Ons het gesien dat ons selfgesprekke sonder dat ons dit altyd besef dikwels outomaties plaasvind. As ons geleer het om negatief te dink deur altyd fout te soek of die slegste te dink, sal ons self­gesprekke so negatief lyk. In die sin is ons self­gemaakte ne­gatiewe mense en moet ons self die verant­woordelikheid daarvoor dra. Ons het ook gesien dat mense wat in patrone van negatiewe selfgesprek verval het, moeilik daaruit kom: hul­le moet hulleself stelselmatig help deur positief te begin dink.

Skep ’n positiewe omgewing

Iets wat van baie waarde en hulp kan wees, is om ’n positiewe om­gewing vir jouself te skep. Indien ons nie lekker voel oor ons omgewing nie, kan dit die gevoel aanwakker dat ons nie cope nie. Ons moet dus probeer om in ons omgewing dinge so te verander dat ons welkom, tevrede en rustig daarin voel. Ons moet onsself positief instel en van ons kant af dinge in ’n positiewe rigting stuur.

’n Glimlag kan soms soveel beteken. Glimlag meer. As ie­mand nie ’n glimlag het nie, gee hom joune, want niemand het ’n glimlag meer nodig as daardie persoon wat nie een het nie. Onthou: die meeste glimlagte word deur ’n ander glim­lag begin. Groet mense vriendelik. Indien persone kom­plimente verdien, gee dit vir hulle. Doen dit egter met eerlik­heid en opregtheid.

Probeer bewustelik om minder te kla en minder negatiewe dinge te sê. Oordink jou gesprekke wat gevoer word tydens pouses, teetyd of etenstyd. Werk daaraan om positief en opbou­ende gesprekke te voer. Ongelukkig is dit so dat kontak met sekere mense kan lei tot negatiewe gevoelens. Indien mense jou negatief beïnvloed, verkleineer en sleg behandel, vermy daardie mense. Probeer hulle uit jou omgewing verwyder of laat hulle ’n minder belangrike rol speel.

Oordink ook en kyk na jou verhoudings met ander persone. Werk aan opbouende verhoudings. Indien verhoudings ne­gatief op jou inwerk, jou selfbeeld knou en jou angstig laat voel, is dit beter om hierdie verhoudings vroegtydig te beïndig, al voel dit op daardie stadium vir jou hóé moeilik.

Gee aandag aan jou eie gevoelens

Raak ook bewus van jouself en wie jy is. Leer jouself en  jou eie selfgesprekke ken. Om dit te doen moet jy jouself die tyd gun om stil te word en oor jouself en jou eie lewe na te dink. Ons is geneig om heeltyd so met die wêreld daar buite besig te wees dat ons vergeet dat die stryd van hierdie ou lewe in ons afspeel. Ons moet ewe veel aandag gee aan wat hier binne-in ons gebeur. Ralph Emerson het dit mooi ge­stel: “Die wyse man in die storm bid tot God, maar nie vir be-skerming teen die storm nie, maar vir verlossing van die vrees wat hom in die storm lamlê. Die storm wat hom regtig bedreig, is nie die storm daarbuite nie, maar die een wat hier binne-in hom woed.”

Daardie stil oomblikke wat jy vir jouself gun om alleen deur te bring is nie tydmors nie. Dit is die oomblikke wat jy vir jouself gun om jou lewenskip te navigeer. Daar gee jy aan jou lewe koers en rigting. Natuurlik kan ’n mens maar net sonder enige koers op die see van die lewe ronddobber. Dit is egter dan dat storms jou grootste vyand word, want ’n koerslose mens kry die gevoel dat hy net van storm tot storm vaar. Daar is niks positiefs tussenin nie.

Maar ’n mens moet ook onthou dat ’n goeie skeepskaptein nie in vlak of stil waters gemaak word nie. Dit is juis in die storms dat jy die vaardighede van die lewe leer. Die vraag is egter wat die skeepskaptein doen: Gaan sit hy op ’n bondeltjie en vertel vir homself hoe sleg alles is of hoe niks gaan regkom nie, of spandeer hy die energie om planne te maak om deur die storm te kom? Jy is die kaptein van jou lewe; gebruik jou energie reg ook in die storms van die lewe. Aan­vaar ver­ant­woordelikheid, ook vir die manier waarop jy dink. Moenie die hele tyd die storm die skuld gee nie en ook nie vir die an­der om jou nie. Neem die stuur van jou lewe vierkantig vas en stuur jou skip. Neem beheer!

Onthou, jou drome kan alleen bewaarheid word as jy wakker bly; of anders gestel, geen droom word bewaarheid as jy met gevoude arms op die bed bly lê nie. Dink na oor die redes waarom jy oor sekere dinge so negatief voel. Probeer jouself verstaan en vra dan of dit die moeite werd is om so daar­oor te voel. Vra jou af hoe jy positiewer in daardie situ­asies kan optree. Maak erns met jou positiewe drome. Doen iets daaraan en moenie die lewe by jou laat verbygaan nie.

Skrywer:  Prof Jan van der Watt

Die lewe behandel hom stief

Pa’s se sukses is dikwels die struikelblok vir hulle kinders, maar Arme Moaner sal vir jou sê dat sy kinders niks het om oor te val nie. Hy voel maar eintlik hulpeloos en hopeloos. Niks in die lewe loop vir hom reg nie en dit laat hom nog di-per in die gat van terneergedruktheid beland.

In sy selfgesprek vertel hy homself gedurig dat hy maar net nie goed genoeg is nie. Hy voel dat daar iets inherents ver­keerd is met hom of die wêreld om hom. Hy is soos ’n valskermspringer wat nes hy teen hoë spoed moet land, lees: “Bly van die gras af.” Sy dinge loop nooit reg nie; daar’s altyd moeilikheid, of so beleef hy dit in alle geval. Die lewe is te swaar vir hom en hy kom nie regtig vooruit nie. Dit laat hom net meer en meer negatief oor homself voel.

As jy vir Arme Moaner vra waarom hy treurig lyk, sal hy vir jou sê dít is juis omdat hy so treurig lyk. Daarom voel hy ook gedurig dat daar onoorbrugbare probleme tussen hom en sy drome lê. Hy wil dit nie eers aanpak nie, want volgens hom gaan dit buitendien nie werk nie. Hy sal vir jou sê dat hy sy hele lewe onseker gevoel het en nou is hy self nie meer so seker daarvan nie.

Die gevolg is dat Arme Moaner die hele tyd kla (dis waar sy naam vandaan kom) en heeltyd onvergenoegd is oor dinge soos hulle nou is. Hy skinder ook graag, want slegte nuus oor ander bevestig sy selfgesprek dat die ou wêreld nou maar net nie die plek is waar geluk gevind kan word nie. Geen wonder dat depressie gewoonlik Arme Moaner se voorland is nie. Sy selfbeeld sleep op die grond.

Jou pogings om vir Arme Moaner te vertel dat alles nie so sleg is nie en vir hom raad te probeer gee, val op dowe ore. Die raad wat jy probeer gee, pas net nie in sy negatiewe en pessimistiese selfgesprek in nie. Hy sal vir jou sê: “Ja, ou Koos, maar … ” waarmee hy eintlik vir jou sê jy verstaan nie so mooi nie. Om met so iemand saam te leef is ook nie maklik nie, want hy is soos ’n kar wat in die modder vassit. As jy saam met hom is, sit jy ook daar vas, tensy jy uitspring en stoot. Om altyd net te stoot is op die lange duur ook nie lekker nie en is ook nie die oplossing nie. Nee, die oplossing is dat daardie kar nie in die modder land nie. Arme Moaner moet aan sy selfgesprek en selfbeeld begin werk. ’n Mens kan dit skematies so voorstel:

Iets gebeur

en al is dit

hoe goed.

Jy voel hopeloos

Hier moet Arme Moaner verander!

Soos in ander gevalle van negatiewe selfgesprek waarmee ons nou al te doen gekry het, moet Arme Moaner ook sy bes doen om sy negatiewe idees met positiewe idees te vervang. Dit is nie so maklik nie en kan lank vat, maar die resultate sal oor en oor die moeite werd wees. Om dit te kan doen moet Arme Moaner hulp inroep van die mense wat die naaste aan hom is en vra dat hulle hom sal help om meer positief te dink. Aan­gesien Arme Moaner dikwels in ’n situasie grootgeword het waar sy ouers, maats of juffrouens by die skool hom laat ver­staan het dat hy nie goed genoeg is nie, moet ’n mens hom help om in homself te glo.

Arme Moaner moet mooi na homself kyk en raak sien wie hy werklik is en dat ’n oorvloed van prestasie en sukses nie noodwendig van iemand ’n goeie mens maak nie. Dit is veral waar van Christene. Ons waarde lê nie in ons eie prestasies nie, maar in die genade en liefde waarin God ons toegevou het. Hoe kan ons sê dat iets wat vir God so waardevol is, eintlik nie regtig waardevol is nie?

Sit die blombolle betyds in

Arme Moaner moet dus gehelp word om positief te begin dínk, want dit sal maak dat hy positief gaan begin dóén. Die sukses wat hy smaak, behoort vir hom ’n belangrike les te wees, naamlik dat die lewe darem nie so sleg is nie, en dat sy drome da­rem nie so onbereikbaar is nie. Die Arme Moaners onder ons sal sê: “Nou is die tyd van die jaar dat die blombolle blom wat ons nie kans gesien het om verlede jaar te plant nie.” Arme Moaner moet leer om nie te kla en te katsenjammer oor die lewe en dinge wat nie gebeur nie, maar om die blombolle te plant – en nadat hy dit geplant het, moet hy al begin droom oor die sukses daarvan.

Skrywer: Prof Jan van der Watt

’n Stoffie of nie ’n stoffie nie?

Perfeksionis is eintlik die buurman van Skeidsregter. Dit is dié mense wat dink dit hang van hulle af om die wêreld perfek te maak en dat ’n mens se waarde gemeet kan word aan hoe perfek alles rondom jou is. As daar ’n stoffie op die sitkamertafel lê of as die bank effens skeef staan, voel hierdie mense dat dit da­delik reggestel moet word, anders faal hulle as mense. Ek het al beleef dat ’n kuiergas in die middel van ’n gesprek op­staan en die paar stoffies wat sedert die vorige skoonmaak op die TV-skerm kom vassit het, met sy sakdoek afvryf, en dit terwyl die stel nie eers aan was nie. Hierdie mense wil eint­lik hê alles moet al soos in die hemel wees. Maar wat hul­le nie besef nie, is om daar te kom moet Perfeksionis eers dood­­gaan.

Perfeksionis wil nie regtig negatief wees nie, maar wil net beter wees. Hy wil voel dat hy altyd alles onder beheer het. Soos met Skeidsregter voel hulle dat hulle nie goed genoeg is nie en dat hulle beter kan … nee, hulle kán nie net beter nie, hulle móét ook beter. Hulle is vas oortuig dat hulle selfwaarde as mens afhang van dinge wat buite ’n mens lê. Dit is goed  soos hoe hulle huis lyk, hoe netjies die meubels staan, hoe gaaf hulle kan wees, hoe foutloos hulle hulle werk kan doen, hoe baie mense van hulle hou, en so aan. Daarom is hulle die klassieke orga­niseerders, nie net van hulleself nie, maar ook van ander: “Jy móét dit doen,” “Sórg dat dat reg is,” of “Ek behóórt nog…” hoor ons hulle gedurig sê. Hulle sal ook graag altyd bevoeg wil voorkom en die indruk skep dat hulle almal kan tevrede stel en dit ook wil doen. Daarom is hulle ook onverdraagsaam ten opsigte van foute of dinge wat verkeerd gaan. Dit behoort net nie so te wees nie en behoort dadelik reggestel te word.

Moenie minder belangrike dinge belangrik maak nie

Nou wonder ’n mens hoe klink hierdie mense se selfgesprek. Hulle werk ook met ’n baie rigiede stel reëls waaraan hulle vas glo. Sodra hulle ’n stoffie op ’n TV sien, kom hulle selfgesprek op dreef: “’n Goeie mens behoort nie ’n stoffie op die TV te hê nie.” Die waarde van daardie mens word dus aan die stoffie gekoppel. Is dit realisties? Wie is ’n beter persoon: die persoon wat ’n stoffie op sy TV het en gelukkig saam met sy gesin leef of die persoon sonder die stoffie op die TV wat dit vir hom en sy hele gesin hel maak?

Die Bybel leer ons dat ons nie ons waarde moet soek in eksterne dinge nie. God het ons gemaak en dit alleen maak elke mens al waardevol. Die waardesisteem wat Perfeksionis dus gebruik, is verdag. Dit is om minder belangrike dinge belangrik te maak. Dit sou nie so erg gewees het nie as dit nie was dat dit die hele lewe van Perfeksionis dryf en bepaal nie. Dit is baie soos party politici se toesprake: hy is al vir ’n uur be­sig en as iemand jou vra wat hy sê, moet jy antwoord: “Ek weet nie, hy’t nog nie gesê nie.” Perfeksionis maak skoon en skuif reg en gaan te kere, maar jy weet nie altyd mooi waarom nie; dinge lyk vir jou dan reg. Die probleem van Perfek­sionis is dus dat die reëls wat hulle vir hulleself stel oordrewe en  mis­plaas is.

Die gevoel dat ’n mens nie cope nie en voel jy verloor be-heer is dus baie algemeen by perfeksioniste. Hy word die hele tyd gejaag deur die spook van wat eintlik (volgens hom) behoort te wees. Juis omdat hulle vir hulle die hooi so hoog oppak, kom hulle dikwels nie mooi by nie. Dit gee vir hulle ’n gevoel van onvergenoegdheid en mislukking. Hulle onrustige gedrewenheid wat die wêreld perfek wil maak, ver­oor­saak dat hulle hulleself uitbrand en in stres inwerk. Dit maak hulle nog meer ontevrede met hulleself en veroorsaak dus heel dikwels depressie.

Ek wil hê … daarom moet jy

Die dilemma vir ander is dat Perfeksionis ook ’n goeie projekteerder is. Hierdie gevoel dat alles net altyd reg en perfek moet wees soos wat hulle dit wil hê, verplaas hulle op hulle kinders en ander gesinslede. So probeer hulle hulle eie waardes op hulle kinders projekteer. Dit doen hulle dikwels deur te raas, te manipuleer, skuldige gewete op te jaag, en so aan.

Hul­le skep die idee dat as die kinders goeie mense wil wees, hulle al hierdie reëls moet nakom. Dit kan ’n nagmerrie wees en heel dikwels draai kinders wat in so ’n huis groot­geword het redelik slordig uit, doodgewoon omdat hulle in opstand kom teen die oordrewe eise wat perfeksionisme aan ’n mens stel. (Jongmense moet net gewaarsku wees: dit  gaan hier oor oordrewenheid en nie oor normale reëls vir hi­giëne nie.)

Die probleem kan reggestel word mits Perfeksionis gewillig is om aan sy selfgesprek aandag te gee. ’n Goeie plek om te begin is met ’n hele klomp waaroms. Perfeksionis moet sy reëls wat sy lewe beheer weer ’n slag deurdink en vra waar­om hy daardie reëls as so belangrik sien dat dit sy hele lewe reël. Wat is vir hom regtig belangrik en waarom? Sal die ewige raads­plan van die wêreld in duie stort as die bank in die sitkamer skeef staan? Sal hy ’n slegter mens wees as daar ’n stof-fie op die sitkamertafel lê? Waarom is dit wat hy het nie genoeg nie en wil hy steeds beter en meer hê?

Praat met ander oor jou verwagtings en toets dit aan hulle opinie. Probeer dan jou oordrewe gedagtes en gevoelens met meer gematigde gedagtes vervang. Dit sal nie noodwendig gou gaan nie; dit kan ’n proses word wat ’n jaar of meer duur. Jy moet onthou dat lewenspatrone oor jare in ’n mens vasgelê word. Dit verander nie sommer net oornag nie. Jy moet dus ywerig aan jou selfgesprek werk en so deur jou self­gesprek en die raad van ander ’n pad loop wat jou uit die doolhof van perfeksionisme sal lei.

Skrywer:  Prof Jan van der Watt

’n Fout sal ek kry, dis verseker

Iemand het eenmaal gesê: “My vrou is bly ek is nie perfek nie. Sy hou daarvan om fout te vind.” Daar is oorkritiese mense wat met alles fout vind. Hulle kop werk eenvoudig so. Hulle is soos skeidsregters. Al wanneer jy gewoonlik van ’n skeids­regter hoor, is as daar iets verkeerd is en al waarna hy soek, is foute. So kry jy mense wat dink hulle taak in hierdie wêreld is om met alles fout te vind en te kritiseer. Hulle is ge­durig besig om te beoordeel en te evalueer. Op die geringste fout sak hulle toe soos ’n klomp tieners op ’n bak roomys, en hul­le kritiek hou nie op voordat elke druppel afgelek is nie. Dis die tipe mens wat met die viering van hulle vyf en twintigste huweliks-herdenking met geboë hoof vir ’n minuut stilte sal vra. Alles is altyd verkeerd, vra maar net vir hierdie persoon: hy sal vir jou iets kan wys wat verkeerd is. Gee die persoon vir jou ’n kolletjies- en ’n gestreepte das vir Kersfees en jy sit die kolletjiesdas vir die Kersdiens aan, wil die persoon dadelik weet of jy nie van die strepiesdas hou nie. Nie die positiewe nie, maar die negatiewe staan altyd voor in die ry.

’n Ander se sukses is my neerlaag

Hoewel ’n mens nie heeltemal kan veralgemeen nie, is sulke mense gewoonlik maar onseker van hulleself. As jy by hulle selfgesprek kan gaan insit, sal jy hoor dat die eerste ding wat hulle gewoonlik doen as hulle iets hoor of as iets met hulle gebeur, is om te vergelyk. Hulle is so bang iemand is dalk beter as hulle. Daarom vergelyk hulle die hele tyd, en bewaar die persoon wat beter is, want as ander beter is as hulle, gaan dit hulle slegter laat lyk.

Die lewe is vir hierdie mense net nie meer eenvoudig nie. Hulle kan die lewe nie sommer net meer geniet vir wat dit is nie. Die lewe word vir hulle een groot stryd (of wedstryd) waarin hulle die hele tyd net moet keer dat hulle nie verloor nie. Dit is of hulle ’n figuurlike liniaal in hulle kop saamdra wat so lank is soos hulle eie vermoëns. As hulle iets van iemand hoor, meet hulle dit met daardie liniaal en alles wat langer is as hulle liniaal probeer hulle met die kritiek van ’n skerp tong afsny. Om te voel dat hulleself iets is moet hulle ander mense met hulle kritiek tot niet maak. ’n Ander se prestasie is dus vir hulle ’n neerlaag. Die skeidsregter sal mooi met jou kan gesels oor alles wat skeef geloop het. Dit is waarvoor hy gekyk en gesoek het. Maar het hy werklik die genot en prag van die lewenspel raak gesien?

’n Skeidsregter blaas ook teen homself

Daar is ongelukkig nog ’n ander sy ook; die van vernietigende selfkritiek. Hierdie mense is in hulle eie selfgesprek gewoonlik hulle eie grootste vyand. Hulle voel hulle doen nie goed genoeg nie; stel ander teleur en is maar in die verloorspan. Daarom kritiseer hulle hulleself gedurig, want hulle voel hulle is mislukkings en soek dan ook die redes daarvoor. Daarom het hulle gewoonlik ’n swak selfbeeld, want hulle voel nooit dat hulle goed genoeg is nie. Hulle is die hele tyd besig om vir hulleself wys te maak dat hulle nie eintlik is wat hulle moet wees nie en hulle glo dit ook. As jy vir so iemand vra hoe gaan dit met die nuwe baba, sal hy vir jou sê: “Hy lyk na my, maar is darem gesond.” Geen wonder dat so iemand nie kan cope nie. As jy heeltyd jouself afbreek, kan daar tog niks staande bly nie.

’n Skeidsregter vergeet dikwels van die Here

As Christene is ons nogal geneig om onsself tussen twee diewe te kruisig, naamlik “skuld vir gister” en “vrees vir môre”. Om-dat ons so skeidsregter speel, is ons so deeglik bewus van al ons foute. Ons kan nou maar eenmaal nie loskom van ons skuld van gister nie. Dit pla en ry ons. Ons voel altyd skuldig en dus nie goed genoeg nie. Omdat ons so bewus is van ons eie tekortkominge is ons ook onseker en bang vir die toekoms. Ons kry die gevoel van: “Jy flop so maklik; moet niks aanpak nie, want jy gaan buitendien flop. Dan oorweldig daardie ge­voel jou dat jy nie behoorlik cope nie. In die hele proses ver­geet ons van die Here. Dikwels jaag skeidsregters die Here van die speelveld van hulle lewe af. Ons vergeet dat ons nie tus­sen die twee diewe hoef te hang nie, maar dat Hy in ons plek daar gehang het. Hy het met die skuld van gister af­gereken. Ons hoef dit nie meer te dra nie. En die vrese van môre? Daarvoor sal Hy ook sorg, want Hy sal saam met ons daar wees. Die vrees sal jou nie kan oorweldig nie. Sy vrede gee Hy vir jou (vgl. Joh. 14:27). Moet dus nie die Here      se werk probeer doen nie. Vertrou Hom, Hy kan dit beter doen as jy.

Kritiek maak seer

Die mense wat skeidsregters is, is ook baie sensitief en fyn­gevoelig as iemand hulle kritiseer. Hulle voel al klaar dat hulle nie regtig die pyp rook nie. Nou kom ander dit nog invryf ook. Daarom reageer hierdie mense baie keer aggressief op enige kritiek. As hy kritiek hoor, hoor hy eintlik dat hy sleg is, en wie gaan homself dan nie verdedig nie? Kritiek, al is dit hoe goed bedoel, maak vir Skeidsregter seer en plaas hom op die ver­­dediging.

’n Eienskap van dié verdediging is dat dit eintlik buite ver­houding is. Die persoon wat die eerste opmerking gemaak het, voel dit gewoonlik die duidelikste aan, want die ander persoon reageer heeltemal anders as wat hy dit bedoel het. Dit is soos die persoon wat in ’n restourant instap en sê: “Sjoe, ek het tien maande gelede laas iets hier gehad,” en dan kom die antwoord van die kelner: “Wees geduldig; dit is my eerste aand hier en ek werk so vinnig as wat ek kan.”

Ek weet tog beter as jy

Om hulleself so ’n bietjie te probeer beskerm en hulle eie onsekerheid weg te steek is sulke mense dikwels die groot beterweters. Hulle weet altyd wat die beste of die grootste of die sterkste is, soos die twee wat oor krieket gesels het.

“Wat is jou hoogste telling?” vra Stefanus.

“Honderd en vyftig,” antwoord Loutjie.

“O, myne is honderd en sestig,” sê Stefanus. “En wat is die meeste paaltjies wat jy in ’n boulbeurt gevat het?”

“Nee,” sê Loutjie, “dit is nou jou beurt om eerste te ant­woord.”

Agter die bravade van beterweterigheid steek mense ge­woon­lik hulle eie vrese en onsekerheid weg. Dit gee vir hulle die gevoel dat hulle darem ook iéts is, al is dit net om te wys dat hulle van iets meer weet as die ander.

Skrywer: Prof Jan van der Watt