoners van Nasaret op Jesus se preek, en ook nie hulle moordpoging nie.

4:18 By Jesus se salwing met die Heilige Gees ná sy doop, het die vervulling van Jesaja 61:1 begin. As draer van die Heilige Gees is Jesus Israel se verwagte Messias. Hy is God se Gesalfde koning-priester-profeet. Sy sending openbaar die profetiese woord (vgl. 4:24). Deur sy afwysing van die versoekings vanuit die Skrif word sy gesag as koning sigbaar (vgl. 6:20). Hy is aan die armes toegewy as priester (vgl. 7:22). Aan die minderbevoorregtes waarvan die Psalms (10:14; 72:4,12,-14; 82:3-4) en Jesaja 61 praat, verkondig Jesus as profeet die goeie boodskap van verlossing uit hulle ellende. Die vrylating van gevangenes en bevryding van onderdruktes is die egte godsdiens wat die Here wil hê, volgens Jesaja 58:5-6.

4:19 Die genadejaar van die Here wat nou permanent aangebreek het, word in die Ou Testament gesimboliseer deur elke 50ste jaar as die groot hersteljaar  (Lev 25:8-17). Die genadejaar is vir Lukas ’n samevatting van die werk van die Messias wat in vers 18 genoem is. Lukas noem dit die era van God se welbehae (dektos die era wat vir God aangenaam is omdat dit aanvaarbaar is; Die Hebreeuse teks van Jesaja 61:1 praat van die jaar van God se ‘razon,’ sy guns). Die Jubeljaar (Hebreeuse ‘jobel’ ramshoring, vir die hersteljaar, ‘Jubilee/Jubileum’),  God se Genadejaar wat nou aangebreek het, is die kern van die goeie boodskap van verlossing; dit is die inhoud van die koninkryk en koningskap van God, waar mense vrygemaak word van hulle sondeskuld en ellende en elke dag en elke jaar in gelowige gemeenskap met God lewe volgens sy wil. (Luk 22:42)

4:20 Nadat Jesus die gedeeltes uit Jesaja staande gelees het, het Hy gaan sit. Die mense sit met gespanne verwagting oor hoe Jesus die teks vir hulle gaan uitlê.

4:21 Met een sin word sy uitleg saamgevat: ‘Vandag! is hierdie Skrif in julle ore vervul.’ Die Verlossingsjaar van die Here het aangebreek met Jesus se optrede; Hy, wat as die Verlosser gebore is (2:11, soos deur die engel aan die herders aangekondig is), is as God se Seun aangewys, oor wie die Here Hom verheug (3:22, die stem uit die hemel met sy doop). Hy bring met sy koms die dag van Versoening (Hebreeuse Lev 25:9 – Kipurim – vgl. die hedendaagse Jom Kippur) tussen die mens en God.  Die Griekse vertaling van Lev 25:9: hilasmos, verwys na Jesus as die middel waarmee sonde vergewe word.  Lukas 4:19 haal Jesaja 61:1 se Griekse vertaling met dektos aan; die Direkte vertaling noem dit die genadejaar.

Jesus verduidelik dat Jesaja 61-2 en 58:6 in hulle ore vervul is, die goeie nuus waarvan die profeet gepraat het. Jesus het dit nie slegs voorgelees nie, maar as boodskapper van die Koning word dit ’n koninklike verklaring van amnestie en vrylating. Hy is die Dienaar van die Here wat na Israel gestuur is om aan te kondig: Jou God is Koning (Jes 52:7), en die  koninklike heerskappy van God word uitgeoefen soos in 4:18 uitgespel: deur vergewing, genesing en bevryding (vgl. Jes 53:4-5).

4:22 ‘En almal het oor Hom getuig, en was verwonderd oor die woorde van genade wat uit sy mond uitgekom het, en het gesê: Is dit nie die seun van Josef nie? (die Afrikaanse Bybels vertaal die eerste neutrale sinsnede ‘het oor Hom getuig’ positief met ‘het instemming met Hom betuig,’ wat nie pas by hulle aangehaalde neerhalende vraag oor wie se seun Hy is nie; Markus  6:2-3 en Matt 13:54-57 beskou hulle reaksie ook nie as positief nie). Sy aanbod van heil word egter deur hulle verwerp. Hulle ken sy afkoms; seun van die plaaslike timmerman Josef. Waar kry Hy dié genadewoorde (charis) vandaan? Op wie se gesag kan Hy dit aanbied?

4:23 Jesus voorsien en verwoord hulle antwoord op sy prediking, dat hulle eintlik ’n bietjie sensasie soek, wonders en wondertekens vra, soos die duiwel in die tweede versoeking van Jesus in die woestyn (vgl. 1 Kor  1:22).

Jesus weet in hulle harte leef die spreekwoord ‘Geneesheer, genees jouself’ – die betekenis daarvan word verduidelik: hulle het gehoor wat alles in Kapernaum gebeur het (ook van die wonders). Doen dit ook in jou tuisdorp! (patris wat sinspeel op Josef as sy vader, pater). As Hy iets aan te bied het, behoort sy vaderstad eerste aanspraak daarop te hê. Maar mense wat op hulle regte staan en voorkeurbehandeling eis, kan nie die Man begryp wat die pad oopmaak vir diens aan ander nie, en ’n evangelie (goeie nuus) wat geen plek het vir bevoorregting nie, soos sal blyk uit die voorbeelde uit die geskiedenis van Israel wat Jesus aanhaal, van Elia en Elisa se optredes (4:25-27).

4:24 Jesus vereenselwig Hom hier met die profete in Israel se geskiedenis. Soos hulle deur hulle eie mense verwerp is, word Jesus ook deur sy tuisdorp se mense verwerp – geen dokter genees die mense wat hom ken nie, want hulle vertrou hom nie, ook nie die profeet wat aan hulle die woord van die Here bring nie.

4:25-26  Aan die lot van die profeet in 4:23 word die profete se onbegryplike optredes onder die leiding van die Here, in die volgende verse bygevoeg. Met die groot droogte en hongersnood in Elia se tyd, was daar baie weduwees in Israel wat honger gaan slaap het, maar die Here stuur vir Elia om ’n weduwee en haar seuntjie te gaan voed in die stadjie Sarfat (1 Kon 17:12-16) in die gebied van die heidense koning Etbaäl van Sidon, nl. Agab se skoonvader, Isebel se pa

(1 Kon 17:31). Lukas sê die droogte het drie en ’n half jaar geduur (soos in Jakobus 5:17; 1 Kon 18:1 verwys na ’n lang tyd van omtrent drie jaar).

4:27 Elia se opvolger Elisa, die profeet van die Here, het Naäman, die Siriese  hoof van die leër, van sy melaatsheid genees, maar nie een van Israel se melaatses nie (2 Kor 5). Jesus se antwoord op sy verwerping deur die inwoners van sy tuisdorp maak die pad oop vir heidene om deel te word van God se uitverkore volk, terwyl die deel wat Hom nie wil aanneem nie, verwerp word en nie meer deel is van God se volk nie. Hy doop met die Heilige Gees en met vuur, wat die kaf, wat van die koringkorrels uitgewan is, verbrand (3:8-9). Die Here se belofte aan Abraham ‘in jou sal al die volke van die aarde geseën wees’ (Gen 12:3) word nou ’n werklikheid.

4:28-29 Van die Here se seën aan Abraham sluit die onwillige Nasaret hulleself uit, deur nie in Jesus as hulle Verlosser te glo nie. Hulle is woedend oor sy identifisering met Elia vir wie die Here na heidene gestuur, en Elisa na wie ’n heiden gestuur is vir genesing. Dit toon aan dat die Here vry is om ook aan heidene ’n opdrag te gee. Hulle meen Jesus maak asof die Here vir Hom, die timmerman van Nasaret se seun, gestuur het. Dit is vir hulle lasterlik en daarom wil hulle Hom vermoor. Die suggestie dat heidene tot God se koninkryk toegelaat kan word het ’n uitbarsting van nasionalistiese ywer laat ontbrand wat alle redelikheid verdoof het, sodat hulle net die godslasteraar wou uitwis (Lev 24:10-16; vgl. Joh 10:30-31; Joh 5:16). Die rand van die berg waar hulle Hom wou afgooi, kan verwys na die 8 meter hoë rand 1 km van die stad af, of na die 60 meter hoë rand 2 km van die stad af.

4:30 Jesus is egter vir sy teenstanders onaantasbaar omdat sy uur nog nie aangebreek het nie (vgl. Joh 7:30, 44;  8:59). Die skare is in bedwang gehou deur die majesteit van sy teenwoordigheid (vgl. Joh 7:46). Jesus gaan weg van Nasaret af en ons lees nie dat Hy ooit weer daarheen teruggaan nie.

Na Jesus sy stryd teen die bose magte in die eensaamheid van die woestyn volbring het, verskyn die bose magte in sy tuisdorp Nasaret in die vorm van sy medeburgers. Die hele gedeelte laat Jesus se lewe, sterwe en opstanding deurskemer: Die Here het Hom na sy volk gestuur; die profesie oor Hom word vervul;  maar sy mense het Hom nie aangeneem nie.

Na sy doop word Jesus deur die duiwel versoek. By sy doop het Hy gehoor ‘Jy is my geliefde Seun…’ (3:22). Nou hoor Hy ’n stem wat daaroor wil twyfel saai.: ‘As jy die Seun van God is…’

Soos ons, word Jesus oor drie dinge versoek: om die goeie toe te laat om die beste te verdring; om God se doel te soek met middels wat vreemd is aan God se karakter; om God se arm te draai deur kort paaie te kies na sukses. Omdat Hy self gely het toe Hy versoek is, is Hy in staat om dié wat versoek word te help (Hebr 2:17-18).

Markus 1:12-13 meld net dat Jesus dadelik, ná die stem uit die hemel, deur die Gees uitgedryf is (ekballo  uitgooi, uitstuur, uitlei) die woestyn in, 40 dae lank deur die Satan versoek is, dat Jesus met die wilde diere was, en dat die engele Hom versorg het.

Matteus 4:1-11 versag die uitdryf met ‘Hierna is Jesus deur die Gees na die woestyn gelei (anago) om deur die duiwel versoek te word. Matteus het niks oor die wilde diere nie, en plaas die diens van die engele ná die versoekings;  die 40 dae word as vasdae aangedui en dat Hy later honger geword het. Matteus stel die versoeking op die tempelspits tweede, en Lukas derde.

4:1 ‘Vol van die Heilige Gees…’ – Nadat die Gees in sigbare vorm soos ’n duif op Jesus neergedaal het om Hom toe te rus vir sy taak (3:22), keer Jesus terug van die waterrryke groen Jordaangebied, en word deur die Heilige Gees gelei na die onherbergsame woestyngebied. Dit is ‘n beeld van sy taak in die deurmekaar wêreld wat deur die duiwel beheer word deur middel van die mense se verwaandheid en selfsug. Matteus en Markus se ‘Gees’ word in Lukas spesifiek die Heilige Gees genoem, en dat Jesus vol van die Heilige Gees was. Dat Hy deur die Heilige Gees gelei is, dui aan dat Hy voor sy openbare optrede duidelikheid moes kry oor watter soort Messias Hy sou wees. By sy doop is sy Seunskap van God bevestig met Ps 2:7: ‘Jy is my seun;’ maar ook sy lydende dienaarskap met Jesaja 42:1: ‘Daar is my Kneg in wie Ek ’n welbehae het, op wie Ek my Gees laat kom.’ Hier in die woestyn moes Jesus besluit hoe Hy, as die Vader se lydende Dienskneg, sy Seunskap van God gaan uitlewe.

4:2 Vir veertig dae word Hy deur die duiwel versoek. Die Griekse woord  diabolos ‘duiwel’ beteken ‘lasteraar’ maar word vir die vader van alle sonde gebruik (Joh 8:44). Hy probeer die verhouding tussen die mens en God met verleidings omkrap. In daardie dae van versoeking het Jesus niks geëet nie. Toe die dae beëindig is, was Hy honger (Matteus sê dat Hy vir 40 dae en 40 nagte gevas het, daarna honger was, en toe versoek is). Lukas skep die indruk dat die drie versoekings eintlik die drie sake is waarmee Jesus dwarsdeur die veertig dae mee geworstel het om klaarheid daaroor te kry.

Versoekings probeer die mens tot sonde teen God verlei, maar dien ook as toets om geloof en vertroue op God te versterk (Jak 1:2; vgl. Ps 26:2; 139:24-25). Die 40 dae sluit aan by Moses se 40 jaar in die woestyn (Hand 7:30,36), en sy 40 dae en nagte op Sinai by die Here (Eks 24:18), Elia se 40 dae en nagte in die woestyn (1 Kon 19:8). Dat dit in die woestyn geskied sluit aan by Johannes die Doper wat in die woestyn grootword (Luk 1:80) en Paulus se 3 jaar afsondering in Arabië na sy bekering (Gal 1:17-18).

Met sy honger ontdek Jesus wat honger aan ’n mens kan doen. Dit vestig jou aandag op jou onmiddellike materiële behoefte en neem jou aandag weg van die groter eise van die lewe. Daarby het Jesus simpatie geleer met mense wat daagliks honger ly. Die vraag is of God dan nie vir sy honger kinders sorg nie. Jesus kon vra of sy hooftaak as die Messias/Christus nie is om in die mens se primêre behoefte te voorsien nie, soos in die tyd van Moses met die manna in die woestyn. Later sou Jesus ’n skare voed (Luk 9:10-17); vir Martha wat bedrywig alles klaargemaak het, sê Hy egter: Jy is besorg en bekommerd oor baie dinge, maar net een ding is nodig. Maria, wat na Jesus se woorde luister het die beste deel uitgekies, en dit sal nie van haar weggeneem word nie (Luk 10:41-42). Met sy honger word Jesus versoek om die goeie te kies bo die beste (vgl. die derde bede om elke dag se brood vir ons, ná die gebed om die heiliging van die Vader se Naam en die koms van sy koninkryk in Luk 11:2).

:3 Jesus se honger word die aanknopingspunt vir die duiwel om Jesus te laat twyfel oor sy Seunskap van God. As Hy die Seun van God is sou Hy mos vir hierdie klip kon sê om brood te word om sy honger te stil! (Matteus het die meervoud: dat hierdie klippe brode word). Kan Jesus nie sy mag as Seun van God gebruik om Homself aan die lewe te hou nie? In Lukas 12:23 sê Jesus vir die dissipels: Die lewe is tog belangriker as kos en die liggaam as klere; in 12:29-31: Die Vader weet wat julle nodig het. Soek eerder na sy koninkryk, en hierdie dinge sal vir julle bygevoeg word.

4:4 Jesus antwoord met ’n aanhaling uit Deutr 8:3 wat verwys na die Here se woord aan Israel oor hulle 40 jaar swaarkry, toe Hy hulle laat honger ly het in die woestyn, en hulle toe met manna gevoed het om hulle te leer dat ’n mens nie net van brood leef nie (Matteus voeg die res van Deutr 8:3 by: ‘maar dat hy leef van elke woord wat uit die mond van God kom). Dit gaan om die verhouding tussen die Seun en die Vader uit wie se woord Hy lewe. Hy gebruik nie sy Seunskap om Homself te help en sy honger te stil nie, maar bewaar sy unieke Seunskap van God deur elke dag getrou sy lewe uit sy Vader se hand te ontvang. So behoort elke gelowige te lewe. Sy voedsel is om die wil te doen van sy Vader wat Hom gestuur het om sy werke te voltooi (Joh 4:34). Sy Seunskap handhaaf sy hoogheid deur sy gehoorsaamheid aan sy Vader volgens sy woord. Adam het in sonde geval deur te eet; die tweede Adam oorwin deur nie te eet nie.  (Matteus 4:11b en Mark 1:13 vertel dat daar nadat Jesus al die versoekings oorwin het, engele gekom het om Hom te versorg).

4:5 Lukas plaas die versoeking op die tempelspits derde en die een om die gesag van die koninkryke van die wêreld oor te neem tweede (wat Matteus derde plaas en die tempelspits tweede; in die Latynse vertaling, die Vulgata, deur Hieronimus, is Lukas se tweede versoeking ook derde geplaas).

Letterlik: ‘en hy (die duiwel) het Hom (Jesus) opgelei (boontoe)…’  – die 1953-vertaling voeg by: op ’n hoë berg, soos in latere manuskripte; die 1983-vertaling: op ’n hoogte; die Direkte vertaling: na ’n hoë plek; Matteus 4:3 die duiwel neem Hom na ’n baie hoë berg) ‘…en vir Hom in ’n oogwink al die koninkryke van die bewoonde aarde (oikomene) gewys’ –  (Die uitdrukkings  ‘opgelei,’  ‘in ’n oogwink’ en ‘al die koninkryke van die aarde’ skep die indruk dat Lukas bedoel dat Jesus dit alles in sy gedagte gesien het). Om al die koninkryke van die aarde te beheer kon ’n versoeking wees wat in Jesus se geestesoog opgekom het, om die korrupte politieke mag in die wêreld oor te neem. Ps 2:8 sê juis vir die nuwe koning: Vra My, en Ek gee volke vir jou as eiendom, die hele aarde as jou besitting,

Volgens Deutr 3:27; 34:1-4 het die Here vir Moses op Pisgaberg in die Neboberge die hele beloofde land gewys.

:6 Die duiwel maak aanspraak op besit van die hele aarde, dat dit in sy mag gegee is. Hy oefen sy regeermag uit deur sy agente, onder andere die keiser van Rome, wat optree soos die dier uit die see van Openbaring 13:1-8, wat die sinnebeeld is vir aardse regerings wat vir die draak werk (terwyl Rom 13:1 sê: ‘Daar is geen gesag wat nie van God afkomstig is nie, en dié wat daar wel is, is deur God ingestel.’). Ps 24:1 sê: Aan die Here (Jahweh) behoort die aarde en alles daarop, die wêreld en dié wat daar woon (aangehaal in  Kor 10:26: die aarde en die volheid daarvan behoort aan die Here). Die duiwel se aanspraak dat die mag en prag van die wêreld aan hom gegee is (pssiewe werkwoord) suggereer dat God dit vir hom gegee het. Die die sonde van die mensdom is dat hulle hulleself aan die bose oorgegee het deur te begeer om self god te wees (Gen 3:5).

4:7 Die voorwaarde waarop die duiwel die mag aan Jesus aanbied, is om met die duiwel se metodes van geweld en politiekery ’n kompromie te maak, om so die politieke mag in die hande te kry. Johannes 12:31; 14:30; 16:11 praat van die duiwel as die owerste van hierdie wêreld. Die versoeking is om God se doel te bereik met middele wat vreemd is aan die karakter van God; om vir Homself die koningskap oor die wêreld te bekom. Ps 2:8 sê dat Jesus die gesag van sy Vader moet ontvang en nie van die duiwel nie. Jesus sê later vir Pilatus: my koningskap is nie van hierdie wêreld nie, anders sou my dienaars geveg het (Joh 18:36). Jesus het egter gekom om met liefde, deur lyding en ’n kruis, die mag oor die wêreld en oor die mensdom uit die hand van die duiwel te verlos (Luk 10:18). Jesus het ook nie die gesag oor die wêreld uit die hand van die duiwel ontvang nie, maar uit die hand van sy Vader (Mat 28:18; Joh 17:2; Rom 13:1; vgl. Dan 4:17).

4:8 Jesus antwoord die duiwel met ’n Skrifwoord wat deel geword het van elke Jood se daaglikse gebed: Luister (shema), die Here jou God moet jy aanbid en Hom alleen dien  (Deutr 6:4, 13-14). Daarmee wys Jesus die versoeking af om’n politiese messias te word, om kompromieë met die wêreld se metodes te maak, en wag Hy op die vervulling van die Here se uitspraak oor Dawid se heer in Ps 110:1. Dit gaan oor Jesus se wêreldregering uit sy Vader se hand: ‘Sit aan my regterhand totdat Ek jou vyande ’n voetbank vir jou voete maak (Ps 110:1; ook aangehaal in Luk 20:42-43; 22:69; Hand 2:32-36). Dit gaan vir Jesus nie om sy koninkryk nie, maar om sy Vader se koninkryk (Luk 11:2). Met onbegrensde vertroue op God is Jesus ten volle gehoorsaam aan Hom. Hiermee verwerp Jesus die Jode se idee van ’n aardse messias. Daarom het die meeste Jode Hom ook verwerp. Die paaie van hierdie wêreld lei nie na die koninkryk van God nie. Om jou geloof te vestig op wêreldse wysheid of gesag is om iets te aanbid wat nie God is nie. Om God in waarheid te dien beteken om Hom te vertrou en jou toekoms in sy hande te laat.

4:9  Vir die derde versoeking neem die duiwel vir Jesus na Jerusalem, laat Hom op die toppunt van die tempel staan, bo op die koninklike balkon in die stadsmuur wat uitkyk op die Kedronvallei, 450 voet onder toe, om voor die oë van die volk ’n wondertoertjie uit te voer. Die duiwel haal ’n Bybelteks aan sodat Hy sy Seunskap as God se Messias vir Israel kan bewys met iets wat gesien kan word deur die godsdienstige leiers en die Joodse gemeente. Deur af te spring en deur engele gedra te word, kan Hy kortpad vat na sukses onder die Jode en hulle leiers, en ook die kruisdood systap. Volgens ’n ou Joodse oorlewering sal die Messias Homself openbaar op die dak van die heiligdom.

4:10-11 Die duiwel haal aan uit Ps 91:11-12 en suggereer dat Jesus ’n skoupelagtige wonderwerk moet doen. Dit is iets wat tot ’n wondergeloof kan lei, wat gou weer oorwaai. Hy haal Ps 91:11 net halfpad aan sonder die laaste deel: Hy sal sy engele opdrag gee om jou te beskerm op al jou weë. Sonder die laaste deel lyk dit of God vir Jesus sou beskerm al sou Hy sy lewe eiemagtig in gevaar stel om mense te beīndruk. In die woestyn het die Israeliete, toe daar nie water was nie, ook die Here op die proef gestel  deur te sê: Is die Here by ons of nie? Toe het Moses, in opdrag van die Here, die rots geslaan en daar het water uitgekom. Nou wil die duiwel hê dat Jesus op sy bevel, die Here op die proef moet stel met ’n wonderredding om te bewys dat Hy die Seun van God is. Die versoeking is om Hom as Messias aan die mense bekend te stel met ’n sensasionele gebaar. Maar sensasie bedaar gou.

Jesus antwoord met Deutr. 6:16: julle mag die Here julle God nie op die proef stel nie. Om God te toets is die teenoorgestelde van Hom te vertrou. Wie nog vra om bewyse, het nog nie geleer dat geloof  ’n bewys is van die dinge wat nie gesien word nie (Hebr 11:1). Om jou geloof te bou op wêreldse wysheid en gesag beteken om iets te aanbid wat nie God is nie. Om God te dien is om Hom te vertrou en die gevolge in sy hande te laat. Met die teks uit Deuteronomium wys Jesus alle selfsug, eiewilligheid, vertoon en fanatiese optrede af as onversoenbaar met God se woord en sy wil.

Elkeen van die drie versoekings fokus nie op Jesus se swak punte nie, maar juis op sy sterkste punte: sy barmhartigheid teenoor hongeriges en behoeftiges, sy toewyding aan sy Vader, sy vertroue op sy Vader. In elkeen sien Hy dat dit nie God se wil is nie, maar die listige verleidings van die duiwel. Telkens antwoord Jesus met ’n woord uit Deuteronomium (6:13,16; 8:3), wat verwys na die ondervindings van Israel, die volk van God, op hulle woestyntog. Dit loop saam met Jesus se ondervinding in die woestyn. So vereenselwig Hy Hom ook met die belewenisse van die volk van God.

Hy word herinner aan sy Godheid om dit vir Homself te misbruik en Hy beklemtoon sy mensheid:  ‘As jy die Seun van God is…’ – die mens leef nie net van brood nie.’  Hy plaas Hom onder die gesag van die Skrif en sodoende onder die gesag van God. Sy rol is om te aanbid en te dien, om werklik die Dienaar van die Here te wees. Hy sal egter ’n baie groter sprong die dieptes in maak aan die kruis, deur Homself in vertroue op God in die dood oor te gee om die straf vir die sonde van die hele wêreld te dra, ‘Vader in u hande gee Ek my gees oor’ (Luk 23:46; Ps 31:6).

4:13 Jesus het die eerste rondte gewen, en die duiwel het Hom vir ’n tydjie gelos, maar die versoekings sou telkens deur sy hele bediening terugkom as toets vir sy barmhartigheid (7:13; 17:13; 18:38); sy reaksie op die entoesiasme om Hom ’n nasionale held te maak (19:38); die suspisie wat van Hom ’n wonderteken uit die hemel gevra het  (21:7; 23:8). Tot aan die kruis spot die soldate met sy Messiasskap: As jy die koning van die Jode is, red jouself (Luk 23:37).