Gee rigting aan jou lewe

Drome en ideale is soos sterre; jy mag nie altyd by hulle uitkom nie, maar hulle sal altyd rigting in jou lewe gee. Aan die ander kant sal jy nooit ’n droom kan verwesenlik as jy nie drome droom nie.

’n Groot probleem is egter dat baie van ons nêrens het om heen te gaan nie. Die een dag is maar soos die ander en ons sloeg met moeite deur die lewe. Ons het min of niks om na uit te sien nie en dit gee vir ons die gevoel van mislukking. Ons cope nie meer nie, want niks gebeur om ons te laat voel ons cope nie. Die situasie waarin jy nou is, wil jy nie hê nie en dit maak jou nie gelukkig nie. Maar omdat jy nie weet wat jy wil hê nie, kan jy nie jou situasie verbeter nie.

As jy motor wil bestuur, moet jy eers ’n motor hê. As jy jou lewe rigting wil gee, moet jy eers rigting hê. Maslow sê om te weet waarheen jy gaan en om drome te hê om na te jaag is van die basiese vereistes om jou as mens gelukkig te maak. Om te snork is eenvoudig; jy doen dit sommer in jou slaap, maar dan moet jy eers gaan slaap. Om jou lewe rigting te gee is ook eenvoudig, maar dan moet jy vir jouself uitmaak in wat­ter rigting jy wil gaan.

Jy is dit aan jouself verskuldig om jou lewe te beplan. Soos ’n skip wat in die donker na ’n hawe toe moet vaar en net die lig­toring se liggie het om dop te hou, so moet jy in jou lewe doel­stellings en drome hê om die bootjie van jou lewe aan die vaar te hou. Niemand kan natuurlik jou drome vir jou droom nie, want dan is dit nie meer jou drome nie. Jy moet jou eie drome droom. ’n Vrou droom byvoorbeeld dat haar maer jare voorlê; ’n man dat sy maer jare agter die rug is. Mense se belang­stellings en prioriteite verskil en daarom verskil hulle drome. Maar ’n mens moet met vertroue en doelgerigtheid jou drome droom.

Wees jouself en droom jou drome dus met vertroue. Dié verhaaltjie kan as illustrasie dien: Een aand, in die middel van ’n leeutemmer se vertoning, gaan die krag af. Dit was stik­donker in die tent en hy was alleen saam met ’n klomp leeus in ’n hok. Hy kon niks sien nie, maar besef dat die leeus goed kon sien in die donker. Toe die ligte na ’n lang ruk weer aan­gaan, het al die leeus steeds op hul plek gesit. In die donkerte het die mense gehoor dat die leeu­temmer die hele tyd met die leeus gesels en sy sweep slaan. Hulle vra toe vir hom hoe­kom hy dit gedoen het, want hy kon mos niks sien nie.

“Ja, maar die leeus het dit nie geweet nie,” sê hy. “Daarom het ek maar op my normale manier voortgegaan in die hoop dat die ligte gou weer aangaan.”

In die groot krisis het hy maar net homself gebly en gedoen wat hy weet reg is. Sy vrees en onsekerheid het hom nie oor­weldig nie.

Dit is eintlik vir ons ook ’n baie goeie les. Ligte gaan vir jou in die lewe ook soms af sodat jy nie weet waarheen nie. Alles lyk so donker. Maar dan moet jy die krag en oortuiging hê om steeds jouself te wees en jou doelwitte helder in jou gedagtes te hou. Moenie onder druk koers verloor en ophou om jouself te wees nie. Die ligte sal wel weer aangaan en dan moes jy nie so­veel skade in die donker aangerig het dat jy dit nie weer kan herstel nie. As die leeutemmer paniekerig begin raak het, sou die leeus waarskynlik daarna ’n nuwe leeutemmer nodig gehad het …

Nou moet ’n mens nie die idee kry dat drome net drome is as dit groot drome is nie. ’n Droom hoef nie net ’n droom te wees as jy droom dat jy president wil word, of dalk ’n multi­miljoenêr nie. Drome is ook drome al is hulle klein. ’n Groot huis word met klein bakstene gebou. Drome is soos ’n lig. Al is die lig hoe flou, die skadu val altyd agter jou. Jou ideale en drome, al is hulle hoe klein, laat altyd die doelloosheid en gevoel dat jy nie cope nie agter jou lê. Dit gee jou iets om voor te werk en na te streef. Wees die waarmaker van jou drome.

Droom realisties

Dit is belangrik dat jou drome realisties is. Dit vra ’n fyn ba­lans tussen wat jy graag wil bereik (jou drome) en die kennis wat jy van jouself het.

As jy nie mooi is nie, help dit nie jy probeer mejuffrou Wêreld word nie. Wees realisties en besef dat as jy mooi wil lyk, moet jy met mense omgaan wat minder mooi is as jy. Daardie stuk­­kie realisme moet ’n mens bereid wees om aan die dag te lê. Dit help nie jy droom jy wil president word, maar jy weet dat daar geen kans daarvoor is nie. Dit is net ’n resep vir teleur­stelling. Dit is egter net so sleg as jy nié droom jy gaan president word nie, as jy wel ’n kans (al is dit net ’n buitekans) het om dit te word. As jy na middelmatigheid mik, presteer jy ge­woonlik ondergemiddeld. As jy na uitnemendheid mik, sal dit jou aanmoedig om bogemiddeld te presteer. Moenie jouself oor­skat nie, maar moet jouself ook nie onderskat nie. As jy ’n droom het, jaag dit na. In die meeste gevalle bereik men­se tog hulle drome, al is dit nie met die eerste probeerslag nie.

Om drome te droom en doelwitte in die lewe te hê beteken ongelukkig ook dat jy soms gaan misluk. Maar dit is beter om iets aan te pak en die gevaar van mislukking in die oë te kyk as om nooit iets aan te pak nie omdat jy in vrees en onsekerheid leef dat iets dalk verkeerd kan loop. Dit is waar: wie nooit iets verwag nie, sal nooit teleurgesteld wees nie, maar dit is net so waar dat daardie persoon selde of ooit iets sal kry of bereik.

’n Mens moet bereid wees om risiko’s te loop, al sluit dit die moontlikheid van mislukking en kritiek in. As jy die hele tyd bang is vir kritiek, gaan jy niks aanpak nie. Dan is jy soos die persoon wie se droom dit was om komediant te word. Hy het dit toe nooit geword nie, omdat hy bang was dat mense vir hom sou lag. James Hewett het die dilemma maar ook die antwoord mooi verwoord. Hy het gesê:

Om humoristies te wees is om die risiko te loop om ’n gek van jouself te maak.

Om te huil is om die risiko te loop om ooremosioneel te lyk.

Om ander te help is om die risiko te loop om veels te diep betrokke te raak.

Om drome te droom is om die risiko te loop om jou drome te verloor.

Om lief te hê is om die risiko te loop om verwerp te word.

Om te leef is om die risiko te loop om te sterf.

Om te hoop is om die risiko te loop dat jy mag wanhoop beleef.

Om te probeer is om die risiko te loop om te misluk.

Maar tog moet ons risiko’s loop, want die grootste hindernis in die lewe is om glad nie risiko’s te wil loop nie. Die man of vrou wat nie iets wil waag nie, sal niks doen nie, sal niks kry nie en sal niks wees nie.

’n Groot geheim in die lewe, ook die Christelike lewe, is om nie terug te deins vir die gevaar van mislukking nie. Wat ons dikwels as mislukking ervaar, is nie werklik mislukking nie. Dit is net ons wat sê dit is mislukking. Hoe ons dus na dinge kyk, is belangrik om ons te help om op koers te bly.

Joyce Wright, die vrou van ’n bekende leraar, vertel dat sy een dag vir ure saam met haar man langs die viswater gesit het. Die visse wou maar net nie byt nie. Uiteindelik sê sy vir haar man dat hulle maar moet opgee.

“Nee,” sê hy, “nou begin ons eers vang. Ons weet nou ten minste waar die vis nie is nie.”

Die vrou sou opgehou het, maar die man gaan aan. Dit is dieselfde situasie, maar twee maniere van kyk, natuurlik met twee verskillende resultate. Vir die vrou het die visvangery in ’n mislukking uitgeloop; vir die man in ’n verdere geleentheid.

Mislukking is dikwels God se manier om ons ’n kans te gee om voor te begin, maar hierdie keer met ’n bietjie meer ken­nis en wysheid. Wat die beste is, is dat dit net so maklik is om die positiewe in ’n situasie raak te sien as die negatiewe. Ruskin het iets gesê waaroor ’n mens maar ’n bietjie kan nadink: “Daar is nie slegte weer nie; daar is net verskillende tipes goeie weer.”

Dit is inderdaad beter om oor jou planne te slaap as wat dit is om wakker te lê oor wat jy nie gedoen het nie. Wees daarom bereid en dapper genoeg om jou drome te droom en hulle te probeer bewaarheid. Om na die sterre te reik beteken dat jy hier op aarde deur valleie en oor heuwels gaan stap. Soms, as jy in die vallei afdaal, gaan dit vir jou voel of jy verder en ver­der van jou ideaal af wegstap, maar as jy weer teen die heu­wel begin opklim, sal jy weet dat jy op die regte koers was. Moet dus nie dat teleurstellings jou boikot of jou drome van jou af wegvat nie. Wie nie waag nie, sal nie wen nie.

Die ou kerkvader Chrusostomus het dit al besef toe hy die volgende illustrasie gegee het. Hy het gesê dat die pad goed is as die pad na ’n fees toe loop, al moet jy deur donker en gevare gaan om daar uit te kom. Maar as ’n pad na die galg lei, is die pad sleg, al is dit die mooiste pad in die stad. Nie die pad nie, maar die eindpunt tel. Moet dus nie dat die pad jou ontmoedig om jou eindpunt te bereik nie.

Daarom is daar baie voor te sê om jou lewe gedissiplineerd te leef en jou doel na te jaag. Om gedissiplineerd te leef beteken eenvoudig dat jy weet waar jy wil heengaan met jou lewe en sorg dat jy in daardie rigting stap. Jy soek nie allerhande afdraaipaadjies of verskonings om jou doel te bereik nie. Dit is ’n bewustelike besluit wat jy neem. Om nie te besluit om jou doel met mening na te jaag nie, is ook tog om ’n besluit te neem, maar ongelukkig die verkeerde een.

’n Mens kan partymaal oopoë in moeilikheid instap en dit dan ook kry. Maar die snaaksste is dat baie mense ’n volgende keer dieselfde fout maak. Hulle weet dit is nie reg nie, maar hulle gaan maar aan. So word daardie verkeerde ding ’n gewoonte. ’n Mens weet byvoorbeeld dat om met jou man of vrou te baklei julle huwelik nie goed doen nie. Tog hou jy maar aan. Voor jou oë val die belangrikste verhouding in jou lewe (en jou kinders s’n) stadig maar seker in stukke, maar jy hou maar aan. Waarom laat jy dit toe? Maak werk van hierdie ver­keerde lewenspatroon.

So kan ons aangaan met voorbeelde van bakleiery, swak of verhoudings, oneerlikheid, jaloesie en so aan wat ons eenvoudig toelaat om ons lewe toe te spin. Dié dinge maak jou lewe net baie meer gekompliseerd en plaas jou onder groot druk.

Moenie met die sonde moeilikheid soek nie, want dan kan met jou gebeur wat met die vyf Hell’s Angels gebeur het. Hulle het met groot lawaai hulle motorfietse voor die kroeg parkeer. In die kroeg het hulle die arme man wat alleen eenkant gesit het, se drank gevat, hom rondgestoot en beledig. Hy het niks gesê nie en al die beledigings en stampe maar gevat. Toe hulle klaar is, stap hy uit. ’n Paar oomblikke later hoor die Hell’s Angels net die geluid van motorfietsstaal wat frommel en breek.

“Wat nou?” skreeu hulle.

“Daai man met wie julle so gesukkel het, is ’n swaar­vrag­motorbestuurder,” antwoord die kroegman. Ons dink dikwels die sonde is nie gevaarlik nie en ons kan maar daarmee speel, tot dit soos ’n groot vragmotor oor dele van ons lewe ry. Daarom is dit belangrik om liewer positiewe en gesonde lewenspatrone na te streef.

Jakobus stel dit mooi:

Wees gehoorsaam aan God en net aan Hom. Verklaar die duiwel vyand nommer een in jou lewe en gee hom nie ’n enkele kans nie. Hy sal dan van jou af padgee omdat hy niks kan regkry nie. Julle moet God se hand stywer en stywer vashou … Hou op om aan die een kant God te wil dien en aan die ander kant nog met julle sonde aan te gaan (dele uit Jak. 4, p. 750).

Skrywer:  Prof Jan van der Watt

Moenie die hele tyd ander blameer nie

God het jou nie ’n keuse gegee of jy moet lewe of nie. Jy is nou maar eenmaal hier. Jou keuse is egter wat jy met hierdie lewe wil maak en hoe jy dit wil leef. Elkeen van ons leef in ’n wêreld waaraan hy self gebou het. Ons wil dikwels nie aanvaar dat die mislukkings en ons ongelukkigheid baie met onsself en ons eie houding te doen het nie. Min van ons blameer onsself voordat ons alle ander moontlikhede uitgeput het. Die persoon wat die hele tyd ander blameer vir sy probleme het nog nie eers sy opvoeding begin nie; wie bereid is om homself te blameer begin om te leer; wie egter niemand blameer nie, maar eerder na ’n oplossing soek, het geleer.

Kyk op ’n gebalanseerde wyse na jouself en ander

’n Mens ontwikkel nie swak oë as jy na die positiewe sy van die lewe kyk nie. Dit is ook nie verkeerd om na jou eie positiewe punte te kyk, in jouself te glo en daardie punte te ontwikkel nie. Dit is bloot om die talente wat die Here jou gegee het te erken en daarmee te woeker. Die sielkundige, Abraham Mas-low, onderskei tussen vyf vlakke van menslike behoeftes. Dit kan so voorgestel word:

Fisieke behoeftes (kos, water, slaap, suurstof)

Veiligheids-behoeftes (blyplek, stabiele omgewing)

Behoefte aan liefde en om te behoort (ondersteuning en aanvaarding van ander)

Selfbeeld-behoeftes (selfrespek, gevoel dat jy in beheer is)

Behoefte om jouself te aktualiseer (vervulling van jou potensiaal en drome)

Volgens Maslow vloei hierdie dinge inmekaar. Sonder kos kan jy nie jou potensiaal vervul nie, maar al eet jy genoeg en het jy nie drome nie of jy voel dat jy nie in beheer is van jou lewe nie, is jy ook maar in die moeilikheid. Dit help nie jy presteer mooi, maar jy voel jou omgewing is onveilig nie. Om emosioneel stabiel te voel moet al vyf hierdie behoeftes in balans wees.

Dit kan gebeur dat ’n ma vir ’n kind genoeg kos gee, maar sy terroriseer hom op geestelike vlak. Die kind moet by­voor­beeld die hele tyd hoor hy is nie goed genoeg nie, of moet be­ter presteer. Wat die ma nie besef nie, is dat sy besig is om haar kind emosioneel af te breek deur hom nie ook emosio­neel goed te versorg nie. Die kind sal dan nooit regtig gelukkig wees nie en die hele tyd voel daar kom iets kort. Om dan daar­­die gevoel dat hy nie cope nie te probeer wegkry, probeer die kind dikwels allerhande dinge waarvan die ouers baie keer nie hou nie, soos om stout of rebels te wees, te begin rook of selfs dwelms te gebruik. Onthou dat om te voel jy máák dit (ook as kind) en jy word aanvaar, is volgens Maslow ’n basiese behoefte soos kos. Net soos die kind op die yskas toesak as hy hon­ger is, net so gaan soek die kind na dinge wat hy dink hom beter sal laat voel as hy voel dat hy nie cope of aan ver­wagtinge voldoen nie.

En dit gebeur nie net met kinders nie. Grootmense is ook geneig om mekaar af te kraak, veral in die huwelik. Hulle laat mekaar maklik verstaan dat hulle eintlik nie moes trou nie, want die ander een is nie goed genoeg nie. Hy maak haar nie gelukkig nie en sy is ’n swak huisvrou … en so bombardeer hulle mekaar. Sy sit sy ontbyt elke oggend dikmond neer en hy baklei die hele tyd. Om nie geestelik na mekaar te kyk nie is so goed as om mekaar se kos die hele tyd van die tafel af weg te vat. Jy honger daardie persoon uit tot op ’n punt waar die emosionele las te swaar raak.

Skrywer:  Prof Jan van der Watt

Wees jouself

Die Engelse woord “assertiveness” beteken dat ’n mens weet wat jy wil hê, jou gevoelens kan uitdruk en kan vra wat jy wil hê, en word in Afrikaans vertaal met “selfgeldend”. Jy kan jou­self wees soos jy dit graag wil wees. Dit is om te vra vir wat jy die reg het om te vra. Dit is om te keer dat mense jou reg op die lewe en om te lewe van jou af wegvat. Dit is om te keer dat mense jou reg om jouself te wees vir hulle probeer toe-eien deur jou te manipuleer en vir jou te sê hoe jy jou lewe moet lei.

Moet dus nie skaam wees om jou eie gevoelens of opinie te kommunikeer nie. Doen dit op ’n mooi manier, want jy het die reg daartoe. Jy help nie jouself of ander as jy maar net die hele tyd probeer om na ander se pype te dans nie.

Om selfgeldend te wees moet dus nie verwar word met iemand wat sommer hardekoejawel of moeilik is nie. Dit is nie om jou wil op ander te probeer afdwing sodat almal volgens jou pype moet dans nie. Dit het ook niks met aggressie, bakleierigheid of dikbekgeid te doen nie. Nee, om jouself te laat geld is om te sorg dat jy jou eie lewe mag lei en om ander mense te vra om dit te respekteer. Dit laat mense op ’n po­sitiewe wyse weet waar hulle met jou staan. Dit wys dat jy den­­kend in jou eie lewe betrokke is, doelgerig beplan en aktief daar­na streef om te wees wat jy graag wil. Sonder om skuldig te voel of om verskoning te vra dat jy ook ’n wil het, kom­munikeer jy jou gevoelens terwyl jy respek vir ander behou en hulle ook in ag neem. Dit beteken natuurlik nie dat jy altyd alles gaan kry wat jy graag wil hê nie. Die lewe werk net nie so nie. Om selfgeldend te wees beteken ten minste om die kan­se te verbeter om meer beheer oor jou lewe te behou en om die mense rondom jou ook jou sy van die saak te wys.

Jy mag nee sê

Om jou te laat geld sal die grense trek waarbinne jy jou lewe wil lei. Jy moet bewus wees van jou regte as mens en ook van jou gevoelens en behoeftes. Daarom moet om nee te sê deel van jou mondering wees. Dit is die manier waarop jy jou grense trek en jouself op koers hou. Dit is natuurlik nie altyd so maklik nie, juis omdat ons so gou skuldig kan voel of aan die ander kant omdat mense eenvoudig nie wil luister en ’n nee vir ’n ant­woord neem nie. Veral iemand wat graag ander mense tevrede wil stel, sal dit moeilik vind om nee te sê. Hy sal bang wees om ander so van hom te vervreem. Dit is om die guns van ander om verkeerde redes te soek. As hulle net altyd van jou verwag om te doen wat hulle verwag, is jy nie hulle vriend nie, maar hulle pion. As hulle jou regtig respekteer vir wie jy is, sal hulle jou opinie en wil ook respekteer.

Wat dus ook deel van jou mondering moet wees, is tegnieke om op ’n mooi manier iemand anders te kry om jou wil te respekteer, veral as daardie persoon jou probeer manipuleer of jou skuldig wil laat voel. So kan jy beheer oor jou eie lewe neem en regtig cope.

• Die rekkertegniek. Mense wat jou probeer manipuleer, raak ge­woonlik in ’n gesprek betrokke en skiet met baie wapens. Hulle probeer jou oortuig met argumente, wil jou skuldig laat voel, kritiseer jou, of doen sommer alles tegelyk. Die beste ma­­nier om dit te hanteer is om soos ’n rekker altyd weer na die­­selfde punt terug te skiet, maak nie saak in watter rigting hulle jou ook al probeer trek of manipuleer nie. ’n Tipiese rekker­-gesprek sal wees:

Hy: “Kom skaats saam.”

Jy: “Nee dankie, ek kan nie vanaand nie.”

Hy: “Ag, maar jy is ’n ou ‘pretbederwer’.” (Manipulasie deur jou uitgesluit te laat voel.)

Jy: “Nee dankie, dit pas my regtig nie vanaand nie.”

Hy: “Ek gaan altyd saam met jou, maar jy wil nooit saam met my gaan nie.” (Manipulasie deur jou skuldig te laat voel.)

Jy: “Nee dankie, jy moet my regtig vanaand verskoon.”

En so aan …

Die rekker spring dus elke keer weer terug en laat sigself nie in argumente verstrengel of intrek nie. Sodra jy begin argu­menteer, loop jy gevaar om op ’n syspoor te land en selfs die argu­­ment te verloor. Los dit maar liewer. Om allerhande ver­skonings of redes te gee is ook nie die antwoord nie. Die ander persoon sal net daarop reageer en nog meer druk op jou plaas.

• Die toegee, maar nie ingee nie-tegniek. ’n Mens loop soms mense raak wat krities op jou en jou opinie is. Hy wil jou die hele tyd in die beskuldigdebank kry en jou wys hoe verkeerd jy is, en daarom moet jy toegee en doen wat hy wil hê. Moenie met so ’n persoon in ’n tongestryd betrokke raak nie. Dit raak ge­woon­lik persoonlik en loop uit op beskuldiging van die een kant en ontkenning van die ander kant. Deur by­voorbeeld te sê: “Jy mag reg wees, maar … ” of “Miskien is dit so, maar … ” word die angel uit die ander persoon se argument gehaal en verloor hy ook so ’n bietjie van sy vuur. Hoe kan hy dan stry as die ander persoon soort van toegee? Die geheim is om nadat jy die angel uitgetrek het, jou punt te maak. ’n Tipiese gesprek tussen ’n vrou en haar man kan miskien so verloop:

Vrou: “Jy is al weer laat.”

Man: “Dit mag so wees, maar ek moes eers klaarmaak waarmee ek besig was.”

Vrou: “Jou werk is altyd die belangrikste.”

Man: “Jy sê so, maar ek moet my bes probeer; dit is ons brood en botter.”

Vrou: “Jy doen jou bes, maar waarvoor? Die baas sien dit tog nie raak nie.”

Man: “Miskien, maar dis nie al waarom ek dit doen nie.”

En so aan …

Elke keer word negatiewe kommunikasie gestop voordat dit in ’n argument ontaard. So word toegegee, nie ingegee nie.

• Die ek sien wat jy doen-tegniek. Mense wat ander probeer mani­puleer, gebruik verskillende tegnieke. Hulle sal byvoor­-beeld die ou heuningkwas kwistig gebruik; probeer om ’n grap te maak van wat jy sê; jou versoek kritiseer en bevraag­teken; jou skuldig laat voel oor jou versoek; vreeslik emo­sio­neel rea­geer deur arms in die lug te gooi of te huil. Dit is gewoonlik al­-les deel van die spel om jou oor te haal om van jou punt af te sien sodat jy kan doen wat hulle wil hê.

’n Goeie manier om jouself te beskerm is om die ek sien wat jy doen-tegniek te gebruik. As die persoon die heuning­kwas gebruik, sê byvoorbeeld: “Ek sien jy probeer my heuning­kwas, maar onthou, ek wil dit nie graag doen nie.” Dit sal die per­­soon so ’n bietjie oor sy aanslag laat dink, want sy “geheime” tak­tiek is nie meer geheim nie en sal dus nie meer die verlangde ef­fek hê nie.

As die persoon ’n grap van jou versoek maak, sê by­voor­beeld: “Dit help nie jy probeer ’n grap daarvan maak nie. Vir my is dit ’n saak van erns.” Dit sal die ander persoon laat voel jy dink hy som nie die gesprek goed op nie en sal dan huiwerig wees om so voort te gaan.

Evan Esar het eens op ’n tyd gesê: “Jy kan niks aan die lengte van jou lewe doen nie, maar jy kan heelwat aan die breedte en diepte daarvan doen.” Deur jou teenwoordigheid op ’n mooi manier te laat tel en jouself te wees, sal jou lewe nie alleen verbreed nie, maar ook verdiep. Dit sal verdiep omdat jy jouself en jou eie behoeftes al hoe beter leer ken; dit sal verbreed omdat die mense rondom jou ook jou as mens sal hoor en respekteer. Dit is die boustene waarvan coping in hier­die lewe gemaak is.

Skrywer: Prof Jan van der Watt